FORMALIZM AMERYKAŃSKI
Obejmuje działalność krytyków uniwersyteckich, którzy panowali na scenie literaturoznawczej między 1940 - 1970 r.
Zwrócili uwagę na autonomiczność dzieła literackiego.
Odrzucili subiektywno-impresyjny oraz biograficzny wzorzec krytyki literackiej.
Główni przedstawicie Nowej Krytyki to:
Cleanth Brooks
John Crowe Ransom
William K Wimsatt Jr.
Wszystkich łączył wspólny cel: rzetelna uniwersytecka edukacja literacka oparta na obiektywnych regułach czytania.
Głównym narzędziem oddziaływania był esej, w którym drobiazgowa analiza języka poetyckiego łączyła się z ujawnianiem ogólnej struktury dzieła wynikającej z rozmaitych napięć wewnątrztekstowych.
Początków NK trzeba szukać w Anglii, w latach 20 - tych.
Tekst, który miał duże znaczenie - był to Tradycja i talent indywidualny T. Eliota.
Eliot postawił fundamentalną tezę, że rozwój artysty to bezustanne poświęcanie samego siebie i stałe wygaszanie własnej osobowości.
To wygaszanie osobowości dotyczy przede wszystkim wzruszeń, bo wiersz nie polega na wygłaszaniu uczuć i wzruszeń osobistych, lecz na tworzeniu wzruszeń strukturalnych, które są efektem przerobienia zwykłych uczuć w uczucia artystyczne.
Wg niego poezja to nie danie upustu wzruszeniom, ale ucieczka od wzruszenia, to nie wyrażanie osobowości, ale ucieczka od osobowości.
Wzruszenie artystyczne jest bezosobiste.
Tu po raz pierwszy zostaje tak radykalnie sformułowana zasada `śmierci autora' (wprost zasugerowana przez Barthes'a w 1969 r.) jako stojącej za tekstem realnej osobowości, która na własny rachunek przeżywa swoje życie i swoją sztukę.
Pisarz musi wyzbyć się własnych uczuć i emocji jako takich.
Te są jednak własnością samego dzieła sztuki, a nie życia. Cechą poezji, a nie biografii.
Dzieło sztuki staje się autonomicznym przedmiotem, który tylko odpowiada w pewnym zakresie rzeczywistości pozaartystycznej, odnosi się do niej, ale się z nią nie pokrywa.
Igor A. Richards i Ch. Ogden w książce Meaning of Meaning wprowadzają rozróżnienie na dwa sposoby użycia języka:
Symboliczne - zakłada wyraźnie określone odniesienie do rzeczywistości i pretenduje do prawdy.
Emotywne - nie odsyła do rzeczywistości, uchyla się kwalifikacji prawda - fałsz, a swoje uzasadnienie znajduje w wyrażaniu ludzkich postaw.
Powstająca struktura (wiersz) nie znaczy tylko w jeden sposób.
Richards dowodził, że znaczenie tekstu uzależnione jest od wewnętrznych relacji między słowami, które należy badać całościowo, w kontekście całej wypowiedzi.
Najważniejsza teza NK sformułowana przez Wimsatta mówi, ze wiersz staje się autonomicznym artefaktem słownym tzn. słownym obrazem.
Zwolennicy NK chcą odkryć to, co wiersz mówi jako wiersz, a nie jako reprezentacja intencji czy rzeczywistości.
Słynna stała się metoda Richardsa - przedstawił swoim studentom 13 tekstów poetyckich, pozbawionych jakichkolwiek zewnętrznych informacji o autorze i dacie powstania, po czym zachęcał ich do dokładnego czytania i opisywania swojej lektury, w odcięciu od jakiegokolwiek kontekstu zewnętrznego. Tak Richards wyróżnił główne przeszkody na drodze do `właściwego' czytania:
Nieuzasadnione skojarzenia, które nie mają nic wspólnego ze słowami na stronie.
Doktrynalną uległość poglądom.
Przyjęte przekonania na temat tego, czym jest wiersz.
Wewnętrzne zakazy.
Sentymentalność.
Tak powstały podstawy pod poetykę obiektywną, która eliminowała z procesu lektury prywatne doświadczenia czytelnika, wiedzę spoza kontekstu narzuconego przez wiersz i bez subiektywnej domieszki.
W 1938 r. Ransom dowodził, że trzeba skupić uwagę na samym tekście z pominięciem nieliterackich kontekstów i problemów.
W tym samym roku Brooks i Warren skonstruowali listę podstawowych błędów popełnianych przez czytelników poezji:
Pogoń za przesłaniem (poszukiwanie idei, którą można odnieść do własnego życia).
Wyraz uczuć lub ich czyste urzeczywistnienie.
Piękne sformułowanie jakiejś wzniosłej prawdy.
We wszystkich tych przypadkach czytelnik błądzi.
Ransom porównywał wiersz do konstrukcji domu, którego ściany pokryto farbami, tapetą itd. i ten naddatek nazywał tkanką lub teksturą.
Poezja tym się różni od prozy, że ma znaczeniowy naddatek, którego nie posiada logiczna struktura prozy.
Tekst poetycki jest też tworem harmonijnym.
Poezja to tekstura nałożona na strukturę, proza to sama struktura.
Utwór poetycki nie daje się zredukować ani do intencji autora, ani do wpływu, jaki wywiera na czytelnika, ani do zawartej w nim treści logicznej ani przepisać w innym języku.
Tezy NK:
Język poetycki różni się od języka symbolicznego, podobnie jak słowo poetyckie różni się od słowa prozaicznego. Słowo w sensie poetyckim jest rzeczą samą w sobie i zawiera wszystkie swoje znaczenia. Słowo prozaiczne jest jednopłaszczyznowe i funkcjonalne.
Utwór poetycki nie jest poezją serca i wzruszeń, ale intelektu i wyobraźni.
Do odczytania utworu poetyckiego niepotrzebny jest kontekst pozaliteracki.
Poezja nie jest podporządkowana żadnemu zewnętrznemu celowi.
Krytyk zajmuje się odsłanianiem organicznej jedności dzieła poprzez scalanie jego pozornej niespójności.
Krytyka nie interesuje się ani intencją poety, ani realnym wpływem na czytelnika, liczy się jedynie tekst sam w sobie.
Odbiór wiersza powinien być kontemplatywny i bezinteresowny jakichkolwiek odniesień do sytuacji społecznej pisarza i czytelnika.
2