Historia

Historia - Ciąg dziejów ludzkości osa­dzonych w czasie. Ich przebieg uzależ­nia się od świadomego działania czło­wieka, przypadku, fatum bądź odwiecz­nego planu bożego. Przyjęcie jakiejś zasady organizującej historię jest wyra­zem poglądów autora lub filozofii mod­nej w danej chwili. Literatura zajmuje się przede wszystkim relacją historia

- jednostka.

Biblia - Historia świata rozwija się od chwili jego narodzin według bożego planu, którego najważniejszym momen­tem jest przyjście na ziemię odkupiciela

- Chrystusa. Kres historii nastąpi w mo­mencie końca świata i Sądu Ostatecz­nego.

Mitologia - Historia ludzi i bogów uzależniona jest od odwiecznej Mojry, przeznaczenia, przed którym nie ma ucieczki i któremu podlegają w równej mierze śmiertelnicy i nieśmiertelni mie­szkańcy Olimpu. Wszelka ingerencja bogów w przeznaczenie grozi kosmicz­ną katastrofą.

Tukidydes z Aten „Wojna pelopones-

ka"-Dzieje wojny ze Spartą są jedynie modelem, na którym autor próbuje okre­ślić prawa rządzące historią, a przede wszystkim rolę, jaką odgrywa w niej przypadek.

Tytus Liwiusz „Ab urbe condita" („Od założenia miasta") - Historia ma uczyć współczesnych autorowi Rzy­mian dawnych cnót i rozbudzić w nich uczucia patriotyczne,

Tacyt „Historiae" („Dzieje"), „Anna* les" („Roczniki") - Historia ma uczyć cnót obywatelskich i jednocześnie lęku przed potomnością, która osądza czyny, nie intencje.

Św. Augustyn „De eivitate Dei" („O państwie bożym") - Historia świata to dzieje nieustannej wojny między civitas Dei (państwem Bożym) i civitas terrena (państwem ziemskim). Kres tych zma­gań, a zatem także kres historii, nastąpi w momencie ostatecznego triumfu Chrystusa, kiedy czas zostanie pochło­nięty przez wieczność. Bowiem bez czasu nie ma historii.

Anonim zw. Gallem „Kronika pol­ska" - Historia Polski to dzieje jej władców. Anonim wyznaje personalis-tyczną teorię dziejów - tworzą je wybi­tni ludzie, królowie i książęta.

Wincenty Kadłubek „Kronika pols­ka" - Historia w ujęciu Kadłubka to zbiór budujących exempłów, które przedstawia ku moralnemu pouczeniu czytelnika.

J. Długosz „Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego" - His­toria jest kluczem do zrozumienia współczesności. Bez znajomości dzie­jów sławnego Królestwa Polskiego nie można pojąć tego, co się w nim dzieje w czasach współczesnych.

N. Machiavelli „Książę" - To właśnie historia uczy, iż nieistotne jest, jak się władzę zdobyło, ale to, czy sprawuje się ją dla dobra państwa i poddanych.

Erazm z Rotterdamu „Pochwała głu­poty" - Historia świata to, niestety, dzieje ludzkiej głupoty, która legła u podstaw wszystkiego, co złe.

W. Szekspir „Kroniki" - Dzieje Anglii kilku ostatnich wieków to dzieje nie­ustannych walk o władzę, mordów poli­tycznych i przemocy.

W. Kochowski „Psalmodia polska" -

Dzieje świata toczą się według odwiecz­nego planu bożego. Szczególną rolę do odegrania w historii ma naród polski

- naród wybrany przez Boga.

Oświeceniowy deizm - Bóg jest stwór­cą świata, ale poza aktem kreacji w ża­den sposób nie istnieje w jego dziejach. Historia jest dziełem człowieka.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod"

- Dzieje Wallenroda są ilustracją ro­mantycznego przekonania o niezwykłej roli jednostki w dziejach. Konrad w po­jedynkę dokonuje tego, czego nie zdołał dokonać cały naród - pokonuje nie­zwyciężony Zakon. Sam zmienił bieg historii.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - Bóg

decyduje o tym, jak się toczy historia. On wyznacza miejsce każdemu narodo­wi. On także godzi się na cierpienie narodu polskiego, ale w Jego planie ma ono głęboki sens, bowiem Polska jest Mesjaszem narodów.

A. Mickiewicz „Księgi narodu pol­skiego i pielgrzymstwa polskiego"

- Dzieje Polski są powtórzeniem dzie­jów Chrystusa. Natomiast historia świa­ta to historia odchodzenia ludzkości od wiary w prawdziwego Boga i oddawania się kultowi fałszywych bożków.

J. Słowacki „Kordian" - Dzieje Kor-diana pokazują, że jednostka nie jest

w stanie zmienić historii. Jest zbyt słaba, by pokonać siły decydujące o losach świata i ludzi.

J. Słowacki - filozofia genezyjska („Genesis z Ducha") - Dzieje świata to dzieje nieustannych rewolucyjnych przemian duchów. Każda taka przemia­na zbliża ludzkość do doskonałości.

Z. Krasiński „Nie-Boska komedia" -

Poeta głosi prowidencjalizm - przeko­nanie, że Bóg nieustannie ingeruje w dzieje świata. Wszystko, co się w his­torii dokonuje, wynika z bożego planu. Człowiek może podejmować próby sa­modzielnego działania, ale jeśli nie zga­dzają się one z zamiarami Boga, ponie­sie klęskę.

H. Taine - Historię tworzą nie wybitne jednostki i wielkie wydarzenia, lecz zwykli ludzie, ich szare życie i praca.

H. Sienkiewicz - Trylogia -1) W histo­rii wielką rolę odgrywają jednostki. To one decydują o przebiegu bitew, o zwy­cięstwie lub porażce. 2) Historia może być pokrzepieniem w trudnych czasach. Pokazuje bowiem, że nawet z najgłęb­szego upadku naród może się dźwignąć.

M. Dąbrowska „Noce i dnie" - Kiedy goście w Serbinowie narzekają, że histo­ria toczy się gdzieś daleko, a ich życie jest monotonne i szare, Bogumił mówi: Ja tu tworzę historię. Zwykła, codzienna praca przeciętnego człowieka jest także tworzeniem dziejów ludzkości. Wyzna­je więc Dąbrowska pogląd bliski po­glądom Taine.

Cz. Miłosz „Kołysanka" - Istnieje dys­proporcja pomiędzy historią projekto­waną przez człowieka a historą realną. Historia projektowana to wizja świata szczęśliwego, spokojnego i dostatniego. Historia realna to nieuchronnie zbliżają­cy się kataklizm dziejowy.

S.I. Witkiewicz „Szewcy" - Historia świata to historia nieustannie powtarza­jących się przewrotów i rewolucji, po których następuje okres stagnacji i nudy, prowadząc nieuchronnie do wybuchu następnej rewolucji. W ten sposób świat zbliża się do swojego kresu. Ulega stopniowemu rozkładowi.

K.K. Baczyński „Historia" - Historią rządzą niezmienne prawa, które czynią z niej pasmo nieustannych wojen. Wo­bec tych praw człowiek jest zupełnie bezradny, stając się ofiarą historii. Patrz: apokalipsa.

K.K. Baczyński „Modlitwa do Boga-rodzicy" - Nawiązanie do „Bogurodzi­cy", średniowiecznej pieśni rycerskiej i maryjnej, jest próbą zrozumienia przez historię współczesności, tzn., jak zabi­jać, gdy trzeba, a pozostać moralnie czystym, jak nauczyć matki cierpieć, jak wreszcie zwyciężać miłością.

T. Borowski „U nas w Auschwitzu"

- Historia świata jest historią przemocy i cierpienia. Niestety, przyznaje rację tylko zwycięzcom, pokonanych usuwa­jąc w mrok zapomnienia. Dlatego zna­my imiona byle adwokata Cycerona czy zbrodniarza Scypiona, a zapomnieliśmy o tysiącach niewolników, którzy budo­wali wielkość imperium cezarów.

W. Broniewski „Rozmowa z historią"

- Historia została tu nazwana mistrzynią życia, sędziwą damą. Wiersz sugeruje formę dialogu, ale jest monologiem po-ety-rewolucjonisty, który zamknięty w mamrze sowieckim, duma nad zawiło­ściami historii, którą trudno zrozumieć (zachciewa się jej psich figlów). Oto autor „Pokłonu Rewolucji Październi­kowej" siedzi w radzieckim więzieniu.

W. Gombrowicz „Operetka" - Histo­ria jest operetką. Rządzą nią absurdalne prawa, na które człowiek nie ma żad­nego wpływu.

Cz. Miłosz „Campo di Fiori" - Histo­ria nieustannie się powtarza. Los spalo­nego na stosie Giordana Bruna i los samotnie ginących powstańców z war­szawskiego getta jest w swojej istocie taki sam.

Cz. Miłosz „Traktat moralny" - Każ­dy człowiek jest indywidualnie odpo­wiedzialny za historię. Konieczność dziejowa jest kamienną lawiną. Obo­wiązkiem człowieka jest wpłynąć na bieg lawiny. Łagodzić jej dzikość, okru­cieństwo.

G. Garcia Marąuez „Sto lat samotno­ści" - Historia (tutaj wojna domowa) jest tym, co burzy spokój Macondo i narusza odrębność miasta. Działania wojenne sprawiają, że staje się ono przestrzenią otwartą (por. axis mundi), a na jego teren dostają się obcy.

A. Szczypiorski „Początek" - W po­wieści zarówno przestrzeń, jak i bohate­rowie zmieniają się wraz z historią. Na zawsze wrośnięty w przestrzeń miasta Plac Krasińskich będzie przypominał o karuzeli i biegnącej tędy granicy świa­ta żydowskiego i aryjskiego, będzie zawsze - zdaniem autora - jak wyrzut sumienia. Podobnie gmach w Alei Szu-cha - znak męczeństwa. Na gruzach rośnie jednak nowe miasto, przychodzą kolejne pokolenia, choć poprzednie też pozostawiają swoje ślady, np. kości Henryczka Fichtelbauma. Trwa pamięć i to ona jest spoiwem, które wiąże ludzi i miejsca.

E. Bryll „Rekonstrukcja chóru Sofok-lesowego" - Człowiek jest jednocześnie istotą wielką - ujarzmia przyrodę i wy­korzystuje ją do swoich celów - i nie­zwykle małą - bezsilnie musi się poddawać okrucieństwu historii. Jest aktorem grającym niewielką rólkę na scenie świata, nic nie znaczącym, jak reszta brudu

---