1. Odstęp­stwa od zasady bezpo­średnio­ści

Zasada bezpośrednio­ści wyraża dyrektywę maksymalnego zbliże­nia się do sadu do faktu przestępstwa, ponieważ im więcej ogniw pośrednich tym większe niebezpie­czeństwo deformacji w procesie poznania prawdy. Sąd powinien bez­pośrednio zetknąć się z dowodami, aby za ich pośrednictwem dokonać ustaleń fak­tycznych. Odstępstwo od zasady bezpośred­niości są różnego ro­dzaju. Z jednej strony wpływa na to fakt, a na zasadę tę układają się trzy węższe dyrek­tywy i ustawowe wyjątki dotyczą nie tylko za­sady jako całości, ale często tylko jej po­szczególnych elemen­tów.

>art. 389 §1 kpk. We­dług niego w przy­padku, gdy oskarżony odmawia wyjaśnień, wyjaśnia wyraźnie odmiennie niż po­przednie lub oświad­cza, że pewnych oko­liczności nie pamięta, wolno na rozprawie odczytywać, ale tylko w pewnym zakresie protokoły jego wyja­śnień złożonych po­przednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postę­powaniu przygoto­wawczym lub przed sądem Przepis ten nie daje, zatem podstaw do odczytania protokołu oświadczeń oskarżo­nego złożonych poza postępowaniem kar­nym. Nie wolno od­czytywać zeznań zło­żonych wcześniej przez aktu­alnego oskarżonego w cha­rakterze świadka, choćby złożył je w postępowaniu przygo­towawczym lub sądo­wym, gdy nastąpiła zmiana ról proceso­wych tej osoby. Zgod­nie z art. 71 § 3 oraz art. 389 § 1 wolno odczytywać w warun­kach przewidzianych w tym ostatnim przepi­sie protokoły wyja­śnień oskarżonego złożonych wcześniej w charakterze podej­rzanego.

> Na podstawie art. 391 § 1 kpk wolno odczytywać na roz­prawie protokoły ze­znań świadka złożo­nych poprzednio w postępowaniu przygo­towawczym albo przed sądem. W tej lub innej sprawie, jeżeli świa­dek:

-bezpodstawnie od­mawia zeznań

-zeznaje wyraźnie odmiennie niż po­przednio, oświadcza, że pewnych okoliczno­ści nie pamięta

-przebywa za granica

-nie można mu było doręczyć wezwanie

-nie stawił się z po­wodu nie dających się usunąć przeszkód

-gdy prezes sądu za­niechał wezwania świadka na podstawie art. 333 § 2

-gdy świadek zmarł

Możliwość ujawnienia na rozprawie protoko­łów zeznań świadka jest potraktowana sze­rzej niż przy oskarżo­nym gdyż dopusz­czalne jest miedzy innymi odwoływanie do zeznań osób, które występowały jako świadkowie we wszel­kich postępowaniach sądowych również w postępowaniu cywil­nym.

Wolno również od­czytać na rozprawie protokoły poprzednio złożonych przez świadka wyjaśnień w charakterze oskar­żo­nego.

Art. 392 pogłębia dwa poprzednie odstępstwa od zasady bezpośred­niości ( 389 i 391 ) . Stanowi on, iż sąd może od­czytywać na rozprawie głównej wszelkie protokoły przesłuchania świad­ków i oskarżonych sporządzone przed sądem, gdy bezpośred­nie przeprowadzenie dowodu jest utrud­nione a wszystkie obecne strony wyra­żają na to zgodę. Aby od­czytanie protokółu na podst. tego przepisu mogło nastąpić muszą być spełnione dwa warunki: utrudnienie bezpośred­niego prze­prowadzenia dowodu raz zgoda na odczyta­nie protokołu wszyst­kich obecnych stron.

Zgodnie z art. 393 wolno odczytywać na rozprawie protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie bie­głych, in­stytutów, zakładów lub instytucji, dane o ka­ralności, warunki wy­wiadu środowisko­wego oraz wszelkie doku­menty urzędowe złożone w postępowa­nie przygotowawczym lub sądowym. Na podst. tego przepisu nie wolno jednak od­czytywać żadnego z protokołów, o których mówią artykuły 389, 391, 392. Nie wolno odczytywać notatek dotyczą­cych czynno­ści, z których wyma­gane jest spisanie pro­tokołu. Wolno nato­miast odczytywać zawiadomienie o prze­stęp­stwie, stanowi ono jednak tylko dowód tego, kto kiedy i o jakim czynie złożył zawiadomienie.

Kolejnym odstęp­stwem jest pomoc sadowa. Dopuszczalna jest ona tylko w wy­padkach przewidzia­nych w ustawie. Po­moc sądowa urzeczy­wistniana jest w dwóch formach, gdy wystę­puje:

-tak zwany sędzia wyznaczony jest to sędzia będący człon­kiem składu orzekają­cego, któremu powie­rza się dokonanie określonej czynności a sporządzony przez niego protokół zostaje przedstawiony całemu składowi orzekają­cemu

-tzw. Sąd wezwany jest to sąd, do którego sąd orzekający zwraca się o dokonanie okre­ślonej czynności i również w tym wy­padku protokół spo­rządzony z czynności jest następnie przed­stawiany całemu skła­dowi orzekającemu.

>odstępstwa od zasady bezpośredniości w sprawach karnych ze stosunków międzyna­rodowych

>zgodnie z art. 394 dane dotyczące osoby oskarżonego oraz wy­niki wywiadu środowi­skowego uznaje się ujawnione bez ich odczytywania należy je jednak odczytać na zadanie oskarżonego lub obrońcy.

>dowody rzeczowe, jeżeli nie stoją na prze­szkodzie ich właściwo­ści sprowadza się na sale rozpraw i udo­stępnia stro­nom. W przeciwnym razie odczytuje się protokóły ich oględzin.

Inne odstępstwa od zasady bezpośrednio­ści:

-sąd odwoławczy nie może przeprowadzić post. Dowodowego, co do istoty sprawy. W rezultacie sad musi ograniczyć się w znacznym stopniu do materiałów zawartych w aktach sprawy, a wiec poprzestawać na dowodach pochodnych

-odstępstwa od zas. Bezpośredniości mogą też przybierać formę rezygnacji- w różnym zakresie- z przeprowa­dzenia dowodów na rozprawie np.:

a)za zgodą obecnych, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyzna­jącego się do winy nie budzą wątpliwości sąd może prze­prowadzić post. Dowodowe tylko częściowo.

b)w określonych wa­runkach za zgodą pro­kuratora i oskarżonego można skazać oskar­żonego na posiedzeniu sądu bez przeprowa­dzenia rozprawy i post. Dowodowego lub przeprowadzając je w części i w sposób uproszczony

c)w wypadku dobro­wolnego poddania się odpowiedzialności karnej można post. Dowodowego nie przeprowadzać, a do­wody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedło­żone przez stronę sąd może uznać za ujaw­nione.

2 .Wyjątki od zasady skargowości na rzecz działania sądu z urzędu.

Zas skargowości to dyrektywa zgodnie, z którą kierowniczy organ procesowy pro­wadzi postępowanie tylko na żądanie, wniosek innego uprawnionego pod­miotu. Jej przeciwień­stwem jest zaś post z urzędu. Jest to dyrek­tywa w myśl, której post może być prowa­dzone z własnej ini­cjatywy organu kie­rowniczego, niezależ­nie od czyjego kolwiek żądania lub stanowiska

>od zas skargowości dominującej w post jurysdykcyjnym prze­widziane są pewne wyjątki:

-w post w sprawach nieletnich czynności odpowiadające zakre­sowi stadium przygo­towawczego dokony­wane są przez sędziego rodzinnego, który po ich zakończeniu decy­duje o dalszych osach sprawy. Wśród możli­wych decyzji przewi­dziane jest wydanie postanowienia o roz­poznanie sprawy przez sad rodzinny w post opiekuńczo-wykonaw­czym lub w post po­prawczym (brak aktu oskarżenia - postano­wienie nie spełnia funkcji aktu oskarżenia wypływających z za­sady skargowości)

-w sprawach o prze­stępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna post albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

-dochodzenie w post karnym roszczeń ma­jątkowych z przestęp­stwa wymaga wniesie­nia i popierania przez powoda cywilnego pozwu, który jest jedną z zasadniczych skarg. Wówczas jest respek­towana w pełni zasada skargowości. Art. 415§5 dopuszcza jed­nak, że w razie skaza­nia lub warunkowego umorzenia postępowa­nia sąd może zasądzić odszkodo­wanie na rzecz pokrzywdzonego także z urzędu. W tych wypadkach mamy do czynienia z odstęp­stwem od zasady skar­gowości.

-z urzędu mogą być wszczynane i przepro­wadzane postępowa­nia:

a)o zabezpieczenia wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego oraz roszczeń o na­prawienie szkody (art. 291)

b)o wydanie osób ści­ganych przebywają­cych za granicą

c)o odtworzenie akt

-z urzędu postępowa­nie o ułaskawienie może wszcząć proku­rator generalny.

3 .Wyjątki od za­sady jawności roz­prawy

Zasada jawności okre­śla się jako dyrektywę, według której proces ma być jawny. Odróż­nia się jawność we­wnętrzna - wobec stron i ich przedstawi­cieli procesowych, oraz jawność ze­wnętrzna w stosunku do społeczeństwa. Według art. 355 kpk rozprawa odbywa się jawnie, organicznie jawności określa ustawa.

Wyjątki od zasady jawności:

-instytucja świadka incognito art. 184 kpk. Polega ona na objęciu tajemnica danych oso­bowych świadka, jeżeli zacho­dzi uzasadniona obawa niebezpieczeń­stwa dla życia, zdro­wia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niej najbliższej. Z zada­niem takim może wy­stępować przede wszystkim sam świa­dek, a także policja. Postanowienie w tej sprawie może wydąć sad a w post. przygo­towawczym prokura­tor. Dane osobowe świadka pozo­stają wówczas wyłącznie do wiadomości sadu i prokuratora a gdy za­chodzi konieczność również funkcjonariu­sza poli­cji prowadzą­cego postępowanie. Protokóły zeznań świadka można udo­stępniać oskarżonemu i obrońcy tylko w spo­sób uniemożliwiający ujawnienie tożsamości świadka. Oznacza to, ze z protokołów ze­znania sporządzane są do akt uwie­rzytelnione odpisy, w których pomija się wszelki okoliczności, które umożliwiłyby odkry­cie, kim jest osoba świadka. Świadka takiego może przesłu­chiwać tylko prokura­tor, sad lub wyzna­czone sędzia ze składu orzekającego w miej­scu i w sposób zapew­niający zachowanie w tajemnicy tożsamości świadka. Przesłuchanie świadka z udziałem oskarżonego lub obrońcy może być przeprowadzone tylko w takich warunkach, które wyłączają moż­liwość ujawnienia tożsamości świadka

-według art. 191§3 istnieje także możli­wość częściowego utajenia danych identy­fikujących świadka. Jest to możliwe, gdy zachodzi obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami. Może on w takim wy­padku zastrzec dane dotyczące miejsce zamieszkania do wy­łącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pismo procesowe do­ręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrud­niony, lub na inne wskazany przez niego adres.

-niejawna jest część rozprawy nazywana naradą. Na rozprawie nie mogą przebywać osoby niepełnoletnie oraz osoby uzbrojone jednakże sędzia może zezwolić na obecność na rozprawie osobom małoletnim oraz oso­bom obowiązanym do noszenia broni. Nie mogą natomiast na rozprawie przebywać osoby w stanie nie licującym z powaga sądu

-art. 359 Niejawna jest rozprawa, która doty­czy wniosku prokura­tora o umorzenie po­stępowania z powodu niepoczytal­ności sprawcy i zastosowa­nie środka zabezpieczającego oraz wów­czas, gdy chodzi o sprawę o pomówienie lub zniewa­żenie

-art. 360 kpk sąd wyłą­cza jawność rozprawy w całości albo w czę­ści, jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spo­koju publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujaw­nić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa po­winny być zachowane w tajemnicy bądź na­ruszać ważny interes prywatny. Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie. Sąd może także wyłączyć jaw­ność, gdy choćby jeden z oskarżonych jest nieletni.

-w postępowaniu przy­gotowawczym jawność zewnętrzna jest niemal w całości wyłączona- przede wszystkim ze względu na sposób przeprowadzenia działań i charakteru dokonywanych czyn­ności, co wymaga z reguły poufności, taj­ności. Jawność wobec stron jest tu także ograniczona. Udziela­nie stronom i ich obrońcom oraz pełno­mocnikom wglądu do akt a także sporządza­nie odpisów i xero oraz otrzymanie odpisów uwierzytelnionych uzależnione jest od zgody prowadzącego postępowanie przygo­towawcze, chyba ze ustawa stanowi ina­czej. Publiczne rozpo­wszechnianie informa­cji z postępowania przygotowawczego bez zezwolenia, zanim zostaną one ujawnione w postępowaniu sado­wym podlega karze.

4 .Odstępstwa od zasady prawdy.

Zasada prawdy ( zwana materialną lub obiektywną) to dyrek­tywa, według której rozstrzygnięcia orga­nów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustale­niach faktycznych. Zasada prawdy mate­rialnej doznaje pew­nych ograniczeń. Są sytuacje, gdy proces zabrania dojścia do prawdy np.

-zakazy dowodowe są to te stany prawne, kiedy ustawa powiada, że zakazuje posługi­wania się danym środ­kiem dowo­dowym i zakazuje dotarcia do pewnych okoliczności ( art. 178-186kpk)

a)zakaz przesłuchiwa­nia duchownego, co do faktów, o których do­wiedział się przy spo­wiedzi

b)tak zwana tajemnica kancelarii, nie wolno przesłuchiwać obrońcy, co do faktów, o których dowiedział się się udzie­lając po­rady prawnej lub pro­wadząc sprawę

c) zakaz dotarcia do prawdy, gdy chodzi o tajemnicę państwową

d) osoby obowiązane do tajemnicy służbo­wej lub tajemnicy związanej z wykony­waniem zawody lub funkcji mogą odmówić zeznań, co do okolicz­ności, na które roz­ciąga się ten obowią­zek, chyba ze sąd lub prokurator zwolni te osoby od tego obo­wiązku.

e) osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań

f) świadek może się uchylić od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie jej mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższa na odpowiedzialność za przestępstwo, lub gdyby treść zeznań mogła narazić na hańbę jego lub najbliż­szą dla niego osobę

g) można zachować w tajemnicy dane oso­bowe świadka np. incognito

-gdy osoba korzysta z immunitetu dyploma­tycznego to według art. 581 nie jest ona zobo­wiązana do składania zeznań a charakterze świadka lub do wystę­powania w charakterze biegłego lub tłumacza. Może on jednak wyra­zić na to zgodę

-zakaz reformationis in peius - jest konse­kwencją dążenia do prawdy, ale zarazem wyjątku od prawdy. Postępowanie odwo­ławcze ma gwaranto­wać prawdę, ale aby je wyzwolić trzeba dać zapewnienie, że oskar­żony nic na tym nie straci. Zasada zakazu reformationis in peius oznacza zakaz pogar­szania sytuacji oskar­żonego w procesie, gdy orzeczenie zo­stało zaskarżone. Zakaz ten dotyczy postępowania odwoławczego oraz ponownego rozpozna­nia sprawy w razie uchyle­nia wyroku przez sad odwoławczy. Zakaz ten obowiązuje przy rozpoznaniu ape­lacji, zażaleń, kasacji i wznowienia postępo­wania. Nie obowiązuje przy rozpoznawaniu pozostałych środków zaskarżenia.

-zasada ne bis in idem - z niewzruszalności - nie wszczyna się po­stępowania a wszczęte umarza, gdy postępo­wanie karne, co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakoń­czone a wcześniej wszczęte toczy się

-zasada domniemania niewinności i in dubio pro reo - oskarżonego nie uważa się za win­nego dopóki nie zosta­nie mu udowodniona wina w sposób prze­widziany przez prawo. Nie dających się usu­nąć wobec faktu i prawa nie należy roz­strzygać na niekorzyść oskarżonego.

5. Wyjątki od zasady legalizmu i bezpośredniości.

Zasada legalizmu to dyrektywa nakazująca organowi proceso­wemu bezwzględne wszczynanie i konty­nuowanie ściga­nia każdego przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopusz­czalne i faktycznie zasadnie.

>Wyjątków od zasady legalizmu jest nie­wiele.

1.Umorzenie absorp­cyjne postępowania.

Postępowanie w spra­wie o występek zagro­żony kara pozbawienia wolności do lat pięciu można umorzyć, jeżeli orze­czenie wobec oskarżonego kary by­łoby oczywiście nie­celowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczo­nej za inne przestęp­stwo, a interes po­krzywdzonego temu się nie sprzeciwia. Jeżeli kara za inne przestępstwo nie zo­stała prawomocnie orzeczona, postępowa­nie można zawiesić a następnie należy umo­rzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia skazują­cego na ową karę. Termin ten nie jest ani prekluzyjny ani za­wity. Umorzeniem absorpcyjnym można objąć sprawy połą­czone jednym postę­powaniem. Instytucja ta może do pewnego stopnia przyczynić się do rezygnacji ze ściga­nia spraw drobniej­szych celem skoncen­trowania wysiłku orga­nów procesowych na sprawach ważniej­szych tego samego sprawcy.

2.Świadek koronny - umarza się postępowa­nie przeciwko sprawcy przestępstwa wymie­nionego w katalogu enumera­tywnie wyli­czonych przestępstw popełnionych w ra­mach przestępczości zorganizowanej, jeżeli złożył przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczest­niczących w przestęp­stwie, które mogły przyczynić się do ujawnienia okoliczno­ści przestępstwa, wy­krycia pozostałych sprawców, ujawnienia dalszych przestępstw lub im zapobieżenia. Procedura prowadząca do nadania statusu świadka koronnego podejrzanemu jest bardzo długa, od wnio­sku prokuratora do uzyskania zgody pro­kuratora apelacyjnego poprzez przesłuchanie przez sąd, któremu ustawa zastrzegła wy­łączność dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego.

3.Umorzenie postępo­wania przeciwko nie­letniemu - jeżeli orze­czenie środków wy­chowawczych lub poprawczych jest nie­celowe ze względu na orzeczone już w innej sprawie środki. Umo­rzenie to przypomina umorzenie absorp­cyjne.

Wyjątki od zas bezpo­średniości -ŕpyt 1

6. Przesłanki material­noprawne i ich proce­sowe znaczenie

Przesłanki o charakte­rze materialnym są przede wszystkim ustanowionymi przez prawo karne mate­rialne warunkami od­powiedzialności kar­nej. Równocześnie prawo karne proce­sowe czyni je warun­kami dopuszczalności postępowania karnego. Przesłanki te stanowią przykład tak zwanego podwójnego warto­ściowania prawnego. W ramach tej grupy wyróżnić trzeba cztery przesłanki procesowe:

1.Brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego

2.Nieprzestępczość czynu - z powodu braku ustawowych znamion czynu zabro­nionego lub, gdy ustawa stanowi ze sprawca nie popełnia przestępstwa

3.Znikomość społecz­nej szkodliwości czynu.

4.Niekaralność czynu

Ad1. Jest to warunek dopuszczalności po­stępowania określony w art. 17 § 1 pkt 1- czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasad­niających podejrzenie jego popełnienia. Prze­słanka ta ( faktyczna) ma najistotniejsze zna­czenie jako przyczyna odmowy wszczęcia postępowania karnego i umorzenia postępo­wania przygoto­wawczego. W razie braku danych wskazu­jących ze zachodzi uzasadnione podejrze­nie popełnienia prze­stępstwa organ powo­łany do postępowania przygotowawczego wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub docho­dzenia.

Aby wszczęcie postę­powania było prawnie dopuszczalne, powi­nien istnieć, co naj­mniej taki zespół da­nych, który obiektyw­nie uprawdopodabnia fakt popełnienia prze­stępstwa, subiektywnie zaś wywołuje, co do faktu u organu ściga­nia wysoki stopień podej­rzenia. Jednym z wa­runków dopuszczalno­ści wszczęcia postę­powania karnego ( przygoto­wawczego) ujętym zbiorczo jest, więc uprawdopodob­nienie popełnienia przestępstwa lub od innej strony ujmując za­gadnienie uzasad­nione podejrzenie, że popełniono przestęp­stwo.

Wobec trudności, na jakie muszą napotykać próby szczegółowego określania kryteriów oceny stopnia prawdo­podobień­stwa wystar­czającego do wszczę­cia postępowania wskazane byłoby przyjęcie, że powinna zachodzić wówczas, co naj­mniej taka sytuacja, gdy prawdopodobień­stwo istnienia zdarze­nia przestępnego jest węższe niż możliwość, iż przestęp­stwa nie popełniona. Jeżeli przeszkoda, o której mowa stwierdzona zostanie po wszczęciu postępowania przygoto­wawczego, to znaczy, jeżeli nie ze­brano dostatecznych dowodów i wobec tego postępowanie nie do­starczyło podstawy do wniesienia aktu oskar­żenia, postępowanie przygotowawcze uma­rza się. W postępowa­niu jurysdykcyjnym sąd w analogicznej sytuacji umarza posta­nowienie postępowa­nia, ale tylko z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia. Tak, więc w fazie po wniesienia aktu oskarżenia aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozpra­wie usta­wodawca wę­żej potraktował tę przeszkodę procesową, gdy brak faktycznych podstaw oskarżenia nie jest oczywisty postę­powanie żądane z po­wodu przeszkody tego charakteru w tej fazie nie może być umo­rzone. Zmiana rodzaju decyzji sądu w razie stwierdzenia omawia­nej przeszkody wystę­puje dopiero na roz­prawie w fazie prze­wodu sądowego, a więc po odczytaniu aktu oskarżenia

Ad2. Znalazła ona odbicie w art. 17§1 w sformułowaniu „ czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popeł­nia przestępstwa”. Ustawodawca potrak­tował tę przesłankę podobnie jak poprzed­nią. W fazie przed jurysdykcyjnej w razie stwierdzenia takiej przeszkody procesowej odmawia się wszczęcia postępowania na pod­stawie tych samych wyżej podanych prze­pisów. W postępowa­niu jurysdykcyjnym do rozpoczęcia przewodu sądo­wego zastosowa­nie ma jako podstawa umorzenia art. 339 §3 pkt 1 W razie stwier­dzenia tek przeszkody procesowej po rozpo­częciu przewodu są­dowego art. 414§1 nakazuje wydać wyrok uniewinniający

Ad3. Powoduje ona zawsze umorzenie postępowania, nawet, gdy zostaje stwier­dzona po otwarciu przewodu sądowego, mimo, że oznacza nieprzystępność czynu. Umorzenie postępo­wania uzasadnione jest tylko wówczas, gdy w konkretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskar­żony popełnił czyn zabroniony i że czyn ten jest rzeczywiście znikomo społecznie niebezpieczny. Nie jest ono, zatem dopusz­czalne w wypadku, gdy zebrane dowody nie maja jednoznacznej wymowy, gdy więc dokonanie trafnych ustaleń faktycznych, co do okoliczności czynu wymaga grun­townego zbadania.

Ad4.Niekaralność czynu ( sprawca nie podlega karze) art. 17§1 rodzi obowiązek odmowy wszczęcia postępowania lub jego umorzenia, także na rozprawie po odczyta­niu aktu oskarżenia.

7.Podstawy i konse­kwencje uchybienia właściwości miejsco­wej

Właściwość miejscowa to upoważnienie sądu do przeprowadzenia czynności proceso­wych ze względu na miejsce zda­rzenia, które dało podstawę do dokonania tych czyn­ność. Obowiązują tu trzy reguły:

1 Zgodnie z art. 31§1 miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo. Miej­scem takim jest:

a)miejsce działania lub miejsce w którym działanie miało nastą­pić w przypadku prze­stępstwa z zaniechania

b)miejsce skutku w przypadku przestęp­stwa materialnego

c)miejsce zamierzo­nego celu lub skutku ( przy usiłowaniu)

Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów właściwy z nich jest ten z nich, w którego okręgu wszczęto naj­pierw postępowanie przygo­towawcze. Jeżeli prze­stępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrz­nym a nie można usta­lić miejsca popełnienia przestępstwa, wła­ściwy jest sąd macie­rzystego portu statku.

2 Jeżeli nie można ustalić miejsca popeł­nienia przestępstwa właściwy jest sąd w którego okręgu:

a)ujawniono przestęp­stwo

b)ujęto oskarżonego

c)oskarżony przed popełnieniem czynu stale mieszkał lub przebywał

3 jeżeli na podstawie dwóch powyższych reguł nie można ustalić właściwości miejsco­wej sprawę rozpoznaje sąd wła­ściwy dla dzielnicy śródmieście gminy Wawa centrum.

Konsekwencje uchy­bienia

Naruszenie właściwo­ści miejscowej nie powoduje tak daleko idących konsekwencji jak przy właściwości funkcjonal­nej. Jeżeli sąd dopiero na rozpra­wie stwierdzi, że nikt nie jest właściwy miej­scowo lub, że wła­ściwy jest sąd niższego rzędu może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstanie konieczność odroczenia rozprawy. Uchy­bieniem będącym tylko względną przy­czyną odwoławczą będzie, więc nie prze­kazywanie sprawy w razie stwierdzenia niewłaściwości przed rozpoczęciem roz­prawy lub mimo jej odroczenia.

8. Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego

W art. 172 konstytucji zastrzega się, że sądy i trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. A art. 175 ust 1 ustawy zasadniczej formułuje zasadę sądowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, przyjmując, że wymiar ten w Polsce sprawują sąd najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne i wojskowe.

W świetle art. 177 Konstytucji z 97 sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Ustawa o ustroju sądów powszechnych z 1985 roku przyjmuje, że sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy wojewódzkie i sądy apelacyjne. Sądami innymi w rozumieniu Konstytucji uprawnionymi do orzekania w sprawach karnych są sądy wojskowe. Uprawomocnionymi do orzekania w sprawach karnych są także Sąd Najwyższy będący naczelnym organem sądowym w Polsce. Organem orzekającym w sprawach karnych może być też Trybunał Stanu. Konstytucja zastrzega, że sądy są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Jest to ustrojowa zasada niezależności sądów od władzy ustawodawczej i wykonawczej wynikające z przyjętego podziału władzy i równowagi jako podstawy ustroju Polski. Sędziowie a także członkowie Trybunału Stanu są przy wykonywaniu swych funkcji niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Sąd spełnia w postępowaniu karnym kilka ról, choć za każdym razem działa tu jako organ procesowy. Sąd jest przede wszystkim organem rozstrzygającym w kwestii przedmiotu procesu, czyli o odpowiedzialności karnej oskarżonego. Postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne. Sąd jest jednak także organem kontrolnym wobec niektórych decyzji procesowych organów postępowania przygotowawczego ( prokuratora) , a kodeks zakłada, że w wielu przypadkach zażalenie na wydane w tym stadium postanowienia służy do sądu, decyzja jest tu ostateczna. Sąd kontroluje orzeczenie wydane przez niesądowe organy orzekające. Sąd jest także organem, który podejmuje w toku postępowania przygotowawczego pewne czynności, w tym i decyzje, jako wyłącznie uprawniony, mimo że postępowanie to prowadzi inny niesądowy organ np. stosowanie tymczasowego aresztowania i w tym przypadku w razie podejmowania decyzji zasadą jest także dwuinstancyjność a więc możliwość złożenia zażalenia.

9. Właściwość sądu z tzw. Przekazania sprawy

Właściwość z tzw. Przekazania sprawy (z delegacji) stanowi odstępstwo od właściwości miejscowej sądu i powstaje w wyniku decyzji odpowiedniego sądu wyższego rzędu. Kodeks z 97 przewiduje trzy przypadki takiej delegacji:

1.Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego. Stosowanie tej normy powinno być ostrożne, nie rozszerzające, zasadą, bowiem jest, aby sprawę rozpoznawał sąd miejscowo wlasciwy, a odchodzenie od niej może następować tylko wyjątkowo. Artykuł 36 kpk podyktowany jest względami praktycznymi i chęcią zaoszczędzenia kosztów procesu oraz realizacji zasady szybkości postępowania, jednakże nie w każdym przypadku decydującym kryterium będzie tu wzgląd na zaoszczędzenie kosztów, zwłaszcza gdy liczba tych osób ni jest dużą a odległość miejsca zamieszkania od siedziby sądu właściwego nie jest znaczna, w takich wypadkach należy optowac w kierunku zasady orzekania przez sąd właściwy miejscowo. Przy stosowaniu tej podstawy delegacji właściwości należy też pamiętać, że nie jest istotne to, czy osoby, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkują na teranie właściwości innych sądów, lecz to, w jakiej zamieszkują odległości od tych sądów i czy rzeczywiście są znaczne różnice w stopniu dotarcia do tych sądów i sądu właściwego, także z uwzględnieniem istniejących połączeń komunikacyjnych. Przekazaniu sprawy w trybie 36 kpk nie stoi na przeszkodzie fakt, że sprawa zawisła w instancji odwoławczej, gdyż norma ta ma zastosowanie tak w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym, nie można natomiast jej stosować w postępowaniach, w których nie przewiduje się rozprawy, norma ta, bowiem wiąże się ściśle z wyzwaniem uczestników postępowania na rozprawę. Na postanowienie o przekazanie sprawy innemu sadowi równorzędnemu zażalenie nie przysługuje, nie zamyka to, bowiem drogi do wydania wyroku o zmianie właściwości miejscowej decydują tylko względy ekonomiki procesowej.

2. Według art. 37 kpk sąd najwyższy może, z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości. Art. 37 nie podlega wykładni rozszerzającej. Nadmierne jego wykorzystanie może w praktyce osłabić może w praktyce poczucie zaufania do niezależności sądu. Z wnioskiem o przekazanie może wystąpić jedynie sąd, i to tylko sąd właściwy, co jednak oznacza także Przekazanie może dotyczyć wyłącznie sprawy zawisłej w sądzie, a nie takiej, która dopiero miałaby do sądu wpłynąć. Przekazanie może nastąpić jedynie, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości , a więc, gdy - „ cały sąd jest w istocie nieodpowiedni do rozpoznania danej sprawy „, orzekanie w danym sadzie mogłoby wywrzeć ujemny wpływ na swobodę wyrokowania bądź, gdy powstaje przekonanie o braku warunków do rozpoznania sprawy w sposób obiektywny albo, gdy cały sąd dotknięty jest przestępstwem jako pokrzywdzony w myśl zasady, iż nemo iudex in rea sua . Z drugiej strony uważa się, że podważanie autorytetu sądu, pomawianie jego sędziów lub uwłaczanie ich godności w pismach kierowanych przez oskarżonego do sądu nie może jeszcze skutkować delegacji właściwej gdyż prowadziłoby to do sytuacji anormalnej, w której oskarżony poprzez najróżniejsze insynuacje uzyskiwałby zmianę tej właściwości, nie mając nic wspólnego z dobrem wymiaru sprawiedliwości.

3. Wg. Art. 43 kpk, jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu. Kodeks nie zna instytucji wyłączania całego składu jako takiego, przyjmuje jedynie, iż możliwe jest, w drodze skutecznych wniosków o wyłączenie konkretnych sędziów lub przez wyłaczenie ich ex lege. Doprowadzenie do sytuacji, że w danym sądzie w ogóle nie można utworzyć składu orzekającego wymaganego przez ustawę. W takim wypadku dochodzi mocą decyzji sądu wyższego do przeniesienia właściwości miejscowej do innego sądu równorzędnego. Przeniesienie sprawy następuje mocą postanowienia wydanego z urzędu przez sąd wyższy po ustaleniu istnienia podstawy do delegacji właściwości. Informacja o zaistnieniu podstaw do przeniesienia sprawy może, zatem pochodzić od prezesa sadu właściwego lub wynikać z faktu rozpoznania przez sąd wyższy wniosku o wyłączenie „ ostatnich „ sędziów danego sądu.

10. Policja sesyjna sądu na tle kar porządkowych

Środki wymuszające spełnienie obowiązków procesowych

1.Kary porządkowe

2. Przymusowe doprowadzenie do organu procesowego.

3.Obciazenie dodatkowymi kosztami postępowania

Ogół uprawnień do stosowania środków wymuszających zachowanie porządku w czasie rozprawy nazywa się policja sesyjna ( posiedzenia)

Część tych uprawnień ma przewodniczący rozprawy, a część skład orzekający. Przewodniczący:

a)wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku ( 372)

b)może upomnieć oskarżonego ( 375 § 1) i każda inna osobę ( nie będąca uczestnikiem rozprawy), jeżeli narusza powagę spokój lub porządek czynności sądowych ( 42 § 1 ustawy o ustroju sądów powszechnych u.s.p. )

c) może wydalić oskarżonego lub te osobę z sali rozpraw ( 375§ 1, 42 § 1 usp, ) jeżeli upomnienie nie było skuteczne.

Sąd ( skład orzekający) dysponuje środkami mającymi charakter kar porządkowych, mimo identycznego nazewnictwa ze środkami karnymi:

a)w razie ciężkiego naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych albo ubliżenia sądowi, innemu organowi państwowemu lub osobom biorącym udział w sprawie, sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny do wysokości dwukrotnego najwyższego wynagrodzenia lub kara pozbawienia wolności do 7 dni zaś osobie pozbawionej wolności można wymierzyć karę przewidzianą w przepisach o wykonywaniu kary pozbawienia wolności ( 43 § 1 usp )

b)może wydalić z sali także osobę biorącą udział w sprawie, gdyż mimo uprzedzenia o skutkach prawnych jego nieobecności nadal zachowuje się niewłaściwie ( 42 §2 usp)

c)może wydalić z sali publiczność z powodu jej niewłaściwego zachowania się ( art. 46 usp )

d) może ukarać karą porządkową grzywny do wysokości dwukrotnego najniższego wynagrodzenia za ubliżanie w piśmie powadze sądu lub użycie wyrazów obraźliwych ( 43 § 2 usp )

Przepisy o policji sesyjnej nie maja zastosowania do sędziów i ławników należących do składu orzekającego ani do prokuratora ( jako oskarżyciela publicznego), a kary pozbawienia wolności - do adwokatów i radców prawnych biorących udział w sprawie ( 45 usp)

---