"Dziecko nadpobudliwe" -wskazówki dla nauczycieli i rodziców.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym cechuje głód ruchu. Normalnie rozwijający się siedmiolatek z przykrością dostosowuje się do praktycznego bezruchu. Najczęściej potrafi się zmobilizować do 20 minutowej pracy w ławce szkolnej, ale już później wierci się i kręci, gdyż jego organizm potrzebuje ruchu. W trakcie zabaw kierowanych jak i swobodnych stara się wybiegać, wyskakać jakby "na zapas". Takie przejawy zachowań mieszczą się w normie rozwojowej. Nie budzą zastrzeżeń, gdyż po nich następuje praca oraz skupienie uwagi.
O zespole nadpobudliwości psychoruchowej mówimy wtedy, gdy występują następujące symptomy i trudności:
- deficyty uwagi - dzieci krótko koncentrują się na zadaniach, nie są wytrwałe w zabawie i pracy, wykazują zniecierpliwienie,
- nadaktywność - dzieci są nadmiernie ruchliwe tzw. "żywe srebro", przejawiają niepokój ruchowy, często są uciążliwe dla otoczenia (kręcą się, wiercą, podskakują, odrywają od zabawy i pracy, manipulują przedmiotami, wykonują zbędne ruchy),
- impulsywność - dzieci są nadpobudliwe emocjonalnie - wybuchają złością, łatwo obrażają się, przejawiają impulsywne działania, czasem są płaczliwe, skłonne do bijatyk, niezdyscyplinowane, często spotyka się zmienność nastrojów przechodzącą od radosnego podniecenia do smutku i gniewu,
Dzieci nadpobudliwe są niezmiernie aktywne, ale jednocześnie nie potrafią dłużej skupić na czymś uwagi, brak im refleksji w działaniu. Szybko się decydują i działają pospiesznie, nie bacząc na konsekwencje swego postępowania. Niechętnie podporządkowują się innym, zarówno rówieśnikom jak i dorosłym. Nie są wytrwałe w zabawie, nauce, nie znoszą oczekiwania.
Niezrównoważenie emocjonalne i niedojrzałość uczuciowa powodują, że dzieci nadpobudliwe są mało odporne na sytuacje trudne. Łatwo zniechęcają się tracą zapał, zaczynają działać chaotycznie i w sposób niezorganizowany, porzucają rozpoczęte zadania.
W działalności umysłowej ucznia nadpobudliwość przejawia się najczęściej w postaci zaburzeń uwagi (częste zapominanie, roztargnienie, chaotyczność). Każda, nawet niewielka zmiana sytuacji angażuje uwagę dziecka, odrywając je od dotychczasowych czynności. Wyniki pracy u tych dzieci są niższe, pomimo porównywalnych z innymi dziećmi możliwości intelektualnych, poziomem myślenia i rozumowania. Często są zmienni w aktywności szkolnej, wykonując te same prace raz dobrze, raz źle.
Nadpobudliwość dziecka powoduje różnorodne trudności w podporządkowaniu się regułom i dostosowaniu do wymagań nauczyciela.
Również stosunki z kolegami są zagrożone z powodu nadmiernej emocjonalności i aktywności dziecka.
Bycie rodzicem, czy nauczycielem dziecka nadpobudliwego nie jest prostą sprawą. Nieprzestrzeganie przez dziecko norm, niemożność samokontroli zachowania pochłania, bowiem bardzo dużo uwagi opiekunów i kosztuje sporo cierpliwości. Dla nauczyciela prowadzącego lekcje stwarza sytuację trudną, destabilizuje pracę całej klasy. Nauczyciel odczuwa nierzadko własną bezradność, nie widząc jakichkolwiek efektów swoich starań.
Jak pracować z dzieckiem nadpobudliwym w szkole?
1. Należy posadzić dziecko w klasie w takim miejscu, gdzie nic nie będzie rozpraszało jego uwagi, a jednocześnie zapewnić mu miejsce, gdzie będzie mogło w ruchu wyzwolić nadmiar energii.
2. Należy ustalić jasne zasady postępowania oraz nagrody za dobre sprawowanie.
3. Cel, do którego ma dążyć dziecko nie może być zbyt odległy. Im bliższy termin na zrealizowanie określonego zadania, tym większa pewność, że polecenie zostanie wykonane.
4. Konsekwentne przyzwyczajanie i wdrażanie dziecka do finalizowania -kończenia każdego rozpoczętego działania.
(Nie zdaje egzaminu powierzanie takim dzieciom stałego obowiązku).
5. Stała kontrola i przypominanie o obowiązkach.
W procedurze terapeutycznej nauczyciel ma do spełnienia 3 podstawowe zadania:
- Zwiększenie siły hamowania w przebiegu procesów nerwowych poprzez dobór takich zajęć, aby wymagały one od ucznia coraz dłuższego, systematycznego skupiania uwagi i skrupulatnego wyciągania wniosków ze swoich doświadczeń.
- Organizowania warunków do pożytecznego wyładowania energii psychoruchowej dziecka np.: poprzez sport, turystykę, wycieczki czy inne formy działalności ruchowej.
- Kształtowanie refleksyjności w postępowaniu ucznia, tak by najpierw występowało myślenie (refleksja), a dopiero potem działanie.
Dzieci nadpobudliwe wskutek wzmożonego rozpraszania uwagi, chaotyczności, wahania mobilizacji, znacznej męczliwości znacznie mniej korzystają z lekcji w szkole niż ich rówieśnicy. Dlatego tak ważne dla nich jest odrabianie lekcji w domu.
Jak organizować pracę domową dziecka nadpobudliwego?
1. Należy zapewnić w domu spokój i poczucie bezpieczeństwa.
2. Przygotować plan dnia łącznie z ustaleniem stałych godzin odrabiania lekcji.
3. Dziecko powinno pracować w warunkach zapewniających mu możliwość maksymalnej koncentracji uwagi, dopilnować, aby w czasie odrabiania lekcji na biurku było wszystko, co jest potrzebne, ale nic ponad potrzebne przybory (zbyt duża liczba przedmiotów rozprasza dziecko i odciąga od pracy).
4. Od czasu do czasu kontrolować czy dziecko pracuje, ale nie siedzieć przy nim cały czas, zadania można dzielić na mniejsze części, by dostosować je do możliwości koncentracji.
5. Pomagać, gdy tego potrzebuje, ale nie wyręczać.
6. Kłaść nacisk na wyrabianie nawyku samokontroli.
7. Po przeczytaniu na głos - samodzielnie - zadań tzw. "ustnych", trzeba dziecko odpytać, gdyż przy nadpobudliwości uwaga jest rozproszona i dziecku umykają liczne, nieraz istotne szczegóły.
8. Nie poganiać dziecka i nie mówić mu przykrych rzeczy,
Niezależnie od tego, jaka jest przyczyna nadpobudliwości, wczesne i przemyślane działanie może pomóc dziecku z uporaniem się z samym sobą. Nie wolno czekać na większe problemy i kłopoty.
Należy pomagać dziecku z nadpobudliwością psychoruchową, pomagać mu w przezwyciężaniu sytuacji trudnych.
Im wcześniej się zacznie, tym łatwiejsza będzie praca w latach późniejszych.
Dzieci nadpobudliwe, wychowywane od wczesnego dzieciństwa w spokojnej atmosferze, w systemie konsekwentnych wymagań i stałej kontroli, przy pełnej pomocy rodziców i nauczycieli, mają wszelkie szanse prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.
Szkoła jest miejscem, w którym ujawnia się u dzieci zespół nadpobudliwości. Unikajmy jednak pochopnych diagnoz. Nadmierna ruchliwość dziecka nie musi być wcale objawem zaburzeń hiperkinetycznych, czyli zespołem nadpobudliwości ruchowej. Niejednokrotnie może być wywołana przewlekłym stresem, lękiem, a nawet depresją. Dlatego w każdym indywidualnym przypadku warto podjąć szczerą rozmowę nauczyciela z rodzicami. Pozwoli to skonfrontować obserwacje domowe i szkolne, oraz wypracować wspólny plan pomocy dziecku.
Literatura:
1. J. Eliot, M. Place- "Dzieci i młodzież w kłopocie- poradnik nie tylko dla psychologów"
2. A. Faber, E. Mazlish- "Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły"
3. H. Nartowska- "Wychowanie dziecka nadpobudliwego"
4. "Vademecum dla rodziców dzieci od lat 6 do 10" pod red. W. Pomykało
1