Do ruchu rewolucyjnego należeli m.in. : Wandurski, Broniewski, Wygodzki, Pasternak.

KAZIMIERA IŁŁAKOWICZÓWNA- nurt rewolucyjny:

Należała formalnie do Skamandra. Jednak jej faktyczne związki z poetyką Skamandra miały charakter dośc luźny. Pierwszy powojenny zbiór „Śmierc Feniksa” (1922) - cechy skamandryckie: konkretnośc, powszedniośc świata przedstawionego ( ukazana Warszawa na co dzień), celowa banalnośc eksponowana przez poetykę sytacji, np. dyżury w biurze, zdawkowe wizyty stanowią one tło dla akcji najzupełniej niecodziennej: główny cykl tego zbioru to historia przyjaźni jego naratorkiz autentycznym lwem, żartobliwym symbolem libido.

Bardziej skamandrycka jest, gdy występuje jako „realistka kobiecości”, ukazując obyczajowe problemy kobiety XX w., także problemy macierzyństwa. Wiersze cechuje nierzadko pewna celowa niedbałośc, chropowatośc (tak też wiersze chropowate, zatytułowała poetka jeden z cyklów tomu Popiół i perły 1930), dzięki której zyskała ona na efekcie bezpośredniości i szczerości. Pewne zbieżności ze Skamandrytami znaleźć można w tomach: „Obrazy imion wróżebne”, „Czarodziejskie zwierciadełka” tam mianowicie, gdzie te niby to wróżby dla nosicieli poszczególnych imion przekształcają się w niemal realistyczne portrety psychologiczne, ukazane na tle codziennej współczesności. Począwszy od następnego po „Śmierci Feniksa” tomu „Połów” 1926, autorka oddala się od typu poezji skamandryckiej- ku liryce religijnej, ku stylizacjom ludowym i archaicznym, ku balladzie i baśni. Iłłakowiczówna zachowywała w ogóle dystans wobec grup literackich i zbiorowych poetyk. Na początku 20-lecia najmniejszy dystans był w stosunku do Skamandra.

EMIL ZEGADŁOWICZ, JÓZEF WITTLIN- nurt ewolucyjny:

Poeci ci byli związani ze „Zdrojem” w sposób nietrwały i epizodyczny.

Wittlin jako autor Hymnów ( zbiór wierszy, nawiązujących do tradycji „Hymnów”, a jednocześnie przekraczających granicę tego gatunku). Kasprowicza oraz sporej ilości wierszy porozrzucanych po czasopismach ( widoczne związki z niemieckim ekspresjonizmem). Poeta wyraża sprzeciw wobec śmierci i wojny. Pacyfistami byli także Słonimski oraz Tuwim. Jednak pacyfizm Wittlina był bardziej humanitarny, uniwersalny, realistyczny ( sam był na wojnie i wiedział, jak ona wygląda). Przykładem pacyfistycznego utworu jest wiersz „Żołnierz znany”.

Wittlin od ekspresjonizmu zwracał się ku poetyce skamandryckiej. Natomiast Zegadłowicz rozwijał ekspresjonizm ku regionalizmowi, stylizacji ludowej, franciszkanizmowi w wersji prymitywistycznej. Zegadłowicz pisał bardzo dużo ( poetyckie gadulstwo). Jest autorem dwóch cykli pisanych gwarą: „Powsinogi beskidzkie” (tematyka pracy połączyła się ze stylizacją na naiwną ludową religijnośc) i „Kolędziołki beskidzkie” ( groteskowośc i tradycje ludowego humoru nonsensownego). W tych beskidzkich cyklach ( do wymienionych powyżej dodac należy Wielką nowinę w Beskidzie) widac, że Zegadłowicz nobilitował ukochany przez siebie region, tworząc dlań jak gdyby zastępczy ludowy epos, niekiedy pisany literacko, niekiedy przeplatany gwarą.

Józef Wittlin to wybitny przedstawiciel ekspresjonizmu polskiego, początkowo związany ze „Zdrojem”, później z grupą „Skamandra”. W sytuacji, gdy większość twórczości skamandryckiej oscylowała wokół tematów związanych z radosnym przyjmowaniem nowej rzeczywistości i wyrażała fascynację życiem, naturą i człowiekiem - Wittlin daje przejmujący wizerunek człowieka niszczonego prze głóg, pragnienie, choroby, które towarzyszą mu w wojennej tułaczce („Hymn o łyżce zupy”).

Natomiast Emil Zegadłowicz to założyciel grupy `Czartak”, określającej się jako „zbór poetów beskidzkich” i głoszącej hasła zwrotu ku prymitywowi ludowemu.

NURT REWOLUCYJNY- FUTURYŚCI:

Na tle polskiej poezji najbardziej oryginalna i najbardziej konsekwentnie futurystyczna ( formistyczno-futurystyczna) była poezja Tytusa Czyżewskiego, np. „Zielone Oko. Poezje formistyczne, elektryczne wizje” 1920, „Noc- dzień. Mechaniczny instynkt elektryczny” 1922), gdzie można odnaleźć nowatorstwo malarskie, graficzne rewolucje, kult maszyny i elektryczności, a także akcenty katastroficzne. Sięgał do wzorów francuskich. Jego wyzwolone słowa układały się w rodzaj kaligramów, oddawały też jednoczesnośc wielu zjawisk (symultanizm).

Ciekawym cyklem poetyckim okazały się „Pastorałki” Czyżewskiego, w których podejmuje tematykę bożonarodzeniową, widac w nich artystyczne dążenie do wniknięcia w świat najprostszych emocji. Ciekawie wykorzystuje gwarę góralską, szukając w niej tak istotnej dla futurystów nowej koncepcji języka, który spontanicznie wyrażałby naturę człowieka ( np. wiersz „Kolęda” z tomu „Pastorałki”).

Poetyka Czyżewskiego należy do najbardziej odkrywczych. Potrafił zapisywać wiersze w formach kubistycznych, posługiwać się dadaistyczną paplaniną, dążył do wydobycia słowa poetyckiego z logicznych struktur zdaniowych i składniowych. Była to poetyka mechanicznego kojarzenia znaczeń, symultanicznego zapisu i montażu obserwacji na wzór technik filmowych. Często też stosował chwyty typograficzno-rysunkowe. W twórczości jego widoczne jest zainteresowanie prymitywną sztuką ludową, czemu dał wyraz między innymi w "Pastorałkach" (1925) wydanych w Paryżu w 1925 roku i ozdobionych drzeworytami Tadeusza Makowskiego.

"Hymn do maszyny mego ciała" nawiązuje do filozoficznej koncepcji osiemnastowiecznego Julien’a Offray’a de La Mettrie, autora pracy "Człowiek maszyna", który z kolei, wzorując się na starożytnych koncepcjach stoików (biologiczne pojęcie duszy) uznał, że owa biologiczna dusza uruchamia nie tylko myślenie, lecz ożywia i porusza skomplikowany mechanizm człowieka. W związku z tym człowiek jest taką samą maszyną jak zwierzę, tyle tylko, że lepiej skonstruowaną i wyróżniającą się mową. Do tej koncepcji Czyżewski wprowadza niewielkie modyfikacje, wynikające z faktu powszechnego zastosowania elektryczności ("dynamo-serce", "elektryczne płuca", "magnetyczna przepona brzuszna"). Zabiegiem formistycznym jest zapisanie wiersza przestrzennie, w 3 wąskich słupkach wyrazów w górnej partii. W symetrycznie podzielonej dwoma pionowymi liniami centralnej partii utworu jest opisana "elektryczna maszyna serca" i jej funkcje. W dolnej partii, połączonej owymi dwiema liniami z górną-centralną jak przewodami telefonicznymi, mowa jest właśnie o telefonie "mego mózgu". Stąd to, co przedstawione jest graficznie, zostaje potwierdzone pojęciowo. Dalej ten mózg nazwany jest "dynamo-mózgiem", a więc urządzeniem tworzącym impulsy elektryczne płynące przez mózg do ciała. Dolna partia wiersza kończy się apostrofą do "maszyny mojego ciała".

JERZY JANKOWSKI:

Jest autorem pierwszych wierszy futurystycznych w Polsce, drukowanych w warszawskim czasopiśmie „Widnokrąg” ( osobno wydał tom „Tram wpopszek ulicy”).

BRUNON JASIEŃSKI:

Sporo podobieństw łączyło go z poetyką Skamandra; dotyczyło to przede wszystkim debiutanckiego tomu „ But w butonierce” (1921): wyrafinowana wirtuozeria formalna, skamandrycka melodia wiersza, reporterskie ukazywanie scen i wypadków ulicznych.

Ten tom przynosi obraz obrazoburcze - poeta świadomie naigrawa się ze wszystkich, który chcieliby widziec w sztuce źródło estetycznych doznań ( np. wiersz „Żygające posągi” z tomu „But w butonierce”).

We wczesnej poezji było wiele dandyzmu i snobizmu, ale też autentycznego nowatorstwa.

STANISŁAW MŁODOŻENIEC:

Rozmaitośc pomysłów zaprezentował zwłaszcza w dwu pierwszych tomikach „Kreski i futureski”, „Kwadraty”. Posługiwał się w nich onomatopeją: oderwanymi słowami oddawał bezpośredniośc i jednoczesnośc różnorodnych wrażeń atakujących psychike człowieka; wykorzystywał efekty słowno-dzwiękowe uzyskane dzięki nowoczesnemu wynalazkowi radia; próbował dynamizowac język, nadając rzeczownikom formę czasownikową; stworzył dziwny i zabawny utwór składający się wyłącznie z powtarzających się dwóch słów: tam i tu „Moskwa”.

Tytuł pierwszego tomu poetyckiego „Kreski i futureski” trafnie określa charakter poezji futurystycznej- kontestatorski i eksperymentalny. Wiersze Młodożeńca w sposób manifestacyjny wyrażają postawę buntu wobec tradycyjnych reguł poezjotwórczych. Przykładem może być wiersz „XX wiek” z tomiku „Kreski i futureski”. Utwór ten zgodnie z wyrażonym w nim poglądem, okazuje się poetycką „paplomanią”, swobodnym i nieskrępowanym regułami gramatycznymi „zjednoliterzaniem”. Artystyczna gra wynika także z imitowania zapisu telegraficznego, eliptycznego, trudnego do odczytania w skutek nagromadzonych neologizmów. Ta poetycka zabawa zawiera także treści głębsze: tytuł wiersza wskazuje bowiem na poszukiwanie istotnych, zdaniem futurystów, cech współczesności. Oto wizja wieku XX- szalonego, dynamicznego, dynamicznego nieograniczonych możliwościach rozwoju. Również często praktyką futurystów było budowanie wiersza nie tylko z elementów języka powiązanych swym znaczeniem, ale podobnych dźwiękowo (np. wiersz „Lato” z tomu „Kreski i futureski”).

Futurystyczny bunt przeciw tradycji poetyckiej. Młodożeniec "Lato" i "XX wiek"

Wiersz Młodożeńca pt. "Lato" jest formą wyzwania rzuconego tradycyjnej poezji. Poeta udowadnia w nim, że możliwe jest inne niż semantyczne wykorzystanie słowa - a mianowicie fonetyczne, dźwiękowe. Walory te tracimy w momencie zapisu słowa, zatem poezja powinna być formą mówioną, nie pisaną. Tylko tak zachowa zdolność do zaskakiwania swoich odbiorców.

"Wiek XX" zaś jest typową dla futurystów pochwałą osiągnięć cywilizacyjnych współczesności, opartą na kulcie maszyn: wymienione tu to- gramopathefon, kinematograf, telegraf. Idzie za tym również pochwała sztuczności - w aspekcie lingwistycznym będzie to odkrycie możliwości stojących przed esperanto. Rewolucja poetycka dotyczy bowiem głównie sfery języka - odbywa się tu demontaż zdania pozbawionego podmiotu, ignorancja zasad ortograficznych, postawienie na wyraz nie zdanie, stosowanie częste elipsy, inwazja neologizmów. W celu wytworzenia mechanicznej rytmiki poezji stosuje poeta powtórzenia rzeczownikowe.

" XX wiek" jest jednym z wierszy eksperymentalnych, stworzonych przez futurystów. Poeta używa wielu neologizmów, pomiędzy którymi zostały umieszczone powtarzające się sekwencje wyrazów związanych z cywilizacją i techniką. Interesująca jest forma zapisu, przypominająca telegraficzny skrót.
"Lato" jest poetycką próbą zabawy słowem. Poeta kreśli tu w nowatorski sposób wizerunek lata. Tworzony jest tu obraz ludzi uciekających przed upałem. Nowatorstwem jest tu także wiązanie ze sobą wyrazów podobnych do siebie dźwiękowo, nie znaczeniowo.

Awangardziści:

Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek.

„Tętno” Brzękowskiego, „Śruby”, „Oburącz” Przybosia, „Upały” Kurka- nacechowane były dynamizmem i patosem, opiewały pracę, robotników, nowoczesną cywilizację. W najmniejszym stopniu tonacja ta występowała u Kurka. U Brzekowskiego natomiast, którego twórczośc rozwinęła się później w zupełnie odmiennym kierunku, pojawiły się nawet wiersze- portrety bohaterów pracy i przyszłej wojny: Maszynista Rola Piotr i O Józefie Berecie, mechaniku. Trzem debiutantom towarzyszył entuzjazm, hiperbolizm, dynamizm. Przyboś napisał nawet hymn na cześc lotnika „Lot Orlińskiego”.

Stylizacje ludowe:

Słowo o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego

Pastorałki Tytusa Czyżewskiego.

Jasieński usiłował stworzyc pozytywny mit literacki o Szeli. Nie udało mu się to- przywódca wypadł mdło. Niemniej ten poemat to bardzo udana stylizacj ludowa. Czyżewski prezentuje odmienną koncepcje stylizacji na ludowośc. Polega ona na innym patrzeniu na kulturę ludową. Zainteresowanie przede wszystkim jej tradycjonalizmem i sakralnością. Jego Pastorałki są przepełnione autentyczną religijnością ludową, naiwną, bezpośrednią, pełną prostego wzruszenia, nieobcą poczuciu dobrodusznego humoru.

„SATELICI” SKAMANDRA:

Kazimiera Iłłakowiczówna i jej tom wierszy „Połów” stanowił inaugurację powrotu poetki do kraju lat dziecinnych, do wspomnień, w których kultura odgrywała ogromna rolę (cykl „Dziwadła i straszydlki”, w którym sięga do sfery ludowych wierzeń i wyobrażeń pozazmysłowych przedstawiając całą faunę przeróżnych lich, duszków, zmór, stworków). W następnych tomach pojawiły się inne formy „ludowości” wyróżniające Iłłakowiczównę z tła całego tego nurtu. W tomie „Połów” wyraża fascynację codziennością i zwyczajnością, pragnie powrotu „do prostych rzeczy', posługuje się wierszem tradycyjnym o regularnej wersyfikacji i modernistycznymi sposobami obrazowania poetyckiego.

Liryka Iłłakowiczównej jest gatunkowo zróżnicowana; pisała ona wiersze osobiste i refleksyjne, ale sięgała także po tematy publicystyczne i polityczne. Szczególne mistrzostwo osiągnęła w liryce pejzażowej. Nadawała jej nie tylko charakter opisowy, ale także - dzięki wykorzystaniu metafory i symbolu - filozoficzno- metafizycznym. W tej poezji, bogatej i wieloznacznej, dostrzec można inspiracje modernistyczne i romantyczne, widoczne zarówno w nastrojowości wierszy, jak i w poetyckich środkach obrazowania ( np. wiersz „Pejzaż” z tomu „Połów”). Wprowadza również do swoich wierszy motywy religijne, związane zarówno z tradycją biblijną, jak i późniejszymi dziejami chrześcijaństwa ( np. wiersz „Nieświęta męka” z tomu „Z głębi serca”).

MIECZYSŁAW JASTRUN:

Jest poetą nieco młodszym od Skamandrytów, ale nawiązującym do ich twórczości. W okresie międzywojennym opublikował kilka tomów poetyckich poetyckich m.in. „Spotkanie w czasie”, „Inna młodośc”, „Dzieje nieostygłe”, „Strumień i milczenie”. W liryce Jastruna dominują problemy natury filozoficznej i moralnej, wyrażane regularnym wierszem i „dostojnym” językiem. Klasycyzm tej poezji uwidacznia się także w nawiązaniach do tradycji literatury i kultury polskiej oraz europejskiej. Jastrun to poeta - intelektualista, erudyta szukający prawdy o świecie i ludziach w różnych obszarach kultury ( np. wiersz „Wielki wóz” z tomu „Spotkanie w czasie”). W latach 30-tych Jastrun, podobnie jak wszyscy niemal poeci tego dziesięciolecia, ulega nastrojom katastroficznym: przyszłość człowieka i świata przedstawia w tonacji zdecydowanie ciemnej, dramatycznej ( np. wiersz „Bajka” z tomu „Wiersze zebrane”).

JERZY LIEBERT:

Należał do Skamandra. Jego twórczośc, przedwcześnie przerwana śmiercią powodu gruźlicy, wnosi do literatury polskiej rozważania religijne, związane z tradycją mistyczną. Zapewne choroba i walka z nią zadecydowały o tematyce jego poezji, w której wyraża dramatyczny konflikt pomiędzy „ziemską” ojczyzną człowieka a perspektywa wieczności, będącej fundamentem religii chrześcijańskiej (np. wiersz „Druga ojczyzna” z tomu „Druga ojczyzna”). Za życia Liebert opublikował dwa tomy poetyckie: „Druga ojczyzna” oraz „Gusła”. Pośmiertnie ukazał się zbiór „Kołysanka jodłowa”. W swoich wierszach przedstawił przejmujący obraz choroby i jej niszczącej siły, wobec której człowiek jest bezradny (np. wiersz „Kantyczka moribundów” z tomu „Gusła”). W wielu wierszach, którym nadaje formę modlitwy, poeta manifestuje swój światopogląd- ostateczną racją istnienia człowieka jest Bóg ( np. wiersz „Jeździec” z tomu „Gusła”).

Do grupy „Żagary” należeli m.in.: Bujnicki, Zagórski, Miłosz, Putrament, Rymkiewicz.

ŻAGARYŚCI:

Do grupy należeli Czesław Miłosz, Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Zagórski.

Tonacja wierszy Żagarystów wynika z intuicyjnego przewidywania katastrofy. Tonacja ta nie ma racjonalnego uzasadnienia- wynika z „głosu” wyobraźni, rodzi się z lęku i niepokoju. W powstałych z jej podszeptu obrazach ogromnego znaczenia nabiera, mocniej niż w liryce Józefa Czechowicza tradycja romantycznego wizjonerstwa.

Czesław Miłosz w okresie międzywojennym wydał dwa tomu poetyckie: „Poemat o czasie zastygłym”, „Trzy zimy”- zbiór ten przynosi utwory pełne nastroju zagrożenia i lęku przedstawiające wizję apokaliptyczną. W poetyckich obrazach jest zawarty wizerunek świata pogrążającego się w niepamięci; czas i historia zostają wstrzymane. Miłosz często sięga po motywy ognia, popiołu i dymu, pogorzelisk ( np. w wierszu „Roki” z tomu „Trzy zimy' świat ulega ostatecznej zagładzie). Miłosz z powodzeniem wykorzystuje, właściwą tradycji romantycznej, perspektywę kosmiczną w ukazywaniu sytuacji zagrożenia. Pogłębia tym samym nastrój trwogi: zapowiedź Apokalipsy ujawnia się poprzez obserwację wszechświata- nieba, ziemi, obłoków, ale także czasu, historii- tego przeszłego oraz tragicznie teraźniejszego. Wizyjnośc wierszy Miłosza zostaje wzbogacona wieloznaczeniową symboliką, wiążącą kosmiczny plan wyobrażeń wyobrażeń duchową i egzystencjalną sytuacją człowieka ( np. wiersz „Obłoki” z tomu „Trzy zimy”). Katastrofizm, tak wyraźnie ujawniający się w przedwojennej liryce Miłosza, nie prowadzi jednak do postawy pasywnej czy nihilizmu. Przekonaniu o nieuchronnym zmierzchu kultury i cywilizacji towarzyszy heroiczna aktywnośc.

Katastroficzny niepokój wyraził także w swej poezji Jerzy Zagórski. W latach 30-tych opublikował on trzy zbiory poetyckie: „Ostrze mostu”, „Przyjście wroga”, „Wyprawy”. Jego wiersze, w których często odwołuje się do motywów religijnych, zwłaszcza do Ewangelii wykorzystywały także tradycję romantycznej fantastyki. Częsty w liryce Zagórskiego motyw szatana potęgował pesymistyczny obraz zaniku wszelkich wartości. Właściwie ów kryzys wartości okazuje się tu najgłębszym źródłem przepowiadanej katastrofy (np. wiersz „Widzenie IV” z tomu „Przyjście wroga”). Poezja jego charakteryzuje się ogromną wrażliwością na zmysłowy kształt świata i przeżycie liryczne. Jest to więc powściągliwa w osobistych emocjach, wykorzystuje obraz świata jako pewnego rodzaju narzędzie dla wyrażenia treści osobistych. Przy swoim opisowym charakterze pozostaje dlatego malownicza, nasycona lirycznymi aluzjami, specyficzną wibracją uczuc. Opisowośc ta kreuje czasem poetykę ku formom epicko- fabularnym, świat jest w odczuciu poety zbyt wielobarwny i ruchliwy. W okresie międzywojennym Zagórski był jednym poetów katastrofistów, obraz rzeczywistości nasycał elementami wizyjności, charakterystycznej grozy, co prowadziło do rozbicia klasycystycznych wzorców wersyfikacyjnych, do metaforycznych spiętrzeń.

W jego poezji przedwojennej, bliskiej Awangardzie, dominuje katastrofizm, natomiast w późniejszej - klasycyzm.

Z wileńska grupą Żagary związany był Aleksander Rymkiewicz, który w latach 30-tych opublikował dwa tomy poetyckie: poemat „Tropiciel” i zbiór „Potoki”. Wiersze Rymkiewicza, na tle twórczości Żagarystów wyróżniają się szczególnym bogactwem artystycznym. Poeta znakomicie łączy różne elementy tradycji literackiej: awangardowa konstrukcja spotyka się w jego liryce z romantyczną wizyjnością, chętnie posługuje się językiem symbolicznym. Dzięki zastosowanej poetyce obraz świata ulega deformacji podkreślający apokaliptyczny wymiar dziejów ( np. „Pieśń I- wstępna” z poematu ”Tropiciel”).

TEODOR BUJNICKI:

Współorganizator wileńskiej grupy poetyckiej Żagary. Jeśli Zagórski i Rymkiewicz byli w Żagarach „romantykami”, Miłosz i Bujnicki reprezentowali skrzydło klasycyzujące, Bujnicki- w wersji bliskiej Skamandrytom, pejzażowo- „mickiewiczowskiej” ( wiele w jego wierszach poetyckich aluzji do twórczości Mickiewicza). Wydał on dwa tomy poezji: „Po omacku” omacku „omacku połowie drogi”. Czytając wiersze Bujnickiego, odnosi się wrażenie, że - w odróżnieniu od innych Żagarystów- był on w niewielkiej tylko mierze obdarzony ową szczególną wrażliwością, którą nazwac można zmysłem katastroficznym.

JERZY PUTRAMENT:

Członek grupy Żagary

Od estetyzmu do klasycyzmu- poezja Jarosława Iwaszkiewicza:

Iwaszkiewicz opublikował swój pierwszy tom poetycki „Oktostychy” w 1919 r. Tematyka i poetyka wierszy z tego tomu są zdecydowanie odmienne od twórczości innych Skamandrytów. Ogromne znaczenie w pierwszym okresie jego twórczości miały fascynacje kulturą rosyjską, a zwłaszcza jej prawosławną i bizantyjską osnową. W tych fascynacjach, m. in. należy szukac, źródeł estetycznego przepychu „Oktostychów”. W upodobaniach estetycznych Iwaszkiewicza dostrzec można fascynację twórczością wybitnego angielskiego prozaika Oskara Wilde'a reprezentującego skrajny estetyzm, głoszącego pogląd o wyższości sztuki nad życiem i kultury nad naturą. Wszystkie te inspiracje zaważyły na tematyce i poetyce „Oktostychów”. Skrajny estetyzm, wyrażający się przekonaniem o wyższości sztuki nad życiem, artysty- dawcy piękna- nad „zwykłym człowiekiem” manifestuje się w wielu wierszach z tego cyklu. Poeta okazuje się nieomal demiurgiem, tworzącym jedyne prawdziwe piękno. Jest mistrzem, który z dystansem i ironią kształtuje dzieło w taki sposób, aby nadawało ono sens i formę bezkształtnemu życiu ( np. wiersz „Szczęście” z tomu „Oktostychy”). W lirykach erotycznych Iwaszkiewicza zawartych w omawianym tomie można również dostrzec postawę skrajnego estetyzmu. Podmiot liryczny tych wierszy nie tyle „przeżywa” miłośc, co ją kreuje, nie tyle wyznaje uczucia, co szuka pięknych, obecnych w sztuce i kulturze porównań dla wyobrażanych doznań erotycznych. Paradoksalnie zatem, wiersze miłosne Iwaszkiewicza, właśnie przez swój estetyzm, pozbawione są uczuciowej głębi (np. wiersz „Erotyk” z tomu „Oktostychy”). Następny tom poetycki „Dionizje” przynosi wiersze o zdecydowanie odmiennej tonacji. Istotne dla poetyki „Dionizji” okazały się zwłaszcza wpływy ekspresjonizmu. Wierszom tym patronuje antyczny bóg wina, płodnych sił natury i biologicznego rozwoju. Przeobrażeniu ulega także koncepcja słowa poetyckiego- do liryki Iwaszkiewicza wkracza słownictwo kolokwialne potoczne i „cywilizacyjne”, którym poeta posługuje się opisując tak charakterystyczne dla Skamandrytów tematy- powszedni dzień, ulice, prozaiczne wydarzenia ( np. wiersz „Jesień w Warszawie” z tomu „Dionizje”).

Poezja Iwaszkiewicza, podobnie jak innych Skamandrytów ulega przeobrażeniom w okresie międzywojennym. Poeta zwraca się ku problematyce filozoficznej, egzystencjalnej. Żywiłowośc „Dionizji” zastępuje refleksja nad bolesnym w istocie wymiarem życia ludzkiego. Ta tematyka ujawnia się zwłaszcza w „Kasydach zakończonych siedmioma wierszami” oraz w „Księdze dnia i nocy”. W latach 30-tych ostatecznie kształtuje się klasycyzująca postawa artystyczna Iwaszkiewicza. Przełomowe znaczenia dla twórczości poety ma tom „Powrót do Europy” z 1931r. Ukazuje się on w momencie wkraczania do literatury polskiej młodego pokolenia poetów- katastrofistów, przedstawiających w swych utworach nieuchronny zmierzch kultury i cywilizacji europejskiej. Zawarte w wierszach Iwaszkiewicza refleksje dotyczące kultury stanowią próbę przeciwstawienia się tym pesymistycznym i katastroficznym nastrojom, a zwłaszcza sądom deprecjonującym wartośc duchowego dorobku Europy. Iwaszkiewicz eksponuje dwa tematy: miejsce kultury polskiej w kulturze europejskiej oraz wspólnotę historycznych i kulturowych doświadczeń Europy śródziemnomorskiej. „Powrót do Europy” wyraża zatem pragnienie ufności wobec sztuki, która mogłaby się stac ocaleniem w świecie bankrutujących wartości. Droga twórczego rozwoju Iwaszkiewicza prowadziła od estetyzmu, poprzez ekspresjonistyczną fascynację codziennością do poezji klasycystycznie dostojnej, „kulturowej”, przesyconej filozoficzną refleksją.

JAN BRZĘKOWSKI:

Należał do Awangardy Krakowskiej. Kładł nacisk na wyobraźnię: niemal identyfikował ją z poezją. Miała to być wyobraźnia zorganizowana i kontrolowana. Jednocześnie zaś miała mieć- podobny w gruncie rzeczy do nadrealistycznego- charakter hybrydalny: powinna „łączyc w sobie elementy zaczerpnięte z rzeczywistości zewnętrznej z elementami czysto poetyckimi”. Taką wyobraźnię i poezję Brzękowski określał metarealizm. Najbardziej oryginalny w jego programie był jednak postulat „nasycenia poezji czasem”. Proponował tu pewne konkretne rozwiązania, wytyczał drogi. Postulat ten formułował przy tym w sposób dośc śmiały wobec dotychczasowego kanonu Awangardy, pisząc: „Myślenie metaforyczne należało by więc zastąpic myśleniem w czasie”. Żądał większej swobody dla wyobraźni. Otwierał przed nową poezją czas i sen.

W drugim i trzecim ze swoich tomików: „na katodzie” i „ katodzie drugiej osobie” poeta zdecydowanie odżegnał się od postawy piewcy nowoczesnej cywilizacji, stając się jej sceptycznym obserwatorem. Realny świat zewnętrzny ( z tomu „na katodzie” zwłaszcza) to przede wszystkim nocny Paryż lat 20-tych: jaskrawo oświetlone ulice, artystyczne kawiarnie, kina, atmosfera swobody seksualnej.

JALU KUREK:

Należał do Awangardy Krakowskiej. Spośród awangardzistów on najbardziej przejął się hasłami poezji społecznej. Swoje „Śpiewy o Rzeczypospolitej” poprzedził „Manifestem poetyckim”, w którym zarzucał poezji, że „oderwała się od życia”, i nawoływał do pieśni „o pracy ludzkiej”. W tomie tym zaakcentowała się wyraźnie dbałośc poety o komunikatywnośc własnych wierszy: awangardowy metaforyzm został w nich uproszczony, większą rolę zaczęły odgrywac retoryczne środki wyrazu.

WITOLD WANDURSKI:

Poeta związany z ruchem rewolucyjnym.

STANISŁAW RYSZARD STANDE:

Poeta związany z ruchem rewolucyjnym, współredagował z Jasieńskim „Kulturę Mas”, wydał tom „Trzy salwy” wraz z Broniewskim i Wandurskim.

BRONISŁAWA OSTROWSKA:

Ta wybitna poetka większością swego dorobku przynależała do poprzedniej epoki. W 20-leciu przeszła pewnie renesans swego talentu. Przejawił się on zwłaszcza w cyklach „ Tartak słoneczny” i „Koło święconej kredy”. Mamy tu do czynienia z dwiema wielkimi metaforami ludzkiego losu, ale bardziej jeszcze- z oskarżeniem pustej bezdusznej współczesności. Rozlewnośc poetyckiej frazy, pewna hiperbolicznośc stylu, patetyczno-retoryczna inwokacyjnośc spotykają się tu z realiami wziętymi z codziennego życia i przede wszystkim z językiem kolokwialnym.

ADAM BEDERSKI:

Występował jako jeden z pierwszych rzeczników ekspresjonizmu w Polsce, drukował wiersze w „Zdroju”.

WITOLD HULEWICZ:

Poeta początkowo bliski ekspresjonizmowi, współpracownik „Zdroju”. Wydał tomy poezji: „Sonety instrumentalne”, „Lament królewski”.

STANISŁAW PIĘTAK:

Tom poezji: „Alfabet oczu”.

Poeta związany w 20-leciu z kręgiem czechowiczowskim. Zarówno w poematach, jak i w wierszach Piętak sięgał chętnie do motywów I wojny światowej. Ale ukazywał ją w sposób tradycyjnie chłopski: z punktu widzenia warstwy społecznej będącej przedmiotem, nie- podmiotem historii. W takich tomach jak „Legenda dnia i nocy” czy „Obłoki wiosenne” dominowała postac chłopskiego romantycznego bohatera którego bunt był jednak przede wszystkim „romansowo” i charakterologicznie: junactwem, nadmiarem energii, gwałtownością usposobienia.

Całą swoją twórczośc wiąże z wsią ( choc mieszkał z dala od rodzinnej wsi). Zarówno proza, jak i poezja żyje realiami wsi, scenerią wiejską, przyrodą, krajobrazem, pracą- wszystkim, co ma związek z ziemią. Piętak wniósł do poezji współczesnej własny ton, sposób widzenia świata i człowieka, a także język liryczny. Jest to poezja nasycona pierwiastkiem estetyczno-zmysłowym, skojarzona z potrzebą kameralizacji przeżycia, zamknięcia, ograniczenia świata wyobraźni. Poezja Piętaka oddycha światem przyrody, jest głęboko naturalistyczna, ale naturalizm ten daleki jest od jakiejkolwiek brutalności, przeciwnie, przyroda staje się dla poety rzeczywistością pełną nieuchwytnych uroków, nastrojów, zjawisk, które realny świat przemieniają w baśń. Poezja pełni więc funkcję łagodzenia surowości życia, nie znaczy to wcale, aby liryka Piętaka miała charakter sielankowy czy łagodny. W najlepszych swoich osiągnięciach jest to liryka pełna smutku i bólu, melancholii i rozpaczy, przezwyciężanych jedynie odnajdywaniem uroków chwili.

Jeden z najwybitniejszym poetów pokolenia okresu międzywojennego, oraz wywodzących się z nurtu wiejskiego literatury polskiej. Początkowo związany z Awangardą krakowską, później z tzw. czechowiczowską. Autor nastrojowej, wizyjnej liryki opartej na motywach wiejskich.

LECH PIWOWAR:

Poeta związany z awangardą krakowską i z ruchem społecznym lewicy.

IGNACY FIK:

Należał do Awangardy Krakowskiej. Krytyk i poeta związany z awangardą krakowską i ruchem rewolucyjnym. Odegrał ważną rolę w dyskusjach na periodyzacją współczesnej literatury.

Do Kwadrygi należeli m.in. : Dobrowolski, Szenwald.

Stanisław Ryszard DOBROWOLSKI:

Jeden z założycieli Kwadrygi. Wraz z Szenwaldem reprezentował tendencje radykalne społecznie ( hasło „sztuki uspołecznionej”). Pełna patosu rewolucyjnośc łączyła się w jego poezji z „kulturowością”: z tematem literackim zamiłowaniem do stylizacji, częstym powoływaniem się na Norwida, częstym sięganiem do antyku- o czym świadczy już sam tytuł

jego debiutanckiego tomu: „Pożegnanie Termopil”.

LUCJAN SZENWALD:

„Kuchnia mojej matki” fragm., wstęp do „Sceny przy strumieniu”.

Poeta Kwadrygi związany z ruchem rewolucyjnym. Wydał zbiór wierszy „Z ziemi gościnnej do Polski”.

Poezja Lucjana Szenwalda, którego - nietypowa- linia rozwojowa prowadziła od epizodu katastroficznego do bardzo oryginalnych i ambitnych form klasycyzmu o coraz wyraźniejszych akcentach rewolucyjnych. Szczytowe jego osiągnięcie stanowiła „Kuchnia mojej matki”: przedziwny poemat o przyrodzie i jej przemianach, ukazanych w tonacjach infernalnej.

Dorobek poetycki charakteryzuje się dążeniem do klasycystycznych form poezji ze współczesnymi, z życia społecznego przede wszystkim branymi treściami. Szenwald formułował to jako dążenie do „nalewania młodego wina w stare dzbany”. Wiersze poety powstały w latach międzywojennych wykazują zresztą inne jeszcze tendencje: obok klasycystycznego stylu elegii i ody znajdziemy tam rozprażenie metaforyki o pochodzeniu ekspresjonistycznym ( poemat „Kuchnia mojej matki”).

ALEKSANDER WAT:

Jeden z inicjatorów ruchu futurystycznego, redaktor rewolucyjnego czasopisma „Miesięcznik Literacki”.

W 1918 roku Wat założył w Warszawie z Anatolem Sternem grupę futurystyczną, organizując ekscentryczne wieczory literackie i biorąc udział w awangardowych wydawnictwach. Młody poeta używał jeszcze wówczas często nazwiska Chwat. Wraz ze Sternem redagował jednodniówki futurystyczne, między innymi "Tak" w 1919 roku, "To są niebieskie pięty, które trzeba pomalować" w 1920 roku, "Gga. Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej" w 1920 roku. Jesienią 1919 roku wydał - z datą 1920 - JA Z JEDNEJ STRONY I JA Z DRUGIEJ STRONY MEGO MOPSOŻELAZNEGO PIECYKA. Był to zaskakujący i prowokujący czytelników poemat prozą, który Wat - jak potem wyjaśniał - pisał "w czterech czy pięciu transach, w styczniu 1919, przy 39-40 gorączki". W okresie futurystycznym Wat napisał jeszcze kilkanaście utworów poetyckich, ogłoszonych w czasopismach. We wczesnych latach dwudziestych Wat związany był z "Nową Sztuką", "Zwrotnicą", "Almanachem Nowej Sztuki" pod redakcją Stefana Kordiana Gackiego.

Wat jeszcze w okresie futurystycznym zafascynowany był tajemnicą i głębią "ja" osobowego. W MOPSOŻELAZNYM PIECYKU rozwija się zaskakujący i wieloznaczny dialog pomiędzy różnymi postaciami - warstwami składającymi się na formę osoby. Przedstawiony w utworze szaleńczy świat, skupiony na granicy wyobraźni i nadwyobraźni "ja", na granicy normy psychicznej i schizofrenii jest niewątpliwie znakiem - futurystycznym - sprzeciwu wobec porządku kultury. Trzeba było strasznych doświadczeń i wielu lat namysłu, aby znak negacji zamienić na fascynację. Przecież późna twórczość Wata także zamyka się w kręgu tych samych problemów, ale teraz widzianych zupełnie inaczej. W WIERSZACH, a potem w wydanych w 1962 roku WIERSZACH ŚRÓDZIEMNOMORSKICH czytelnik pozna nowe, dramatyczne spojrzenie poety na osobę i kulturę. Twórczość Wata staje się z czasem relacją z wielkiej podróży po czasach i obszarach tradycji, języka, systemów filozoficznych i politycznych. Ale Wat podąża do celu, którego nigdy nie osiągnie. Ten wielki erudyta pochłaniający tysiące książek ciągle nie może rozpocząć swego wielkiego dzieła, syntezy, w której mógłby zamknąć kulturowe, imaginacyjne i psychiczne doświadczenia człowieka stulecia totalitaryzmów i artystycznych rewolucji. Pisarz cierpiał na niezaspokojenie intelektualne, ale cierpiał także fizycznie. Wciąż był dręczony chorobą i strasznymi bólami głowy. Pisarz szukał ukojenia i pomocy we Francji. Lata 1961-63 to okres pobytu Watów w Paryżu i - zimą - na południu w Prowansji w Cabris. Tutaj powstawały cykle poetyckie włączone potem do WIERSZY ŚRÓDZIEMNOMORSKICH.

ANATOL STERN:

Jeden z inicjatorów ruchu futurystycznego, współautor jednodniówek futurystycznych ( np. „Nuż w bżuhu”- wraz z Brunonem Jasieńskim, „Gga. I Polski almanach futurystyczny”- wraz z Aleksandrem Watem), współredaktor pisma „Nowa Sztuka”. Wydał m. in. zbiory wierszy „Futuryzje”, które cechuje potrosze prymitywizm i patetycznośc, biologiczny i panseksualny ludyzm.

JAN BOLESŁAW OŻÓG:

Debiutował zbiorem poezji „Wyjazd wnuka” w 1937 r., natomiast dwa lata później ukazał się kolejny zbiór „Ogier i makolągwa”. Ożóg jest pisarzem podkreślającym swój związek z ideologią tzw. autentyzmu, stworzonych w latach 30-tych głównie na łamach „Okolicy Poetów”. Dorobek literacki Ożoga rodzi się na glebie naturalizmu, obraz życia ludzkiego jest tu wkomponowany w życie natury, poddany jej prawom, jej sprzecznościom, jej dramatom. Zarówno poezja, jak i proza ukazują bardzo sugestywny obraz życia jako pewnego dramatu biologii, obraz człowieka przeżywający w sposób gwałtowny swoje uczucia i namiętności, obraz człowieka o niesłychanie aktywnym stosunku do zjawisk natury. Ożóg jest jednym z tych współczesnych pisarzy, którzy bardzo silnie reagują na cywilizacje i obyczajowośc miasta. Uważany za najwybitniejszego przedstawiciela autentyzmu. Zaliczany również do grona prymitywistów. Jego zasługą jest udoskonalenie i spropagowanie autentyzmu Stanisława Czernika jako nie tylko kierunku literackiego, ale i światopoglądu. Autor liryki nastrojowo-refleksyjnej o kolorycie wiejskim, nawiązującej do pogańskich korzeni Polski. W późniejszym okresie twórczości Ożóg skłaniał się w stronę pełnego obrazów profanacji, frenezji, erotyki i okrucieństwa katastrofizmu oraz surrealizmu, do końca pozostając jednak wiernym autentyzmowi. Wiersze Ożoga przesiąknięte są elementami krytyki globalizmu i świata industrialnego.

JAN STUR:

Przedstawiciel i teoretyk ekspresjonizmu w poezji polskiej. Wiersze i szkice krytyczne drukował m. in. w „Zdroju”.

FUTURYZM POLSKI:

Futuryzm polski był zjawiskiem około 10 lat spóźnionym w stosunku do analogicznych prądów we Włoszech i Rosji. Kształtował się w roku 1919, a więc w czasie, gdy manifesty futurystów włoskich, szczególnie "Akt założycielski i manifest futuryzmu" Marinettiego, były już doskonale znane. Futuryzm to przede wszystkim teorie i hasła, o wiele bardziej interesujące niż ich realizacje artystyczne. Już pierwsi włoscy futuryści głosili kult szybkości i dynamizmu, twierdząc, że pędzący samochód jest piękniejszy od Nike z Samotraki. Powoływali się również na filozofię Fryderyka Nietzschego - kult siły, agresji, wojny. Postulowali zburzenie muzeów i bibliotek twierdząc, że są to cmentarze sztuki. Naczelnym postulatem futuryzmu było nawoływanie do zniszczenia dawnej sztuki, a w jej miejsce do stworzenia nowej, czerpiącej natchnienie z nowoczesnej cywilizacji. Odrzucano więc możliwość jakiegokolwiek naśladownictwa, uznając jednocześnie oryginalność.

Polscy futuryści początkowo byli skupieni w dwóch ośrodkach: krakowskim i warszawskim. W Krakowie działali między innymi: Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński i Stanisław Młodożeniec. Grupa ta była radykalniejsza, związana początkowo z awangardą malarską, czyli formistami, skupionymi wokół Leona Chwistka. Warszawę reprezentowali Anatol Stern i Aleksander Wat. Działali głównie przez prowokację estetyczną, artystyczną, poetycką. Zachowały się manifesty polskich futurystów, drukowane w tzw. jednodniówkach, wydawanych w nakładzie kilkuset egzemplarzy i często zatrzymywanych przez cenzurę. W swoich utworach, zamieszczanych w jednodniówkach i wydawanych też w formie tomików wierszy, futuryści zrywali z zasadami ortografii, co miało podkreślać ich odrębność i nowoczesność.

Typowym przykładem utworu futurystycznego jest wiersz Brunona Jasieńskiego "But w butonierce", mający wszelkie znamiona manifestu poetyckiego. Jasieński jest tu bardzo pewny siebie, zapowiada grzebanie poetów należących do starszego pokolenia (Tetmajera i Staffa), ogłasza nadejście nowej epoki.

Wiersz opowiada o samym autorze, nawet wymienione jest jego nazwisko w jednej ze zwrotek. Utwór jest dynamiczny, Zestaw słów wymaga od odbiorcy szybszego czytania. Bruno Jasieński jest przedstawicielem futuryzmu, jego wiersze oddają fascynację nowoczesnością. Stałym elementem jego poezji jest cywilizacja, dźwięki, zdarzenia z nią związane.

Wiersz dotyczy pogoni za nowoczesnością. Autor pokazuje siebie, jako młodego, genialnego człowieka, który cały czas idzie przed siebie. Nie interesuje go nic, co za nim zostaje, a jedynie to co spotka na swej drodze. Jego pochód jest tak zdecydowany, tak silnie umotywowany, że, według autora, nic nie jest w stanie go zatrzymać:

"Bo mnie niesie coś wiecznie, motorycznie i przed"

Fascynacja samym sobą, można powiedzieć nawet narcyzm, jest tak silna, że Jasieński pozwala sobie na pogrzebanie żyjących jeszcze podówczas wielkich poetów zarówno Młodej Polski, jaki dwudziestolecia, jakimi byli Kazimierz Przerwa Tetmajer oraz Leopold Staff. Uważa, że jego poezja jest doskonała i żadna inna nie jest w stanie jej dorównać. W wierszu pojawia się wiele wzmianek świadczących o futurystycznym charakterze wiersza. Autor wspomina, że jakaś siła niesie go "motorycznie", również nowa poezja to "futuryzm -niewiadoma i X". Jasieński często używa zwrotów zapożyczonych z obcych języków. Zamiast słowa spotkanie używa słowa meeting, a posiłek poobiedni nazywa jour-fixe. Nie żegna się również po polsku, a po francusku: "Adieu". O futurystycznym charakterze wiersz świadczą również elementy cywilizacji wprowadzone do poezji. Jasieński idąc przed siebie zauważa "auto w białych kłębach benzyny".

W wierszu występują również liczne neologizmy. Poeta używa słowa "słońcempijany", które jest połączeniem rzeczownika z przymiotnikiem. Konstrukcje takie znajdujemy między innymi w języku niemieckim. Innym neologizmem jest "parkocień", zbudowany z dwóch rzeczowników. W wierszu spotykamy także inne neologizmy jak na przykład: "mojo", czy ""echopowiem"

Już po przeczytaniu tytułu widać, że wiersz ten jest prowokacją. But w butonierce to fikcja, ponieważ nie ma możliwości zmieszczenia fizycznie normalnego buta do butonierki. Z drugiej zaś strony jest to symbol inności, odmienności poety. Potępienie i pogrzebanie żyjących poetów to wystarczający dowód na bezkrytyczne odrzucenie ideałów poprzednich epok, jednak bez podania przyczyny takiego postępowania. Uwypuklone w ten sposób zostają jego nowoczesność, fascynacja futuryzmem. Całemu wierszowi towarzyszy arogancja i pycha Jasieńskiego, nie formułuje on bowiem żadnych zarzutów wobec poezji Tetmajera i Staffa, a uprawia czyste krytykanctwo.

W wierszu "Słońce w brzuchu" inny futurysta, Anatol Stern, zachwyca się życiem, swoją siłą, chce "do swej piersi wepchnąć świat cały".

Futuryści wnieśli do poezji dwudziestolecia międzywojennego ożywczy oddech, spowodowali, że stała się ona bardziej dynamiczna, radosna, pełna energii. I choć zajmowali się raczej prowokowaniem krytyków i publiczności niż "poważną" twórczością, to jednak pokazali swoim współczesnym, jak można się bawić, fascynować techniką, cywilizacją i przyszłością.

---