Świadomość społeczna:

• jeden z trzech obszarów kultury - kultura idealna: podzielana w zbiorowości, zewnętrzna wobec każdej jednostki i narzucająca jej idee

• poglądy, przekonania powszechnie znane, aprobowane społecznie

• pewien typ przekonań

• zbiór szeroko rozpowszechnionych i akceptowanych w danej zbiorowości poglądów, idei, przekonań, które stają się wzorcami czy schematami myślenia wpajanymi jej członkom i egzekwowanymi przez społeczny nacisk

• język - fundamentalny składnik kultury idealnej (=świadomości społecznej), umożliwia rejestrację spostrzeżeń i doświadczeń, zapis wiedzy i informacji oraz ich przekazywanie kolejnym pokoleniom; pełni funkcję komunikacji międzyludzkiej (kontakty oraz interakcja); istotny czynnik wytwarzający wewnętrzną solidarność zbiorowości - wytwarza element grupowej tożsamości („my” posługujący się danym językiem oraz „inni”, którzy go nie rozumieją); umożliwia realizację dążeń prospołecznych, towarzyskich

• odnosić ją można i do zbiorowości o mniejszej skali - stowarzyszenia, kluby, wspólnoty lokalne, rodziny

Od świadomości indywidualnej do grupowej:

• za pomocą języka formułujemy przekonania, idee, poglądy

• gdy pewne idee, poglądy i przekonania są ujawniane publicznie mają szansę wejść do kultury, jednocześnie aby zostały uznane, akceptowane muszą być podzielane przez innych (zyskać status „faktów publicznych”); dopiero wtedy odrywają się one od tych, którzy je sformułowali i stają się czymś zewnętrznym wobec świadomości jednostkowych; dopiero wtedy zaczynają wywierać na członków zbiorowości pewną presję, jako idee powszechnie uznawane z którymi nie wypada się nie zgadzać

jednostka ujawnia publicznie idee/poglądy/przekonania → inni podzielają idee/poglądy/przekonania → powszechna akceptacja (stają się „faktami społecznymi”) → stają się czymś zewnętrznym → wywierają presję na członków zbiorowości

• jednostki myślą i formułują przekonania, ale gdy ich przekonania przejmowane są i akceptowane przez innych, gdy ulegają agregacji i uzgodnieniu stają się ponadjednostkowymi wzorcami, schematami myślenia i zaczynają oddziaływać zwrotnie na myślenie jednostkowe

• dogmatyzacja poglądów - w momencie zbiorowego konsensusu, gdy myśli wielu innych, z którymi ja się identyfikuję i utożsamiam jako członek społeczności cechują się dużą inercją i odpornością na zmiany, gdyż sprawiają wrażenie poglądów niewątpliwych, co do których nie może być alternatywy

• inter-subiektywność - poglądy są zobiektywizowane, zgodne z tymi, co sądzą wszyscy, dlatego niektóre przekonania trwają w świadomości społecznej przez epoki mimo ich sprzeczności z faktami

Różne formy świadomości społecznej:

• wiedza potoczna (zdroworozsądkowa) - przedsocjologiczna wiedza o życiu społecznym - przyjmuje się kryterium praktyczności, nie jest usystematyzowana, często sprzeczna z wiedzą naukową, nasycona wartościami, intuicyjne przeświadczenia, trwały element folkloru zbiorowości

• wiedza naukowa - kryterium prawdy, wolna od wartości, usystematyzowana

• mit, mitologia, religia, myślenie magiczne - wyobrażenia na temat sfery sacrum, widzenia, związana z życiem doczesnym, odpowiadają na uniwersalne zapotrzebowanie wynikające z niepewności, nieprzewidywalności, opierają się na wierze

• ideologia - nacisk na użyteczność, legitymizuje działania w obronie interesów pewnych grup społecznych, służy partykularnym interesom grupowym, podatna na patologie ze względu na swój instrumentalny charakter, wyzwala silne emocje, mobilizuje do działania

• opinia publiczna - zespół poglądów dotyczących kwestii publicznych, niekoniecznie jest wpisana w każde społeczeństwo

• sztuka, literatura, muzyka - odpowiadają na potrzebę kreacji, ekspresji, eksternalizacji przeżyć wewnętrznych

Opinia publiczna:

• jeden z obszarów świadomości społecznej

• inaczej opinia społeczna, to ogół poglądów członków społeczeństwa lub jego znaczniejszych odłamów na sprawy stanowiące w danym momencie przedmiot ogólnego zainteresowania

• kompleks poglądów na sprawy publiczne (polityczne, ekonomiczne, społeczne, międzynarodowe, itp.) charakterystyczny dla danej zbiorowości

• niekoniecznie jest wpisana w każde społeczeństwo

• termin wprowadzony w '30-XXw. przez W. Lippmana - dostrzegł on rosnącą rolę prasy w dostarczaniu informacji dotyczących sfery publicznej

• opinia to mniemanie, sąd, przekonanie, pogląd. Niektórzy określają to, jako odpowiedź na pytanie o wybór.

• Dwa ujęcia:

• opinia publiczna jako narzędzie kontroli społecznej, gdzie stanowi ona nacisk otoczenia na indywidua, które mu ulegają ze względu na obawę przed izolacją społeczną; „tyrania większości”

• opinia publiczna jako historyczny przejaw walki o równość szans komunikacyjnych i zdobycz gatunku ludzkiego w wyniku emancypacyjnych dążeń jednostek tworzących wspólnotę komunikacyjną (Adorno, Habermas)

• dzięki opinii publicznej dochodzi do kształtowania własnych poglądów oraz rozeznania na ile są one odosobnione, a na ile są wyrazem pewnych wspólnych poglądów; poczucie wspólnoty opinii skłania do przełamania wg. Allporta, tzw. „pluralistycznej ignorancji” [nieświadomość poglądów i postaw innych członków zbiorowości czy całego społeczeństwa] i skłania do zbiorowego działania, uczestnictwa w życiu politycznym (ważne dla demokracji)

• badaniem opinii publicznej zajmuje się socjologia za pomocą metod statystycznych, zwłaszcza sondaży; jest częścią elementu medialnego

Patologie (inaczej zniekształcenie poznawcze - poglądy uproszczone, jednostronne, często fałszywe):

• stereotypy, przesądy:

• bardzo silnie wpisane wartościowanie

• oparte bardziej na wiedzy potocznej niż naukowej

• uogólnianie, generalizowanie - często nie jest oparte na faktach, chociaż może być nieprawdziwe jest społecznie ważne i może mieć silne oddziaływanie

• przesądy są formułowane wobec grup innych niż nasza, powiększają dystans społeczny; segregacja, izolacja, dyskryminacja

• syndrom myślenia grupowego:

• w spójnych, atrakcyjnych grupach z silną presją poglądy inne od dominujących nie mają siły przebicia, lub są wręcz wykluczane

Świadomość globalna:

• dzięki współczesnej komunikacji, telekomunikacji i ruchliwości przestrzennej (kompresja czasu i przestrzeni) pewne przekonania, idee, poglądy rozpowszechniają się i obiektywizują w ramach pewnych zbiorowości, acz różnych charakterem i skalą

Świadomość narodowa:

• wyróżnia ją bogactwo symboli, mitów, stereotypów, przesądów

• nasycona emocjonalnie, uczucia patriotyczne, nacjonalistyczne

• łatwo ulega dogmatyzacji

• głównie dotyczy przekonań o własnej zbiorowości etnicznej

• powszechne niepokoje, problemy, krytyczne opinie o aktualnej polityce, programy naprawy

• porównawcze oceny - nasz naród a narody inne

Klasy społeczne (wg Marksa):

• inny typ zbiorowości wytwarzający wspólną świadomość

• klasa społeczna jest w pełni skrystalizowana, gdy posiada świadomość klasową

• świadomość klasowa:

• poczucie wspólnej sytuacji, losu, niedoli, perspektyw w społeczeństwie

• identyfikacja winnych takiej, a nie innej sytuacji zbiorowości, a także strategia walki o swoje prawa

• obejmuje wizje innych klas i ich definiowanie jako sojuszników bądź wrogów

Świadomość zbiorowa:

• charakterystyczna również dla poszczególnych grup zawodowych (adwokaci, lekarze, naukowcy, artyści)

• R. Merton badał m.in. mentalność urzędniczą, biurokratyczną

• H. Becker - środowiska muzyków jazzowych

Mentalność warstw społecznych:

• wg. Webera podobnie rozumiana jest jak świadomość klasowa przez Marksa

• przekonania, sposoby myślenia, typowe idee mieszczące się w ramach szerszej kategorii stylu życia

• obecnie wg. P. Bourdieu'a ważnym składnikiem emocjonalnym świadomości ukonstytuowanej na podstawie klasowej, czy stratyfikacyjnej jest poczucie wyższości, dotyczy zwłaszcza elit, sfer władzy, itp.

Mentalność kulturowa:

• centralny składnik każdego systemu społeczno-kulturowego

• określa sposób ujmowania świata, narzuca hierarchię wartości, kryteria prawdy, od niej zależy kształt wszystkich innych składników systemu

• P. Sorokin wyróżnia 2 przeciwstawne typy mentalności kulturowej (ideacyjny vr. zmysłowy) oraz jeden pośredni idealistyczny

• Mentalność ideacyjna:

• świat jest wieczny, ma istotę duchową, niedostępny dla poznania zmysłowego

• najważniejsze są potrzeby duchowe, popędy fizyczne muszą być powstrzymywane, ujarzmiane

• postęp, doskonalenie się - opanowywanie popędów

• wartości są wieczne i niezmienne - charakter autoteliczny

• prawda - osiągana przez mistyczne przeżycia

• sztuka - kontemplacja, odzwierciedla zjawiska religijne

• pieniądze, własność - tylko środek do celów wyższych

• Mentalność zmysłowa:

• świat jest materialny, dostępny poznaniu zmysłowemu

• najważniejsze są potrzeby fizyczne, hedonistyczne dążenia

• postęp - opanowywanie otoczenia, innych ludzi

• wartości są zmienne i relatywne

• prawda - opiera się na eksperymencie, obserwacji, zasadach logiki

• sztuka - ma dostarczać przeżyć zmysłowych, rozrywki

• pieniądze, własność - cnota i miara wartości człowieka

• Historia ludzkości, to cykl zmian mentalności kulturowej: od ideacyjnej przez idealistyczną ku zmysłowej

Mentalność środowiskowa (ideologia środowiskowa):

• wspólnota lub podobieństwo poglądów, koncepcji, ideologii, jakie wyznają ludzie zajmujący takie same pozycje społeczne

• ludzie zajmujący takie same pozycje są nosicielami i realizatorami podobnych koncepcji, ideologii, światopoglądu

---