SCHIZOFRENIA
Schizofrenia jest chorobą społeczną, która występuje mniej więcej u jednej osoby na 100. Jest najcięższą chorobą psychiczną spośród poważniejszych zaburzeń,jakie występują u osób dorosłych. Zazwyczaj pojawia się między 16 a 25 rokiem życia.
Schizofrenia to choroba tajemnicza, nazywana przez psychiatrów `'delficką wyrocznia'' psychiatrii, gdyż koncentrują się w niej najważniejsze zagadnienia psychiki ludzkiej.
Psychoza ta - dzięki bogactwu przeżyć chorych - jest też określana jako `'choroba królewska''. Pojecie schizofrenii stworzył w 1911 r. Eugeniusz Bleuler (autor jednego z podstawowych podręczników psychiatrii) od greckiego słowa `'schizo -rozszczepiam, rozłupuje, rozdzieram i `'fren''- przepona, serce, umysł, wola.
Przyczyny choroby
Przyczyny choroby nie są znane
Większość teorii na temat tej choroby sugeruje, że:
- w mózgu pacjentów równowaga w zakresie związku chemicznego zwanego dopominą może być zaburzona
- czynniki genetyczne mogą odgrywać jakąś rolę w determinowaniu podatności na rozwój choroby
- wystawienie na oddziaływanie środowiskowych `'czynników ryzyka'' przed albo w trakcie narodzin (takich jak grypa u matki albo komplikacje w czasie porodu) może, w niektórych przypadkach, przyczyniać się do rozwoju schizofrenii
- może mieć wiele przyczyn, a nawet być zespołem wielu chorób
Choroba ta polega na uszkodzeniu struktury osobowości, od ciężkich stanów daleko posuniętego rozpadu aż do lekkiego rozchwiania jej zawartości. W związku z tym dochodzi do zaburzeń życia uczuciowego, myślenia i napędu psychoruchowego, odbijających się ujemnie na dynamice rozwojowej osobowości i jej stosunku do środowiska.
Początek choroby może być nagły lub powolny.
Nagły
Schizofrenia może zacząć się nagle, dramatycznie, nie pozostawiając wątpliwości, że ma się do czynienia z chorobą umysłową, lub skrycie, gdy miesiącami, a nawet latami najbliższe otoczenie nie orientuje się w rozwijającym się procesie chorobowym, dopiero nagłe zaostrzenie sygnalizuje psychozę.
W pierwszym wypadku uderza nagła zmiana w zachowaniu się. Może to być atak szału - sile podniecenie z dominującym uczuciem lęku, ostry stan zamącenia, osłupienia, dziwaczność, rozkojarzenie, nieusystematyzowane urojenia, omamy, ucieczka, próby samobójstwa czy okaleczenia.
Powolny
W drugim wypadku fasada jest zachowana, chory pozornie się nie zmienił, zachowuje formy towarzyskie, pracuje. Zmianę raczej wyczuwa się niż zauważa. Chory unika towarzystwa, szuka samotność, zaniedbuje codzienne obowiązki, nawet te najprostsze dotyczące higieny ciała, porzuca dawne zainteresowania, itd.
Główne objawy schizofrenii
Omamy słuchowe: nieprawdziwe spostrzeżenia, często pod postacią hałasów lub głosów, które rozmawiają ze sobą na temat pacjenta lub komentują w trzeciej osobie jego myśli czy działania.
Doświadczenie owładnięcia: osoba ma poczucie, że jest kontrolowana przez obcą siłę lub moc. Może mieć również poczucie, że obca siła przeniknęła jej umysł i ciało. Często jest to interpretowane jako wpływ duchów, czy wszczepionych nadajników radiowych.
Urojenia: nieprawdziwe przekonania danej osoby na temat rzeczywistość, które mogą przybierać wiele różnych form (np. urojenia prześladowcze, wielkościowe)
Zaburzenia myślenia: poczucie, że myśli zostały nasłane albo są odciągane z umysłu. W niektórych przypadkach osoba może mieć poczucie, że jej myśli są rozgłaśniane tak, że inni mogą je słyszeć, często z dużej odległości.
Zmiany emocjonalne i wolicjonalne: emocje i uczucia stają się mgliste lub mniej jasne i często nazywane `'objawami negatywnymi
Niektóre z często występujących problemów związanych ze schizofrenią.
Zaburzenia podstawowe
Utrwalone objawy ( omamy, urojenia, zaburzenia myślenia)
Skłonność do wycofywania się, apatia, spłycenie emocjonalne
Zaburzenia poznawcze - dotyczące uwagi i rozwiązywania problemów
Skłonność do kolejnych epizodów schizofrenii.
Zaburzenia społeczne
Brak zatrudnienia, degradacja społeczna
Niepowodzenia społeczne: domowe, finansowe, itd.
Zaburzenie kontaktów społecznych
Rozpad rodziny lub odrzucenie
Uprzedzenia społeczne względem choroby psychicznej
Zaburzenia psychiczne
Brak pewności siebie i motywacji
Zaburzenia umiejętności zapewniających przetrwanie społeczne
i środowiskowe
Cierpienie spowodowane trudnościami w radzeniu sobie z utrzymującymi się objawami ( np. omamami słuchowymi).
Postacie schizofrenii
Rozróżniamy cztery formy schizofrenii - prostą, hebefreniczną, katatoniczną i paranoidalną. Postacie te często się mieszają i przechodzą jedna w drugą.
Schizofrenia prosta - charakteryzuje się stopniowo narastającym zobojętnieniem, apatią, obniżeniem nastroju. Chory przestaje się interesować losem najbliższych swoim własnym. Tak radosne, jak smutne wydarzenia spływają po nim bez śladów. Natomiast drobne przykrości mogą wywoływać wybuchy złego humoru, złości czy przygnębienia. Początkowo chory nie zaniedbuje swoich obowiązków, ale wykonuje je w sposób stereotypowy, bez inicjatywy, jak automat.
Schizofrenia hebefreniczną - jest przeciwieństwem formy prostej. Hebefrenik jest ruchliwy, ma różne pomysły, które bez skrępowania wprowadza w czyn, szokując tym nieraz swoje otoczenie. Wszystkich zaczepia, nie uznaje dystansu, stawia głupie pytania, śmieje się bez powodu. Mówi często dużo, ale nie zawsze zrozumiale, przeskakując z tematu na temat, powtarzając te same frazy, tworząc neologizmy.
Schizofrenia katatoniczna, - gdy pustka jest główną cechą prostej i hebefronicznej schizofrenii, to dynamika ruchu wyróżnia formę katatoniczną. Chory jakby wcale nie odczuwa potrzeby picia, jedzenia, snu. Często stawia silny opór przy próbach karmienia. Nie reaguje na pytania, uwagi i polecenia. Gdy próbuje się go czynnie zmusić do jakiejś aktywności, stawia opór lub biernie się poddaje.
Schizofrenia urojeniowa - istotną cechą tej postaci jest zmiana struktury własnego i otaczającego świata. Jest to zasadniczo cecha każdej postaci schizofrenii. Wyróżnia się:
Urojenia wielkościowe - chory czuje się wszechmocny, może odczytywać cudze myśli, czuje się bogiem, szatanem, świętym, bohaterem, wielkim odkrywcą itd.
Urojenia prześladowcze - chory czuje się śledzony, myśli jego są odczytywane, nie ma własnej woli, jest najgorszy i na nic korzystnego nie zasługuje, czeka go tylko sąd i potępienie.
`'Defekt'' Schizofreniczny - trwała zmiana osobowości na skutek przebytej choroby. Zmiana ta może być dyskretna: oziębłość uczuciowa, obniżenie inicjatywy, brak energii, brak radości życia, nieufność, drażliwość, lub bardziej wyraźna: nastawienie posłannicze, prześladowcze, wynalazcze, hipochondryczne, manieryzmy, dziwactwa, otępienie uczuciowe, izolowanie się od ludzi. Gdy obniżenie dynamiki życiowej występuje wyraźniej, wówczas ma się do czynienia z utrwalonym zespołem depresyjno- apatycznym. Chorzy skarżą się, że `'coś w nich umarło'', `'nie czują w sobie życia'', są apatyczni, bez inicjatywy, niezdolni do decyzji. Stosunek do ludzi zmienia się w kierunku izolowania się, nieufności i podejrzliwości.
Aspekty psychologiczne choroby
Wiele teorii psychologicznych proponowało wyjaśnienia niektórych procesów psychicznych mogących leżeć u podłoża objawów schizofrenii.
Psychologiczne próby wyjaśniania urojeń uwzględniają zarówno rolę deficytów poznawczych, jak i nieprawidłowego spostrzegania.
Psychologiczne teorie omamów głoszą, że do wystąpienia omamów
dochodzi, gdy ludzie mylą, własne wewnętrzne wydarzenia z wydarzeniami
zachodzącymi na zewnątrz.
Wiele neuropsychologicznych teorii akcentowało znaczenie defektu filtrującego, sprawującego kontrolę nad przetwarzaniem informacji.
Teorie podatności na psychozę dostarczyły informacji wskazujących, że mogą istnieć psychologiczne markery psychozy, występujące przed ujawnieniem się zaburzenia.
Leczenie
Zapewne w żadnym zespole chorobowym nie stosowano tylu różnorodnych metod leczenia, co w schizofrenii. Prawie każde większe odkrycie w dziedzinie medycyny pobudzało do wypróbowania nowych metod leczniczych opartych na stworzonych hipotezach etiologicznych.
Obecnie w leczeniu schizofrenii szerokie zastosowanie ma farmakoterapia. Era leków przeciwpsychotycznych ( nazywanych `'neurloptykami'') rozpoczęła się w momencie odkrycia grupy leków znanych jako fenotiazyny. Leki te mają wiele zastosowań klinicznych, są między innymi wykorzystywane w leczeniu ostrych epizodów psychozy, zapobieganiu nawrotom, a ostatnio nowa grupa leków znalazła zastosowanie w leczeniu osób z objawami opornymi na leczenie klasycznymi lekami przeciwpsychotocznymi.
Neuroleptyki dają możliwość kontroli, a nie wyleczenia psychozy. Wykazują szczególną skuteczność opóźnianiu nawrotu, a nie w zapobieganiu mu. Mogą wywoływać objawy niepożądane, które przysparzają pacjentom cierpienie. Do najważniejszych z nich zalicza się: reakcje dystoniczne ( np. skurcze mięśni okolic głowy, szyi), akatyzję ( obejmującą niepokój, pobudzenie, niespokojne, drobne ruchy, kołysanie się, dreptanie) oraz późne dyskinezy, które ujawniają się po wielu miesiącach leczenia i mogą przebiegać pod postacią mimowolnych ruchów głowy lub języka, albo prowadzić do zaburzeń mowy i postawy.
Nawet przy optymalnie ustawionych lekach ludzie chorzy na schizofrenię doświadczają licznych trudności oraz deficytów związanych z psychozą i wymagają wielu skutecznych interwencji na poziomach: społecznym, psychologicznym i wspólnotowym.
W leczeniu schizofrenii bardzo istotną rolę odgrywa kontakt emocjonalny z pacjentem, czyli tzw. płaszczyzna psychologiczna.
Chory na schizofrenię jest człowiekiem, który odciął się od normalnego świata i znalazł się w świeci innym, schizofrenicznym. Zadaniem psychiatry jest sprowadzić go z powrotem do `'wspólnego świata'', tzw. normy psychicznej. By to się udało, granica między obu światami nie może być zbyt wielka, muszą się one do siebie zbliżyć.
Psychiatra musi starać się poznać i zrozumieć świat przeżyć chorego; tylko wówczas chory staje mu się bliski, musi nabrać do niego szacunku, niektóre przeżycia chorego pozwalają mu, bowiem lepiej zrozumieć istotę ludzkiej natury.
Drugim ważnym wymaganiem w stosunku do chorego jest atmosfera ciepła. Otoczenie społeczne jest dla chorego obce, zimne, nieraz wrogie. Brak mu ciepła środowiska macierzyńskiego, musi jakby na nowo przeżyć swoje dzieciństwo, dlatego ważne jest, by lekarz czy pielęgniarka naprawdę lubili swych chorych.
Trzecim ważnym elementem w stosunku do chorego jest szacunek. Nie można go traktować tylko jako chorego, tj. jako człowieka, który zszedł ze zwykłej ludzkiej drogi. Trzeba spojrzeć na jego świat z podziwem i szacunkiem. Gdy lepiej poznamy chorego, chorego jego przeżyciach znajdujemy nieraz własne skryte marzenia, tłumione uczucia, pytania, na które nie umieliśmy dać odpowiedzi.
Czwartym czynnikiem psychoterapeutycznym jest wolność. Nie można na siłę chorego z powrotem wprowadzić do klatki normalnego życia. Trzeba starać się pokazać mu, że w zwykłym życiu są też sprawy, które mogą go pociągać, że nie jest ono takie szare i beznadziejne, jak mu się wydaje, i że teraz po przejściu psychozy wchodzi on w to życie bogatszy o wewnętrzne doświadczenia, co może mu pozwolić żyć inaczej, inaczej głębszym spojrzeniem na siebie i otaczający świat.
Wobec chorego obowiązuje maksymalna szczerość. Nie wolno go okłamywać, używać podstępu. W rozmowach z chorym należy zostawiać mu przewodnictwo; niech on mówi to, co chce, niech sam rozmową kieruje. Swoją rolę należy ograniczyć do roli słuchacza. Czasem trzeba dodać choremu wiary w siebie, zachęcić do większej aktywności. Należy to robić z umiarem, w odpowiedniej chwili i niezbyt często.
Należy też choremu dyskretnie ukazać, jaką wartość mają jego psychotyczne przeżycia, w jaki sposób wiążą się one z jego dotychczasowym życiem, w jakim stopniu są wynikiem złego doń przystosowania i w jaki sposób życie to wzbogacają.
Płaszczyzna socjologiczna
Lęk przed ludźmi nieraz towarzyszy choremu na schizofrenię przez całe życie. W chorobie urasta do wymiarów patologicznych, prowadząc niejednokrotnie do urojeń i omamów. Zadaniem psychiatry czy pielęgniarki jest:
Zmniejszenie tego lęku i dzięki temu zbliżenie chorego do świata społecznego poprzez ciepły stosunek do chorego, chęć zrozumienia go i przyjścia mu z pomącą.
W szpitalu chory kontaktuje się też z salowymi, personelem administracyjnym, a przede wszystkim z innymi chorymi i z własną rodziną. Wszyscy ci ludzie stanowią otoczenie społeczne chorego. Przy jego uwrażliwieniu na kontakty z ludźmi, gdy wystarczy niepotrzebne słowo, skrzywienie twarzy, gest zniecierpliwienia, by chory wziął natychmiast to do siebie i jeszcze bardziej wycofał się z kontaktów z ludźmi, trudno uniknąć urazów psychicznych stosunku do chorego.
Zadaniem społeczności terapeutycznej jest dążenie do tego, aby w środowisku szpitalnym chory czuł się dobrze, by nie czuł w nim zagrożenia, by środowisko to było dla niego czymś w rodzaju `'środowiska macierzyńskiego'', aby czuł wokół siebie atmosferę ciepłą i bezpieczną.
Szczególnie ważna jest terapia zajęciowa. Jeden chory lubi pisać, inny rysować czy malować, inny znów majsterkować, itd. Należy te skłonności zainteresowania chorego podsycać i stworzyć mu możliwości pracy w tym, co go interesuje. Należy też dążyć do wzmocnienia wiary chorego we własne możliwości, tj. akceptować jego twórczość, urządzać wystawy, prowadzić wspólne dyskusje nad dziełem chorego.
W organizowaniu życia społecznego chorych należy umiejętnie wyzyskiwać przedstawione skłonności społeczne i inicjować stosowane formy. Sprawić by w grupie czuł się dobrze i bezpiecznie.
W prowadzeniu psychoterapii grupowej należy tez trzymać się zasady zostawiania jak największej swobody chorym zarówno w wypowiedziach, jak i zachowaniu się.
Po wyjściu ze szpitala chory powinien pozostać nadal w leczeniu ambulatoryjnym, w którym duży nacisk należy kłaść na elementy natury socjologicznej- organizowanie klubów byłych pacjentów, psychoterapii grupowej, ośrodków twórczości i dyskusji. Nie można dopuścić do tego, aby chory prowadził życie bezczynne, ponieważ bardziej się wtedy izoluje od ludzi, dziwaczeje i zamyka się w sobie.
Zapobieganie nawrotom choroby Strategie zapobiegania kryzysom w schizofrenii można zgrupować w trzy większe kategorie: zapobieganie nawrotom, tworzenie wspierającego środowiska i bezpośrednie podejmowanie problemów wynikłych choroby.
Zapobieganie nawrotom
Należy określić jasne wymogi, dotyczące zażywania leków. Osoby, które nie biorą leków regularnie, są bardziej narażone na niebezpieczeństwo ponownych ataków choroby.
Reagować szybko na wczesne sygnały ostrzegawcze wskazujące na zagrożenie nawrotem choroby.
Korzystać z dostępnych w danym środowisku służb pomocy pozaszpitalnej.
Stwarzanie wspierającego środowiska
Należy komunikować się w jasny sposób i ograniczać krytycyzm.
Przyjąć odpowiednie podejście do problemów.
Nie dopuszczać do tego, aby narastał stres.
Określić zasady życia domowego.
Podejmowanie problemów wynikających ze schizofrenii
Pomoc w radzeniu sobie z uporczywymi symptomami ( omamy, urojenia, apatia czy otępienie).
Podejmowanie działań, w celu złagodzenia głębszej depresji i niepokoju.
Ograniczenie stosowania alkoholu.
Ocena aktualnie stosowanej strategii.
Niezwykle intensywne badania nad biochemią schizofrenii, prowadzone w wielu krajach od kilkudziesięciu lat, pozwalają psychiatrom mieć nadzieję, że może nareszcie zostanie wynaleziony `'cudowny `' lek na schizofrenię. Nie podważając optymizmu tych przewidywań, należy pamiętać, że nawet gdyby taki lek istniał, metody leczenia psychosocjologicznego nie stracą swej aktualności. Nie można, bowiem człowieka wyleczyć tylko środkiem chemicznym.
LITERATURA
1. `'Schizofrenia dla praktyków pacjentów''- Max Birchwood i Chris Jackson GWP- 2004 r.
2.'' Życie ze Schizofrenią''Poradnik dla rodzin-, Kim T.Mueser i Susan Gingerich, przełożyli Bogdan Mizia i Wiesława Grabarczyk- Dom Wydawniczy REBiS Poznań- 1996r.
3.''Psychiatria''- Tadeusz Bilikiewicz- PZWL- 1974r.
4.''Schizofrenia''- Antoni Kępiński- PZWL- 1972r.
1