Publiczne prawo gospodarcze
Wykład 2, 26.02.2011
c.d. poprzedniego wykładu
Zasada proporcjonalności występuje w stosunku do zasady sprawiedliwości społecznej w relacji instrumentalnej. Jest ona instrumentem eliminującym systemu prawnego, regulacje nieracjonalne uniemożliwiające sprawiedliwe kształtowanie stosunków społecznych.
Gdy chodzi o relacje pomiędzy zasadą sprawiedliwości społecznej i zasadą demokratycznego państwa prawnego to zasady te są wzajemnie powiązane.
Zasada pomocniczości
Ma także rangę konstytucyjną. Opiera się ona na założeniu, iż jedynym bytem samodzielnym jest człowiek. Gdy chodzi o życie gospodarcze to stanowi ona, iż państwu przypada jedynie rola pomocnicza, a nie wiodąca, tak więc porządek gospodarczy wymaga takiej organizacji, w której ludzie mają wpływ na rozwój gospodarczy. Państwo jest zaś zobowiązane stosować środki wspierające gospodarkę jedynie w zakresie niezbędnego minimum, jako że nie może ono ograniczać samodzielności, wolności i indywidualnej aktywności jednostek. Stąd też zasada ta oddaje inicjatywę gospodarczą w ręce obywateli, co wyraża zasada wolności gospodarczej.
Zasada pomocniczości ogranicza zakres publicznej działalności gospodarczej w celu ochrony prywatnej przedsiębiorczości. Ma ona także chronić państwo przed zbędnym ryzykiem działalności gospodarczej. W świetle tej zasady podmioty publiczne mogą podejmować działalność gospodarczą dopiero wtedy, kiedy podmioty prywatne nie są w stanie zaspokoić określonych potrzeb społecznych. Tak więc działalność gospodarcza podmiotów publicznych ma być skierowana przede wszystkim na wspieranie prywatnych inicjatyw gospodarczych w wymiarze niezbędnego minimum.
Rolą państwa w gospodarce jest więc podejmowanie różnego rodzaju działalności regulacyjnej, która tworzy sprzyjające warunki dla swobody działalności gospodarczej jednostek i bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
Państwo powinno wystrzegać się rywalizacji z prywatną inicjatywą gospodarczą. Państwo ma wspierać prywatne inicjatywy gospodarcze tak, aby podmioty prywatne mogły podejmować wszelkie przedsięwzięcia gospodarcze.
Zasada proporcjonalności
Jest traktowana jako element zasady demokratycznego państwa prawnego. Jest ona wyrazem dążenia do racjonalizacji działania organów państwowych. Zasadę tę po raz pierwszy zdefiniował niemiecki Trybunał Konstytucyjny, który wyraził pogląd, że prawa podmiotowe mogą być ograniczane tylko wówczas, i tylko w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do ochrony interesu publicznego. Konkretyzując tę zasadę można wskazać na 3 wymogi skierowane do ustawodawcy:
wymóg przydatności
wymóg konieczności
wymóg proporcjonalności w sensie ścisłym
- sensu stricte- w sensie ścisłym
- sensu largo- w sensie ogólnym
-tres faciu nt colegium- trzech tworzy grupę
Pod wpływem tej koncepcji zasada proporcjonalności została także przyjęta w innych systemach prawnych oraz w prawie wspólnotowym.
Zasadę tę w Polsce wprowadza art. 31 ustęp 3 Konstytucji RP, który stanowi, że ograniczenia praw mogą być ustanawiane tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie do jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Zasada ta wyznacza granice dopuszczalnego ograniczenia wolności i praw podmiotowych także związanych z działalnością gospodarczą. Podstawową funkcją tej zasady jest ograniczenie nieuzasadnionych w określonej sytuacji działań organów władzy publicznej.
Z zasady tej wynika nakaz wyważenia interesów- z jednej strony ograniczanych interesów jednostek, a z drugiej protegowanego interesu publicznego. Ochrona tego interesu nie może bowiem powodować nadmiernych ograniczeń wolności i praw podmiotowych.
W każdej sytuacji ustawodawca musi stwierdzić wystąpienie 3 przesłanek:
wymóg przydatności- oznacza iż można korzystać tylko z takich środków ingerencji, które będą zdolne do realizacji zamierzonego celu.
wymóg konieczności- oznacza iż ingerencję uzasadni tylko taka sytuacja, w której to ograniczenie jest konieczne, a jego zakres musi być niezbędny do osiągnięcia zamierzonego celu. Ustawodawca wykorzystał środki najmniej uciążliwe dla wolności i praw jednostek.
przesłanka proporcjonalności- sensu stricte obejmuje obowiązek wyważenia interesu jednostkowego i publicznego. Oznacza iż ograniczenie interesu indywidualnego musi być uzasadnione ważnym interesem publicznym.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej
Podstawowa zasada konstytucyjna prawa gospodarczego. W myśl art. 20 Konstytucji RP, społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP. Koncepcja tej gospodarki powstała w latach '40 XX wieku. Z jej założeń wynika, iż w ramach porządku gospodarczego są realizowane cele wolności sprawiedliwości społecznej realizowane równolegle, w sposób nierozdzielny jako dwa aspekty gospodarowania.
Taka gospodarka jest koncepcją polityczno-ustrojową. Teoria tej gospodarki podkreśla niemożliwość oddzielenia prod. od podziału dóbr i ustroju gospodarczego od ustroju społecznego.
Konkurencyjność gospodarki rynkowej jest gwarantem efektywności i swobody przedsiębiorczości, jednak to nie wystarczy, aby stworzyć sprawiedliwy porządek społeczny.
Istota społecznej gospodarki rynkowej polega na realizacji zasadniczych celów, takich jak stosunkowo liczne miejsca pracy, solidny system ubezpieczeń społecznych i przysposobienie zawodowe oraz godność pracy.
Społeczny charakter gospodarki zakłada także realizację celów, których nie można zrealizować za pośrednictwem mechanizmów rynkowych.
Chodzi o zaspokajanie zbiorowych potrzeb o charakterze użyteczności publicznej. W założeniu model społecznej gospodarki rynkowej postuluje priorytet wzrostu gospodarczego nad opiekuńczą polityką państwa, ograniczaną mechanizmem rynkowym, w szczególności mechanizmem celowym.
Społeczna gospodarka rynkowa opiera się na 3 podstawach, tj. wolności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy partnerów gospodarczych.
Ma charakter programowy, a więc wytycza kierunki zmian aktualnego ustroju gospodarczego. Stąd też celem gospodarczym nie jest wyłącznie osiągnięcie racjonalności gospodarczej, którą wyrażają wskaźniki i kategorie ekonomiczne. Celem jest także tworzenie ciągłych i pewnych materialnych przesłanek umożliwiających jednostce godny rozwój.
Własność prywatna będąca jedną z podstaw tej zasady stanowi podstawę działalności gospodarczej. Nie wyklucza to jednak prowadzenia działalności gospodarczej w oparciu o władze publiczne.
Gdy chodzi o ideę solidarności to Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił iż życie społeczne opiera się na współzależności i współodpowiedzialności wszystkich jego uczestników. Zakłada się przy tym wzajemne zrozumienie między jednostkami, grupami społecznymi i państwem. Idea solidarności wymaga też, aby ciężary kryzysu gospodarczego obarczały wszystkie warstwy społeczne.
Według założeń społecznej gospodarki rynkowej, jednostki same są odpowiedzialne za swoje bezpieczeństwo socjalne, dlatego wzrost gospodarczy ma pierwszeństwo przed podziałem dochodu narodowego. O ile zasada solidarności eksponuje konieczność pomocy, o tyle zasada pomocniczości podkreśla pierwszeństwo ich kompetencji w podejmowaniu działań, w zaspokajaniu potrzeb społecznych. Określa dopuszczalne zakresy pomocy niesionej jednostce przez państwo.
Elementem koncepcji społecznej gospodarki rynkowej jest koncepcja partnerstwa społecznego. Tym samym Konstytucja wprowadziła obowiązek prowadzenia polityki społecznej przez państwo na podstawie dialogu i współpracy partnerów społecznych. Tak więc sfera gospodarcza została objęta dialogiem społecznym. Instytucjonalnym wyrazem tej idei komunikacji społecznej jest Trójstronna Komisja Do Spraw Społeczno- Gospodarczych. Ma ona stanowić forum dialogu społecznego godzącego interesy pracowników, pracodawców i władzy publicznej.
3