Kalkulacja doliczeniowa - teoria

Ma zastosowanie do obliczania jednostkowych kosztów wytworzenia wyrobów w przedsiębiorstwach o produkcji jednostkowej lub seryjnej, gdy wyroby te odznaczają się znaczną odmiennością. Podstawą kalkulacji doliczeniowej jest grupowanie kosztów wytworzenia produktów ze względu na możliwość ich przyporządkowania obiektom kalkulacji. W związku z tym wyróżnia się dwie kategorie kosztów:

1. koszty bezpośrednie związane z wytwarzaniem odrębnych obiektów kalkulacyjnych,

2. koszty pośrednie, będące kosztami wspólnymi dla wytwarzania wszystkich produktów.

Kalkulacja doliczeniowa polega na tym, że:

1. koszty bezpośrednie odnosi się wprost na właściwe obiekty kalkulacyjne na podstawie odpowiednich obiektów źródłowych,

2. koszty pośrednie podlegają doliczeniu do kosztów bezpośrednich za pomocą odpowiednio dobranych kluczy doliczeniowych.

Procedura kalkulacji doliczeniowej obejmuje następujące czynności:

1. określenie obiektów kalkulacyjnych kosztów,

2. założenie karty kalkulacyjnej kosztów dla każdego obiektu kalkulacyjnego,

3. gromadzenie na karcie kalkulacyjnej kosztów bezpośrednich dotyczących danego obiektu kalkulacyjnego na podstawie dokumentów źródłowych,

4. doliczenie kosztów pośrednich do kosztów bezpośrednich zgromadzonych na kartach kalkulacyjnych, za pomocą odpowiednio dobranych kluczy doliczeniowych.

Wyróżnia się dwie odmiany kalkulacji doliczeniowej: kalkulację doliczeniową zleceniową i kalkulację doliczeniową asortymentową.

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach o produkcji jednostkowej i małoseryjnej. Polega ona na tym, że obiektem kalkulacyjnym kosztów jest każde zlecenie produkcyjne, dla którego prowadzi się odrębną kartę kalkulacyjną kosztów. Ponoszone koszty bezpośrednie gromadzi się w przekroju pozycji kalkulacyjnych wprost na karcie kalkulacyjnej tego zlecenia. Kwotę kosztów pośrednich dolicza się do kosztów bezpośrednich zlecenia na podstawie ustalonych kluczy doliczeniowych tych kosztów. Koszty zgromadzone na karcie kalkulacyjnej zlecenia stanowią podstawę ustalenia kosztów wytworzenia wyrobów wykonywanych w ramach danego zlecenia. Stosuje się do tego odpowiednie odmiany kalkulacji podziałowej.

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa ma zastosowanie w przedsiębiorstwach o produkcji średnioseryjnej i wielkoseryjnej. Polega ona na tym, że karty kalkulacyjne kosztów zakłada się dla danego asortymentu lub grupy asortymentowej wyrobów. Wtedy na karcie kalkulacyjnej gromadzone są koszty takich samych lub podobnych wyrobów wytwarzanych w danym okresie, przy czym wyroby te mogą być przedmiotem różnych zleceń produkcyjnych. Koszty bezpośrednie ujmuje się wprost na kartach kalkulacyjnych, natomiast koszty pośrednie podlegają doliczeniu do kosztów bezpośrednich na podstawie kluczy doliczeniowych. Przed ostatecznym ustaleniem jednostkowych kosztów wytworzenia należy w końcu okresu sprawozdawczego dokonać podziału kosztów asortymentu na koszty produkcji gotowej oraz koszty produkcji niezakończonej. Do ustalenia jednostkowych kosztów wytworzenia produktów gotowych stosuje się odpowiednie odmiany kalkulacji podziałowej.

Rozliczanie kosztów pośrednich jest tym etapem rozliczania kosztów, którego zadaniem jest podział kosztów zakupu, kosztów wydziałowych, kosztów sprzedaży i kosztów ogólnego zarządu na poszczególne obiekty odniesienia kosztów. Podstawowym problemem związanym z rozliczaniem poszczególnych pozycji kosztów pośrednich na obiekty odniesienia kosztów jest dobór właściwych kluczy rozliczeniowych (kluczy doliczeniowych, podziałowych) tych kosztów. Kluczem rozliczeniowym kosztów jest pewna wielkość pomocnicza stanowiąca podstawę rozliczenia sumy kosztów pośrednich między poszczególne obiekty odniesienia kosztów. Klucze rozliczeniowe poszczególnych pozycji kosztów pośrednich stosowane w danej jednostce gospodarczej powinny być określone w zakładowym planie kont, przy uwzględnieniu warunków jej funkcjonowania. Przedstawiona niżej specyfikacja kluczy rozliczeniowych różnych pozycji kosztów pośrednich nie ma zatem charakteru obligatoryjnego i uniwersalnego.

Jako podstawę rozliczenia kosztów zakupu przyjmuje się najczęściej:

• ilość zużytych materiałów bezpośrednich,

• wartość zużycia materiałów.

Kluczami rozliczeniowymi kosztów wydziałowych mogą być:

• przy produkcji pracochłonnej: wynagrodzenia bezpośrednie (ewentualnie z narzutami) lub liczba przepracowanych roboczogodzin,

• przy produkcji zmechanizowanej: czas pracy maszyn i urządzeń lub zużycie energii technologicznej,

• przy produkcji materiałochłonnej: ilość zużytych materiałów bezpośrednich lub wartość zużycia materiałów.

Do rozliczenia kosztów sprzedaży stosuje się takie podstawy, jak np.:

• ilość lub wartość produkcji sprzedanej,

• koszt wytworzenia,

• koszty bezpośrednie.

Najczęściej stosowanymi kluczami rozliczeniowymi kosztów ogólnego zarządu są:

• ilość lub wartość produkcji sprzedanej,

• suma kosztów bezpośrednich,

• koszt wytworzenia,

• koszty przerobu.

Dla dokonania rozliczenia danej pozycji kosztów pośrednich na poszczególne obiekty odniesienia kosztów oblicza się współczynnik narzutu kosztów pośrednich zgodnie ze wzorem:

W_N = KP / KR

W_N - współczynnik narzutu kosztów pośrednich,

KP - koszty pośrednie podlegające rozliczeniu,

KR - klucz rozliczeniowy kosztów pośrednich

Współczynnik narzutu kosztów pośrednich W_N informuje o tym, jaka kwota kosztów pośrednich KP przypada na jednostkę klucza rozliczeniowego kosztów KR.

Wykorzystując współczynnik W_N oblicza się kwoty narzutów kosztów pośrednich przypadające na poszczególne obiekty odniesienia kosztów. Może to być wyrażone następującym wzorem:

KP_A = W_N x KR_A

---