Wg Okonia:
Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym miedzy wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno - motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Proces i wyniki wychowania kształtują się pod wpływem:
świadomego i celowego oddziaływania odpowiedzialnych za wychowanie osób i instytucji (m. in. rodziców, nauczycieli, szkoły, organizacji społecznych, kulturalnych i religijnych)
systemu wychowania równoległego, a zwłaszcza odpowiednio zorganizowanej działalności środków masowego oddziaływania
własnej osobowości
Osobowość - najczęściej oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychofizycznych odróżniających daną jednostkę od innych, wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości.
Osobowość społeczna - odnosi się ona do wprowadzania człowieka w świat określonych wartości, norm zachowań, ról społecznych, tradycji i dziedzictwa kulturowego. Ukształtowanie tej osobowości odbywa się głównie za sprawą socjalizacji.
Środowisko - całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno - oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.
Kultura - ogół stworzonych przez ludzi wartości naukowych, społecznych, artystycznych i technicznych oraz procesy tworzenia tych wartości. Współcześnie zaczyna się pojmować kulturę szeroko, a więc zarówno jako efekty, jak i procesy tworzenia dóbr, zarówno jako normy, wartości i wzory zachowań, jak wytworzone przez ludzi działa, zarówno wartości naukowe i artystyczne, jak i społeczne i techniczno - cywilizacyjne.
Kultura indywidualna - w tym czasie mówimy o człowieku kulturalnym. Człowiek który dobrze przyswoił sobie zasady wychowania, a przy tym jest człowiekiem wykształconym o wysokim intelekcie i wysokiej prezencji.
Kultura w szerszym znaczeniu - odnosi się do zbiorowości np. kultura Greków, kultura globalna. Ogół tradycji, zwyczajów, obrzędów, symboli, wartości materialnych i niematerialnych, przyjętych reguł, podziału ról społecznych. Te elementy są zróżnicowane poprzez uwarunkowania geograficzne, klimatyczne, historyczne, ekonomiczne, polityczne i społeczne.
Samokształcenie - samouctwo, osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści, warunki i środki ustala sam podmiot. W procesie samokształcenia jego cele się dynamizują. Osiągnąwszy wyższy stopień świadomości uczeń dokonuje często przewartościowania i doskonalenia. Proces samokształcenia rzadko występuje w postaci czystej, dość często natomiast bywa powiązany z pracą w szkole, z kształceniem korespondencyjnym czy wychowaniem równoległym. To zdobywanie wykształcenia ogólnego, kształtowanie własnej osobowości według jakiegoś ideału.
Pedagog - dosłownie: prowadzący chłopców do szkoły, wychowawca dzieci.
Pracownik naukowy zajmujący się badaniami oraz pisarstwem w dziedzinie wychowania i oświaty.
Nauczyciel powołany do sprawowania opieki wychowawczej nad młodzieżą w szkole i poza nią oraz do koordynowania współpracy szkoły z domem.
Kształcenie - ogół czynności i przepisów pozwalających ludziom uzyskanie orientacji w otaczającej rzeczywistości. Dzięki tym czynnościom ludzi uzyskują zasób wiedzy, umiejętności i sprawności, a rezultat kształcenia nazywamy wykształceniem. Rodzaje kształcenia:
kształcenie ogólne - opanowani wiedzy i zdobycie podstawowych umiejętności niezbędnych do funkcjonowania w społeczeństwie.
kształcenie specjalistyczne - przyswajanie wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu
kształcenie ustawiczne - proces ciągłego doskonalenia kwalifikacji ogólnych i zawodowych
kształcenie równoległe - odbywa się przez wpływ środowiska masowego przekazu oraz oddziaływanie różnorodnych organizacji
kształcenie korespondencyjne - zaoczne, gdzie człowiek samodzielnie realizuje jakiś przedmiot, bądź kierunek studiów z dala od uczelni, wykorzystując komputer lub listownie
kształcenie stacjonarne - organizacja procesu kształcenia, która polega na uczestnictwie we wszystkich zajęciach dydaktyczno - wychowawczych w odróżnieniu od kształcenia w ramach szkół zaocznych
kształcenie nieformalne - świadoma i zorganizowana działalność mająca na celu poszerzenie wiedzy w jednej dyscyplinie.
Nauczanie - swoisty rodzaj działalności społecznej wykonywanej przez nauczycieli w stosunku do uczniów, której celem jest wywołanie określonej zmiany w uczniach tzn. W ich postępowaniu, dyspozycjach i osobowości. Cechy nauczania:
obieg informacji między nauczycielem a uczniem umożliwiający opanowanie określonej wiedzy
zdolność ucznia do podejmowania decyzji regulujących jego stosunek do rzeczywistości
tworzenie systemu wartości ucznia przez ukazywanie mu różnych wartości moralnych, estetycznych i społecznych
podejmowanie działalności praktycznej przez uczniów odpowiednio scharmonizowanej z opanowaniem wiedzy o rzeczywistości
Czas wolny - to czas jaki człowiek ma do dyspozycji jednocześnie po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych i spełnieniu wszystkich obowiązków związanych z pracą, nauką i domem.
Funkcje czasu wolnego:
regeneracja sił fiz. i psychicznych
podniesienie poziomu motywacji do nauki i pracy
zwiększenie wydajności i efektywności życiowej
dokształcanie i doskonalenie osobowości niezwiązanych z pracą i nauką
rozwój zdolności i zainteresowań.
Dwie podstawowe funkcje odnoszące się do czasu wolnego ludzi dorosłych:
funkcja odtwarzania sił człowieka zużywanych w czasie pracy zawodowej i innych niezbędnych zajęć
funkcja duchowego (kulturalnego, ideowego, estetycznego) i fizycznego rozwoju człowieka
Uczenie się - proces, w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest jedna z podstawowych form działalności ludzkich obok pracy, zabawy i działalności społeczno - kulturalnej dla celów pedagogicznych.
Tolerancja - z greckiego oznacza cierpliwość, wytrwałość w znaczeniu szerokim i potocznym. Termin ten oznacza wyrozumiałość, pobłażliwość wobec cudzych poglądów upodobań i wierzeń, pomimo tego, że są odmienne od tego co samemu uważa się za słuszne lub prawdziwe. Tolerancja definiowana jest jako uznawanie i respektowanie prawa innych osób do posiadania poglądów, gustów odmiennych od naszych. Nie obejmuje jednak idei wstecznych, antyhumanitarnych czy wręcz zbrodniczych. Pedagogikę interesuje tolerancja intelektualna i moralna:
Tolerancja intelektualna - przejawia się szacunkiem wobec cudzych poglądów, wyrażających się w dopuszczeniu ich do głosu.
Tolerancja moralna - oznacza, że przy zachowaniu elementarnych norm moralnych są uprawnione różne style życia, postawy, obyczaje i zwyczaje. Komponentem tolerancji moralnej jest tolerancja religijna. Rozumiana najczęściej jako przyjmowanie, bądź odrzucenie wierzeń i praktyk postulowanych przez różne religie.
Tolerancję w pedagogice można rozumieć dwojako:
Jako postawę człowieka przejawianą wobec innych ludzi, ich zwyczajów, obyczajów i zachowań. Taki sposób interpretowania tolerancji jako postawy przejęła pedagogika z socjologii i psychologii społecznej. Przyjmuje się tutaj, że jednostka jest tolerancyjna jeśli wychowuje się w tolerancyjnym społeczeństwie.
Jako wartość, zakłada, że człowiek jest wartościowy wówczas kiedy przejawia tolerancję pozytywną. Taki sposób interpretacji tolerancji jako wartości, przeniknął do pedagogiki z filozofii, etyki i aksjologii.
O tolerancji pozytywnej mówimy wówczas, gdy akceptujemy cudze poglądy, zachowanie, obyczaje, styl życia i nie zgadzają się one z naszym własnymi. Dajemy jednak tej osobie szanse wyrażania lub prezentowania tych elementów, o ile nie szkodzą one ludziom, zwierzętom ani przyrodzie.
Z tolerancją negatywną mamy do czynienia wówczas, gdy akceptujemy cudze zwyczaje, obyczaje, poglądy bądź style życia nawet, gdy czynią one krzywdę ludziom, zwierzętom i przyrodzie. Wówczas nie reagujemy obawiając się konsekwencji, a taka tolerancja przejawia się postawą nietolerancji.
Głównym zadaniem pedagogiki jest wychować jednostką w duchu tolerancji pozytywnej. Wychowanie w duchu tolerancji pozytywnej - to nie znaczy rozwijać w nim postawy obojętne na to co robią inni ani też pobłażliwość wobec ludzi tzw. Złych. Chodzi o to, by nauczyć dziecko szanować przekonania, poglądy itp., których sami nie podzielamy a także rozwijanie w nim postawy przyzwolenia na te działania, z którymi się nie solidaryzujemy.