PSYCHOLOGIA
Woda nie jest naturalnym środowiskiem człowieka, a kontakt z nią jest dla wielu ludzi źródłem stresu.
Stres towarzyszący nurkowaniu jest ''cichym'' czynnikiem stojącym za większością wypadków nurkowych.
Dla potrzeb nurkowania można go określić jako nieprzyjemną interakcję pomiędzy nurkiem a bodźcami fizycznymi lub emocjonalnymi.
Nurkowie mogą doświadczać dwóch typów stresu:
• Fizjologicznego, np. choroba morska, hipotermia, zmęczenie itp.
• Psychologicznego np. obawa, lęk, zakłopotanie, panika itp.
Stres fizjologiczny
Łatwiej jest dostrzec przyczyny stresu niż reakcje organizmu na te przyczyny. Np. łatwo jest określić temperaturę wody w której może pojawić się hipotermia, ale trudniej jest rozpoznać wyziębionego nurka pod wodą. Jednym z objawów hipotermii jest zaburzenie funkcji motorycznych, lecz widoczne jest to dopiero w sytuacjach ekstremalnych. Należy brać pod uwagę, że początkujący nurkowie mogą być całkowicie nieświadomi faktu, że doznają stresu fizjologicznego, a w związku z tym wymagają bacznej obserwacji. Niektóre przykłady stresu fizjologicznego zależne są w dużym stopniu od osobniczych predyspozycji nurka np. choroba morska, skurcze mięśniowe. narkoza azotowa czy zmęczenie. Inne mogą być wywołane słabą kondycją fizyczną, chorobą, brakiem snu, lekami czy alkoholem. Ból w wyniku wzrastającego ciśnienia, dyskomfort z powodu boleśnie przymocowanego wyposażenia, nieszczelna maska to następne przykłady.
Stres psychologiczny
Stres psychologiczny jest dużo groźniejszy w swoich skutkach. Może być rezultatem stresu fizjologicznego, a to dlatego że do reakcji fizycznej dołącza się niepożądana reakcja emocjonalna. Inne przyczyny to osobowość i postawa nurka. Czynnik stresujący może być całkiem realny np. ekstremalnie zimna woda, lub zupełnie wyimaginowany np. lęk przed pierwszym nocnym nurkowaniem. Lecz bez względu na przyczynę efekt jest ten sam i podobny jest do spadającego domina czyli reakcji łańcuchowej.
Można sobie wyobrazić trzy osoby zamierzające nurkować po raz pierwszy w nocy z grupą doświadczonych kolegów. Grupa zachęca, wręcz nalega na nurkowanie. Dla pierwszego nurka zachęta grupy jest mile widziana. Drugi nurek wolałby aktualnie nie nurkować. Odpowiada : nie dziękuję bardzo, nie dzisiaj. Jeżeli nurek ten jest przekonany, że jego odpowiedź była naprawdę OK i jeżeli nie ma w nim wewnętrznych konfliktów nie będzie się źle czuł w tej sytuacji. U trzeciego nurka zachęcanie grupy budzi sprzeczne emocje. Zachęcanie jest odbierane przez niego jako wywieranie nacisku i powoduje reakcję stresową. Jego reakcja indywidualna zależeć będzie od typu osobowości i postawy. Stres może ciągle rosnąć, wywoływać wewnętrzne napięcia, lęk, zaburzenia funkcjonowania pod wodą, a w sytuacjach skrajnych panikę.
Rozpoznanie stresu
Nauczenie się rozpoznawania objawów stresu wymaga rozwijania umiejętności obserwacji i prawidłowej identyfikacji zachowania nurka. Oznaki stresu mogą być subtelne i czasami trudne do interpretacji. Najlepszą metodą rozpoznawania stresu jest zadawanie pytań, o ile jest to możliwe. Np. widząc drżenie ciała, przyciśnięte ramiona i łokcie do klatki piersiowej, partner powinien zadać pytanie "Czy jest ci zimno?"
A oto inne przykłady zachowań nurków w sytuacjach stresowych.
Osoby mające skłonności do choroby morskiej wyglądają na zmęczone, poruszają się wolno, są ciche i trzymają się na uboczu. Dodatkowo, większość osób jest zakłopotana swoją chorobą, zwłaszcza gdy inni zwracają na to uwagę. Należy stworzyć taką atmosferę w grupie aby nurek nie czuł się zobligowany do nurkowania gdy naprawdę nie jest w stanie lub tego nie chce.
Przed nurkowaniem napięcie wewnętrzne może objawiać się jako nieustające mówienie, wysoko tonowy, nienaturalny śmiech, drażliwość, złość, kłopoty ze sprzętem czy ociąganie się.
W wodzie należy obserwować każde zachowanie odbiegające od zwykłych, wyuczonych umiejętności - zła kontrola pływalności, woda pozostająca w masce, kłopoty z wyposażeniem, niepotrzebne lub nagłe ruchy płetw zwłaszcza gdy nurek jest na powierzchni, niespodziewane ruchy.
Skurcze mięśniowe są bardzo kłopotliwe i bolesne. Pomoc nurkowi cierpiącemu z tego powodu jest często potrzebna. Lecz jak się o tym dowiedzieć? Skurcze pojawiają się zwykle nagle i bez ostrzeżenia. Należy być wyczulonym na takie zachowania jak nierówne ruchy płetw czy próby masażu w celu zmniejszenia bólu.
Narkoza azotowa zaburza funkcje psychofizyczne. Należy zwracać uwagę na dziwne, powtarzające się zachowanie nurka, odstępstwa od ustalonego planu nurkowania, oderwanie od grupy czy nawet na nieadekwatny uśmiech.
Panikę lub sytuacje jej bliskie rozpoznaje się jako brak odpowiedzi na sygnały, niewykonanie poleceń, nagłe i agresywne zachowanie, szeroko otwarte oczy, zimne i nieobecne spojrzenie, zerwanie maski lub ustnika, próby dopłynięcia do obiektów na powierzchni (boja, łódź, partner itp.)
Jak sobie radzić ze stresem ?
W czasie nurkowania każdy nurek spotyka się z różnymi problemami, które rozwiązuje na bieżąco bez lęku czy paniki. Dzieje się tak dlatego, ponieważ każdy posiada pewne umiejętności i doświadczenia w radzeniu sobie ze stresem. Przyczyna stresu jest najpierw rozpoznawana przez nurka, następnie rozwijany zostaje plan działania. Jeżeli plan jest skutecznie realizowany to problem jest likwidowany lub minimalizowany. Łatwo zauważyć, że rozwiązanie problemu jest również zwalczaniem stresu. Tego typu myślenia analitycznego można się nauczyć. Reasumując, gdy problem jest rozpoznany, należy się zatrzymać, pomyśleć a następnie działać.
Techniki likwidacji stresu
W sytuacjach awaryjnych instruktor może być postawiony przed problemami ''stresorodnymi''.
Obowiązuje ta sama zasada likwidacji stresu, lecz można nauczyć się innych technik.
Techniki likwidacji stresu :
- szybkie uzmysłowienie sobie gdzie problem jest wyimaginowany, a gdzie realny; łatwiej wtedy o prawidłowe rozwiązanie,
- częste szkolenie swoich umiejętności, a wtedy reakcje będą prawie automatyczne,
- ćwiczenie koncentrowania się na rozwiązaniu problemu, a nie myślenie o konsekwencjach.
Najlepszą metodą opanowania stresu jest niewątpliwie zapobieganie jego wystąpieniu
Sposób rozmowy instruktora z nurkiem jest bardzo ważny. Powinien być pozbawiony ocen, nie wzbudzający strachu, delikatny, wyrażający szczerą troskę. Zdecydowane opinie wyrażane w najlepszych intencjach mogą być odbierane jako zarozumiałe, wzbudzające lęk i dystans.
Bardziej efektywne i dydaktyczne jest zapytanie o problem niż powiedzenie o nim.
Dla dobrej rozmowy charakterystyczne jest pytanie ze strony instruktora o naturę spodziewanego problemu np. ''Czy coś cię niepokoi w tym nurkowaniu?''. Następnie należy spróbować dowiedzieć się dlaczego nurek jest wylękniony, pełen obaw np. ''Co cię niepokoi w tym nurkowaniu?''. Znając przyczynę można wyjaśnić ją za pomocą pytań i przykładów co spowoduje uspokojenie nurka.
Z grupą nurków należy tak postępować, aby nie powodować wzrostu poczucia zagrożenia, nie zachęcać, nie ośmielać w nadmierny sposób. Najważniejsze jest, aby umożliwić nurkowi robienie tego na co naprawdę ma ochotę i czego się nie boi.
Stres jest obecny w każdej działalności nurkowej. Zadaniem instruktora jest między innymi pomoc w rozwiązywaniu problemów na jakie napotyka nurek, szczególnie początkujący. Instruktor powinien również zapobiegać lub minimalizować sytuacje stresorodne, w których
nurkowi zagraża niebezpieczeństwo. Ważną umiejętnością instruktora jest wnikliwa obserwacja zachowania i szybkie rozpoznawanie objawów stresu u nurka. Umiejętność ta może być rozwinięta jedynie wtedy, kiedy instruktor osiągnie wysoki poziom odpowiedzialności, pewności siebie, empatii i doświadczenia w różnych warunkach.