Portugalia (Portugal, Republika Portugalska), państwo w pd.-zach. Europie, nad O. Atlantyckim, na zach. Płw. Iberyjskiego i wyspach (regiony autonom.): Azory, Madera; 92,4 tys. km²; 10,4 mln mieszk. (2003), gł. Portugalczycy (99% ludności); katolicy; stol. Lizbona, inne m.: Porto, Setúbal; j.u. portugalski; republika. Na pn. masywy G. Kantabryjskich i G. Kastylijskich rozdzielone dol. Douro, na pd. wyż.: Alentejo i Algarve; na wybrzeżu niziny; wyspy górzyste z wygasłymi wulkanami; klimat podzwrotnikowy, na pn. i wyspach wilgotny, na pd. śródziemnomor.; resztki wiecznie zielonych lasów z dębem korkowym, makia. Rozwój gosp. związany z napływem kapitału zagr. i integracją z krajami UE; turystyka zagr. (wyspy, zabytkowe miasta); przemysł spoż. (winiarski, olejarski, rybny), włók. i odzież., w Lizbonie i Porto także stoczn., samoch., rafineryjny; rozwinięte sadownictwo: drzewa cytrusowe, oliwki, winorośl, na wyspach ananasy i banany; połowy sardynek i tuńczyka; transport mor. i samoch.; gł. port handl. Lizbona. — Kraj zasiedlony przez ludy celt.-iberyjskie, II w. p.n.e.-pocz. V w. n.e. pod władzą Rzymu, potem Swewów, Wizygotów i muzułmanów; cześć pn. odzyskana w IX-XI w. przez chrześcijan; w XI w. wydzielona przez króla Leónu i Kastylii w podległe mu hrabstwo z ośr. w Porto; po 1139 samodzielne królestwo P., które do 1249 dokonało rekonkwisty pd.-zach. części kraju; od XV w. wyprawy mor. (pocz. ery odkryć geogr.) i podboje kolonialne w Afryce, Azji i Ameryce Pd. (Brazylia); 1580-1640 w unii z Hiszpanią; spadek znaczenia polit., XVII-XIX w. utrwalające się zacofanie gosp.; 1807-11 okupacja fr.; 1822 oderwanie się Brazylii; od 1910 republika; 1916-18 udział w I wojnie świat. po stronie ententy; 1926 przewrót wojsk., 1932-68 dyktatura A. Salazara, 1968-74 rządy M. Caetano; od lat 60. wojny z ruchami wyzwoleńczymi w koloniach afryk.; 1974 obalenie dyktatury (tzw. rewolucja goździków), uznanie niepodległości kolonii; od 1976 rządy parlamentarne: 1985-95 i od 2002 Partii Socjaldemokr., 1995-2002 Partii Socjalist.; 1986 prez. M. Soares, od 1996 J. Sampaio; od 1949 czł. NATO, 1960-85 EFTA, od 1986 EWG i od 1993 UE.

---