Czy osoba świecka może czytać Ewangelię podczas Mszy św.?
W mojej parafii, już od ponad pięciu lat, nie tylko czytania biblijne, ale i Ewangelia odczytywana jest podczas Mszy św. przez osobę świecką, mężczyznę bądź kobietę, a wierni wysłuchują ich w pozycji siedzącej. Podróżuję wiele, ale ani we Włoszech, ani za granicą nie widziałem nigdy niczego podobnego.
Rytuał Mszy św. może być porównany do partytury muzycznej, której każdy fragment jest ściśle zaprogramowany w celu osiągnięcia pełnej harmonii wykonania: jeśli więc śpiewak czy jakikolwiek członek orkiestry wykonuje partię, która do niego nie należy, psuje całość wykonania. Tak właśnie dzieje się w przypadku odczytywania Ewangelii podczas Mszy przez "zwykłego" wiernego, nie jest to jedynie naruszenie dyscyplinarne, ale również potężny "zgrzyt". Jeśli dodatkowo staje się to regułą, odbywa się za przyzwoleniem proboszcza, mamy do czynienia z absolutnym niezrozumieniem rozmaitych ról, istniejących w celebracji eucharystycznej i z wypaczeniem obrzędu Mszy św.
• • • • • •
Rola kapłanów i rola wiernych
Oprócz ról kapłana i zgromadzenia wiernych dwoma biegunami współdziałającymi ze sobą i trwale powiązanymi istnieją również role innych osób, wraz z ich ściśle określonymi zadaniami, odrębnymi od pozostałych ról. Takim właśnie stosunkom pomiędzy uczestnikami celebracji eucharystycznej mimo iż niejednemu wydawać by się one mogły mało znaczące czy drugorzędne Sobór Watykański II poświęcił dużo uwagi w swej Konstytucji Liturgicznej Sacrosanctum concilium (KL), w której stwierdza się: "W odprawianiu liturgii każdy spełniający swą funkcję, czy to duchowny, czy świecki, powinien czynić tylko to i wszystko to, co należy do niego z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych" (KL, n. 28).
Powyższe zalecenie Soboru położyło kres monopolowi kapłana, który zespalał w sobie rozmaite funkcje, poczynając od przewodniczenia zgromadzeniu wiernych, aż do odczytywania tekstów liturgicznych oraz tekstów śpiewów mszalnych, i przywróciło zgromadzeniu wiernych jego pełną zdolność do aktywnego uczestnictwa we Mszy św. Zgromadzenie wiernych jest bowiem, na równi z Kościołem, którego jest widzialnym i uprzywilejowanym znakiem i którego naturę i cechy uwidacznia nie tyle nie zróżnicowaną i jednolitą masą, ile zgromadzonym w sposób uporządkowany ludem, w którym każda osoba lub grupa pełni swą specyficzną funkcję w służbie całości.
Na czele tego zgromadzenia stoi kapłan, który na mocy otrzymanego sakramentu (stąd określenie "urząd kapłański") przewodniczy mu w osobie Chrystusa, kieruje modlitwami, głosi Słowo zbawienia, jednoczy lud w ofierze, rozdziela Chleb życia wiecznego. Wśród powołanych do pełnienia kościelnych urzędów osób, oprócz urzędu biskupa, istnieje również urząd diakona, cieszącego się zawsze bardzo dużym szacunkiem, do którego należą rozmaite funkcje, a wśród nich głoszenie Ewangelii i służba przy udzielaniu Komunii św. Od zgromadzenia wymagane jest, aby unikając jakichkolwiek form indywidualizmu i podziałów, tworzyło jedno ciało, w zjednoczeniu uczestnicząc w słuchaniu Słowa, modlitwach, śpiewach, w Ofiarowaniu, w Komunii oraz wszelkich gestach i zachowaniach całego ciała.
• • • • • •
Urzędy służebne
W celu służenia kapłanowi, przewodniczącemu zgromadzeniu wiernych oraz samemu zgromadzeniu, przewidziane zostały rozmaite urzędy czy posługi (których funkcją jest służba, a nie przywileje czy władza), sprawowane przez wyznaczone do tego i odpowiednio przygotowane osoby, spełniające szczególne zadania na konkretnych etapach odprawianej liturgii: podczas jej rozpoczęcia, czytań, modlitwy, śpiewów, uczty ofiarnej. Liczba osób pełniących te funkcje jest zmienna i zależy od liczebności samego zgromadzenia; minimum przewidziane dla Mszy św. odprawianej z udziałem wiernych wynosi przynajmniej trzy osoby: akolita, lektor, kantor. Chórzysta kościelny ma za zadanie inicjowanie i dyrygowanie śpiewami wiernych, nieraz towarzyszy mu chór. Akolita pomaga kapłanowi przy ołtarzu i, przy spełnieniu określonych warunków, pomaga mu przy rozdawaniu wiernym Komunii św. Lektor który podobnie jak akolita pełni urząd "ustanowiony", to znaczy jest (przy zachowaniu odpowiedniego rytuału) do jego sprawowania wyznaczony na stałe ma za zadanie odczytywanie tekstów biblijnych z wyjątkiem Ewangelii. Obie te posługi mogą pełnić również zwykli wierni, pod warunkiem że są do tego odpowiednio przygotowani z punktu widzenia biblijnego, liturgicznego, duchowego i technicznego.
• • • • • •
Słowo Boże
Wśród posług dostępnych osobom świeckim najważniejszą i najstarszą jest posługa lektora. Do jej pełnienia zarezerwowane zostały ambona i księga. Ambona jest miejscem wyposażonym w pulpit i znajdującym się na pewnym podwyższeniu, tak aby głos dochodził z niej do wszystkich zgromadzonych. Księga, zwana lekcjonarzem, jest uporządkowanym zbiorem lektur biblijnych przeznaczonych na użytek wszelkich celebracji. Msza św. nigdy nie jest odprawiana bez odczytania słowa Bożego podczas tego odczytywania, przez lektora, wierni pozostają w pozycji siedzącej. Inaczej jest natomiast przy odczytywaniu Ewangelii, kiedy to wierni wstają, na początek i na koniec czynią znak krzyża oraz wypowiadają przewidziane zwroty, czytający całuje natomiast kartę Ewangelii.
Antyczna tradycja, zarówno Kościoła wschodniego jak i zachodniego, przypisywała zawsze wielkie znaczenie odczytywaniu Ewangelii, honorując ją, jako wyjątkową, odrębną księgę bogato zdobioną, której głoszenie zarezerwowane było dla diakona, a w jego nieobecności dla kapłana. W liturgii słowa naucza Sobór Watykański II (KL, 33) Chrystus w dalszym ciągu głosi swą "Ewangelię" i staje się obecnym (KL, 7). Gesty liturgiczne, które towarzyszą odczytywaniu Ewangelii (do tych już wspomnianych, podczas uroczystych celebracji dochodzą również takie jak: śpiewy, kadzidło, świece, procesja, itp.), wyrażają więc wiarę zgromadzenia liturgicznego w obecność Chrystusa w Jego słowie. Dlatego powierzenie odczytywania Ewangelii, podczas odprawianej liturgii, jakiejkolwiek osobie świeckiej jest nie tylko poważnym niezrozumieniem znaczenia poszczególnych urzędów i posług (ten, kto odczytuje Ewangelię ma również prawo do wyjaśniania jej i do wygłaszania homilii), ale i brakiem szacunku dla Tego, który jest żywym Słowem.