DOJRZEWANIE

Dojrzewanie chłopców.

Fizjologia chłopca jest zupełnie różna do fizjologii dziewczynki, dlatego też dojrzewanie ich wygląda zupełnie inaczej. Dojrzewanie u chłopców charakteryzuje się tym, iż w tym okresie następuje dużo większy niż u dziewczynek przyrost wysokości ciała. Dziewczynki rozwiały się we wcześniejszych fazach bardziej harmonijnie. Obserwując przedszkolaki można zauważyć, iż chłopcy są niżsi od dziewczynek. Okres dojrzewania dla płci męskiej jest, więc napędzaczem, aby te różnice w wysokości ciała nadgonić.Chłopcy inaczej dojrzewają niż dziewczynki, później wchodzą we wszystkie fazy dojrzewania, późniejszy jest też szczyt szybkości wrastania. Większa jest też zmienność cech dojrzewania płciowego. Następuje duży przyrost tkanki kostnej, a u dziewczynki tłuszczowej. U chłopców też większe są zaburzenia emocjonalne związane z tym okresem. Z początkiem okresu przepokwitaniowego w organizmie zaczyna się prawdziwa burza hormonalna. Zmienia się skład morfologiczny krwi. Wydzielany jest tostesteron, podwyższone są parametry gonadotropiny. Około 11. roku powiększają się jądra, zmienia się struktura i zabarwienie moszny. Około roku później powiększa się prącie, większe jest też we krwi stężenie poziomu męskich hormonów zwanych androgenami. Rok 13 przynosi ze sobą dalsze zmiany, pojawiają się pierwsze włosy na wzgórku łonowym i wokół nasady prącia. Moszna ciemnieje i staje się bardziej pofałdowana. Może także dojść do przejściowego powiększenia bądź nabrzmienia brodawek piersiowych, oraz do przyrostu tam tkanki tłuszczowej, objawy te nazywa się terminem ginekomastii. Innym znakiem zauważalnym dla otoczenia a świadczącym o wkroczeniu w etap dojrzewania jest pojawienie się zarostu na twarzy dziecka oraz włosów pod pachami.U chłopców szczyt skoku pokwitaniowycgo występuje około 14. roku życia. Występuje wówczas mutacja głosu związana z wydłużeniem krtani i strun głosowych. W tym też wieku obserwuje się też pierwsze polucje. Nasienie to jest jednak mało wartościowe, często brak w nim plemników. Dotąd bardzo intensywny rozwój zwalnia swoje tempo około 16.-18. roku życia. Narządy płciowe a także cechy somatyczne jak szerokość miednicy, barków i wysokość ciała uzyskują swoje wartości ostateczne. Kończy się także proces kostnienia szkieletu. Owłosienie przybiera męski charakter.

Dojrzewanie dziewcząt.

Proces dojrzewania u dziewcząt zaczyna się około 10. roku życia. Wraz ze wzrostem kości długich powiększa się miednica, przyrasta tkanka tłuszczowa zaokrąglając ramiona i biodra. Około 11 roku powiększają się u dziewcząt gruczoły piersiowe. Przechodzą one do stadium pączka. Brodawka unosi się i ciemnieje. U dziewcząt pojawiają się pierwsze upławy. Wpływ na nie mają estrogeny. Upławy to wydzielina śluzowata o kwaśnym odczynie i zapachu. Ich wystąpienie świadczy o przejściu w kolejny etap okresu dojrzewania. Zaczyna się faza pokwitania, łączy się ona bezpośrednio z pojawieniem się pierwszej miesiączki - menarchy. Pojawia się ona około 13-14 roku życia. Oczywiście mogą być odchylenia od tego okresu. Dziewczynki żyjące w dużych aglomeracjach dostają ją na ogół wcześniej, a te pochodzące z małych miasteczek bądź też wsi później. W mieście menarcha występuje przeważnie w miesiącach zimowych a na wsi w letnich. Na pierwszą miesiączkę maja zatem duży wpływ czynniki egzogenne. Klimat, tryb życia to wszystko przekłada się na funkcjonowanie młodego organizmu.
Pierwsze miesiączki występują najczęściej bezowulacyjnie. Owulacje zaczynają się wtedy, kiedy jajnik jest zdolny do produkowania i uwalniania komórek jajowych. Często owulacja i miesiączka nie pokrywają się w czasie. Wyrównanie tych procesów następuje do około 2 lat. Małe jest wobec tego ryzyko zapłodnienia w tym czasie. Nie należy jednak tego wykluczać. Istnieją, bowiem przypadki bycia w ciąży przez 13-latki, a nawet jest odnotowany przypadek 5 letniej dziewczynki peruwiańskiej, która urodziła w tym wieku syna. Cykle miesiączkowe u dziewcząt różnią się od miesiączki u dorosłej kobiety. Bywają nieregularne, towarzysza im bóle głowy, krzyża, zmęczenie, bóle w okolicy brzucha Na jej przebieg mają czynniki endogenne i egzogenne.
Wiek 11-12 lat charakteryzuje się również pojawieniem się włosów wokół warg sromowych. Pojawia się owłosienie pachowe. Zaczynają się formować piersi.
Ostatnia faza okresu dojrzewania to faza dorastania. U dziewczynek zaczyna się około 15-16 roku życia i trwa do 18 roku życia. Cykle miesięczne staja się regularne, pokrywają się one z owulacją. Ma miejsce ostateczny rozwój somatyczny — wzrost szkieletu.
Okres dojrzewania jest szczególny w życiu każdej kobiety, kiedy powstaje i rozwija się wszystko to, co składa się na jej kobiecość. Jest to proces wieloletni i zróżnicowany. Zróżnicowanie to zależy od czynników genetycznych, środowiskowych i stylu życia dziewczynki. Dziewczynka przeistacza się w kobietę.

W okresie dorastania (20.-25. rok życia) człowiek wkracza w optymalny wiek reprodukcyjny. Rozwój fizyczny i wzrost w zasadzie są już zakończone, a organizm zyskuje maksymalna wydolność fizyczną i psychiczną. Człowiek w tym wieku ma już pełną zdolność określania swojej osobowości oraz przejawiania zachowań pozwalających na optymalny kontakt ze środowiskiem.

Pokwitanie:
Stanowi bardzo intensywny rozwój młodego organizmu pod względem hormonalnym. Intensywnie w etapie tym pracują hormony przysadki mózgowej. Hormony te wpływają na proces oogenezy i spermatogenezy, oraz pobudzają one gruczoły płciowe [jajniki i jądra] do wytwarzania estrogenów i androgenów. Procesy te przebiegają różnie u chłopców i u dziewcząt:

a) u chłopców:

- powiększenie woreczków mosznowych i jąder
- wyraźne owłosienie spojenia łonowego
- występowanie mutacji, kończącej się z momentem dojrzałości płciowej
- pojawienie się polucji [zmaz nocnych]

b) u dziewcząt:

- powiększenie się brodawek piersiowych i piersi
- wyraźne owłosienie spojenia łonowego
- pod koniec pokwitania piersi uzyskują właściwy kształt
- pojawienie się regularnej miesiączki


W trakcie pokwitania w organizmie występują gwałtowne zmiany hormonalne, w tym czasie mogą również występować zaburzenia psychiczne. Okres dojrzewania ma miejsce między 10 a 14 rokiem życia u dziewcząt, a u chłopców pomiędzy rokiem 12 a 16.


Okresy młodzieńczy i dojrzałości to okresy, w których powinniśmy osiągnąć wszystkie możliwe dojrzałości, czyli dojrzałość płciową, psychiczną, społeczną, intelektualną oraz emocjonalną.

Okres przekwitania:
Występuje on między 45. a 55. rokiem życia. Jest to okres, w którym następuje obniżenie potencji seksualnej, a jest to związane przede wszystkim z działalnością hormonów płciowych. Jego przebieg nieco różni się u kobiet i u mężczyzn:

a) u kobiet: nosi on nazwę menopauzy ["klimakterium"] - w okresie tym następuje brak progesteronu, a następnie estrogenów. W wyniku braku tych hormonów kobieta przestaje miesiączkować, jajniki stają się stopniowo nieczynne, mogą pojawiać się zaburzenia w układzie krwionośnym, np. skaczące tętno, wahania ciśnienia, powodujące tak zwane "fale gorąca". Dolegliwości okresu menopauzy można łagodzić tak zwaną hormonalną terapią zastępczą [HTZ], wówczas kobieta przyjmuje w niedużych ilościach hormony syntetyczne.


b) u mężczyzn: etap ten nazywany jest andropauzą, pojawia się on najczęściej około 40. roku życia, związany jest ze spadkiem testosteronu. W okresie tym występują problemy z odbyciem aktu płciowego, mogą występować również zmiany w psychice. Andropauza u mężczyzn jest rozłożona w czasie, ale nie powoduje całkowitego zaprzestania produkcji testosteronu i procesu spermatogenezy.

OKRES RÓWNOWAGI (DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA)


Po 25. roku życia i zakończeniu okresu wzrostu procesy kataboliczne i anaboliczne zachodzące w organizmie człowieka równoważą się, jednak właściwości i wydolność poszczególnych układów zaczynają stopniowo spadać i zaczyna się ich regres, co trwa do około 60. roku życia. Stopniowo obniżają się również zdolności poznawcze człowieka, lecz rosnące doświadczenie życiowe pozwala na bardziej logiczne myślenie, przewidywanie i działanie. Przeważnie jest to również okres stabilizacji psychicznej.
U kobiet, pomiędzy 40. a 55. rokiem życia następuje menopauza (klimakterium). Wyznacza ona koniec naturalnej zdolności kobiety do zajścia w ciążę i rodzenia dzieci. Średnio występuje około 52. roku życia i faktycznie wszystkie kobiety kończą ten proces przed ukończeniem 58 lat. Menopauza jest wyzwalane poprzez spadek poziomu estrogenów - hormonów jajnika, które regulują procesy rozrodcze i nadają kobiecie charakterystyczne żeńskie cechy.
Pierwszą oznaką zbliżającej się menopauzy są zmiany zachodzące w cyklach miesiączkowych. Cykle te stają się krótsze lub się wydłużają, a obfitość krwawienia zmniejsza się lub zwiększa. Czasem zdarzają się kilkumiesięczne przerwy, po których następuje kilka miesiączek w odstępach 2-3 tygodni. Oprócz ustania miesiączek, menopauza powoduje wiele zmian fizycznych i psychicznych. Najczęściej występują dwie z nich:
- Uderzenia gorąca - charakteryzujące się nagłym przypływem fali ciepła, zazwyczaj w górnej połowie ciała, z towarzyszący zaczerwienieniem twarzy i poceniem, po którym występuje zimny dreszcz. Większość takich epizodów trwa zaledwie kilka minut, lecz ich intensywność i częstość bywa bardzo różna. Gdy organizm przystosuje się do zmienionych poziomów hormonalnych, uderzenia gorąca ustępują.
- Suchość i zmiany zanikowe pochwy - spowodowane są ścienieniem zewnętrznej warstwy błony śluzowej wyściełającej pochwę. Zmiany te mogą prowadzić do bólów w czasie stosunków i trwałego zapalenia pochwy.
Do innych objawów związanych z menopauzą należą: kołatanie serca, suchość i swędzenie skóry, bóle głowy, bezsenność, zwiększenie masy ciała, przerzedzenie owłosienia głowy i łonowego przy jednoczesnym wzmożonym wzroście włosów na twarzy, mogą pojawić się problemy z pamięcią i zmiany nastrojów.
Po upływie roku od ostatniej miesiączki menopauza jest zakończona i kobieta w chodzi w okres pomenopauzy, który obecnie stanowi około 1/3 całego jej życia.
Równorzędnie do menopauzy u kobiet, u mężczyzn występuje andropauza. Jak wiadomo, menopauza, czyli trwałe zahamowanie czynności gonad po 50. roku życia, dotyczy niemal całej (100%) populacji kobiet, natomiast andropauza dotyczy tylko 10% mężczyzn. Mimo, że w miarę starzenia się mężczyzn, odsetek ten narasta, nie można doszukiwać się zbyt daleko posuniętej analogii pomiędzy menopauzą u kobiet i andropauzą u zdrowych mężczyzn, spośród których u wielu czynność rozrodcza i hormonalna gonad może być zachowana do późnej starości.
W miarę starzenia się, poczynając już od 30. roku życia, obniża się poziom głównego androgenu nadnerczowego dehydroepiandrosteronu (DHEA) i jego metabolitu siarczanu dehydroepiandrosteronu (S-DHEA). Zmniejsza się też wydzielanie hormonu szyszynki - melatoniny. Stopniowo obniża się także poziom testosteronu oraz wolnego testosteronu. Wzrasta natomiast poziom estradiolu i białka wiążącego hormony płciowe (Sex Hormone Binding Globulin - SHBG). W następstwie tego ilość biologicznie dostępnego testosteronu ulega dalszemu zmniejszeniu.
Narastające wraz z wiekiem niedobory hormonalne prowadzą do zaburzeń procesów oksydoredukcyjnych, nagromadzenia wolnych rodników, rozwoju oporności na insulinę, nadciśnienia, hiperlipidemii, miażdżycy i zmian zakrzepowych. Sprzyjają też zmniejszeniu odporności komórkowej i humoralnej oraz rozwojowi nowotworów.
Starzenie się ustroju i zanik czynności rozrodczych i hormonalnych u mężczyzn wiąże się ze stopniowym zmniejszeniem wydzielania:
- DHEA - po 30. roku życia (adrenopauza)
- GH i IGF-I - po 40. roku życia (somatopauza)
- melatoniny (melatoninopauza)
- testosteronu po 50. roku życia (andropauza).

OKRES STAROŚCI


Rozpoczyna się po około 60. roku życia. W tym okresie zaczyna zaznaczać się przewaga procesów katabolicznych nad anabolicznymi, w związku z czym rozpoczyna się i postępuje stopniowa degradacja tkanek i narządów, co znacznie ogranicza wydolność organizmu. Procesy starzenia się mózgu i tkanki nerwowej doprowadzają do ograniczenia możliwości intelektualnych i psychicznych. Jeżeli w jakimś okresie życia człowiek przebył liczne choroby lub był pod działanie szkodliwego wpływu środowiska, procesy degradacyjne w jego organizmie mogą ulec znacznemu przyspieszeniu. Procesy te często są wybiórcze i dotyczą jedynie niektórych ważnych życiowo narządów, przy zachowaniu doskonałej wydolności innych. Starzenie się, jak żaden inny okres, w dużym stopniu zależy od uwarunkowań indywidualnych i zachodzi z różną szybkością u poszczególnych ludzi. Jeżeli wydolność ważnych życiowo organów (jednego lub kilku) spadnie poniżej normy zapewniającej utrzymanie homeostazy organizmu, dochodzi do zatrzymania jego podstawowych funkcji życiowych i naturalnej śmierci człowieka. Ma to związek m.in. z polepszaniem się warunków, w jakich żyją ludzie, ze wzrostem świadomości w zakresie higieny i odżywiania się oraz coraz efektywniejszą profilaktyką i opieką medyczną.

(6.) Starość:
Jest to jeden z ostatnich etapów ontogenezy człowieka, bardzo często związany z wiekiem emerytalnym. Rozpoczyna się ona głównie około 60-65 roku życia. W okresie tym występuje wyraźne osłabienie zdolności adaptacyjnych i regeneracyjnych organizmu. Zmniejsza się także jego odporność, a zwiększa podatność na choroby. Okres ten przebiega całkowicie indywidualnie dla każdego człowieka.

OKRES ONTOGENEZY	WIEK	CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
Noworodkowy	1 - 28 dni	Noworodek przystosowuje się do oddychania powietrzem atmosferycznym, do przyswajania pokarmów(mleko matki) i wydalania produktów przemiany materii.
Niemowlęcy	1-24 miesiące	Szybki wzrost ciała, wrzynają się pierwsze zęby mleczne, rośnie sprawność ruchowa.
Poniemowlęcy	2-3 lata	Tempo rozwoju somatycznego jest teraz znacznie wolniejsze, mniejsze jest zapotrzebowanie na pokarmy, znika podskórna tkanka tłuszczowa, dziecko staje się znacznie szczuplejsze, ale za to sprawniejsze. Dziecko doskonali swoją motorykę i mowę, przez co staje się bardziej niezależne, samodzielne, poznaje otoczenie.
Dzieciństwa: a)przedszkolny b)szkolny	3 -11 - 12 lat	a)Głowa powiększa się nieznacznie, wzrasta natomiast tułów i kończyny, które wydłużają się wyraźnie. Pod koniec szóstego roku życia sylwetka dziecka nabiera pewnych cech typowych dla danej płci: u chłopców ulega rozrostowi pas barkowy, u dziewcząt pas biodrowy. Kości i mięśnie rosną szybko, wzrasta także siła mięśniowa i sprawność motoryczna b) Ważną cechą somatyczną okresu szkolnego jest rozwój uzębienia stałego. Znamienną cechą jest znikanie tkanki limfatycznej, która u dziecka w wieku przedszkolnym była znacznie rozwinięta. Wyraźnie zaznacza się szereg różnic, w rozwoju somatycznym, zależnych do płci. Dotyczy to zarówno tempa, jak i rytmu rozwoju fizjologicznego. W wieku szkolnym zauważalny jest intensywny rozwój psychoruchowy. Występuje znaczna koordynacja ruchów, zręczność, a nawet precyzja, ruchy są harmonijne i płynne. Dla prawidłowego rozwoju układu mięśniowego konieczne jest systematyczne trenowanie mięśni i stawów
Dojrzewania płciowego	11-12-17lat	W okresie tym waga ciała powiększa się wolniej. Proporcje ciała ulegają zmianie. Głowa wydłuża się, głównie dzięki wzrostowi szczęki górnej i żuchwy. Rosną łuki brwiowe, małżowiny uszne, nos wydłuża się, zmienia się rysunek ust, gałki oczne są głębiej osadzone. W związku ze zmianą twarzy mija dziecięcość rysów, początkowo twarz brzydnie, aby po okresie dojrzewania osiągnąć już dorosły wyrazwystępuje wzrost krtani ,wydłużenie strun głosowych i zmiana tonacji głosu. Zaczyna się silny rozwój pasa barkowego. Na ciele pojawia się stopniowo owłosienie. U chłopców wzrastają moszna i jądra, następnie długość prącia. Powiększają się wargi sromowe, pochwa i macica, zachodzą zmiany w błonie śluzowej pochwy i w jej florze bakteryjnej. Rozwija się etapami pierś kobieca.Około 13 roku życia występuje pierwsza miesiączka (wahania w czasie od 9 do 16 roku życia).
Młodzieńczy	17- 19 -21 lat	Okres dojrzewania to burzliwe przemiany, rozchwianie proporcji, funkcji. Okres młodzieńczy to okres stabilizacji, osiągnięcia harmonii. Dojście do pełnej dojrzałości płciowej nie jest zakończeniem rozwoju fizycznego i psychicznego. W dalszym ciągu u dziewcząt i chłopców wyraźnie zwiększa się waga ciała, natomiast w nieznacznym stopniu wzrost. Praca narządów ciała jest już w pełni dojrzała. Jedynie mózg ulega nadal zmianom, stad dalszy rozwój i bogacenie się życia psychicznego
Dojrzałości	21-23-40 oraz do 65 roku	Osiagnięcie szczytu rozwoju fizycznego i intelektualnego oraz powolne zmieny prowadzace do starzenia się
Starości	po 65 roku	Systematycznie maleje wydolność fizyczna i intelektualna oraz zdolność organizmu do utrzymania homeostazy.

---