BUDOWA I FUNKCJE SKÓRY

Skóra jest największym organem organizmu człowieka. Powierzchnia skóry dorosłego człowieka ma od 1,5 do 2 m², natomiast grubość skóry nie jest jednakowa na całym ciele. Waha się od 0,5 do 4 mm, przy czym najgrubsza skóra występuje na stopach i dłoniach. Grubość poszczególnych warstw skóry zależy od wieku, warunków życia, sposobu odżywiania i płci. Skóra spełnia szereg ważnych funkcji, przede wszystkim jest łącznikiem ustroju ze światem zewnętrznym. Odbiera bodźce z zewnątrz za pośrednictwem receptorów nerwowych. Jest organem ochronnym przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych. Bierze udział w przemianie materii, w procesach regulacji cieplnej organizmu, oraz w procesach wydzielania i wchłaniania. W ciągu całego życia człowieka skóra podlega procesom zużycia i zniszczenia. Mimo to posiada zdolność regeneracji i dzięki temu może służyć człowiekowi przez całe życie. Charakterystyczną cechą skóry jest tzw. poletkowanie czyli występowanie drobnych bruzd w miejscach gdzie występują brodawki skórne na granicy skórno - naskórkowej. Szczególną odmianą poletkowania są linie papilarne charakterystyczne dla każdego człowieka, występujące na opuszkach palców, słabo widoczne u dzieci, natomiast zaznaczające się mocno u osób dorosłych. Kolejną cechą charakterystyczną skóry jest jej barwa. Zależy ona od różnych czynników m. in. od grubości skóry, od unaczynienia, oraz od zawartości barwnika skóry - melaniny. Barwnik ten jest również składową funkcji ochronnych skóry przed działaniem promieni UV. Prócz tego zawartość melaniny jest różna zarówno u mężczyzn jak i kobiet, a także u każdej z ras.

Skóra zbudowana jest z 3 warstw:

• naskórka

• skóry właściwej

• tkanki podskórnej

Naskórek składa się z 5 warstw:

• podstawnej

• kolczystej

• ziarnistej

• jasnej

• rogowej

Warstwa podstawna - jest to jeden rząd komórek o kształcie cylindrycznym. Komórki te ulegają podziałom i wszystkie funkcje życiowe komórek są zachowane. W komórkach warstwy podstawnej występują melanocyty czyli producenci barwnika melaniny. Komórki Langerhansa odpowiedzialne za funkcje odpornościowe stanowiące swoisty system immunologiczny skóry. Komórki Merkla będące dodatkowymi receptorami czucia. Komórki warstwy podstawnej są połączone ze sobą wypustkami. Desmosomy które przekazują informacje między wypustkami.

Warstwa kolczysta - składa się z kilkunastu rzędów komórek, w których jeszcze występują powolne procesy podziału i warstwa ta stanowi jakby przechowalnię komórek przechodzących powoli do warstwy ziarnistej, w której rozpoczyna się proces obumierania komórek. Komórki warstwy kolczystej mają jeszcze kształt zbliżony do cylindrycznego, ale powoli zaczynają ulegać spłaszczeniu.

Warstwa ziarnista - stanowi ją kilka rzędów komórek spłaszczonych, w których następuje proces obumierania funkcji życiowych i ulega zanikowi jądro komórkowe. W komórce pojawia się substancja o nazwie Keratohialina której obecność sygnalizuje powstawanie białka keratyny.

Warstwa jasna - zawiera kilka rzędów płaskich komórek pozbawionych jąder, w których nie występują już żadne procesy życiowe natomiast zachodzą różnego rodzaju reakcje chemiczne w wyniku których z keratohialiny powstaje substancja o nazwie prekursor keratyny.

Warstwa rogowa - w tej warstwie występuje upostaciowane białko - keratyna. Proces obumierania komórek została zakończony, warstwa składa się z dwóch stref zbudowanych z kilkunastu rzędów płaskich komórek. Granica między tymi strefami jest odpowiedzialna za przepuszczalność warstwy rogowej i nosi nazwę Bariera Rheina. Strefa głębsza leżąca pod barierą składa się z komórek ściśle ze sobą związanych natomiast strefa nad barierą posiada komórki związane nieco luźniej. Komórki warstwy rogowej połączone są ze sobą za pomocą tzw. cementu międzykomórkowego składającego się z substancji o nazwie Sfingolipidy, których odmianą są ceramidy. Cement międzykomórkowy jest spoiwem odpowiadającym za szczelność warstwy rogowej a więc za stan całej skóry.

Skóra właściwa - jest warstwą żywą połączoną z naskórkiem granicą skórno naskórkową przebiegającą faliście. Wnikające w skórę właściwą części naskórka to sople naskórkowe, a wnikające w naskórek części skóry właściwej to brodawki skórne. W skórze właściwej występują twory białkowe w postaci włókien, do których zaliczamy włókna kolagenowe, elastynowe, oraz retikulinowe (srebrochłonne). Powyższe 3 rodzaje włókien odpowiadają za elastyczność i prężność skóry oraz spełniają rolę ochronną przed działaniem czynników mechanicznych. Oprócz włókien w skórze właściwej występuje bardzo bogate unaczynienie oraz twory zwane przydatkami skóry: gruczoły łojowe, potowe, włosy z otaczającymi je mieszkami włosowymi, paznokcie. W 60 - 70% skóra właściwa składa się z wody, co określa stan jej napięcia. Im więcej wody zawiera skóra właściwa przy prawidłowej przepuszczalności warstwy rogowej tym dłużej skóra jako cały organ zachowuje wygląd zdrowy. Skóra właściwa dzieli się na dwie warstwy: brodawkowatą - nazwa pochodzi od brodawek skórnych stanowiących granicę skórno naskórkową, w warstwie brodawkowatej występuje niewielka ilość włókien wszystkich rodzajów. Siateczkowatą - wypełniona jest włóknami kolagenowymi i elastynowymi przeplatającymi się wzajemnie i stanowiącymi podporę skóry. Włókna elastynowe pracują antagonistycznie do włókien kolagenowych, skurcz jednego rodzaju włókien powoduje rozciąganie się drugiego rodzaju włókien. Zmiany zwyrodnieniowe najwcześniej dotyczą włókien elastynowych następnie włókna kolagenowe w miarę upływu czasu na skutek ogólnej utraty wody przez organizm zaczynają sztywnieć i pękać. Powstaje wiotczenie skóry i zewnętrzne zmarszczki.

Tkanka podskórna - zbudowana jest z tkanki łącznej oddzielającej zraziki tłuszczowe składające się z komórek tłuszczowych. Grubość tkanki tłuszczowej zależy od okolic ciała, płci, wieku oraz sposobu odżywiania. W wieku starczym tkanka tłuszczowa (czyli podskórna) ma tendencje do zanikania. Tkanka podskórna pełni rolę podporową dla skóry, ochronną przy urazach mechanicznych oraz stanowi warstwę izolacyjną i ocieplającą.

Błony śluzowe - Wyścielają naturalne otwory ciała, nie są pełnym naskórkiem. Składają się tylko z warstwy podskórnej i kolczystej. Są dużo gorszą ochroną przed działaniem czynników zewnętrznych.

Układ naczyniowy skóry - Ukrwienie skóry jest bardzo obfite. Występują tutaj naczynia włosowate oraz powierzchowna i głęboka sieć tętnicza i żylna. Sieć głęboka mieści się na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej, natomiast sieć powierzchniowa na granicy warstwy siateczkowatej i brodawkowatej.

Zakończenia nerwowe w skórze - w brodawkach skóry właściwej znajdują się ciała Meissnera (czuciowe), które odbierają dotyk. W głębszych warstwach skóry właściwej i w tkance podskórnej znajdują się ciała Vatera- Pacciniego rejestrujące ucisk i wibracje. Oprócz tego w skórze właściwej ciałka Krausego, które są receptorami zimna i ciałka Ruffniego, które są receptorami ciepła.

Przydatki skóry - do przydatków zaliczmy gruczoły łojowe, potowe, włosy i paznokcie.

Gruczoły łojowe - znajdują się na całej powierzchni skóry z wyjątkiem dłoni i stóp. Największa ich ilość znajduje się na głowie i twarzy, w okolicach mostka, w okolicy międzyłopatkowej, miejsca te noszą nazwę rynny łojotokowe. Gruczoły łojowe mieszczą się zawsze w okolicach włosów przy korzeniu włosa. Odcinek wydzielniczy ma kształt woreczka leżącego między korzeniem włosa a mięśniem przywłośnym. Na obwodzie tego woreczka znajdują się płaskie komórki ulegające bardzo intensywnym podziałom, natomiast wewnątrz woreczka są komórki wieloboczne, które ulegają degradacji zwanej degeneracją tłuszczową. Na skutek tego procesu polegającego na rozpadaniu się komórek tworzy się wydzielina tłuszczowa. Jest to rodzaj wydzielania holokrynowego, czyli związanego ze zniszczeniem komórek wydzielniczych. Wydzielina gruczołu łojowego jest wyprowadzana do mieszka włosowego i stamtąd na powierzchnię skóry. Wyjątkiem są gruczoły łojowe wyprowadzające swoją wydzielinę bezpośrednio na powierzchnię skóry i występują one w okolicy czerwieni warg i brodawek sutkowych oraz części płciowych.

Gruczoły potowe - dzielą się na:

Gruczoły ekrynowe - które znajdują się na całej powierzchni skóry z wyjątkiem warg i części płciowych. Największe ich zagęszczenie jest na dłoniach, stopach i głowie. Część wydzielnicza gruczołu ekrynowego mieści się na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej. Stamtąd wąski odcinek wyprowadzający dociera do warstwy jasnej naskórka gdzie zamienia się w spiralne ujście przebijające warstwę rogową. Gruczoły ekrynowe istnieją od urodzenia i ich głównym zadaniem jest regulacja cieplna organizmu oraz wydalanie zbędnych produktów przemiany materii.

Gruczoły apokrynowe - występują w ściśle określonych okolicach ciała tzn. w dołach pachowych, otoczkach brodawek sutkowych, w okolicach płciowych oraz w okolicy odbytu. Mają podobną budowę do gruczołów ekrynowych, ale są około 10 krotnie większe natomiast przewód wyprowadzający jest zawsze związany z mieszkami włosowymi. Istnieją również od urodzenia, ale zaczynają działać dopiero w okresie pokwitania razem z rozwojem drugorzędnych cech płciowych. Wydzielanie tych gruczołów jest związane z czynnikami emocjonalnymi tj. strach, stres czy podniecenie płciowe. Największa aktywność gruczołów apokrynowych przypada na wiek dojrzały. Stopniowo w wiekiem aktywność gruczołów spada.

Funkcje skóry -Na skórę działają różnego rodzaju czynniki zewnętrzne o mniej lub bardziej szkodliwym wpływie. Czynniki te dzielimy na:

• Mechaniczne, do których należą wszelkiego rodzaju uderzenia, otarcia, uciski, skaleczenia

• Chemiczne to kosmetyki, środki higieniczne, detergenty a także zanieczyszczenia środowiska

• Fizyczne - klimat, temperatura, promieniowanie ultrafioletowe, opady atmosferyczne, wiatr itd.

• Biologiczne - bakterie, grzyby, pleśnie, wirusy.

Skóra jako organ zewnętrzny jest dostosowana do obrony przed działaniem bodźców. Przed działaniem czynników mechanicznych ochroną jest:

• Falisty układ granicy skórno naskórkowej

• Obecność włókien sprężystych i kolagenowych

• Przerost warstwy rogowej

• Przerost tkanki tłuszczowej.

Ochrona przed czynnikami chemicznymi:

• Płaszcz tłuszczowy skóry jest to umieszczenie wydzieliny gruczołów łojowych ze wszystkimi substancjami, które osiadają na skórze z wydzieliną gruczołów potowych oraz z substancjami tłuszczowymi, czyli lipidami pochodzącymi z rozpadu komórek naskórka. Płaszcz lipidowy ma bardzo istotną funkcję ochronną, ponieważ większość szkodliwie działających czynników chemicznych osiada na jego powierzchni.

• Kwaśny odczyn skóry- skóra zawdzięcza taki odczyn przede wszystkim wydzielinie gruczołów potowych i obecności wolnych kwasów tłuszczowych. Wszelkiego typu substancje o charakterze zasadowym przy prawidłowo funkcjonującej skórze są neutralizowane jeśli działają krótko i sporadycznie. Podczas długiego i częstego działania zasadowych substancji zarówno płaszcz jak i kwaśny odczyn skóry jest niewystarczającym elementem obronnym i skóra ulega uszkodzeniu.

• Obecność keratyny opornej na działanie kwasów.

Ochrona przed czynnikami biologicznymi:

• Kwaśny odczyn płaszcz lipidowego

• Wysychanie powierzchni skóry

• Stałe złuszczanie się naskórka

Ochrona przed czynnikami fizycznymi:

• Czynności termoregulacyjne skóry

• Czynność wydzielnicza skóry

• Wytwarzanie melaniny, czyli barwnika skóry

Funkcja barwnikotwórcza

Barwnik skóry - melanina jest wytwarzany w procesie melanogenezy. Melanina jest naturalnym pigmentem o różnym natężeniu barwy, od czarnej przez brunatną, brązową, czerwoną do żółtej. Nadaję barwę skórze, włosom i tęczówką oczu. Jest wytwarzana również u ssaków i ptaków, nadaje barwę upierzeniu, sierści i oczom. Występuje również u bezkręgowców, melaninę wytwarza mątwa, ośmiornica i kałamarnica. Ponadto melanina występuje w czarnym i czerwonym kawiorze oraz w niektórych grzybach jadalnych. Osoby o jasnej karnacji posiadaj melaninę w warstwie podstawnej naskórka, natomiast osoby o karnacji ciemnej posiadają melaninę we wszystkich warstwach naskórka. Barwnik jest wytwarzany w komórkach specjalnie przeznaczonych do jego produkcji (w komórkach pochodzenia nerwowego o nazwie melanocyty). W melanocytach barwnik skupiony jest w małe ziarenka zebrane w zbiornikach noszących nazwę melanosomy. Tworzenie się melaniny oparte jest na procesach utleniania i procesach biochemicznych określonych wspólnie jako melanogeneza. W wyniku melanogenezy powstają dwa rodzaje barwnika: feomelanina i eumelanina. Feomelanina jest barwnikiem żółtym lub czerwonym. Eumelanina jest barwnikiem brązowym lub czarnym. Melanina jest wytwarzana pośrednio z prekursora syntezy melaniny o nazwie tyrozyna za pomocą enzymu tyrozynaza. Prekursor przekształcony jest najpierw w substancję DOPA. Z tej substancji w wyniku z dwóch różnie programowanych genetycznie procesów powstają albo feomelanina albo eumelanina. Feomelanina występuje u osób o jasnej karnacji, rudych lub rudawoblond włosach posiadających piegi. U tych osób istnieje zwiększone ryzyko powstania nowotworów skóry poprzez naświetlanie promieniami UV. Skóra zawierająca feomelaninę łatwiej ulega poparzeniom słonecznym w związku z tym wymaga intensywniejszej ochrony. W powstawaniu melaniny dużą rolę odgrywa hamowanie lub zwiększenie aktywności tyrozynazy, które zależy zarówno od czynników zewnętrznych (czyli egzogennych) lub od czynników wewnętrznych (endogennych). Zwiększenie aktywności tyrozynazy następuje na skutek działania promieni UV, wystąpienia stanu zapalnego skóry, działania metali tj. miedź, złoto, srebro, żelazo, bizmut, arsen. Następnie na skutek działania gruczołów endokrynowych, przysadka mózgowa, gruczoły płciowe. Jedną z przyczyn jest również niedobór witaminy A, PP, kwasu pantotenowego i foliowego. Czynnikami hamującymi aktywność tyrozynazy są: obecność witaminy C i działanie gruczołów endokrynowych nadnerczy i szyszynki. Zaburzenia w wytwarzaniu melaniny mogą być nabyte lub wrodzone i skutkiem ich może być np. albinizm, czyli brak melaniny w skórze, włosach i oczach; bielactwo, czyli brak melaniny na pewnych obszarach ciała; hiperpigmentacja, czyli nadmierne gromadzenie się barwnika na niektórych obszarach ciała

Funkcje melaniny

• Podniesienie odporności na poparzenia słoneczne i zmiany nowotworowe

• Jest antyutleniaczem i neutralizuje wolne rodniki

• Jest filtrem naturalnym promieni UV

• Współdziałanie w funkcji termoregulacyjnej poprzez pochłanianie promieni UV

• Synteza witaminy D₃

• Działanie ochronne melaniny przed promieniami UV.

Nadmierne dawki promieniowania ultrafioletowego mogą powodować oparzenia skóry, trwałe uszkodzenia skóry na skutek których szybciej dochodzi do starzenia się skóry oraz zwiększa się ryzyko powstawania nowotworów skóry. Ze względu na swoje właściwości melanina jest powszechnie stosowana w kosmetyce zarówno otrzymywana ze źródeł naturalnych jak też dużo tańsza otrzymywana w procesach chemicznych. Melaninę naturalną otrzymuje się z gruczołów ośmiornicy lub kałamarnicy oraz z mątwy a także z wełny czarnych owiec. Ponieważ jednak tego typu melanina jest bardzo droga powszechnie stosuje się melaninę chemiczną. W preparatach promienioochronnych, w preparatach do pielęgnacji oczu, w preparatach do krótkotrwałego barwienia włosów ma zastosowanie melanina chemiczna. Prekursory melaniny mają zastosowanie w preparatach przyśpieszających opalanie oraz w środkach do trwałego barwienia włosów. W środkach przyśpieszających opalanie wykorzystuje się również Tyrozynę i DOPA oraz pochodną tyrozyny i kwasu jabłkowego, która ma działanie regeneracyjne dla skóry przy równoczesnym przyśpieszaniu opalania.

Regulacja cieplna

Regulacja cieplna organizmu- warunkiem niezbędnym regulacji temperatury ciała jest właściwe przystosowanie się organizmu do temperatury otoczenia. Dzieje się tak na skutek działania bodźców nerwowych przyjmowanych przez skórę oraz dzięki mechanizmowi odruchów. Ciepło w organizmie pochodzi z podstawowej przemiany materii, ze spożywanych pokarmów oraz z pracy mięśni (70% ciepła oddawanego przez organizm uchodzi drogą promieniowania i przewodnictwa, 27% uchodzi drogą parowania, pozostałe 3% dzieli się 2% oddychanie, 1% wydalanie moczu i kału. - dane dla temperatury otoczenia 21^oC). Proces promieniowania ciepła jest najbardziej nasilony w niskich temperaturach otoczenia, im wyższa temp. tym promieniowanie słabsze i ustaje całkowicie przy temp. otoczenia 34^oC. Utrata ciepła przez parowanie związana jest ściśle z poceniem, które w warunkach spoczynku organizmu występuje dopiero w temp. otoczenia 31-35^oC.Natomiast w warunkach wysiłku w temperaturach niższych. Parowanie jest również związane z tzw. przewiewem niewidocznym, proces ten zachodzi w niskich temperaturach i w jego wyniku organizm traci wodę w postaci pary wodnej.

Proces parowania ustaje przy dużej wilgotności powietrza. W związku z tymi zjawiskami szczególnie niebezpieczne dla organizmu jest przebywanie w warunkach wysokiej temp. I dużej wilgotności powietrza, ponieważ w takich właśnie warunkach dochodzi do zahamowania zarówno procesu promieniowania jak i parowania. Długie przebywanie w takich warunkach może spowodować poważne zaburzenia w regulacji cieplnej organizmu. Istotną rolę w procesie regulacji cieplnej odgrywa układ naczyniowy. Nagromadzenie ciepła w organizmie prowadzi do rozszerzania się naczyń krwionośnych i zwiększonego przepływu krwi a tym samym do intensywniejszego oddawania ciepła. W warunkach niskiej temperatury naczynia krwionośne zwężają się a dopływ krwi do naczyń włosowatych jest zahamowany.

Wydzielanie potu następuje wówczas, kiedy parowanie i promieniowanie nie wystarczają do utrzymania prawidłowej ciepłoty ciała i funkcja regulacyjna ulega zakłóceniu. Zjawisko pocenia nasila się zazwyczaj w warunkach nadmiernego wytwarzania się ciepła w organizmie lub dużego wzrostu temperatury otoczenia przy dużej wilgotności powietrza. Wydzielanie potu występuje również przy spożywaniu obfitych posiłków, ostrych przypraw, alkoholu. Za pomocą pocenia usuwamy z organizmu produkty toksyczne, poza tym regulujemy gospodarkę mineralną i wodną organizmu. Ogólnie około 50% wydzielanego potu pochodzi z okolic tułowia, 25% okolic kończyn dolnych i 25% ze skóry głowy i kończyn górnych (przy czym największa ilość grucz. potowych jest na stopach i dłoniach). Wydzielanie potu oraz składniki chemiczne zależą między innymi od płci Pot kobiety zawiera dużo więcej chloru niż męski a działanie bodźców cieplnych jest silniejsze w relacji do gruczołów męskich i powoduje szybkie i obfite pocenie. Pot ma odczyn kwaśny, natomiast szczególnie pot gruczołów apokrynowych na skutek braku higieny lub dysfunkcji gruczołów apokrynowych może przybrać odczyn zasadowy a jego zapach może być intensywny i uciążliwy dla otoczenia. Zapach potu i intensywność jego wydzielania zależy również od niektórych składników pokarmowych oraz leków.

Przenikanie substancji przez skórę.

Skóra jest organem zdecydowanie przystosowanym do utrudnionego wchłaniania substancji z zewnątrz. Można ją uznać bardziej za organ wydzielniczy niż organ ułatwiający przyswajanie jakichkolwiek związków chemicznych nawet tych o działaniu dobroczynnym. Najbardziej utrudnione jest wnikanie wody, do głębszych warstw naskórka woda dostaje się jedynie w postaci pary wodnej i bardzo szybko odparowuje z tych struktur. Funkcje ochronną skóra rozpoczyna już na powierzchni naskórka, gdzie pierwszą warstwą jest kwaśny płaszcz lipidowy a kolejna warstwą warstwa rogowa naskórka. Przenikanie substancji w głąb skóry następuje zazwyczaj bardzo powoli i odbywa się albo poprzez naskórek albo przez gruczoły łojowe, potowe i mieszki włosowe. Przenikanie przez naskórek odbywa się w przestrzeniach międzykomórkowych i nosi nazwę przenikania międzykomórkowego albo zachodzi przez błony komórkowe i nosi nazwę przenikania komórkowego. Kolejną strefą ochronną przed wnikaniem substancji są żywe warstwy naskórka i substancja podstawowa skóry właściwej. Wszystko co zdoła przeniknąć przez naskórek i dostaje się do skóry właściwej ma już bezpośredni kontakt z układem krwionośnym, z płynami ustrojowymi i układem nerwowym. W związku z tym nie wolno dopuszczać do zakłócania pracy naturalnych barier ochronnych skóry i np. dopuszczać do ścieńczenia warstwy rogowej, usuwania płaszcza lipidowego, ponieważ grozi to przedostawaniu się do skóry szkodliwych substancji chemicznych.

Czynniki wpływające na przenikanie substancji:

1. Właściwości chemiczne i fizyczne danego związku. Łatwiej wchłaniają się substancje rozpuszczalne w tłuszczach nie rozpuszczalne w wodzie. Łatwiej wchłaniają się substancje drobnocząsteczkowe, choć nie jest to regułą, ponieważ na skutek np. masażu dochodzi do rozdrobnienia dużych cząsteczek i ułatwienia ich wnikania w skórę.

2. Stężenie związku chemicznego. Uważa się, że związki o silnym stężeniu wchłaniają się szybciej i lepiej tymczasem silne stężenie może spowodować szybkie uszkodzenie skóry w związku z tym poleca się stosowanie słabszych stężeń przez dłuższy okres czasu.

3. Stan skóry. Intensywność przenikania zależy od okolic skóry. W okolicach łojotokowych przenikanie jest szybsze, łatwiejsze pod warunkiem, że wnikają substancje rozpuszczalne w tłuszczach. W okolicach gdzie warstwa rogowa jest zgrubiała np. na łokciach, piętach, czasami na dłoniach wchłanianie jest poważnie utrudnione. Ogólnie przyjmuje się, ze wchłanianie jest łatwiejsze w tych okolicach gdzie występuje duża ilość mieszków włosowych.

4. Ładunek elektryczny substancji. Wykorzystanie potencjału elektrycznego skóry i związku chemicznego w zabiegu jontoforezy. Zabieg polega na wprowadzaniu związku chemicznego za pomocą prądu galwanicznego. W ten sposób przeważnie wprowadzane są substancje lecznicze.

Sposoby ułatwiające przenikanie substancji.

1. Odtłuszczenie powierzchni naskórka i zmiana napięcia powierzchniowego. Do tego celu służą detergenty, które nie tylko obniżają napięcie powierzchniowe, ale również uszkadzają warstwę rogową.

2. Usunięcie warstwy rogowej. Do tego celu służą peelingi zarówno chemiczne jak i mechaniczne oraz środki o działaniu keratolitycznym czyli złuszczającym poprzez rozluźnienie warstwy rogowej.

3. Zwiększenie nawodnienia warstwy rogowej. Do tego celu służy maska parafinowa, kompresy rozpulchniające, a oprócz tego w lecznictwie stosuje się tzw. opatrunki okluzyjne czyli szczelne na tyle żeby ciepło wytworzone przez skórę i wilgoć powstającą na skutek parowania ułatwiały wchłanianie się leku.

4. Spowodowanie przekrwienia skóry. Do tego celu służą lampy rozgrzewające albo intensywny masaż.

5. Stosowanie ucisku mechanicznego mające za zadanie zmianę kształtu cząsteczek danego związku lub rozdrobnienie zbyt dużych cząsteczek.

Udział warstwy rogowej w przenikaniu substancji przez skórę.

Ostatnią warstwę skóry, mającą bezpośredni kontakt ze światem zewnętrznym jest warstwa rogowa składająca się z obumarłych komórek korneocytów zbudowanych z białka keratyny. Warstwa rogowa zawiera wodę i lipidy. Ma specyficzne cechy:

• słabo przepuszcza wodę

• stosunkowo lepiej przepuszcza lipidy

• nie przepuszcza dużych cząsteczek

• pozornie tylko warstwa rogowa jest obumarła, ponieważ zachodzą w niej różnego rodzaju reakcje chemiczne

Warstwa rogowa zawiera:

• 80% swojej masy korneocytów

• naturalny czynnik nawilżający czyli NMF, który jest mieszaniną substancji silnie wiążących wodę.

Korneocyty są bardzo silnie ze sobą związane spoiwem o nazwie cement międzykomórkowy. Cement odpowiada za nieprzepuszczalność warstwy rogowej a oprócz jego funkcji nie dopuszczają większości substancji z zewnątrz korneocyty, które posiadają właściwości sorbcyjne, zatrzymują w swoim wnętrzu niektóre substancje. Woda znajdująca się w naskórku zatrzymywana przez warstwę rogową występuje w 3 formach:

1. Silnie związana z naskórkiem nigdy niewysychająca

2. Słabo związana z naskórkiem ulegająca odparowywaniu

3. Woda pochodząca z zewnątrz np. na skutek długotrwałego moczenia skóry odparowująca błyskawicznie.

Współczesne nawilżanie skóry polega przede wszystkim na zapobieganiu odparowania wody oraz zatrzymywania wody silnie związanej. Służy temu właśnie warstwa rogowa a przede wszystkim cement międzykomórkowy.

Budowa cementu międzykomórkowego.

Cement zbudowany jest z cząsteczek lipidów mających część hydrofilową i hydrofobową. Lipidy układają się w warstwy, z których część hydrofobowa zwrócona jest do środka a hydrofilowa na zewnątrz. Między tymi warstwami znajdują się cienkie warstewki wody. Układy takie to układy bilameralne, czyli dwubłonowe i mają one charakter ciekło krystaliczny tzn. że w układzie takim cząsteczki są uporządkowane a całość jest plastyczna i płynna. Właściwości cementu zależą od kilku czynników:

• Temperatura. W niskich temperaturach struktura ciekłego kryształu zmienia się, dochodzi do usztywnienia i krystalizacji. Tym samym zmieniają się własności warstwy rogowej, która traci elastyczność, staje się przepuszczalna i podatna na uszkodzenia.

• Skład lipidów w cemencie międzykomórkowym

1. ceramidy, do których należą sfingolipidy

2. oraz cholesterol

• Skład kwasów tłuszczowych w lipidach. Ceramidy są to amidy wyższych kwasów tłuszczowych i aminoalkoholi. Oprócz zwykłych kwasów tłuszczowych zawierają one również niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, które określamy skrótem NNKT, do których należą kwasy linolowy i linolenowy. Kwasy te odpowiadają za miękkość naskórka. Im mniej w naskórku NNKT tym jest on mniej elastyczny i może ulegać złuszczaniu.

Wyróżniamy 7 rodzajów ceramidów oznaczonych cyframi od 1 do 6 przy czym ceramidy 6 występują w dwóch typach oznaczonych I i II. Ceramidy stanowią około połowę lipidów warstwy rogowej. Powstają w rogowaciejących komórkach warstwy kolczystej i ziarnistej. Podczas przesuwania się warstw naskórka ceramidy wydostają się z komórek do przestrzeni międzykomórkowych gdzie tworzą wiązania estrowe z błonami korneocytów i w ten sposób tworzą cement międzykomórkowy.

Prawidłowo funkcjonujący cement powinien zatrzymywać wodę prawie w całości. Powinien być odporny na działanie substancji chemicznych szczególnie detergentów, aby nie powodowały one natychmiastowych uszkodzeń naskórka. Nieszczelność cementu powodowana jest niską temperaturą, procesem starzenia się skóry podczas którego produkcja ceramidów jest niewystarczająca oraz działaniem detergentów. Nieszczelność cementu grozi podrażnieniem naskórka, powstawaniu szczelin przez które dostają się w głąb skóry bakterie, wirusy i substancje szkodliwe. Ponieważ w przypadku uszkodzenia cementu dochodzi również do uszkodzenia skóry korneocyty wykazują zdolność łączenia się w bryłki, co powiększa przestrzenie międzykomórkowe i powoduje dodatkowe ubytki wody. Przede wszystkim wywołuje to intensywniejsze starzenie się skóry. Aby uszczelnić warstwę rogową dostarcza się ceramidy z zewnątrz, są one zawarte w kremach, maskach, szamponach, odżywkach. Ceramidy dostarczane z zewnątrz są otrzymywane najczęściej z soi i ogórecznika lekarskiego.

Zastosowanie ceramidów.

• pielęgnacja każdego rodzaju skóry wykazującego oznaki odwodnienia.

• Pielęgnacja skóry suchej

• Pielęgnacja cery starzejącej się

• Pielęgnacja skóry wrażliwej

• Pielęgnacja skóry zniszczonej działaniem promieni UV

• Pielęgnacja włosów zniszczonych promieniowaniem UV, farbowaniem, utlenianiem i trwałą ondulacją.

Ceramidy najbardziej zbliżone budową do ceramidów ludzkich tzw. ceramidy transgeniczne otrzymuje się dzięki inżynierii genetycznej i mają one najskuteczniejsze działanie.

Czynniki wpływające na przepuszczalność warstwy rogowej.

1. Wiek. Z wiekiem korneocyty w warstwie rogowej powiększają się, zmienia się struktura cementu międzykomórkowego, zwiększa się grubość warstwy rogowej w związku z czym wchłanianie substancji jest utrudnione.

2. Okolice ciała. Substancje najlepiej wchłaniają się na skórze głowy ze względu na dużą ilość gruczołów łojowych, następną okolicą łatwego wchłaniania jest tułów a najsłabiej wchłanianie przebiega na kończynach górnych i dolnych, ponieważ jest to skóra uodporniona ze względu na stały kontakt ze środowiskiem zewnętrznym.

3. Choroby skóry. W przypadku chorób skóry o charakterze egzemy naskórek jest zgrubiały, warstwa rogowa również i wchłanianie jest utrudnione. W przypadku łuszczycy, rybiej łuski lub chorób uszkadzających barierę skórną wchłanianie substancji jest nasilone.

4. Czynniki zewnętrzne:

1. Temperatura i wilgotność otoczenia powodują rozpulchnienie i nadanie płynności lipidom, co wzmaga ruch płynnego kryształu i przyśpiesza wchłanianie substancji.

2. Nośnik substancji, który powinien mieć tzw. powinowactwo do cementu międzykomórkowego. Zwiększa się wówczas biodostępność czyli wchłanianie substancji w jednostce czasu.

3. Stosowanie substancji aktywnych wzmagających wchłanianie powodujących płynność lipidów lub wbudowujących się w cement międzykomórkowy.

4. Stosowanie substancji powierzchniowo czynnych powodujących emulgowanie łoju lub w minimalnym stopniu uszkadzających komórki warstwy rogowej.

Przez warstwę rogową nie wchłaniają się substancje polarne tj. proste cukry, aminokwasy, peptydy m.in. wit. C polialkohole, następnie substancje zjonizowane, sole organiczne i nieorganiczne oraz substancje wielocząsteczkowe tj. proteiny, kolagen, elastyna, substancje te wiążą tylko wodę na powierzchni skóry. Do substancji wchłanianych przez warstwę rogową należą niektóre substancje polarne czyli hydrofilowe. Para wodna, gliceryna, mocznik kwasu proglutaminowy jako składniki naturalnego czynnika nawilżającego (NMF) ponadto pantenol alantoina, lipidy, estry kwasów tłuszczowych, lanolina, alkohole tłuszczowe, fosfolipidy palmitynian witaminy C, leki, hormony, wit. E oraz liposomy z substancjami w nich zawartymi.

---