Czy osoby świeckie mogą rozdawać Komunię św.?
Podczas Mszy św., w której uczestniczyłem, ku memu zaskoczeniu Komunia św. udzielana była również i przez zakonnice, kobiety świeckie, a nawet przez 14-, 15-latków. Kto upoważniony jest do rozdawania Ciała Pańskiego?
Obecność osób świeckich, mężczyzn i kobiet, które wraz z kapłanem udzielają Komunii podczas Mszy św., nie jest bynajmniej nadużyciem, jak uważa nasz Czytelnik, ani też nowością "wymyśloną" w ostatnich czasach, ponieważ upoważnienie takie udzielone zostało już 29 stycznia 1973 r. przez papieża Pawła VI. Czym innym jest natomiast bulwersujące zachowanie tych nastolatków, którzy po zakończeniu sprawowania tego urzędu wracają na swoje miejsce, śmiejąc się i żartując ze swymi kolegami (jak opisuje to nasz Czytelnik w dalszej części listu, który tu streściliśmy). Jest to skandaliczny epizod spowodowany również lekkomyślnością proboszcza, który powierzył tak ważny urząd osobom tak bardzo nieodpowiedzialnym.
• • • • • •
Przyczyny zmian
Tego typu epizody nie powinny jednak stawiać w złym świetle czy też dyskredytować tę inicjatywę, podjętą na bazie szeregu motywacji, której towarzyszą szczegółowe i precyzyjne dyspozycje i warunki. W tak delikatnej sferze, jaką jest celebracja Eucharystii, w której realizuje się wielka tajemnica wiary chrześcijańskiej, nic nie zostało bowiem pozostawione swobodnemu uznaniu ani osobistym wyborom jednostek.
Zmiany, jakie dokonały się w dziedzinie liturgii, gdzie od zakazu dotykania dłońmi hostii przez osoby świeckie, wprowadzonego w X wieku, przeszło się nie tylko do możliwości przyjmowania Komunii "na rękę", ale i do możliwości udzielania jej przez osoby świeckie, nie oznaczają bynajmniej osłabienia wiary i szacunku dla podmiotowej obecności Chrystusa pod sakramentalną postacią chleba i wina, ale podyktowane one zostały istotnymi przyczynami, zarówno duszpasterskimi, jak i teologicznymi.
Bezpośrednim powodem przezwyciężenia starych zasad, które trzymały wiernych na duży dystans od Eucharystii (od mniej więcej 1000 roku, kiedy to nastąpiła pełna klerykalizacja), była intencja zaoferowania wszystkim jak najszerszej możliwości przystępowania do Komunii, również w sytuacji braku kapłanów, oraz ułatwienia do niej dostępu w rozmaitych innych sytuacjach.
Z brakiem kapłanów mamy bowiem do czynienia nie tylko na terenach misyjnych, ale i na terenach państw, w których co prawda większość ludności jest wyznania katolickiego, ale gdzie na skutek spadku liczby powołań wiele wiosek i miasteczek, zwłaszcza tych rozsianych w górach, pozbawionych jest posługi kapłańskiej. Tak jest na przykład we Francji, gdzie szacuje się, że co niedzielę przeszło dwu tysiącom liturgicznych zgromadzeń wiernych, na skutek braku kapłana, przewodniczą osoby świeckie, które też regularnie udzielają Komunii św. W normalnych sytuacjach najczęstszymi przypadkami, w których zachodzi konieczność wspomagania kapłana przez osoby świeckie przy udzielaniu Komunii są na przykład: wielkie szpitale, Msze św. odprawiane w obecności tłumów wiernych, jak np. w sanktuariach czy podczas niektórych największych świąt, przypadki obłożnie chorych, którzy pragną przystąpić do Komunii, osoby umierające, którym należy zanieść ten sakrament.
Choć również i w takich przypadkach kapłan nie jest bynajmniej zwolniony ze swego obowiązku głoszenia słowa i rozdawania Ciała Chrystusa, to jednak może on być wspomagany czy zastępowany w pierwszym rzędzie przez diakona, potem przez akolitę, dwie specyficzne, ale i dość rzadkie posługi. Dlatego też postanowiono uciec się do pomocy posług nadzwyczajnych, nie permanentnych, lecz powoływanych w odniesieniu do wspomnianych powyżej sytuacji.
• • • • • •
Wybór osób pełniących taką służbę
Wybór takich osób nie może być absolutnie przypadkowy, lecz dokonywany jest przez proboszcza i zatwierdzany przez biskupa; następuje on po stosownym przygotowaniu do pełnienia takiej służby, stwierdzeniu nienaganności życia, wiary i miłosierdzia chrześcijańskiego kandydatów. Powierzenie tego urzędu odbywa się publicznie, podczas Mszy św. (choć czasem również poza Mszą), tak aby wszyscy mogli się o tym dowiedzieć i przyjąć to jako dar, jako służbę całej wspólnocie urząd taki powierzany jest, bez żadnej dyskryminacji, zarówno mężczyznom jak i kobietom. Jedynie w szczególnych przypadkach, jak w wypadku tłumnego udziału wiernych we Mszy św., kapłan może, przy użyciu uproszczonego rytuału, wyznaczyć jakiegoś wiernego do pomagania mu w udzielaniu Komunii św.
Jak więc widać, wszystko jest tu zaplanowane i podlega regułom, nie ma w tym nic z improwizacji. Nie chodzi tu bynajmniej o nadanie praw czy przyznanie przywilejów, ale jedynie o "służbę" (uwidocznione jest to wyraźnie w łacińskim słowie, którym określa się te czynności: ministerium, czyli urząd, służba, posługa) wspólnocie chrześcijańskiej, potrzebną po to, aby nikt nie był pozbawiony łaski i pociechy żywienia się Chlebem eucharystycznym: są to posługi nadzwyczajne, niezwykle użyteczne dla wszystkich wierzących w Chrystusa.
Byłoby jednak zbytnim uproszczeniem uznawanie tych posług jedynie za zwykły środek zaradczy czy taktyczny. Ich istnienie opiera się bowiem na antycznym zwyczaju i odpowiada nowej, współczesnej doktrynie Kościoła, jaka rozwinięta została podczas Soboru Watykańskiego II. Już od II wieku, według tego, co przekazał nam św. Justyn, istniał bowiem zwyczaj posyłania przez diakonów, po zakończeniu Mszy św., Eucharystii osobom chorym. Tak więc często osoby świeckie, również bardzo młode, pełniły tę służbę, polegającą na noszeniu Komunii czy wiatyku obłożnie chorym i umierającym. W czasach prześladowań chrześcijan czy też w innych szczególnych okolicznościach nosiły one poświęcony chleb do domów, aby w ten sposób stworzyć możliwość przystąpienia do Komunii.
• • • • • •
Służba w Kościele
Choć tradycja jest bardzo istotna dla życia Kościoła, to w naszym przypadku jeszcze większe znaczenie mają racje natury teologicznej. Ustanowienie posług zwykłych i nadzwyczajnych stanowi wyraz ogólnej służebności Kościoła oraz koncepcji Kościoła jako "wspólnoty", jako zjednoczenia umysłów, serc i życia, dla wiary w Chrystusa i z miłości do Niego. Służba, współpraca, współodpowiedzialność wiernych będących osobami świeckimi obok rozmaitych posług osób wyświęconych (biskupów, kapłanów i diakonów), ustanowionych (lektorów i akolitów) oraz posług nadzwyczajnych stanowi niezbędny wymóg, uświadomiony sobie przez Kościół, poczynając właśnie od Soboru Watykańskiego II. Została więc przezwyciężona koncepcja kapłana, który sam zajmuje się wszystkim, i który skupia w sobie wszystkie urzędy i posługi.
Kościół nie dzieli się na zwierzchników i poddanych, na panów i sługi: choć jest on, owszem, zhierarchizowany gdy chodzi o odpowiedzialność i funkcje, to jednak cechą wspólną wszystkich jego członków jest diakonia, czyli służba naśladująca Chrystusa, który przyszedł na świat nie po to, aby Mu służono, ale aby służyć. Dlatego obecność nadzwyczajnych służb zajmujących się udzielaniem Komunii św. jest oznaką nowej wrażliwości eklezjalnej, wezwaniem do braterskiej współpracy, do służby w rozmaitych sytuacjach. Równocześnie dobitnie wskazuje ona na wielkie znaczenie pełnego uczestniczenia w uczcie eucharystycznej w formie przyjęcia Komunii sakramentalnej.