Cele i zadania Opieki Farmaceutycznej

Nowe leki są skuteczne i swoiste w działaniu.

Ze wszystkich dostępnych metod leczenia tylko leki są stosowane przede wszystkim samodzielnie i dlatego powodzenie leczenia zależy od czynnego udziału w nim pacjentów, którzy potrzebują obiektywnych informacji jeżeli mają uzyskać maksymalne korzyści terapeutyczne i uniknąć wystąpienia działań niepożądanych w trakcie leczenia.

- To farmaceuta widzi pacjenta jako pierwszy kiedy przychodzi on do apteki po leki z grupy OTC

- To Farmaceuta kieruje niejednokrotnie pacjenta do lekarza

- Farmaceuci są często świadkami jednoczesnego realizowania recept na leki wchodzące w istotne interakcje. ( Polska zajmuje V miejsce w Europie pod względem spożycia leków OTC i III( po USA i Francji) w spożyciu leków przeciwbólowych)

Zasady opieki farmaceutycznej zawarte w wytycznych Dobrej Praktyki Aptecznej:

• Zwiększa się stosowanie leków dostępnych bez recepty, zwiększa się też ich ilość. Rolą farmaceuty jest udzielenie wszystkich niezbędnych informacji i porad zapewniających bezpieczne i skuteczne stosowanie leków.

• FIP uważa, że w ramach opieki farmaceutycznej nie ma istotnych różnic, co do roli farmaceuty w odniesieniu do leków dostępnych tylko na receptę i OTC

Działania niepożądanie i niepowodzenia terapeutyczne:

• Występowanie działań niepożądanych dotyczy od 0,6-50,6% stosowanych leków

• Blisko 50% leków jest stosowanych nieprawidłowo

• Są one przyczyna hospitalizacji ok. 10% przypadków

• W 11.4% przyczyna jest nieprzestrzeganie zaleceń lekarza

• Niepowodzenia terapeutyczne oraz problemy medyczne pojawiające się w czasie terapii są w 40% powodem nie uzyskania odpowiednich warunków farmakoterapii

W grupie pacjentów po 75r.ż.:

• Ryzyko skutków działań niepożądanych leków jest większe. Są to pacjenci którym przepisuje się często więcej niż 3, 4 leki (nawet do 10)

• W leczeniu ludzi starszych należy unikać nieregularnych schematów dawkowania np. co drugi dzień lub 3x w tygodniu)

• Równoczesne stosowanie NLPZ (z powodu bólów głowy różnego pochodzenia pacjenci często kupują leki przeciwbólowe) może zmniejszyć efekt hipotensyjny diuretyków, ACE-I, pogarszać wydolność nerek, pogłębiać hiperkaliemie

Działania niepożądane leków hipotensyjnych u chorych na cukrzycę:

• Pogorszenie tolerancji glukozy (tiazydy, ß-blokery)

• Podwyższenia stężenia lipidów krwi (tiazydy, ß-blokery)

• Zwiększone zatrzymanie Na (metyldopa. hydralazyna, NLPZ)

• Maskowanie objawów hipoglikemii (ß-blokery)

• Hipotonia ortostatyczna (prazosyna, metyldopa, diuretyki, blokery kanału wapniowego)

Interakcje miłorzębu japońskiego z lekami przeciwpłytkowymi (aspiryna, tiklopidyna, kropidogrel, indobufen) i przeciwzakrzepowymi

Preparaty Ginko biloba stosowane w zaburzeniach krążenia obwodowego wykazują znaczący efekt przeciwpłytkowy. Stosowane razem lekami przeciwpłytkowymi i przeciwzakrzepowymi mogą być przyczyną wzrostu ryzyka krwawień

Na szczególną uwagę zasługują pacjenci wypisani ze szpitala:

• pacjent wyczerpał już zapas leków jaki otrzymał w szpitalu i zaprzestał ich stosowania pomimo wskazań do kontynuacji leczenia

• Pacjent powtórzył przepisanie leków u lekarza pierwszego kontaktu, choć ich wcale nie potrzebuje (w szpitalu zostały one zmienione)

Proces stosowania leków i jego wady:

1. Osoba uważa że ma problem ze zdrowiem i udaje się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej

2. Lekarz przeprowadza wywiad, wykonuje niezbędne badania, ustala rozpoznanie i plan leczenia. Plan może mieć wyraźne cele, a może ich nie mieć

3. Lekarz wystawia receptę na 1 lub więcej leków i wyjaśnia (lub nie) cel i sposób stosowania

4. Pacjent udaje się do apteki w której farmaceuta może, lub nie udzielić mu dodatkowych informacji

5. Pacjent wraca do domu i zażywa lek według swej najlepszej wiedzy

6. Obok otrzymanych leków zażywa jeszcze inne leki OTC lub przyjmuje leki przepisane przez innych lekarzy. Zbyt często pacjent musi podejmować działania w oparciu czego dowiedział się od lekarza i aptekarzy, lub oprzeć się na swej własnej intuicji

Filozofia opieki farmaceutycznej (pacjent jest współpartnerem w sprawach zwianych z jego zdrowiem)

Filozofia każdej praktyki zawodowej jest źródłem wartości, które określają zachowanie związane z jej wykonywaniem. Określa zasady, role, relacje i zakres odpowiedzialności, każdej osoby wykonującej dany zawód. Jednolitość filozofii, a dzięki temu standaryzacja zachowań zawodowych, sprzyja świadczeniu usług zawodowych wysokiej jakości.

Bezwzględnym warunkiem opieki farmaceutycznej jest bliska współpraca z lekarzem opierająca się na wzajemnym poszanowaniu specjalistycznej wiedzy i kompetencji zawodowych.

Opieka farmaceutyczna jest filozofią w myśl którą osobą odnoszącą korzyści z działań aptekarza jest pacjent

W opiece farmaceutycznej ważne są następujące sprawy: komunikowanie się, konsultowanie z lekarzem i zespołem opieki zdrowotnej, zapobieganie i rozpoznawanie niespodziewanych lub niepożądanych działań leków, interakcji z innymi lekami i produktami spożywczymi, monitorowanie spożycia leków, edukowanie pacjentów o stosowaniu leków i uzależnieniach lekowych, koordynacja samoleczenia i leczenia lekami przepisanymi przez lekarza.

Pojęcia opieki farmaceutycznej

Hepler 1987r. „Opieka farmaceutyczna jest uzgodnionym związkiem między pacjentem a farmaceutą w którym farmaceuta (posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności) sprawuje kontrolę nad procesem stosowania leków, kierując się świadomością i zobowiązaniem wobec interesu(dobra) pacjenta”

L. Stand i wps. 1992r. „Opieka farmaceutyczna jest elementem praktyki zawodowej farmaceutów, który wiąże się z bezpośrednim współdziałaniem farmaceuty i pacjenta mającym na celu troszczenie się o potrzeby lekowe tego pacjenta”

Wykonywanie usług aptekarskich polega na (zapis w Ustawie o Izbach Aptekarskich-luty 2008):

„Sprawowanie opieki farmaceutycznej polega na udokumentowanym procesie w którym farmaceuta współpracując z pacjentem i lekarzem, a w razie potrzeby z przedstawicielami innych zawodów medycznych czuwa nad procesem farmakoterapii w celu uzyskania określonych jej efektów poprawiających jakość życia pacjenta”

Opieka farmaceutyczna jest odpowiedzialnym zapewnieniem farmakoterapii mającym na celu uzyskanie określonych jej efektów, którym są:

- wyleczenie z choroby

- wyeliminowanie lub osłabienie objawów choroby

- zatrzymanie lub spowolnienie procesu chorobowego

- zapobieganie chorobie lub jej objawom

Problemy medyczne- stany chorobowe, zmiany związane z fizjologia organizmu pacjenta, których skutkiem jest wystąpienie objawów klinicznych. Rozwiązuje je lekarz.

Problemy lekowe- dolegliwości pacjenta wynikające z farmakoterapii. Rozwiązuje je farmaceuta.

Przykład: Nadciśnienie nie jest choroba- jest to problem medyczny, natomiast jeśli pacjent wymaga leczenia hipotensyjnego, a nie otrzymuje leków jest to już problem lekowy

Zdarzenie aby mogło być zakwalifikowanie jako problem lekowy musi spełniać dwa warunki:

1. Występuje lub może wystąpić u pacjenta (skarga, objaw, rozpoznanie procesu chorobowego, niewydolności, niesprawności)

2. Musi istnieć lub być podejrzewany związek z farmakoterapią( kaszel po ACE-I) albo zdarzenie to wymaga zastosowania leku celem jego wyeliminowania

Problem aktualny-problem którego objawy już

Problem potencjalny-jest problemem którego objawy mogą wystąpić w przyszłości, jeżeli nie będziemy interweniować

Rodzaje problemów lekowych:

• Chory nie otrzymuje leku, pomimo ze są do tego wskazania

• Zbędna farmakoterapia

• Niewłaściwy lek

• Zbyt mała dawka leku

• Zbyt duża dawka leku

• Działania niepożądanie

• Niezdyscyplinowanie pacjenta

Dotychczasowa działalność aptekarza była skierowana na lek

- zgodność z ordynacją lekarską

- zgodność postaci

- informacja o sposobie użycia- zwrócenie uwagi na możliwość wystąpienia działań niepożądanych

- sprawdzenie wielkości dawki

- zgodność dawki z przepisaną

Zrozumienie koncepcji opieki farmaceutycznej wymaga przesunięcia przedmiotu z leku na pacjenta

Polega ono w dużej mierze na indywidualizacji farmakoterapii i monitorowaniu skutków zastosowanego leczenia. Staje się świadczeniem stałym farmaceuty, który w sposób odpowiedzialny współpracuje z pacjentem i jego lekarzem, kontroluje właściwe przyjmowanie leków przez pacjenta, stara się zapobiec interakcjom i problemom polekowym prowadząc jednocześnie odpowiednią dokumentację

Opracowanie planu farmakoterapii

Opracowany plan farmakoterapii powinien uwzględniać indywidualne potrzeby pacjenta, jego oczekiwania i obawy związane z zastosowaniem leków w celu leczenia jego choroby oraz to co pacjent wie, rozumie. Czynny udział pacjenta.

Udział farmaceuty powinien polegać na zrównoważeniu złożoności terapii , jej kosztów i prawdopodobieństwa przestrzegania tego planu przez pacjenta.

Ustalenie celów i wybór najlepszego rozwiązania we współpracy z pacjentem i lekarzem i wdrążenie

Obejmuje: - zmianę leku, dawkowania, udzielenie instrukcji o samomonitorowaniu

- edukację chorego o chorobie i jej powikłaniach

- udzielenie instrukcji jak uniknąć interakcji lekowych i działań niepożądanych

- skierowanie do lekarza

Dokumentacja celu rozwiązywania problemów lekowych i zaspokajania potrzeb lekowych pacjenta pozwala ocenić uzgodnienia dokonane między aptekarzem i pacjentem

Informacja dla pacjenta powinna zawierać:

Oprócz dawkowania, sposobu i czasu przyjmowania leku informacje:

- czy można przyjmować lek z pokarmem

- czy można przyjmować lek z innymi lekami na receptę( lub odwrotnie), czy można przyjmować w ciąży

- czy można pić alkohol w czasie przyjmowani przepisanego leku

- czy można prowadzić pojazdy mechaniczne

- jakie mogą wystąpić działania niepożądanie i co chory ma zrobić jeżeli one wystąpią

- warunki przechowywania leku

Praktyczna realizacja opieki farmaceutycznej

Czy przepisany lek jest rzeczywiście potrzebny TAK

Czy przepisano właściwy lek TAK

Czy zastosowano właściwą dla danego pacjenta dawkę, schemat i sposób dawkowania TAK

Czy pacjent będzie przyjmował dany lek prawidłowo TAK

Czy przepisany lek będzie wchodził w interakcje z innymi lekami przyjmowanymi przez pacjenta NIE

Czy przepisany lek może wywołać istotne działania niepożądane u pacjenta NIE

Proces opieki

Raz rozpoczęty proces opieki farmaceutycznej musi być kontynuowany i powtarzany tak długo, aż rozwiązane zostaną wszystkie związane z farmakoterapią problemy danego pacjenta lub pacjent ten fizycznie zniknie z pola widzenia farmaceuty

Rozpoznanie, ocena i klasyfikacja problemów lekowych pacjenta

Należy zebrać dane dotyczące wszystkich leków stosowanych przez pacjenta i je zakwalifikować

1. Brak leku (stan nieleczony)

2. Niepotrzebny lek

3. Niewłaściwy wybór leku, niewłaściwa postać farmaceutyczna chory z zaburzeniem wchłaniania - lek doustny)

- chory jest leczony lekiem na który jest uczulony (dopóki nie wystąpią objawy mamy do czynienia z problemem potencjalnym)

- lek droższy i tańszy (zamiany), leki starszych generacji

- lek skuteczny dla danego pacjenta może być nieskuteczny dla innego )lek powinien być skuteczny dla pacjenta, a nie dla choroby)

- leczenie nadciśnienia z chorobami współistniejącymi ( nieselektywne ß-adrenolityki u chorych z astma, indapamid u kobiet w ciąży)

4. Złe dawkowanie

- za mało właściwego leku (dawka powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i warunków pacjenta; ludzie w podeszłym wieku często wymagają mniejszych dawek)

- zbyt długie odstępy czasu (lek o przedłużonym działaniu zastąpiony lekiem o normalnym uwalnianiu). Zbyt krótki okres podawania (antybiotyki)

- za dużo właściwego leku (niewydolność nerek)

- u pacjenta występuje szybki lub wolny metabolizm uwarunkowany genetycznie lub chorob (nadczynność tarczycy)

5. Niepożądane działanie leku (każdy niespodziewany i niepożądany efekt który pojawia się po zastosowaniu dawki leczniczej)

- problem lekowy może być wynikiem działania niepożądanego leku. Problem lekowy jest pojęciem nadrzędnym wobec działania niepożądanego, które jest jedynie jednym z 7 problemów lekowych

- zgodnie z systemem klasyfikacji zaproponowanym przez WHO wyróżnia się cztery rodzaje działań niepożądanych:

A) Zgodne z działaniem farmakologicznym, zależne od wielkości dawki. Szybko ustępują i można je przewidzieć (hipotonia po lekach przeciwnadciśnieniowych, ból głowy po nitratach)

B) Reakcje alergiczne i idiosynkratyczne niezależne od właściwości farmakologicznych leku i od dawki. Nie można ich przewidzieć (wysypka po kotrimoksazolu, u której zastosowano go po raz pierwszy). Są one trudne do uniknięcia i stanowią problem dla pacjenta i. aptekarza.

C) Reakcje które występują ze zwiększoną częstością u osób, które wcześniej były leczone danym lekiem , ale trudno wykazać, ze to lek był przyczyna (NLPZ)

D) Reakcje opóźnione, (odległe w czasie) np. kardiotoksyczne działanie antybiotyków antracyklinowych występujące nawet po wielu latach od zakończenia terapii

6. Interakcje pomiędzy lekami

Są najczęstszą przyczyna problemów lekowych. Dotyczą leków z różnych grup farmakologicznych, ale mogą występować w obrębie tej samej grupy. Niektóre mogą zmieniać metabolizm innych, mogą wpływać na swój metabolizm (karbamazepina), wiązanie z białkami (aspiryna)

Werapamil i diliazemem- nasielnie wpływu depresyjnego na kurczliwość mięśnia sercowego i przewodzenie przedsionkowo-komorowe

7. Pacjenta nie stać na lek

8. Niezdyscyplinowanie pacjenta

Zawsze ma jakąś przyczynę i zadaniem farmaceuty sprawującego opiekę nad nim jest upewnienie się czy pacjent stosuje się do udzielonych zaleceń

Przyczyny niezdyscyplinowania pacjenta:

- występujące działania niepożądane, lub obawa przed ich wystąpieniem (akarboza)

- lek niewygodny w stosowaniu (zażywać 3-4 razy dziennie, opuszcza się pojedyncze dawki)

- obawy i oczekiwania, własne przekonania, wpływy kulturowe, przyzwyczajenia

- sytuacja rodzinna czy finansowa

- brak objawów choroby, czy tez brak widocznej poprawy

Czego można oczekiwać od opieki farmaceutycznej?

1. W zakresie choroby (poprawy stanu zdrowia, wartości mierzonych parametrów - poziom glukozy, cholesterolu, ciśnienie krwi, spowolnienie procesu choroby przewlekłej, unikniecie lub osłabienie powikłań )

3. W zakresie ekonomicznym (uniknięcie niepotrzebnego stosowania leków , zredukowanie przypadków niewłaściwego stosowania leków, uniknięcia zdrowotnych i ekonomicznych skutków niewłaściwego stosowania leków)

4

Wdrożenie planu monitorowania leczenia

Wydanie leku i udzielenie informacji

Opracowanie planu monitorowania leczenia

stwierdzenie występowania problemu lekowego

Rozwiązanie problemu

Uzyskanie informacji od pacjenta i ich analiza

Ustalenie celów terapii

Opracowanie planu terapeutycznego

CYLKICZNY CHARAKTER

OPIEKI FARMACEUTYCZNEJ

---