FINANSE 2012 - dr. Susmarski

PIENIĄDZ

FUNKCJE:

• MIERNIK WARTOŚCI

• ŚRODEK WYMIANY

• ŚRODEK PŁATNICZY

• ŚRODEK TEZAURYZACJI

• PIENIĄDZ MIĘZDZYNARODOWY

FORMY PIENIĄDZA:

1). Pieniądz PAPIEROWY (nie ma związku ze złotem, oparty na przymusie prawnym, co czyni go obowiązującym środkiem płatniczym w kraju) i pieniądz ZDAWKOWY (monety).

2). Pieniądz państwowy (państwo gwarantuje)

• autentyczność znaków pieniężnych

• honorowanie znaków pieniężnych przez uczestników obrotu gospodarczego.

• Możliwość nabycia przez posiadacza pieniądza papierowego różnych towarów i usług zaspokajających potrzeby ludzkie

3). Zabezpieczony towarami i usługami (pieniądz substacjonarny) Problem: zachowanie zgodności wartości nominalnej pieniądza z wartością substancjonalną (zjawiska inflacyjne)

4). Pieniądz kredytowy (żyrowy). Źródłem pieniądza jest kredyt bankowy.

POGLĄDY SZKOŁY KLASYCZNEJ

1. Działalność finansowa Państwa nie może zmieniać istniejącego stanu gospodarki

2. Neutralność podatkowa - nakładane przez państwo podatki nie mogą wywierać żadnego wpływu na decyzje przedsiębiorców, konsumentów i inwestorów.

3. wykluczenie możliwości ponoszenia przez państwo wydatków na sferę społeczną, a tym bardziej na gospodarkę.

4. najlepszy plan finansowy (budżet) to plan jak najmniejszy

5. wykluczanie interwencjonalizmu państwowego (podatków i wydatków)

POGLĄDY SZKOŁY KEYNESOWSKIEJ

Popyt na pieniądz zapotrzebowanie podmiotów gospodarczych spoza sektora bankowego, na pieniądz gotówkowy oraz bezgotówkowy, który można natychmiast zamienić na gotówkę.

Czynniki kształtujące wielkość popytu na pieniądz:

1. konieczność zawierania bieżących transakcji (spełnianie przez pieniądz funkcji środka płatniczego oraz funkcji środka cyrkulacji)

2. Konieczność dokonywania lokat w pieniądzu (spełnienie przez pieniądz funkcji środka akumulacji dochodu0

Wielkość popytu na pieniądz jest określona przez trzy rodzaje

• transakcyjny

• przezornościowy

• spekulacyjny

FINANSE

*Ze średniowiecznego łacińskiego finatio, finacia; oznaczał stosunki wynikające z powstawania wierzytelności i zobowiązań pieniężnych.

FINANSE - ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.

EKONOMICZNA TREŚĆ FINANSÓW - związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki......

Finanse w ujęciu podmiotowym:

Instytucje finansowe:

• bankowe (w tym bank centralny)

• poza bankowe

Instytucje finansowe (ujęcie prawne) - kategorie i instrumenty finansowe (fundusz, podatek, kredyt, dług publiczny itp.)

Finanse w ujęciu przedmiotowym:

1. transakcje

2. transfery

3. pożyczki

Finanse w ujęciu funduszowym:

1. z punktu widzenia własności

• fundusze publiczne

• fundusze prywatne

• z punktu widzenia zakresu

• fundusze makroekonomiczne

• fundusze mikroekonomiczne

• z punktu widzenia funkcji ekonomicznych podmiotów

• fundusze banków

• fundusze państwa

• fundusze przedsiębiorstw

• fundusze towarzystw ubezpieczonych

• fundusze towarzystw inwestycyjnych

GOSPODARKA FINANSOWA - czynniki polegające na racjonalnym uruchamianiu strumieni pieniężnych oraz tworzeniu oszczędności z uwzględnieniem opłacalności związanej z „unieruchomieniem” pewnego większego lub mniejszego zasobu pieniędzy.

CZYNNOŚĆI W SFERZE GOSPODARKI FINANSOWEJ:

• poprzedzające ruch pieniądza

• związane z rzeczywistą realizacją operacji pieniężnych

• polegające na podejmowaniu decyzji w sferze rzeczowego oraz finansowego zarządzania przedsiębiorstwem.

SYSTEM FINANSOWY - zespół norm prawnych, zasad i szeroko rozumianych instytucji, służących do wykonywania funkcji finansów i regulowania przez władze państwowe i samorządowe zjawisk finansowych.

NORMY PRAWNE - to główne przepisy z zakresu prawa gospodarczego i finansowego, wsparte na rygorze wykonawczym i sankcjach.

ZASADY - stanowią o sposobie racjonalnego postępowania, nie mającego rygoru wykonawczego.

INSTYTUCJE - to zarówno podmiotowe, jak i przedmiotowe rozwiązania oraz konstrukcje, służące do regulacji zjawisk finansowych.

FINANSE PUBLICZNE TO:


• zasoby publicznych środków pieniężnych (element ekonomiczny), jak i różne operacje dokonywane tymi środkami, a także normy prawne regulujące takie operacje (element prawny).

• Część nauki prawa publicznego regulująca funkcjonowanie finansów publicznych.

OBSZARY BADAWCZE FINANSÓW PUBLICZNYCH:

• strumienie pieniądza - przepływy w układzie podmiotów gospodarczych i instytucji uczestniczących w procesach wytwarzania dóbr i usług, podziału i wymiany oraz spożycia zbiorowego, indywidualnego i akumulacji rzeczowej.

• Zasoby pieniądza - procedury gromadzenia i dystrybucji zasobów w ścisłym związku przyczynowo-skutkowym z wymienianymi procesami.

PODSTAWOWE PROCESY ZWIĄZANE Z GROMADZENIEM ŚRODKÓW PUBLICZNYCH ORAZ ICH ROZDYSPONOWYWANIEM

• pobieranie i gromadzenie dochodów

• wydatkowanie środków publicznych

• finansowanie deficytu

• zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

• zarządzanie środkami publicznymi

• zarządzanie długiem publicznym

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

• funkcja fiskalna - zabezpieczenie taką ilość środków, aby państwo mogło zrealizować swoje funkcje. (ochrona zdrowia, administracja, oświata).

• funkcja stymulacyjna (bodźcowa) - wynika z celów stosowania innych instrumentów; wykorzystując tę funkcję stosowane są różne instrumenty o charakterze dochodowym i wydatkowym aby zostały zrealizowane cele polityki gospodarczej. (aby był wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, dodatni bilans handlowy)

• funkcja redystrybucyjna - przejmowanie część dochodów jednych podmiotów i przekazywanie je innym podmiotom. (system podatkowy, wydatki publiczne

• funkcja informacyjno - kontrolna - odpowiednie zapisy dochodów i wydatków budżetowych.

SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH

1). Przekrój podmiotowy:

• władze ustawodawcze centralne, pośrednie i samorządowe

• władze wykonawcze ww. szczebli

• władze kontrolne (NIK- Najwyższa Izba Kontroli, RIO-Regionalne Izby Obrachunkowe)

• aparat skarbowy

• jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych

2). Przekrój prawny

• konstytucja

• prawo budżetowe

• ustawa budżetowa (roczna)

• ustawy podatkowe

• ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych

• ustawy o finansach samorządowych

• ustawy regulujące działalność ministra finansów i aparatu skarbowego

• kodeks karny skarbowy

• ordynacja podatkowa

3). Przekrój instytucjonalny

• budżet państwa

• budżety JST

• FUS - fundusz ubezpieczeń społecznych

• Pozostałe fundusze publiczne

• Fundacje publiczne

4). Przekrój instrumentalny

• podatki centralne - trafiają do budżetu państwa

• podatki lokalne - trafiają do jednostek samorządu terytorialnego

podatki samorządowe - wszystkie lokalne + wpływy z podatków od osób fizycznych i osób prawnych. np. od nieruchomości, sp.cywilno-prawnych, środków transportu, oraz udział jednostek samorządu terytorialnego w podatkach centralnych.

• opłaty

• cła

• dochody z majątku publicznego

• subwencje

• dotacje

• kredyty państwowe i pożyczki publiczne
  

JEDNOSTKA BUDŻETOWA
- Jednostki te rozliczają się z budżetem na zasadzie brutto, czyli uzyskane dochody odprowadzają do budżetu i z budżetu pokrywane są ich wydatki;

(z budżetu dotacje mogą otrzymywać tylko dysponenci główni, np. w przypadku uniwersytetu dysponentem jest minister odpowiedzialny za szkolnictwo wyższe; dysponent 2 stopnia otrzymuje środki od dysponenta głównego, środki te może zatrzymać stając się dysponentem ostatecznym, albo przekazać dalej do dysponenta 3 stopnia)

- Wyjątkiem od tej reguły było uprawnienie niektórych jednostek do tworzenia funduszy motywacyjnych oraz możliwość posiadania konta dochodów własnych.

DOCHODY JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH:
- Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne od ludności,
- Opłaty pobierane przez różne urzędy (np. opłaty paszportowe)
- Opłaty sądowe oraz kary i grzywny wymienione przez sądy powszechne

TWORZENIE JEDNOSTKI BUDŻETOWEJ
- Państwowe jednostki budżetowe są tworzone przez: ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów;
- Jednostki budżetowe samorządowe są tworzone przez organy stanowiące JST.
- organ tworzący jednostkę budżetową nadaje jednostce statut oraz określa mienie przekazywane w zarząd jednostki;
- Statut określa nazwę jednostki, podmiot jej działalności, przyporządkowanie jednostki do odpowiedniej części budżetowej, adres jednostki; (części budżetowe określają dysponentów głównych środków, jeśli nie przypiszemy jednostki do części budżetowej, to ta jednostka nie otrzyma budżetu)

PRZEKAZYWANIE ŚRODKÓW NA FINANSOWANIE WYDATKÓW
Jest hierarchiczne, tzn. dysponenci główni (w przypadku budżetu państwa tożsami z uprawnionymi do tworzenia jednostek budżetowych) - przekazują środki do dysponentów drugiego stopnia, ci zaś podległym im dysponentom trzeciego stopnia.

SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE
- Są to jednostki wykonujące określone zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w zakresie:
1. Gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi
2. Dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
3. Wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz.
4. Lokalnego transportu zbiorowego
5. Targowisk i hal targowych
6. Zieleni gminnej i zadrzewień
7. Kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych.
8. Utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania
9. Cmentarzy

- Zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania
- Pokrywa koszty swojej działalności z przychodów własnych, choć w określonych przypadkach może otrzymywać dotację z jednostki samorządu terytorialnego


Agencja wykonawcza
- Agencja wykonawcza jest państwową osobą prawną tworzoną na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań;
! - Rada Ministrów może - w drodze rozporządzenia określić wymogi, jakie powinien spełniać statut agencji wykonawczej;
- Agencja wykonawcza prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w ustawie o finansach publicznych oraz ustawie tworzącej agencję.

Roczny plan finansowy Agencji
- W ramach rocznego planu finansowego sporządza się plan dochodów i wydatków ujmowanych w terminach ich wpływu oraz zapłaty;
- Wydatki Agencji nie powinny być wyższe od planowanych dochodów. Jedynie za zgodą ministra nadzorującego oraz ministra finansów Agencja może mieć niedobór.

Instytucja gospodarki budżetowej
- Jest to jednostka sektora finansów publicznych tworzona w celu realizacji zadań publicznych, która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania oraz pokrywa koszty swej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.
- Może być tworzona przez ministra lub Szefa Kancelarii Prezes Rady Ministrów za zgodą Rady Ministrów lub
- przez organ lub kierownika jednostki władz państwowych, kontroli i ochrony prawa po poinformowaniu o tym fakcie Prezesa Rady Ministrów.


BUDŻET PAŃSTWA I JST


BUDŻET I ZASADY BUDŻETOWE

Cechy budżetu państwa:

• budżet państwa stanowi fundusz scentralizowanych zasobów pieniądza gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją jego funkcji.

• Gromadzenie środków odbywa się w sposób przymusowy

• Procesy gromadzenia i podziału dochodów w budżecie mają charakter ekonomiczny, ale także społeczny

• Dochody budżetowe gromadzone w budżecie są bezzwrotne

• Budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości

• Musi cechować specjalizacja polegająca na nadawaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym

• Budżet tworzą strumienie dochodów i wydatków

• Budżet nie jest wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.
  

Funkcje budżetu

• redystrybucyjna

• stabilizacyjna

• alokacyjna

• fiskalna (skarbowa),

Zasady budżetowe - ZDEFINIOWAĆ I CZY SĄ REALIZOWANE W NASZYM BUDŻECIE (racjonalna i czy nieracjonalna)!

• równowagi

• zupełności (powszechności)

• jedności

• szczegółowości (specjalizacji)

• jawności

• przejrzystości

• realności

• uprzedniości

• gospodarności

• jednoroczności

• polityczności

DOCHODY BUDŻETOWE


RODZAJE DOCHODÓW BUDŻETOWYCH:

Dochody publiczne - świadczenia pieniężne ustanawiane przez organ władzy publicznej, pobierane i gromadzone przez administrację publiczną na rachunkach właściwych budżetów lub publicznych funduszy celowych, z których dokonuje się wydatków publicznych.

KLASYFIKACJA DOCHODÓW PUBLICZNYCH

1). Kryterium ekonomiczne
- dochody powstałe w wyniku pierwotnego podziału dochodu narodowego (dochodu z majątku państwowego)
- dochody powstałe w wyniku wtórnego podziału dochodu narodowego (dochody przejęte od podmiotów niepaństwowych)

2). Kryterium rachunkowe
- dochody rzeczywiste
- dochody rozliczeniowe (przelew lub transfery wewnętrzno budżetowe)

3). Kryterium wg sposobu wyrażenia i realizacji
- dochody pieniężne
- dochody niepieniężne (w towarze lub w usłudze)

4). Kryterium tytułu prawnego dochodów

- dochody oparte na tytule publiczno prawnym

- dochody oparte na tytule prywatno prawnym

5). Kryterium natury powstawania

- nieodpłatne (podatki)

- odpłatne (dochody ze świadczenia usług publicznych)

6). Kryterium przymusu państwowego

- dochody przymusowe (podatki)

- dobrowolne

7). Kryterium zwrotności

- dochody zwrotne

- dochody bezzwrotne

8). Kryterium prawnej formy stanowienia

- dochody podatkowe

- dochody niepodaktowe

Zasady podatkowe :


Wg A.Smith'a:
- równość
- pewność
- dogodność
- taniość


Wg. A.Wagnera:
a) Fiskalne
-wydajność
-stałość
-elastyczność
b)Ekonomiczne
-Nienaruszalność majątku podatników
c) Sprawiedliwości
-powszechność
-równość
-zdolność dochodowa
d) Techniczne
-pewność
-dogodność
-taniość

PODATKI

POJĘCIE PODATKU

Podatki - największy udział w dochodach budżetu państwa

1. podatek jest świadczeniem pieniężnym, ustanowionym na rzecz podmiotu prawa publicznego (państwa lub JST), jednostronnie przez ten podmiot ustalonym, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, przymusowym i nieodpłatnym

2. podatek to publiczno-prawne, nieodpłatne, przymusowe, bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej (Def. Prawna)

CECHY STAŁE PODATKÓW:

1. jest pobierany w pieniądzach

2. jest świadczeniem ustanowionym jednostronnie pobierany na podstawie wladczej, jednostronnej decyzji podmiotu ustanawiającego podatek, a postępowanie zmierzające do wymiaru podatku podlega ordynacji podatkowej i KPA, a nie kodeksu cywilnego.

3. jest świadczeniem ogólnym - jego konstrukcja jest taka, że zasady ustalania i poboru odnoszą się do każdego podmiotu, który spełnia warunki okresowe w prawie podatkowym

4. jest świadczeniem zasadniczym - podstawowym celem podatku jest cel fiskalny

5. jest bezzwrotny - pobierany zgodnie z prawem, nie podlega zwrotowi (nie ma zwrotu podatku, jest tylko zwrot jego nadpłaty)

6. jest nieodpłatny - podmiot niszczejący, nie otrzymujemy żadnego świadczenia zwrotnego.

7. jest świadczeniem przymusowym: w przypadku, gdy podatek nie jest niszczony dobrowolnie, można go pobrać w sposób przymusowy, na drodze egzekucji administracyjnej




CECHY ZMIENNE PODATKU:

• podmiot podatku ten, kto podatek ustanawia i pobiera na swoją rzecz, oraz ten, kto jest zobowiązany do jego zapłacenia (podmiot czynny - ten co pobiera lub dla którego podatek jest pobierany; podmiot bierny - ten, kto jest zobowiązany do zapłacenia - osoba fizyczna, prawna jednostka organizacyjna, nie mająca osobowości prawnej)
  PODMIOT BIERNY = PODATNIK

• podatnik formalny - ten kto jest formalnie zobowiązany formalnie do zapłacenia podatku

• podatnik rzeczywisty ten, kto ponosi ekonomiczny ciężar podatku (np. podatek obrotowy, od towarów i usług - konsument, a nie sprzedawca ponosi ciężar podatku)

Rozszczepienie osoby podatnika formalnego i rzeczywistego następuje w przypadku:

• opodatkowania pośredniego (VAT, akcyza)

• przerzucalności podatków (w przód lub w tył) np. sprzedaż dyskontowa, pomniejszenie poborów o wysokość podatku

Płatnik - oblicza, pobiera podatek od podatnika i wpłaca organowi podatkowemu we właściwym terminie


Inkasent - pobiera i wpłaca podatek (np. notariusz)


Przedmiot podatku - rzecz lub zjawisko, z którym wiąże się powstanie obowiązku podatkowego (np. dochód, pies)


Postawa opodatkowania- konkretyzacja przedmiotu opodatkowania. Występuje w postaci ilościowej lub wartościowej (w wartości rzeczywistej lub szacunkowej)
ilościowa - od nieruchomości np. ilości metrów kwadratowych;
rzeczywista - wartość dochodu

Stawka podatku - relacja pomiędzy wymierzonym podatkiem, a podstawą opodatkowania

Rodzaje stawek podatkowych :

• kwotowa

• procentowa

• ułamkowa

• wielokrotnościowa

Skala podatkowa - zbiór stawek obowiązujących w danym podatku

Rodzaje skal podatkowych:

1. proporcjonalna (stałe)

2. nieproporcjonalne (zmienne)

niezmienność stawki podatku wraz ze zmianą podstawy opodatkowania (p. liniowy) - brak ulg, kwot wolnych, zwolnień

stawki podatku mogą się zmieniać wraz ze zmianą podstawy opodatkowania


-progresywna (od osób fizycznych) 19, 30, 40 %, im wyższa podstawa opodatkowania, tym stawka podatku wyższa

a).globalna (skokowa)

b).szczeblowana (ciągła)

Progresja globalna

Podstawa opodatkowania stawka podatku

Do 1000 j.p. 2 %

1001-2000 j.p. 4 %

2001 i więcej 6 %

Progresja szczeblowana

Do 1000 j.p. 2 %

1001-2000 j.p. 20j.p+4 % nadwyżki

pow. 2000 j.p. 80j.p+6 % nadwyżki

-regresywna - (zwiększa się podstawa opodatkowania, maleją stawki podatkowe)


do 1000j.p 6 %

1001-2000j.p. 4 %

• i więcej 2 %

-degresywna

Kombinacja skali proporcjonalnej i progresywnej

System podatkowy - ogół podatków pobieranych w danym państwie.

Klasyfikacja podatków:
1. Kryterium gdzie podatki są odprowadzane
-państwowe (VAT, Akcyza)
-samorządowe

2. Kryterium podatnika
- od osób fizycznych
- od osób prawnych
- od osób nie mających osobowości prawnej

3.Kryterium - tożsamość podatku
- pośrednie
- bezpośrednie

4. Kryterium okoliczności wprowadzania podatku:
- zwyczajne
- nadzwyczajne

5. Kryterium - osób wprowadzania podatków:
- obligatoryjne
- fakultatywne

6. Kryterium- charakter publicznych podatków
- rzeczowe (nie ulegają)- od nieruchomości, przechodzi na spadkobierca
- osobiste (ulegają w wypadku śmierci podatnika)

7. Kryterium- źródło poboru podatków
a) sięgają dochodu płatnika
- konsumpcyjne (pobierane w toku wydatkowania dochodów)
- przychodowe (pobierane w toku powstawania dochodów, gdy ich wielkość nie jest jeszcze znana)
- dochodowe (pobierane w toku powstawania dochodów, gdy ich wielkość jest znana)
- przychodowo-dochodowe (zarazem wstępne i ostateczne)
b) sięgające do majątku płatnika- od powstania majątku

DEFICYT BUDŻETOWY - jest to sytuacja, w której w określonym czasie, wydatki budżetu są wyższe od dochodów.

DEFICYT KASOWY - dotyczy wydatków dochodów okresu.

DEFICYT MEMORIAŁOWY - uwzględnia zobowiązania i należności przechodzące na następny rok fiskalny.

DEFICYT EKONOMICZNY - deficyt budżetowy pomniejszony o transfery z sektora budżetowego do sektora prywatnych funduszy emerytalnych.

11

---