Surrealizm
Wszystko zaczęło się od literatury, dopiero później surrealizm przyciąga artystów tworzących inną sztukę.
-Twierdzi się zazwyczaj ze słowo surrealizm(nadrealizm) narodziło się w 1917, kiedy poeta Gulliaume Apoillinaire w ostatniej chwili przed oddaniem do druku sztuki Cycki Tyrezjasza, zmienia podtytuł z „dramat sumalistyczny” na dramat surrealistyczny.
-24 czerwca ma miejsce premiera na której obecny jest pisarz Andre Breton.
-Podejmuje on później słowo surrealizm w artykule zatytułowanym „Dla Dada, który opublikuje w 1920 roku.
Nazwa kierunku
nazwa pochodzi z francuskiego surrealisme czyli nadrealizm. Ów kierunek artystyczny narodził się we Francji, w samym jej sercu tj. w Paryżu.
- Powstanie surrealizmu podobnie jak dadaistów sięga doświadczeń młodych zbuntowanych artystów jakie wywołała I wojna światowa. Obnażyła ona całe bankructwo, fałsz zasad, wartości ideałów co popchnęło do aktywności i poszukiwania nowych wartości grupę artystów.
-Do ich grona należeli Andre Breton, Louis Aragon, Paul Eluard. Malarze: Max Ernst, Hans Arp, Francis Picabia, Marcel Duchamp(przeżywający wcześniej przygodę z dadaizmem). Prekursorem surrealizmu uznano Gorgia de Chirico, który około 1910 zaczął wprowadzać na płótna atmosferę tajemnicy i niepokoju, bliska marzeniom sennym(np. Niepokojące muzy1916)
Ewolucję surrealizmu możemy podzielić na dwa etapy:
-1) od 1924 roku (I manifest Bretona) - do II wojny św.- ruch rozwija się pod znakiem teorii S. Freuda;
-2) obejmujący okres powojenny- zaznacza się wpływ teorii C. G. Junga.
-Kierunek rozpowszechnił się na cały świat: Max Ernst-Niemcy, Salvador Dali i Juan Miro- Hiszpania, Rene Magritte- Belgia, Alberto Giacometti- Szwajcaria, Marcel Duchamp- Usa.
Ruch literacki
W 1919 zaczyna ukazywać się periodyk „Literature”, którego klasyczny tytuł wg twórców, tj. Bretona i Aragona miał wydźwięk ironiczny.
„Literature” staje się trybuną rodzącego się surrealizmu spokrewnionego z powstałym w Zurychu w 1916 dadaizmem.
Rewolucyjny i anarchizujący dadaizm przekazuje surrealizmowi swój wywrotowy i skandalizujący charakter.
Automatyzm
Jednakże podczas gdy dadaiści pragną zniszczyć społeczeństwo i język, surrealiści poszukują za pomocą automatyzmu psychicznego i innych doświadczeń literackich nowych sposobów wypowiedzi. Zapis luźnych doświadczeń pozbawionych kontroli rozumu miał wg nich wydobyć na światło dzienne podświadomość.
I wojna światowa była dla surrealistów szokiem. Również następujące po niej zmiany ekonomiczne i społeczne przyczyniają się do powołania przeświadczenia, że już nie można pisać jak dawniej. Wynikiem takiego nastawienia jest pierwszy poemat surrealistyczny- Pola magnetyczne, który powstał w wyniku zapisu automatycznego, czyli notowania skojarzeń bez przerwy na jakiekolwiek zastanowienie się , refleksję, poprawki czy umieszczanie przecinków.
Hipnoza i trans
W czasie spotkań starają się wprowadzić w hipnotyczny trans, który ma być pomocny w znalezieniu nowatorskich skojarzeń, idei i wizji.
Surrealiści uwielbiają rozmaite gry, w czasie których przypadkowo łączą ze sobą słowa i obrazy nigdy do tej pory razem niewystępujące a więc dające efekt zaskakujący i nowy.
Metoda twórczą staje się przypadek. Przykładem jest tu „wyśmienity trup” - jak określają sposób kolektywnego tworzenia tekstu literackiego.
Jak w czasie dziecięcych zabaw przekazują sobie kartkę na której każdy z obecnych dopisuje słowo nie wiedząc co napisano przed nim.
Rezultatem jest przykład” Ostryga w Senegalu zje trójkolorowy chleb” albo” uskrzydlone wapory uwodzą ptaka zamkniętego na klucz”.
Pewnego wieczoru surrealiści decydują, że metody te zastosują również w rysunku. Przekazują sobie kartkę w ten sposób aby kolejna osoba nie widziała tego co narysowała poprzednia.
I manifest surrealizmu
W 1922 następuje zerwanie z dadaistami. Breton postanawia stworzyć własny program i w roku 1924 wydaje I Manifest surrealizmu. W nim tworzy definicje nadrzeczywistości- jako przenikania się sfery jawy i marzenia sennego stapiających się w rzeczywistość absolutną czyli nadrzeczywistość.
W I manifeście znalazło się zdanie” Postawa nacjonalistyczna inspirowana pozytywizmem od św Tomasza po Anatola France'a - jest wroga wszelkim wzlotom intelektualnym i moralnym”.
Ona[postawa racjonalizmu]- zdaniem Bretona zadecydowała o pożałowania godnej sytuacji człowieka współczesnego, którą charakteryzuje postępująca degradacja i o działaniu któremu brak rozmachu.
Wyobraźnia
Wyobraźnia jest motorem postępu Breton określał ją jako instancję, która zdaje sprawę z tego co może być.
Ambicją surrealizmu jest poznanie uniwersalne tj. takie poznanie, które mogłoby udzielić odpowiedzi na pytanie o charakterze finalnym, odnoszące się do celu i sensu ludzkiej egzystencji.
I takie pytanie stawia surrealizm, gdyż odkrywa właściwy kierunek rozwoju człowieka. Poznania takiego nie może dostarczyć poznanie oparte na danych umysłowych i rozumie, gdyż jest to poznanie fragmentaryczne a zatem fałszywe, ponieważ odnosi się jedynie do niektórych aspektów rzeczywistości.
Podstawowym zarzutem do logicznego myślenia jest doprowadzenie do antynomicznej wizji świata.
II manifest surrealizmu
W II Manifeście w roku 1930 w słynnej definicji nadrealizmu Breton uznaje za podstawę następujące antynomie: między życiem a śmiercią, między tym co realne a tym co wyobrażeniowe, między tym co komunikowalne a tym, co niekomunikowane, między tym co wysokie a tym co niskie.
zestaw ten Breton poszerza o nowe pary pojęć i nazywa je przeciwieństwami.
Są to przeciwieństwa szaleństwa i rozumu, marzenia i działania, reprezentacji medialnej i percepcji fizycznej, które sa pochodną przeciwieństwa między światem wewnętrznym a zewnętrznym. Za najważniejszą uznaje Breton przeciwieństwo między koniecznością natury a koniecznością ludzką. Sprzeczności te są źródłem cierpień człowieka zatem to surrealizm je zlikwiduje i przezwycięży.
Jest to koncepcja rzeczywistości nieantynomicznej.
Surrealizm jest zjawiskiem zbiorowym
Surrealizm jest nie tylko literackim kierunkiem, Staje się sposobem na życie, metoda oferującą nowe narzędzia do odczytania nowej wizji świata.
We wszystkich krajach artyści chcą odkryć dziewicze terytoria.
Surrealiści widują się regularnie i wspólnie wpadają na nowe pomysły. W Paryżu schodza się w kawiarniach Montmartu i innych okolicach miasta. Artyści: poeci, rzeźbiarze, malarze, fotograficy spotykają się, piją i pracują wspólnie. Surrealizm wykracza poza literaturę, szybko obejmuje malarstwo.
Czy możliwe jest malarstwo surrealistyczne
Założycielem tego nurtu są poeci, Cenią malarstwo Braque'a i Picassa, Deraina i Matissa. Breton zaczyna interesować się malarstwem zwiedzając muzeum Gustawa Moreua.
Po wojnie Breton poznaje Picabię Duchampa, Ernsta, Massona i Miro. Pisarz kupuje obrazy, tworzy bogatą kolekcję, część sprzedaje i w ten sposób zarabia
Skandale
Surrealiści wystawiają swoje prace podczas wystaw, które staja się miejscem i okazją do wszelkiego rodzaju prowokacji, zaznaczający rewolucyjny charakter ruchu.
Założenia surrealizmu
Wyrasta z buntu przeciw racjonalizmowi, materializmowi świata wprowadzonego przez pozytywizm europejski, jak również przeciwko światu mieszczańskiemu- stąd hasło „mobilizacji umysłów i zachęcenie do twórczego wysiłku na rzecz ujawnienia potencjalnych możliwości tkwiących w człowieku w stanie utajenia, szeroko pojętej wolności, rozumianej jako stan umysłu.
Surrealizm zwalczał tylko niektóre pojęcia sztuki, ale sztuce przypisywał wartości najwyższe.
Surrealizm zaczął od eksperymentów w dziedzinie języka(dziedzictwo tzw. poetów przeklętych- symboliści), gdzie chodziło o przywrócenie zagubionym słowom pierwotnych znaczeń ;
Podstawa założen ideologicznych kierunku stała się psychologia głębi.
W manifeście surrealizmu twórcy ogłaszają królestwo irracjonalizmu (wpływ filozofii Bergsona) totez głoszą kult wyobraźni; z nią wiąże się ich zainteresowanie stanami delirycznymi, paranoidalnymi, iluzja, halucynacją, które stanowią możliwośc przekroczenia granicy rzeczywistości materialnej, realnej.
Wyzwolenie wyobraźni
domena swego działania surrealiści uznali sferę ludzkiej świadomości i wrażliwości którą chcieli przekształcić za pomocą poezji i sztuki.
sytuacja człowieka współczesnego w tej kwestii była alarmująca. Uwikłany w walkę o egzystencje materialną zatracił on wszelkie pragnienia i wyobrażenia. Świat taki był niezwykle ubogi i jałowy.
Aby stworzyc nowego człowieka należy uwolnić wyobraźnie, która pomaga domyślać się istnienia porządku innego, doskonalszego (stąd dwie funkcje wyobraźni: destruktywna i prospektywna). Wyobraźnia staje się instrumentem zacierania granic między subiektywnym a obiektywnym.
Źródłem poglądów surrealistów były teorie Freuda zwłaszcza teoria osobowości ludzkiej; dzielili ja na 3 poziomy:
Id- stanowiące ciemne i ślepe siły
Ego lub jaźń powstała w opozycji do Id, by hamować popędy stamtąd płynące
Superego- jest odpowiednikiem sumienia, które tworzą wpojone zasady, normy, kary.