CHÓD PATOLOGICZNY - PRZYCZYNY ANATOMICZNE
Znajomość mechanizmów normalnego chodu pozwala na uchwycenie w nim patologicznych odchyleń.
Głównym przejawem wszystkich patologii układu lokomocyjnego jest znaczne zmniejszenie szybkości poruszania się. W trakcie wolnego chodzenia gwałtownie wzrasta znaczenie bocznych zaburzeń równowagi. W chodzie występuje okresowe przenoszenie ciężaru ciała z jednej kończyny na drugą. Dlatego u osób starszych wraz z nasilaniem się tendencji do utraty równowagi obserwuje się chód charakteryzujący się krótkim krokiem z wydłużoną fazą podwójnego podparcia oraz szuraniem nogami.
Odchylenia od chodu prawidłowego mogą być spowodowane wieloma czynnikami:
1. Ból spowodowany procesem chorobowym lub urazem kończyny dolnej lub tułowia.
Chory dąży do odciążenia kończyny przez skrócenie jej fazy podparcia (obciążenia). Towarzyszy temu często przechył tułowia ku stronie chorej lub ku przodowi w celu przemieszczenia środka ciężkości ciała, jako czynnika odciążającego. Chód jest niesymetryczny, powoduje utykanie (kulenie). W zmianach symetrycznych, np. zwyrodnieniu stawów biodrowych, przy zachowaniu symetrii czasu odciążenia kończyn, zwiększone są wychylenia tułowia na boki. W schorzeniach kręgosłupa chód jest ostrożny, ze zmniejszonymi współruchami tułowia (usztywnianie) i jego pochylenie ku przodowi. W przypadkach jednostronnego odruchowego bólowego napięcia mięsni grzbietu chory dodatkowo wychyla tułów w stronę niebolesną.
2. Zmiany patologiczne w układzie kostno-stawowym.
Skrócenie kończyny w granicach do 3 cm kompensowane jest skośnym ustawieniem miednicy i na ogół nie powoduje utykania. W większych skróceniach chory wyrównuje skrócenie obciążeniem stopy po stronie chorej na palcach, po zdrowej zgięciem kolana i biodra. Czas obciążenia obu kończyn jest równy, jakkolwiek długość kroku po stronie skrócenia jest mniejsza. W dużych skróceniach wyraźnie zwiększają się pionowe wahania miednicy są większe po stronie skrócenia, czemu towarzyszy większe przechylenie barków ku stronie przeciwnej. Objawy te nasilają się w chodzie szybkim i biegu.
3. Przykurcze i sztywność stawów.
Braki ruchów w jednym stawie są kompensowane ich zwiększeniem w stawach sąsiednich, niekiedy przeciwnej kończyny czy tułowiu. Na przykład sztywność stawu biodrowego w zgięciu w zależności od jego wielkości kompensowana jest zwiększeniem ruchów odcinka lędźwiowego kręgosłupa i kolan oraz przeciwnego stawu biodrowego (skręty miednicy). Występują wyraźne asymetrie w wyznacznikach chodu. Sztywność stawu kolanowego w ustawieniu czynnościowym również powoduje zaburzenie symetryczności i synchronizacji ruchów kończyn w chodzie przez wydłużenie fazy przenoszenia.
4. Hamowanie (deceleracja).
Dotyczy to między innymi mięśni kulszowo-goleniowych, które kurcząc się hamują ruch przeniesienia przed momentem zatknięcia się pięty z podłożem. W rezultacie pięta może łagodnie opierać się o podłoże kontrolując ten ruch. Jeżeli mięśnie te są osłabione, uderzenie pięty o podłoże jest bardzo silne, czego efektem jest zgrubienie piętowej poduszki tłuszczowej, kolano znajduje się w nienaturalnym przeproście, jest to chód przeprostowany.
5. Warianty chodu.
Od patologicznego chodu należy odróżnić jego warianty w granicach fizjologicznych, powstające na skutek zmian wielkości w poszczególnych wyznacznikach. Mogą one być przesadnie duże lub też, odwrotnie, małe.
Wyróżnia się kilka typów tzw. fizjologicznej przesady w normalnym chodzie:
chód kołyszący - często spostrzegany u kobiet. Sprzężone w działaniu mięsień pośladkowy średni i naprężacz powięzi szerokiej po stronie podporu oraz prostownika grzbietu po stronie wykroku włączają się w akcję z pewnym zwolnieniem, na skutek czego zwiększa się ruch unoszenia i obniżania miednicy w płaszczyźnie czołowej i jej przechylanie po stronie wykroku z równoczesnym większym obniżeniem barku po stronie podporu.
chód majestatyczny - noga wykroczna otrzymuje nadmierne przyspieszenie i prostuje się, zanim pięta osiąga podłoże. Przedłuża to czas trwania kroku. Tułów cofa się. Jest to chód nienaturalny i nieekonomiczny. Widzi się go u osób kroczących wolno w uroczystym pochodzie
chód marynarski - podobny do poprzedniego, ale w większym nasileniu. Środek ciężkości ma przesadne wychylenia w bok
chód sztywny - oscylacje (drgania, wahania) miednicy i barków są sztucznie zmniejszane.
chód drobnym krokiem - wykrok jest nienaturalnie zmniejszony. Długość kroku jest mniejsza, a liczba kroków w jednostce czasu większa. Jest to normalny chód u osób krótkonogich
chód histeryczny - dziwaczny, z elementami różnych nieprawidłowości; demonstracyjnie nieprawidłowy, nie powoduje go żadna zmiana organiczna
chód antalgiczny (przeciwbólowy) - ból w jednej kończynie wiąże się z dążnością do jej odciążenia przez przemieszczenie masy ciała na zdrową nogę. Chory skraca fazę obciążenia chorej nogi
Prawdziwe patologiczne rodzaje chodu mają dużo wspólnych cech. Często chód patologiczny jest pozornie normalny w zwolnionym tempie. Chory ze znaczniejszymi brakami w mięśniach ma trudności w przyśpieszaniu i hamowaniu, nigdy więc nie może dorównać zdrowej osobie w szybkości chodu lub biegu.
Wyróżniamy następujące wady chodu:
chód gołębi - występuje najczęściej u małych dzieci, w wyniku skręcenia stóp w fazie podparcia do wewnątrz i przekolebania nie przez paluch a przez zewnętrzny brzeg przodostopia lub V palec, przy szpotawości lub końsko-szpotawości stopy, szpotawości kolan, torsji wewnętrznej piszczeli, zwiększonej antetorsji (przodoskręcenie) szyjki kości udowej, zwiększonym przodopochyleniu panewki stawu biodrowego
chód kaczkowaty - w przypadku dysplazji lub zwichnięcia obu stawów biodrowych; w trakcie chodzenia występuje kołysanie w stawach biodrowych i pojawia się utrudnienie (niekiedy znaczne) wchodzenia po schodach
chód kłaniający - spowodowany przykurczem i sztywnością stawu biodrowego, co jednocześnie ogranicza ruchy kręgosłupa lędźwiowego
chód nieharmonijny - spowodowany zwichnięciem jednego stawu biodrowego
chód utykający - występuje przy niesymetrycznych kończynach;
chód niestabilny (na szerokiej podstawie podparcia) - przy zaburzeniach czucia, uszkodzeniu więzadeł pobocznych piszczelowych i strzałkowych, zerwaniu łąkotek stawu kolanowego
chód unoszący - spowodowany sztywnością kolan; chory nie mogąc zgiąć kończyny w stawie kolanowym unosi ją całą wykonując ruch w stawie biodrowym
chód zapadający - w przykurczu zgięciowym stawów biodrowych i kolanowych
Całkowita niemożność samodzielnego chodzenia i stania, nie spowodowana porażeniem kończyn dolnych, to astazja i abazja.
astazja - utrata zdolności utrzymywania pozycji wyprostowanej, wywołana np. uszkodzeniem móżdżku powodującym ciągłe wykonywanie drobnych ruchów, drżenie.
abazja - zaburzenia chodzenia, brak koordynacji ruchów; występuje zazwyczaj z astazją w histerii i niektórych zaburzeniach neurologicznych. Jest wynikiem zmian organicznych w ośrodkowym układzie nerwowym.