Funkcje skóry
Funkcja ochronna
Na skórę działają różnego rodzaju czynniki zewnętrzne, które można podzielić na:
mechaniczne ( skaleczenia, różnego rodzaju urazy),
chemiczne ( kosmetyki, detergenty, zanieczyszczenia środowiska),
fizyczne ( klimat, temperatura , promieniowanie),
biologiczne ( bakterie, grzyby, wirusy).
Obrona skóry wobec czynników mechanicznych to:
przerastanie warstwy rogowej, np. pod wpływem ciągłego ucisku,
falisty układ brodawek skórnych zapewnia odporność na ucisk i rozciąganie,
włókna kolagenowe zapewniają wytrzymałość,
włókna elastynowe - sprężystość,
tkanka podskórna stanowi podściółkę, która osłabia urazy mechaniczne.
Obrona skóry wobec czynników chemicznych to:
płaszcz lipidowy naskórka tworzący mieszaninę wydzieliny gruczołów łojowych i potowych,
kwaśny odczyn skóry, który zabezpiecza przed niszczącym działaniem zasad,
obecność keratyny w warstwie rogowej naskórka, która wykazuje dużą odporność w stosunku do rozmaitych związków chemicznych.
Czynności obronne skóry wobec czynników biologicznych to:
kwaśny płaszcz tłuszczowy skóry głównie zależy od czynności gruczołów potowych ekrynowych zawierających kwas mlekowy oraz kwasów tłuszczowych, które na powierzchni skory maja działanie bakteriostatyczne w stosunku do bakterii chorobotwórczych,
wysychanie powierzchni skóry ma ważne znaczenie w obronności skóry przed bakteriami. Bakterie szybciej znikają ze skory suchej, natomiast nadmierne pocenie powoduje maceracje naskórka, która niszczy właściwości obronne,
stałe złuszczanie się naskórka, czyli nieuszkodzone warstwa rogowa.
Czynności obronne skóry wobec czynników fizycznych to:
wytwarzanie barwnika melaniny, który częściowo pochłania i rozprasza promienie oraz zgrubienie warstwy rogowej naskórka,
termoregulacja skóry na bodźce ciepła i zimna; regulacja zachodzi dzięki zakończeniom nerwowym, które odbierają bodźce i dają początek zjawiskom odruchowym naczyń krwionośnych, włosowatych i drobnych tętniczek. W wypadku wzrostu temperatury naczynia te rozszerzają się, a przepływająca krew ulega oziębieniu przez oddawanie ciepła, co zapobiega przegrzaniu organizmu. W przypadku zimna następuje odruchowy skurcz naczyń, co powoduje mniejszy przepływ krwi. Może również wystąpić skurcz mięśni przywłośnych ( „gęsia skórka”) co powoduje natłuszczanie skóry.
Regulacja cieplna organizmu/skóry - funkcja termoregulacyjna
pocenie, występuje w wysokiej temperaturze lub w następstwie dużego wysiłku fizycznego. Pocenie pojawia się w spoczynku, gdy temperatura otoczenia przekracza 31-34oC,
parowanie, jest zjawiskiem stałym i nie występuje tylko w powietrzu nasyconym parą lub w wilgotnym klimacie,
promieniowanie, nasilone jest najbardziej w niskich temperaturach otoczenia. Ustaje pow. 34oC,
przewodnictwo, oddawanie ciepła otoczeniu, np. ubraniu,
przewiew niewidoczny, jest to utrata ciepła poprzez niewidoczną parę wodną.
Funkcja barwnikowa skóry
Melanina wytwarzana jest w procesie melanogenezy. Barwnik wytwarzany jest w komórkach zwanych malanocytami. Jest to naturalny pigment o różnym natężeniu barwy, nadaje on kolor skórze, włosom i tęczówce oka. W wyniku melanogenezy powstają 2 rodzaje barwnika: feomelanina i eumaelanina. Feomelanina jest barwnikiem żółtym lub czerwonym i występuje u osób o jasnej karnacji, a eumelanina jest barwnikiem brązowym lub czarnym.
Melanina jest wytwarzana pośrednio z prekursora syntezy melaniny o nazwie tyrozyna za pomocą enzymu o nazwie tyrozynaza.
Zwiększenie aktywności tyrozynazy czyli zwiększenie czynności melanogenezy powodują:
działanie promieni nadfioletowych,
stany zapalne skóry,
metale i półmetale ( miedź, złoto, srebro, żelazo, arsen),
hormony przysadki mózgowej i hormony płciowe (estrogeny)
Hamowanie melanogenezy powodują:
hormony kory nadnerczy,
witamina C.
Zaburzenia w wytwarzaniu melaniny mogą być nabyte lub wrodzone. Skutkiem tych zaburzeń może być albinizm, czyli brak melaniny w skórze, bielactwo, czyli brak melaniny na wybranych obszarach ciała, czy hiperpigmentacja, czyli nadmierne gromadzenie się barwnika na niektórych obszarach ciała.
Melanina spełnia następujące funkcje:
podnosi odporność organizmu na poparzenia słoneczne i zmiany nowotworowe,
neutralizuje działanie wolnych rodników,
stanowi naturalny filtr przed promieniami UV,
pochłania nadmiar ciepła,
syntetyzuje witaminę D3.
Funkcja resorbcyjna skóry
Przenikanie substancji w głąb skóry następuje zazwyczaj bardzo powoli i odbywa się przez:
gruczoły i mieszki włosowe,
przez przestrzeń komórkową,
przez błony komórkowe.
Czynniki wpływające na przenikanie substancji:
właściwości chemiczne i fizyczne danego związku; najłatwiej wnikają substancje drobnocząsteczkowe oraz rozpuszczalne zarówno w tłuszczach jak i w wodzie,
stężenie związku chemicznego; na ogół im większe stężenie, tym większe wchłanianie, jednak silne stężenie może spowodować szybkie podrażnienie skóry, dlatego zaleca się stosowanie słabszych stężeń przez dłuższy okres czasu,
ładunek elektryczny substancji, np. zabieg jontoforezy wykorzystuje potencjał elektryczny skóry i związku chemicznego i ułatwia wprowadzanie go za pomocą prądu galwanicznego,
stan skóry; przy przenikaniu przez nieuszkodzona skórę substancja powinna być rozpuszczalna przede wszystkim w tłuszczach. W okolicach gdzie warstwa rogowa jest zgrubiała ( pięty, łokcie) wchłanianie jest trudniejsze. Większe wchłanianie występuje w okolicach dużej liczby mieszków włosowych.
Sposoby ułatwiające przenikanie substancji:
złuszczenie warstwy rogowej ( środki keratolityczne: peelingi),
wilgotność skóry, która powoduje rozpulchnienie ( kompresy),
temperatura i przegrzanie skóry ( lampy IR, masaż),
masaż, który powoduje przekrwienie, rozgrzanie skóry oraz rozdrobnienie cząsteczek wprowadzanego związku.
Nawilżenie skóry
Na gładkość, napięcie i dobrą elastyczność skóry wpływa jej prawidłowe nawilżenie. Szczególnie dotyczy to warstwy rogowej naskórka. Woda w naskórku pochodzi ze skóry właściwej i jej zawartość zależy od szybkości odparowania tej wody z warstwy rogowej. Jest to tzw. TEWL- transepidermalna utrata wody. Dopływ wody do naskórka ze skóry właściwej jest stały, natomiast poziom TEWL, czyli szybkość parowania wody z naskórka zależy od współdziałania kilku czynników zatrzymujących wodę.
Bardzo ważnym składnikiem jest kwas hialuronowy o silnych właściowościach higroskopijnych, czyli nawilżających.
Drugim jest NMF ( naturalny czynnik nawilżający). Powstaje on na skutek rozpadu białka filagryny w procesie rogowacenia naskórka. NMF ma również silne działania higroskopijne.
Ważne są również lipidy zawarte w przestrzeni międzykomórkowej. Skład ich może ulegać pewnym zmianom w zależności od poziomu warstwy naskórka. W miarę procesu rogowacenia przechodzą do wyższych warstw naskórka, aby w efekcie końcowym ułożyć się w warstwie rogowej w postaci cementu międzykomórkowego. Są to ceramidy ( sfingolipidy), w skład których wchodzą także niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) do których należą kwas linolowy i linolenowy. Wpływają one na miękkość naskórka. Prawidłowo funkcjonujący cement międzykomórkowy powinien zatrzymywać wodę prawie w całości. Nieszczelność cementu powodowana jest niską temperaturą, procesem starzenia się skóry oraz działaniem detergentów. Nieszczelność cementu grozi podrażnieniem naskórka, powstawaniem szczelin, przez które dostają się w głąb skóry bakterie, wirusy oraz substancje szkodliwe.
- Kolejnymi składnikami zatrzymującymi wodę w naskórku są sebum, czyli wydzielina gruczołów łojowych, tworząca cienką warstwę na powierzchni naskórka oraz płaszcz wodno -tłuszczowy.
Na powierzchni warstwy rogowej znajduje się płaszcz lipidowy, który jest mieszaniną łoju wydzielanego przez gruczoły łojowe oraz lipidów pochodzących z komórek naskórka.
W efekcie zawiera on woski, tłuszcze, kwasy tłuszczowe i węglowodory. Grubość płaszcza lipidowego jest zmienna w różnych okresach życia, co w dużej mierze zależy od wydzielania gruczołów łojowych.
Płaszcz lipidowy reguluje procesy wchłaniania i przenikania do skóry składników rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczach i ma duże znaczenie dla utrzymania odpowiedniego nawodnienia warstwy rogowej. Niszcząco na płaszcz działają detergenty i mydło. Okres całkowitego odtłuszczenia trwa od 10 do 20 min. Odnowa płaszcza tłuszczowego trwa około godziny. Kwaśny odczyn powierzchni skóry ( ph 4,2 - 5,6) zabezpiecza przed uszkadzającymi czynnikami chemicznymi, bakteriami i grzybami.
Płaszcz lipidowy na powierzchni warstwy rogowej reguluje wraz z keratyną procesy wchłaniania i przenikania do skóry substancji rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczu. Z cieniutką warstwą potu tworzy barierę zwana płaszczem hydrolipidowym.