Czym jest koniugacja?
Jest to odmiana czasownika, zespół form fleksyjnych czasownika.
W języku łacińskim wyróżniamy 4 koniugacje. Ich znajomość i umiejętność rozróżniania wyrazów poszczególnych koniugacji to podstawowa wiedza z łaciny.
Po otworzeniu słownika na jakimkolwiek czasowniku widzicie jego cztery formy. Pierwsza z nich to pierwsza osoba liczby pojedynczej czasu praesens, druga to bezokolicznik praesens. To one pozwalają nam określić do której koniugacji należy czasownik. (Zamiast drugiej podstawowej formy słowniki niekiedy podają cyfrę oznaczającą koniugację np. laudo 1, vinco 3)
Czasownikiem pierwszej koniugacji jest kochać.
amo, amare
Tematem amo, amare jest ama, zakończeniem bezokolicznika - re. O w amo jest końcówką 1 osoby l. poj. praesens. Jak widzicie temat kończy się na literkę a. Jest to cecha po której rozpoznajemy czasowniki pierwszej koniugacji.
Czasownikiem drugiej koniugacji jest widzieć.
video, videre
Tematem video, videre jest vide. Temat czasowników drugiej koniugacji kończy się na e.
Czasownikiem czwartej koniugacji jest słuchać.
audio, audire
Tematem audio, audire jest audi. Temat czasowników czwartej koniugacji kończy się na i.
ĆWICZENIE:
Która to koniugacja? Jaki jest jej temat?
przygotować - cumparo, cumparare
wywoływać - provoco, provocare
otwierać - aperio, aperire
zostać - maneo, manere
nie wiedzieć - nescio, nescire
niszczyć - deleo, delere
ganić - vitupero, vituperare
uczyć - erudio, erudire
siedzieć - sedeo, sedere
dręczyć - vexo, vexare
Sprawa się komplikuje przy czasownikach trzeciej koniugacji. Należy do nich czasownik czytać.
lego, legere
Czasowniki koniugacji trzeciej są bardzo podobne do czasowników koniugacji drugiej. Jednak tematem lego, legere nie jest, jak mogłoby się wydawać, lege, lecz leg. E to spójka łącząca temat z zakończeniem bezokolicznika.
Po czym możemy poznać które e jest spójka, a które należy do tematu? Jeżeli mamy przed sobą czasownik w 1 osobie liczby pojedynczej czasu praesents sprawa jest całkiem prosta. O (końcówkę 1 osoby l. poj. praesens.) dodajemy do tematu. Jeżeli od formy video odetniemy o - otrzymamy vide - temat czasownika zakończony na e (własność charakterystyczna dla czasowników drugiej koniugacji). Odcinając o od lego otrzymamy leg - temat czasownika.
Najprościej rozumując: jeżeli po odcięciu -o od pierwszej formy podstawowej uzyskaliście coś, co nie kończy się na -a, -e lub -i (poza drobnym wyjątkiem, który zaraz omówimy) - macie do czynienia z koniugacja III.
Koniugacja trzecia jest koniugacją mieszaną. Obok tematów zakończonych na spółgłoskę (np. lego, legere - leg; vinco, vincere - vinc) mamy mniej liczne tematy zakończone na samogłoskę u (np. tribuo, tribuere - tribu; statuo, statuere - statu). Odmienna grupę stanowią czasowniki których temat zakończony jest na i (co mylnie wskazuje na koniugacje czwartą). Część form tych czasowników (zwłaszcza przed -er) występuje bez i. Dlatego chwytać to capio, capere, a nie capio, capiere (tak by było normalnie w koniugacji III) albo capio, capire (jak w koniugacji IV). Dla porządku i ułatwienia przyjmijmy, że temat takich wyrazów będziemy wydzielać odcinając od 1 formy podstawowej -o. Tematem capio, capere będzie capi. Jest to tzw. temat rozszerzony. Równie dobrze możecie odcinać -ere od bezokolicznika. Wtedy tematem będzie cap. To już od Was zależy, który sposób wybierzecie. Ja uznam obie odpowiedzi, jednak będziecie musieli np. w nawiasie napisać, że to specjalny czasownik III koniugacji na -io, bym wiedziała, że widzicie różnicę miedzy nim, a innymi czasownikami.
Jeszcze raz: Są takie dziwne czasowniki koniugacji III, które w 1 formie podstawowej kończą się na -io (tak jak czasowniki koniugacji IV) Temat tych czasowników trudno określić, bo czasem końcówki dodaje się do capi-, czasem do cap-. Bez sensu, prawda? Ale jakoś trzeba sobie z tym radzić. Umawiamy się, że to tematu takich czasowników należy to nieszczęsne i (capi-). Ale uczciwie ostrzegam, że ono w niektórych formach będzie znikać. Oczywiście to tylko nasza umowa, wiec jeśli ktoś napisze, że tematem capio, capere jest cap-, nie uznam tego za błąd (Pod warunkiem dodania, że to czasownik III koniugacji zakończony na -io).
Jak już mówiłam, to trudny temat. Czasowniki III koniugacji zakończone na -io często mylą się z czasownikami koniugacji II i IV.
ĆWICZENIE:
Która to koniugacja? Podaj temat czasownika.
Dla czasowników koniugacji II, III (zarówno normalnych jak i zakończone na -io) oraz IV.
pragnąć - cupio, cupere
kończyć - finio, finire
smucić się - deleo, delere
przyjąć - accipio, accipere
wierzyć - credo, credere
ĆWICZENIE:
Która to koniugacja? Podaj temat czasownika.
Dla czasowników koniugacji I, II, III, IV.
pisać - scribo, scribere
krzyczec - clamo, clamare
mieć - habeo, hebere
uczyć się - disco, discere
oglądać - specto, spectare
przychodzić - venio, venire
ĆWICZENIE:
Określ do jakiej koniugacji należą podane czasowniki. Wypisz ich tematy.
intro, intrare - wejść
deceo, decere - zdobić
pareo, parere - być posłusznym
dormio, dormire - spać
oro, orare - mówić
laboro, laborare - pracować
doceo, docere - nauczać
saluto, salutare - pozdrawiać
subigo, subigere - podbijać
vinco, vincere - zwyciężać
cogito, cogitare - myśleć
debeo, debere - być dłużnym
Dodatkowe ćwiczenie dla tych, którzy nie odróżniają czasowników II od czasowników III koniugacji:
Określ do jakiej koniugacji należą podane czasowniki. Wypisz ich tematy.
subigo, subigere - podbijać
vinco, vincere - zwyciężać
video, videre - widzieć
gaudeo, gaudere - cieszyć się
intelligo, intelligere - rozumieć
adhibeo, adhibere - używać
vivo, vivere - żyć
placeo, placere - podobać się
rego, regere - rządzić
respondeo, respondere - odpowiadać
credo, credere - wierzyć
sedeo, sedere - siedzieć
defendo, defendere - bronić
moneo, monere - ostrzegać
ĆWICZENIE:
Określ do jakiej koniugacji należą podane czasowniki. Wypisz ich tematy.
incolo, incolere - mieszkać
condo, condere - zbudować
cano, canere - śpiewać
laudo, laudare - chwalić
recito, recitare - wygłaszać
scio, scire - wiedzieć
narro, narrare - opowiadać
rogo, rogare - pytać
ago, agere - robić
placeo, placere - podobać się
gaudeo, gaudere - cieszyć się
dico, dicere - mówić
festino, festinare - spieszyć się
taceo, tacere - milczeć
spiro, spirare - wiać
spero, sperare - oczekiwać
reddo, reddere - oddać
discedo, discedere - rozejść się
moveo, movere - poruszać
delecto, delectare - bawić
propero, properare - spieszyć
haurio, haurire - czerpać
adhibeo, adhibere - używać
accipio, accipere - przyjąć
Powtórzenie
Ile mamy koniugacji w języku łacińskim?
4
Podaj zakończenie bezokolicznika
-re
Podaj końcówkę 1 osoby liczby pojedynczej czasu praesens
-o
Po czym poznasz czasowniki koniugacji pierwszej?
Ich tematy kończą się na a
Po czym poznasz czasowniki koniugacji drugiej?
Ich tematy kończą się na e
Po czym poznasz czasowniki koniugacji trzeciej?
Zawierają spójkę e łączącą temat z końcówka osobową lub zakończeniem bezokolicznika, a ich temat kończy się na spółgłoskę lub u.
Po czym poznasz czasowniki koniugacji czwartej?
Ich tematy kończą się na i
ĆWICZENIE:
Określ do jakiej koniugacji należą podane czasowniki. Wypisz ich tematy.
disputo, disputare - rozprawiać
facio, facere - czynić
fascino, fascinare - zaczarować
curo, curare - troszczyć się
doleo, dolere - smucić się
vulnero, vulnerare - ranić
explano, explanare - wyjaśniać
traho, trahere - ciągnąć
puto, putare - uważać
sano, sanare - uzdrawiać
subigo, subigere - podbijać
occupo, occupare - okupować
propago, propagare - rozpowszechniać
vinco, vincere - zwyciężać
maneo, manere - zostać
cupio, cupere - pragnąć
intelligo, intelligere - rozumieć
cumparo, cumparare - przygotować
vivo, vivere - żyć
milito, militare - być żołnierzem
rego, regere - rządzić
credo, credere - wierzyć
interrogo, interrogare - pytać
nescio, nescire - nie wiedzieć
obsideo, obsidere - oblegać
defendo, defendere - bronić
cado, cadere - zginąć
deleo, delere - niszczyć
aedifico, aedificare - budować
impleno, implenere - napełnić
ĆWICZENIE
Określ do jakiej koniugacji należą podane czasowniki. Wypisz ich tematy.
pateo, patere - być oczywistym
conservo, conservare - chronić
pugno, pugnare - walczyć
mitto, mittere - porzucać
sumo, sumere - zabierać
interrogo, interrogare - pytać
geno, genere - rodzić
emo, emere - kupować
recedo, recedere - odchodzić
desino, desinere - zamilknąć
expecto, expectare - oczekiwać
sto, stare - stać
ĆWICZENIE:
Korzystając ze słownika łacińsko-polskiego J. Korpantego lub K. Kumanieckiego wypisz 20 kolejnych czasowników poczynając od tych, które zaczynają się na 2 pierwsze litery Twojego imienia lub nazwiska. Określ do jakich koniugacji należą, wyznacz ich tematy.
ĆWICZENIE:
Określ do jakiej koniugacji należą podane czasowniki. Wypisz ich tematy.
ascendo, ascendere - wejść
finio, finire - kończyć
numero, numerare - liczyć
vitupero, vituperare - ganić
evado, evadere - wyjsć
specto, spectare - patrzeć
praedico, praedicere - przepowiadać
exclamo, exclamare - wykrzykiwać
timeo, timere - bać się
aperio, aperire - otwierać
invado, invadere - wejść
interficio, interficere - zabić
expugno, expugnare - zdobyć
moneo, monere - ostrzegać
educo, educare - wychowywać
nomino, nominare - nazywać
quaero, quarere - szukać
voco, vocare - wołać
vexo, vexare - dręczyć
fugio, fugere - uciekać
fatigo, fatigare - zmęczyć
turbo, turbare - mieszać
muto, mutare - zmieniać
maledico, maledicere - złorzeczyć
pello, pellere - pędzić
provoco, provocare - wywoływać
erudio, erudire - uczyć