4
Psychoterapia poznawcza
Korzysta z technik behawioralnych
Koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych
Myślenie wpływa na emocje i zachowanie.
Dlatego
zniekształcenia w zakresie przekonań i przetwarzania informacji lub deficyty w umiejętnościach poznawczych wpływają na powstawanie zaburzeń emocjonalnych i zachowania.
(Bandura 1986).
Mechanizm działania przekonań na emocje
(1) wydarzenie o charakterze negatywnym stresujące → (2) system przekonań → (3) emocjonalne konsekwencje.
wyjaśnienie zdarzenia na podstawie racjonalnych przekonań
powoduje adekwatne emocjonalne konsekwencje, jak smutek, żal, przykrość, oraz determinację, aby zmienić to, co można zmienić w celu zapobieżenia pojawieniu się znowu podobnego zdarzenia.
wyjaśnienie zdarzenia na podstawie nieracjonalnych przekonań
powoduje nieadekwatne emocjonalne konsekwencje, jak depresja, wrogość, lęk, poczucie daremności w podejmowaniu wysiłku, poczucie bezwartościowości.
Mechanizm działania przekonań na emocje Konsekwencje myślenia w kategoriach „muszę” i „powinienem”
Myślenie w kategoriach „muszę” i „powinienem” sprawia, że pragnienia i preferencje uzyskują status konieczności.
Wtedy bowiem to, co człowiek „chce” osiągnąć, zamienia się w to, co „musi” osiągnąć. Dotyczy to różnych dziedzin: „Muszę odnieść sukces”, „Muszę być doceniony”, „Muszę być dobrze traktowany”, „Życie musi być dobre i łatwe”.
Pochodną tego sposobu myślenia jest wyolbrzymiona ocena negatywnych wydarzeń i niska odporność na frustrację.
Jeśli ktoś jest przekonany, że musi coś osiągnąć i tak się nie dzieje, to myśli: ”Nie zniosę tego, że nie mam tego, co muszę mieć”.
Pochodną jest także ocenianie wartości własnej i innych ludzi na podstawie tego, czy osiąga się to, co „musi” się osiągnąć.
Jeśli się tego nie osiąga, wtedy reakcją jest deprecjonowanie wartości własnej lub innych i potępianie za to.
Przekonania dotyczące własnej osoby i ludzi i pochodzące od nich myśli automatyczne
Aron Beck wyróżnia dwa rodzaje przekonań.
1. Podstawowe dysfunkcyjne założenia dotyczące własnej osoby oraz innych ludzi
Ukształtowane w dzieciństwie i pozostające na granicy świadomości
2. Pochodne od tych założeń myśli automatyczne,których treść zależy od kontekstu sytuacji.
Na przykład, ktoś przyjmuje dysfunkcyjne założenie o sobie: ”jestem głupi”. gdy staje przed nim trudne zadanie, pojawia się myśl automatyczna „nie poradzę sobie” lub „i tak wszystko popsuję” , a wraz z nią lęk przed wykonaniem zadania i odłożenie go.
Beck przyjmuje, że pod wpływem zmiany myśli automatycznych może nastąpić zmiana przekonania o sobie na głębszym poziomie.
Przykład przekonań związanych z depresją, lękiem uogólnionym i społecznym
Przekonania o sobie: ja jestem bezwartościowy,
świat jest niesprawiedliwy
a przyszłość beznadziejna
Ocena wydarzenia negatywnego: ja je spowodowałem,
ma ono wpływ na wiele dziedzin mojego życia
skutki trwają do końca życia
Lęk: uogólniony - wyolbrzymiona ocena zagrożeń i zaniżona ocena własnych możliwości
Fobia społeczna: ma się defekt lub jest się nieprzystosowanych , gdy to się ujawni w sytuacji społecznej, doprowadzi do ośmieszenia lub negatywnej oceny.
Dysfunkcyjne przekonania wiążą się ze zniekształcaniem procesu przetwarzania informacji w taki sposób, aby potwierdzić przekonanie
(1) Myślenie typu „wszystko albo nic” „Jeśli nie mam wszystkiego, to nie mam nic”
(2) Generalizowanie negatywnych wydarzeń: „jedno negatywne wydarzenie nieuchronnie zwiastuje nadejście innych negatywnych zdarzeń”
(3) Skupianie się na negatywnych aspektach sytuacji, a pomijanie pozytywnych
(4) Wyolbrzymianie minusów a pomniejszanie plusów
(5) Negatywne emocje dowodem, że się coś złego zrobiło” „Czuję się winny, więc musiałem zrobić coś złego”.
(6) Stosowanie negatywnych nazw: wywołuje reakcję emocjonalną negatywną.
(7) Potwierdzanie negatywnego myślenia o sobie na podstawie nieistotnych faktów, na przykład: „Wszyscy na mnie patrzyli, bo miałam wzdęty brzuch”.
(8) Myślenie zdominowane przez powinności i nakazy: „powinienem” i „muszę” .
(Burns 1980):
Koncepcja terapii oparta na teorii poznawczej
Terapia poznawcza koncentruje się na procesach umysłowych.
Jej celem jest zmiana przekonań i zachowań (modyfikacja poznawczo- behawioralna).
Aby wyeliminować problemy emocjonalne i zachowania, trzeba oddziaływać na myślenie i wprowadzić zmianę w myśleniu.
Zmiana w myśleniu wywołuje zmianę w emocjach i zachowaniu.
1. Modyfikowane są nieracjonalne przekonania
Eliminowanie przekonań nieracjonalnych i wprowadzanie w ich miejsce nowych, takich, które nie powodują negatywnych skutków w zakresie emocji i zachowania.
2. Uzupełniane są deficyty umiejętności poznawczych
Ujawnianie nieracjonalnych przekonań
Ujawnienie interpretacji wydarzenia, które budzi negatywne emocje.
zadając pacjentowi pytania dotyczące interpretacji sytuacji, która budzi negatywne emocje,
bądź prosząc go o wyobrażenie sobie lub odegranie jej i zwracanie uwagi, jakie myśli się pojawią
lub proponując mu obserwowanie, jakie myśli towarzyszą sytuacjom budzącym negatywne emocje w życiu codziennym.
Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań przez zakwestionowanie ich wartości, aby pacjent chciał je odrzucić
1. Bada wartość przekonania pod względem jego zgodności z rzeczywistością społeczną: „Jakie są dowody na to, że zawsze musisz dobrze sobie radzić w pracy i stale zadowalać szefa?”.
2. Może odwoływać się do logiki w przypadku przekonań, które nie wynikają z przesłanek, na których się opierają: „Jaki jest związek między dwoma częściami tego stwierdzenia: «Muszę zawsze sobie dobrze radzić w pracy i zadowalać szefa, ponieważ wtedy zasługuję na szczęście»?”.
3. Może odwoływać się do złych skutków utrzymywania przekonania: „Jakie są skutki myślenia, że musisz zawsze dobrze sobie radzić w pracy i stale zadowalać szefa?”.
4. Prosi, aby pacjent obronił zasadność nieracjonalnego przekonania: „Jaki dowód masz na to, że musisz odnieść sukces, aby mieć poczucie własnej wartości” lub „Udowodnij, że musisz być popularny, aby czuć się szczęśliwy”.
Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań przez testowanie ich prawdziwości w rzeczywistości - kwestionowania ich wartości, aby pacjent chciał je odrzucić
Pacjent sprawdza, czy jego założenia są słuszne, i przeprowadza w tym celu eksperymenty.
Zbiera empiryczne dane na temat słuszności przekonań na podstawie testowania rzeczywistości.
Na przykład, terapeuta sugeruje podjęcie pewnego działania, które ma na celu dostarczenie pacjentowi przyjemnych doznań. Ten zaś odpowiada, że z góry wie, iż nie doświadczy przyjemności. Wtedy terapeuta prosi, aby potraktował to przekonanie jako hipotezę i przeprowadził eksperyment w celu sprawdzenia jej.
Jeśli pacjent na przykład stwierdza, że nie jest w stanie znieść odrzucenia przez płeć przeciwną, wtedy ma za zadanie poprosić trzy osoby płci przeciwnej o spotkanie i sprawdzić w ten sposób hipotezę, że nie jest w stanie znieść odrzucenia.
Jeśli perfekcjonista twierdzi, że nie jest w stanie znieść sytuacji, gdy coś jest nie w porządku z jego wyglądem, ma za zadanie na przykład, nosić dwie skarpetki w różnym kolorze.
Jeśli pacjent depresyjny twierdzi, że nie doświadczy przyjemności, idąc do teatru, ponieważ nic mu nie sprawia przyjemności, ma za zadanie pójść do teatru i stwierdzić empirycznie, czy miało to wpływ na jego nastrój.
Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i zachowania Trening radzenia sobie ze stresem -
„trening uodporniania się stres”
Ma na celu poprawienie umiejętności radzenia sobie w stresujących, interpersonalnych sytuacjach.
Opiera się na założeniu, że przyczyną braku tych umiejętności, a co za tym idzie doświadczania w nich stresu są deficyty w zakresie myślenia i zachowania.
Na przykład brak asertywności u pacjenta z depresją może wynikać z przekonania, że nie powinien wyrażać swoich potrzeb.
■ Łączy (1) modyfikację przekonań z (2) behawioralną techniką zwaną treningiem samoinstruowania, która polega na kierowaniu własnym zachowaniem przez dawanie sobie instrukcji.
Pacjent obserwuje, jak terapeuta radzi sobie w sytuacji społecznej, w której on sobie nie radzi, a następnie podaje sam sobie instrukcje dotyczącą modelowego zachowania równocześnie powtarzając to zachowanie.
Gdy się znajdzie w rzeczywistej sytuacji wypowiada w myślach instrukcję, na przykład: „Mam prawo wyrażać swoje potrzeby” i zachowuje się adekwatnie do niej, na przykład prosi zwierzchnika o takie godziny pracy, które najlepiej odpowiadają jego potrzebom.
■ Trening może dotyczyć uczenia się pozytywnych opinii na własny temat, może włączać techniki relaksacyjne (Meichenbaum, 1977). Może być wspomagany wyobrażaniem sobie siebie w stresujących sytuacjach i werbalizowaniem uczuć oraz odgrywaniem konstruktywnych zachowań w sytuacjach symulowanych, co powoduje obniżenie poziomu lęku i ułatwia wprowadzenie zmiany zachowania.
Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i zachowania Trening rozwiązywania problemów
Uczy, jak rozwiązywać problemy interpersonalne i intrapsychiczne. Opiera się na założeniu, że głównym źródłem problemów zarówno natury intrapsychicznej, jak i interpersonalnej są deficyty poznawcze, które prowadzą do braku umiejętności ich rozwiązywania (Nezu i in. 1989).
Obejmuje następujące kroki:
precyzyjne definiowanie problemu,
generowanie jak największej liczby alternatywnych rozwiązań,
wybór najlepszego rozwiązania,
planowanie wprowadzenia rozwiązania w życie,
ocena skutków, jakie dała realizacja tego rozwiązania.
W przypadku, gdy wybrane rozwiązanie nie wyeliminowało problemu lub ograniczyło go tylko, należy wybrać inny sposób, zastosować i ocenić skuteczność.
Jest uważany za metodę poznawczą, ponieważ dotyczy umiejętności podejmowania decyzji.
Wykorzystuje behawioralne odgrywanie ról, gdy istnieje potrzeba wypróbowania nowego zachowania.