|
Przedstawiam drobne opracowanie dotyczące funkcjonowania Egiptu w interesującym nas okresie, oraz notatkę o wydarzeniach i strukturach poprzedzających ten etap historii kraju.
Pierwsze wystąpienie Rzymu na scenie historii Egiptu nastąpiło w 169 r.p.n.e.. W tym roku rozpoczęły się działania wojenne Lenajosa i Eulajosa, dwóch dworzan Ptolemeusza VI Filomentora i Kleopatry II. Stroną atakowaną było królestwo Seleukidów, pozornie wyczerpanego przewrotami dynastycznymi. Egipska armia nie zdążyła nawet przekroczyć granicy i została jeszcze na swoim terytorium pokonana przez Antiocha IV. Władca z Syrii maszerował prosto na Aleksandrię, pragnąc odebrać władzę regentce Kleopatrze II, oraz przywrócić tron siostrzeńcowi Ptolemeuszowi VI, w samej Aleksandrii doszło do przewrotu i koronowano Ptolemeusza VIII, dając zresztą tym samym pretekst Antiochowi do obegania stolicy. Wtedy pojawił się też pierwszy sygnał z Rzymu. Na wschodnie przedmieście Aleksandrii, gdzie obozował Tanioch, przybył wysłannik senatu Gajusz Popiliusz Lenas. Poseł zażądał natychmiastowego opuszczenia Egiptu przez wojska Seulukidów, a wobec niezdecydowania najeźdźcy podobno nakreślił na piasku wokół niego krąg mówiąc: „Zanim z tego koła wyjdziesz, odpowiedz, co mam oznajmić Senatowi.” Żądania Rzymu zostały przyjęte i od tego momentu możemy mówić o rzymskim protektoratem nad Egiptem. Od tego czasu Ptolemeusze dwukrotnie zapisywali swoje państwo w testamencie Ludowi Rzymskiemu. Pierwszy raz doszło do tego właśnie za panowania Ptolemeusza VI Filometora, który chciał uniknąć udzielenia przez Rzym poparcia dla spiskującego przeciw niemu Ptolemeuszowi VIII. Kolejny na taki krok zdecydował się Ptolemeusz Apion, po nim Ptolemeusz X Aleksander, oraz Ptolemeusz XI, który zyskał w ten sposób protekcję Korneliusza Sulli nad Egiptem. W momencie śmierci tego ostatniego tron pozostał pusty. Kraj chciano podzielić między synów Ptolemeusza IX, jednemu oddając Cypr, drugiemu zaś Egipt. Nowy król - Ptolemeusz XII precedensowo koronował się w Aleksandrii (nie zaś jak jego poprzednicy w Memfis) chcąc zyskać uznanie ludu, jednak tuż po koronacji zabiegał przede wszystkim o poparcie Rzymu. Do Italii docierały liczne i hojne łapówki mające wymusić poparcie dla suwerenności Egiptu u rzymskich senatorów. W efekcie Rzym przejął jedynie Cyrenajkę, oraz Cypr jako kolejne prowincje rzymskie. Ptolemeusz XII został uznany przez Senatsprzymierzeńcem i przyjacielem ludu rzymskiego, zaś jego brat, którego władztwo Rzym przejął, otruł się. Po jednym z aleksandryjskich buntów nieudolny władca wrócił do stolicy jedynie dzięki rzymskim legionom, rządząc od tego czasu jako rzymska marionetka. W testamencie polecił swe dzieci opiece Rzymu. Zabiegi prowadzone przez jego córkę, Kleopatrę VII, mające prowadzić do uniezależnienia Egiptu od protekcji rzymskiej skończyły się fiaskiem. Wojska Kleopatry i Marka Antoniusza zostały rozgromione pod Akcjum, po czym królowa popełniła samobójstwo. Zdobywając Egipt, Oktawian wyprawił Kleopatrze wspaniały pogrzeb, zaskarbiając sobie wdzięczność ludu, następnie zaś oddał hołd szczątkom Aleksandra Macedońskiego. Przyrodni syn Cezara postanowił także wygłosić pełną łaskawości mowę do obawiających się najgorszego aleksandryjczyków. Oświadczył w niej że im wybacza wszystkie wini ze względu na pamięć Aleksandra, podziwu dla piękna założonego przez niego miasta, oraz by sprawić przyjemność pochodzącemu z Aleksandrii Arejosowi, filozofowi i przyjacielowi. Mimo tych pięknych słów, które miały jedynie uspokoić ludność, do miast i fortów w Egipcie przybyło rzymskie wojsko, nad Egiptem ustanowiono Prefekta, zaś bogactwa Aleksandrii zrabowano i wywieziono do serca Imperium. Cenniejsze od złota okazało się dla Oktawiana egipskie zboże. Gospodarka nad Nilem znajdowała się wówczas w opłakanym stanie, tak więc przy odbudowie i naprawie systemów irygacyjnych pracowali sami żołnierze rzymscy. Oczywiście później roboty te zepchnięto przymusowo na chłopów. W 27 r.p.n.e. Oktawian August ustanowił nowy podział administracyjny swego państwa. Egipt stał się osobistym majątkiem cesarza, o szczególnym statusie wśród prowincji Rzymu. Prefektów Egiptu wybierał bowiem cesarz z warstwy ekwitów, ponadto senatorowie otrzymali zakaz odwiedzania kraju bez osobistej zgody cesarza. August utrzymał tradycyjny podział na nomy, oraz dotychczasową administrację. Nowością był jednak podział kraju na trzy okręgi: Deltę, Egipt Środkowy, oraz Tebaidę. natychmiastowo także rozpoczęto ściągnie podatków, płacono pogłówne, oraz oddawano część plonów na rzecz okupanta. Spowodowało to jeszcze za Augusta do wybuchu krwawo stłumionego powstania w Delcie i Tebaidzie. Dobry okres dla Egiptu nastał za panowania Tyberiusza. Władca nakazał obniżenie podatków, oraz innych świadczeń dzięki czemu znów rozwijał się handel i gospodarka. Były to jednak pozory. W Egipcie bowiem wciąż wybuchały kolejne bunty i powstania, a konflikty te potrafiły się tlić latami. Prym wiodły napięcia między Żydami i Grekami w Aleksandrii, oraz trwające, z różnym natężeniem, właściwie bez przerwy, mniejsze i większe bunty chłopskie. W II w.n.e. po odebraniu świątyniom prawa azylu, dotkliwe stało się porzucanie ziemi przez chłopów. Tracąc opiekę świątyni, gdzie zawsze znajdowali pracę, uciekając przed rzymskim uciskiem, masowo emigrowali do Delty prowadząc tam do ciężkich w tłumieniu przez Rzym buntów. Egipt za panowania Rzymu nie był pełnoprawną prowincją Imperium. Żaden z cesarzy nie koronował się bowiem na jego władcę, traktując kraj jako swój własny majątek, oraz własność. Prowincją w imieniu właściciela rządzili prefekci (odpowiednicy namiestników w innych prowincjach), mający dużą swobodę we władaniu krajem. Do ich obowiązków należało przede wszystkim ściąganie podatków i dbanie o porządek w Egipcie. Siła i niezależność Prefektów Egiptu prowadziła często do dążeń w kierunku suwerenności, lub prób przejęcia władzy w samym Rzymie.
Starożytni Egipcjanie dzielili swój kraj na kilka sposobów. Pierwszy, podstawowy dla nas to podział na Górny i Dolny Egipt. Linia demarkacyjna tego podziału wskazywała na rozlewisko Delty Nilu jako Ta-Mehu (tj.Dolny Egipt, eg. Mehi - wylewać tj. Kraj Zalewowy), oraz Ta-Szemau (tj.Górny Egipt) na południe od Memfis (eg. Men-Nefer). Wynikało to z naturalnych różnic geograficznych, ale i także było uzależnione podstawami historycznymi, oraz administracyjnymi. Kolejny jest podział na Kemet i Deszeret. Kemet nazywano zalewową część Egiptu, czyli Dolinę Nilu aż do Iczi-Taui (dziś El-Liszt) na południu, zaś Deszeret stanowiły pustynie i skały, przy czym oazy na Pustyni Zachodniej nigdy nie były uważane przez Egipcjan za część ich państwa. Stąd też wynika różnorakie nazewnictwo kraju przez samych Egipcjan. Wedle podziału na Górny i Dolny Egipt mówili oni o swojej ziemi - Taui (Obydwa Kraje), zaś wedle drugiej opcji używali określenia Idebui (Obydwa Brzegi). Podstawowy podział administracyjny opierał się na podziale na prowincje (rzadziej określane mianem powiatów), zwane po egipsku sepat. W okresie rzymskim owe okręgi nazywano po grecku - nomami (gr. Nomos - okręg, prowincja), zaś Egipcjanie w swej mowie określali je jako kah. W obrębie nomów istniały również odrębne jednostki administracyjne, nie podległe władzy prowincji. Były to dla przykładu uu (tereny świątynne), których obszar był administrowany samodzielnie przez kapłanów. Liczba prowincji w okresie ptolemejskim, jak i rzymskim wynosiła 20 nomów w Dolnym, oraz 22 w Górnym Egipcie. Władzę w nomie sprawowali Adż-mer (Ten Który Drąży Kanały), lub Heka-hut (Książe Nomu), w literaturze polskiej pojawiają się także inne określenia np.: Naczelnik, Gubernator, Zarządca Nomu, lecz najczęściej urzędników tych chrzci się tytułem Nomarchy. Nomarchowie stanowili najwyższą władzę samorządową podległą Prefektowi Egiptu, oraz gabinetowi jego doradców. Adż-mer kierowali całym życiem nomu jako książęta, tak więc podlegał im cały aparat administracyjny funkcjonujący na terenie nomu, w tym główne ciało doradcze dżadżat złożone z lokalnej starszyzny. Brali oni także odpowiedzialność za gospodarkę podległej prowincji z czego byli zobowiązani skrupulatnie rozliczyć się przed władzą centralną prowincji, z wyłączeniem osobistych lenn jakie posiadali.
Podział ten utrzymał się przez całe panowanie Rzymskie w Egipcie aż do podboju Egiptu przez Arabów w VII w.n.e.. Rzymianie zdobywając Egipt prędko zorientowali się że najpotężniejszą kastę w tym kraju stanowią kapłani. Potężni od wieków duchowni, byli bogaci o nowe profity ze strony do niedawna rządzących Ptolemeuszy. Świątynie posiadały nowe nadania ziemskie, przywileje, jak chociażby prawo do azylu w świątyniach. W II w.n.e. rozpoczęto walkę z rodzimym egipskim klerem:ustanowiono urząd najwyższego kapłana Aleksandrii i całego Egiptu, a piastujący go rzymski funkcjonariusz miał nieograniczoną władzę nad świątyniami wszystkich religii, nastąpiły konfiskaty ziemi, zaś kapłani zostali zagonieni do robót przymusowych, płacenia podatków, oraz przedstawiania Prefektowi Egiptu sprawozdań finansowych.
"Egipt Bogowie Faraonowie" 2005, rozdziały pt.: "Egipt w świecie klasycznym"; "Rzymskie orły nad Nilem"; "Od Ptolemeusza vi do XII..."; "Podział administracyjny" i inne. Wikipedia Wolna Encyklopedia - wersja w jęz. polskim www.narmer.pl Niestety mam obecnie ograniczony dostęp do innych źródeł, więc musiałem się ograniczyć do ww. syntez. |
2