ROZDZIAŁ 15

I N F L A C J A

1

ODPOWIEDZI DO WYBRANYCH PYTAŃ

ZRÓB TO SAM!

2.

a) Jaka jest główna teza zwolenników ilościowej teorii pieniądza? Przedstaw ten pogląd w formie równania wymiany Fishera. b) Dlaczego obserwacja rzadko potwierdza opinię, że stopa inflacji jest równa tempu wzrostu ilości pieniądza w gospodarce? Znowu odwołaj się do równania wymiany.

2. a) Zwolennicy ilościowej teorii pieniądza twierdzą, że przyczyną inflacji jest wzrost ilości pieniądza w gospodarce. Przy stałych: nominalnym oprocentowaniu i wielkości produkcji tempo tego wzrostu w przybliżeniu odpowiada tempu infla-cji. Pogląd zwolenników ilościowej teorii pieniądza można zapisać w formie rów-nania wymiany Fishera: M ^.V = Y ^. P, gdzie M to nominalna podaż pieniądza, V - szybkość obiegu pieniądza, Y - realna wartość produkcji (PKB), P - poziom cen.

b) Dane statystyczne wskazują, że zmiany nominalnej podaży pieniądza dokonują się z inną szybkością, a nawet przebiegają w innym kierunku niż zmiany cen. Przyczyną są zmiany wielkości produkcji i powodujące np. „ucieczkę od pieniądza” zmiany poziomu nominalnej stopy procentowej. Skoro M ^. V = Y ^. P, to - przy zmieniających się: szybkości obiegu pieniądza, V, i realnej wielkości produkcji, Y - zmiany podaży środka płatniczego, M, nie muszą powodować takich samych zmian poziomu cen, P.

4.

Załóżmy, że szybkość obiegu pieniądza w gospodarce nie zmienia się a) Czy możliwe jest, że ceny pozostaną stałe, mimo ciągłego wzrostu podaży pie-niądza w gospodarce? Odpowiedź uzasadnij. b) Dlaczego dodatkowa ilość pieniądza nie powoduje wtedy spadku stopy procentowej oraz wzrostu zagre-gowanego popytu i cen?

4.a) Tak, to jest możliwe. Z równania wymiany: M^.V = Y^.P wynika, że przy stałej szybkości obiegu pieniądza i wzroście podaży środka płatniczego, M, po-ziom cen, P, może nie ulec zmianie, jeśli tylko realna wielkość produkcji, Y, rośnie w tempie równym tempu wzrostu podaży pieniądza.

b) Ponieważ zwiększaniu się podaży pieniądza w gospodarce towarzyszy spo-wodowany wzrostem realnej wielkości produkcji wzrost popytu na pieniądz.

6. a)

Czy istnienie renty emisyjnej jest równoznaczne z nałożeniem na społeczeństwo podatku inflacyjnego (rozpatrz po kolei: brak inflacji i hiperinflację)? b) Jak sprawdzić, czy w Polsce istnieje renta emisyjna? c) Kto w Polsce przejmuje rentę emisyjną (podaj przykład)? (Wskazowka: Przeczytaj studium przypadku na końcu rozdziału).

6. a)

Oczywiście, kiedy nie ma inflacji, mimo że państwo - ewentualnie - osiąga do-chody z renty emisyjnej podatek inflacyjny nie istnieje.

Natomiast do hiperinflacji dochodzi na skutek emitowania przez państwo pieniędzy, którym nie odpowiada rosnąca produkcja dóbr. Płacąc tymi pieniędzmi za swoje zobowiązania, panstwo powoduje coraz szybszy wzrost cen, który zmniejsza realną wartość zasobów pieniadza posiadanych przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Renta emisyjna jest bardzo duża; państwo przejmuje część zasobów obywateli, nakładając na nich tzw. podatek inflacyjny.

b)

Aby odpowiedzieć na to pytanie, wystarczy sprawdzić (np. w Roczniku Statys-tycznym GUS), czy ilość banknotow i monet znajdujących się w obiegu w Polsce się zwiększa. Jeśli tak, to oznacza to, że Narodowy Bank Polski emituje banknoty i monety, zwiększając tym samym istniejącą w Polsce bazę monetarną.

c)

Państwo - np. dokonując monetyzacji deficytu budżetowego. Kiedy zmuszony do tego ustawa budżetową Narodowy Bank Polski za wyemitowany przez siebie pieniądz kupuje rządowe papiery wartościowe (bywało tak w latach dziewięć-dziesiątych), państwo może wydać zdobyte w ten sposób środki w celu uregulowania swoich rachunków.

8.

W tablicy są pokazane zmiany stopy bezrobocia i stopy inflacji w Hipotecji w latach 1990-1998 (w %). a) Kiedy chodziło o szok popytowy, a kiedy o szok podażowy? Co to były za szoki? b) Wskaż ich możliwe przyczyny. c) Jak zmienil się indeks cierpienia w Hipotecji między 1990 a 1998 r.?

	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
Inflacja Bezrobocie	5 3	9 7	7 7	5 5	10 4	11 3	9 3	8 5	7 6

Źródło: „Hypothetian Bulletin of Statistics” 1998, nr 2.

8 a) W latach 1990-1992 w Hipotecji ewidentnie doszło do negatywnego szoku podażowego. Przecież jednocześnie nasiliła się inflacja i zwiększyło się bezrobo-cie. Później, w latach 1993-1995 i 1996-1998 mieliśmy do czynienia - odpo-wiednio - z krótkookresowymi i z długookresowymi skutkami pozytywnego szo-ku popytowego. Najpierw inflacja wzrastała, a bezrobocie się zmniejszało, potem zmniejszaniu się tempa inflacji towarzyszył powolny wzrost bezrobocia.

b) Przyczynami zidentyfikowanych szoków makroekonomicznych mogły być np. silny wzrost płac oraz ekspansywna polityka pieniężna państwa.

c)

Indeks cierpienia w Hipotecji między 1990 i 1998 r. zwiększył się z 8 do 13.

10.

Które z tych zdarzeń mogą zostać przywołane jako argument na rzecz tezy o kosztowym, a które jako argument na rzecz tezy o popytowym charakterze inflacji w Polsce. Odpowiedzi uzasadnij. a) Rada Ministrów zaakceptowała wzrost czynszów komunalnych, elektryczności i gazu. b) W 1. półroczu banki udzieliły o 70% więcej kredytów na zakup samochodów niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. c) W ciągu paru lat w Polsce powstała sieć wielu tysięcy bankomatów, a miliony osob zaczęly posługiwać się kartami kredyto-wymi. d) W tym roku długotrwała susza spowodowała spadek produkcji w rolnictwie.

10.

a) Podwyżki cen urzędowych tak ważnych dóbr z powodzeniem mogą spowodo-wać wzrost kosztów produkcji, który wywoła wzrost innych cen. Chodzi o in-flację kosztową.

b) Taka ekspansja kredytowa banków oznacza wzmożoną kreację pieniądza i wzrost podaży środka płatniczego. Efektem będzie zwiększenie się zagregowa-nego popytu i podwyżki cen. Chodzi o inflację popytową.

c) Rozpowszechnienie się bankomatów i kart kredytowych zmniejsza popyt na pieniądz. Powoduje to (ceteris paribus) spadek stopy procentowej i pochodny wzrost zagregowanego popytu. A zatem, chodzi o inflację popytową.

d) Skutkiem suszy jest wzrost cen wielu produktów rolnych. Spowoduje on znaczny wzrost kosztow utrzymania i kosztów produkcji, a w efekcie - inflację kosztową.

12.

Jak s*dzisz, czy te grupy spo*eczne skorzysta*y, czy te* straci*y z powodu in-flacji, kt*ra od wielu lat panuje w Polsce? Odpowiedzi uzasadnij. a) Emeryci, piel*gniarki, rolnicy, wiejscy nauczyciele w latach dziewi**dziesi*tych. b) W*a*ciciele bankowych wk*ad*w walutowych w latach 1989-1991 przecho-wuj*cy w tej formie swoje oszcz*dno*ci. c) Posiadacze mieszka* w centrum Warszawy, Gda*ska, Krakowa, Poznania w drugiej po*owie lat dziewi**dzie-si*tych.

12 a) Chodzi o grupy spo*eczne, co do kt*rych powszechnie wiadomo, *e ich dochody - przeci*tnie rzecz bior*c - nie nad**a*y za tempem polskiej inflacji. Ma-my tu do czynienia z przejawem pewnej szerszej prawid*owo*ci: uzale*nieni od wzgl*dnie sta*ych dochod*w pracownicy zatrudniani przez pa*stwo (w Polsce to si* nazywa „sfera bud*etowa”) zwykle (cho* nie zawsze!) trac* w czasie inflacji.

b)

Na prze*omie lat osiemdziesi*tych i dziewi**dziesi*tych XX w. ceny ros*y w Polsce o wiele szybciej ni* nominalny kurs dolara ameryka*skiego. Efektem by* g**boki (w latach 1989-1991 przekraczaj*cy 90%) spadek realnego kursu waluty amery-ka*skiej (zob. rozdzia* pt. Narz*dzia ekonomisty). Oprocentowanie kont dewizo-wych nie by*o w stanie skompensowa* tego spadku. Dla oszcz*dzaj*cych na kon-tach dewizowych oznacza*o to ogromne straty.

c)

Na podstawie informacji prasowych mo*na s*dzi*, *e - przeci*tnie rzecz bior*c - ceny mieszka* po*o*onych w „dobrych dzielnicach” najwi*kszych polskich miast w drugiej po*owie lat dziewi**dziesi*tych ros*y o wiele szybciej od inflacji. Zno-wu, mamy tu do czynienia z pewn* prawid*owo*ci*. W czasie inflacji zakup - w*a*ciwie wybranych - aktyw*w rzeczowych jest dobr* metod* obrony przed skutkami wzrostu cen.

14.

a) Na czym polega różnica między adaptacyjnymi a racjonalnymi oczeki-waniami inflacyjnymi? b) Czy racjonalne oczekiwania inflacyjne można po-godzić z istnieniem krótkookresowej krzywej Phillipsa? Dlaczego? c) Czy adaptacyjne oczekiwania inflacyjne da się pogodzić z istnieniem pionowej długookresowej krzywej Phillipsa? Dlaczego? d) Jakie Ty masz oczekiwania inflacyjne?

14 a) Z adaptacyjnymi oczekiwaniami inflacyjnymi mamy do czynienia, kiedy lu-dzie spodziewają się, że przyszłe tempo inflacji będzie zbliżone do obecnego tem-pa inflacji, z pewnym opóźnieniem dostosowując swoje poglądy do zmiany rze-czywistego tempa wzrostu cen. Natomiast racjonalne oczekiwania oznaczają, że ludzie w pełni wykorzystują dostępną informację o stanie gospodarki, fachowo dokonując odpowiednich prognoz i błyskawicznie dostosowując swoje zachowa-nie do ich treści.

b) Nie. Na przykład, po szoku popytowym ludzie o racjonalnych oczekiwaniach inflacyjnych przewidują, że ostatecznie spowoduje on wzrost cen, i natychmiast żądają odpowiedniej podwyżki wynagrodzeń. W efekcie jedynym skutkiem eks-pansywnej polityki gospodarczej jest wzrost cen. Wzrostowi stopy inflacji nawet w krótkim okresie nie towarzyszy spadek stopy bezrobocia.

c) Tak. Jak pamiętamy, bezpośrednio po pozytywnym szoku popytowym tempo inflacji zwiększa się. Kiedy oczekiwania inflacyjne są adaptacyjne, dopiero z pewnym opóźnieniem powoduje to, że ludzie zaczynają się spodziewać wyższego niż do tej pory wzrostu cen. W efekcie stawki płac zaczynają rosnąć z pewnym opóźnieniem w stosunku do spowodowanego szokiem popytowym wzrostu cen. Sprawia to, że w krótkim okresie wzrostowi stopy inflacji towarzyszy zwiększe-nie się produkcji i spadek stopy bezrobocia. W długim okresie wzrost wynagro-dzeń powoduje powrót produkcji do wielkości produkcji potencjalnej. Krzywa Phillipsa okazuje się pionową linią.

d)

Ja? Mieszane: adaptacyjno-racjonalne.

16.

a) Dlaczego wiarygodność polityki antyinflacyjnej państwa w decydujący sposób wpływa na powodzenia operacji hamowania inflacji? Wykonaj odpo-wiedni rysunek z krzywą Phillipsa. b) Co to znaczy, że aby zwiększyć tę wia-rygodność państwo może „wyrzucić kierownicę” (wskazówka: pamiętasz roz-dział pt. Formy rynku?)? Podaj przykład takiego „wyrzucenia kierownicy”.

16 a) Warunkiem trwałego obniżenia inflacji z poziomu π₁ do poziomu π₂ jest zaakceptowanie przez świat pracy znacznej obniżki płac. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy pracownicy wierzą, że tempo wzrostu płac rzeczywiście spadnie z π₁ do π₂. Zmniejszenie tempa wzrostu płac nominalnych nie oznacza wówczas spad-ku płac realnych.

Rysunek 15B

b) „Wyrzucenie kierownicy” oznacza tu operację, którą w rozdziale pt. Formy rynku (zob. zadanie 14 ze str. 216) nazywaliśmy „samoograniczeniem” (ang. pre-commitment). Polega ona na świadomym ograniczeniu własnych możliwości przyszłych działań w celu skłonienia kogoś do pożądanych zachowań. Przykła-dem może być rządowa propozycja ustawy zwiększającej niezależność banku centralnego.

UWAGA, BŁĄD!

Wykaż, że te opinie są nieprawdziwe: a) Jedyną przyczyną powszechnej nie-chęci do inflacji jest powodowana nią drożyzna. b) Znaczny deficyt bud*eto-wy zawsze powoduje szybki wzrost tempa inflacji. c) Inflacja sprzyja inwestycjom, bo podnosi ceny dóbr wytwarzanych przez przedsiębiorstwa. d) Z punktu widzenia ekonomisty najlepszym sposobem zwalczenia inflacji jest „zamrożenie” płac i cen, czyli wprowadzenie zakazu ich podnoszenia. e) Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. w Polsce szalała hiperinflacja.

a) Nie. Dla wielu gospodarstw domowych i przedsiębiorstw ważne są inne skutki inflacji, takie jak np. wzrost kosztów transakcyjnych i zakłócenie rachunku eko-nomicznego.

b) Nie. Deficyt bud*etowy staje si* przyczyn* inflacji wtedy, gdy - przy stosun-kowo stromej linii zagregowanej poda*y - powoduje zwi*kszenie si* ilo*ci pie-ni*dza i (lub) zagregowanego popytu w gospodarce.

c) Nie. Ceny zużywanych czynników produkcji mogą wzrastać jeszcze szybciej.

d) Nie. Koszty takiego zabiegu są ogromne, zwłaszcza wtedy, gdy jest on stosowany w dłuższym okresie. Ceny przestają wtedy informować producentów o preferencjach nabywców, co prowadzi do marnotrawstwa zasobów.

e) Czy rzeczywiście „szalała”? Miesięczna stopa inflacji w Polce najwyższy po-ziom osiągnęła w dwóch nie następujących po sobie miesiącach: w październiku 1989 r. (54,8%) i w styczniu 1990 r. (79,6%). Tymczasem spełnienie kryterium Cagana wymaga trwającego wiele kolejnych miesięcy przekroczenia przez mie-sięczne tempo inflacji granicy 50%. W dodatku w Polsce chodziło raczej o pojedyncze skoki cen (tzw. inflacja korekcyjna), spowodowane mającym na celu zlikwidowanie nierównowagi na rynku dóbr „uwolnieniem” cen, a nie o ciągły, coraz szybszy wzrost cen, którego przyczyną jest finansowanie wydatków państwa „podatkiem inflacyjnym”.

6

---