Klaudia Grabarczyk, Marlena Grzesik
Studia stacjonarne II' gr. C2
Kierunek: Pedagogika
PREKURSORZY OŚWIATY DOROSŁYCH
W książce Tadeusza Aleksandra została przybliżona definicja prekursora. „Prekursor” to człowiek, który w danej dziedzinie wyprzedza innych, zapowiada jakiś nowy kierunek. Prekursorów oświaty dorosłych jest wielu, zarówno w Polsce jak i za granicą.
Pierwszym opisywanym przez nas prekursorem jest Kazimierz Osiński. Urodził się on w 1738 roku a zmarł w Warszawie w 1802 roku. Był znanym pedagogiem, autorem i tłumaczem dzieł z zakresu fizyki i chemii. W związku ze swoimi zainteresowaniami zorganizował pierwszą szkolną pracownię chemiczną, odbywały się w niej wykłady publiczne z pokazami doświadczeń. Zajmowano się tam objaśnianiem zasad działania pomp, sikawek, młynów i tartaków. Jednym z najpopularniejszych dzieł było: „Robota machiny powietrznej pana Mongolfier”, w którym objaśniał zasady lotów i budowy balonów. Można powiedzieć więc, że Osiński zapoznawał społeczeństwo polskie z najnowszymi osiągnięciami techniki. Innym równie ważnym dziełem było „Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów”. Podobnie jak we wcześniejszym dziele, dawał porady dotyczące techniki. Osiński przysłużył się andragogice poprzez nauczanie dorosłych sposobu wykorzystania techniki i mechaniki w życiu codziennym.
Kolejnym polskim prekursorem był Paweł Brzostowski. Urodził się w 1738 roku, zmarł w 1827 roku. Osoba duchowna, kanonik wileński, jeden z inicjatorów reform włościańskich. Jego działalność polegała na tłumaczeniu dzieł z języka włoskiego i francuskiego. Poświęcał się on przede wszystkim wsi i rolnictwu, dlatego wydał dwutomową książkę „Dzieło o rolnictwie” oraz kilka broszur np. „Opisanie kościołów „malowań” w Rzymie i w kraju”. Jego działalność skupiała się na społeczeństwie chłopskim, ponieważ podjął działania na rzecz poprawy warunków cywilizacyjnych i oświatowych. Zorganizował również życie wsi na zasadzie samorządu czyli posiadanie własnego samorządu lokalnego, policji, szkoły i lekarzy. Brzostowski sprzyjał rozwojowi czytelnictwa, poprzez zakładanie domów ludowych. Poprzez kształcenie się w Rzymie i poznawaniu obcej kultury przeniósł na grunt polski tamtejsze zwyczaje i poglądy. Skupił się przede wszystkim na niższej warstwie społecznej, pomagając im w rozwoju swojego społeczeństwa.
Feliks Radwański to trzeci opisywany przez nas prekursor oświaty dorosłych. Urodził się on w 1756 roku, zmarł w 1826 roku. Uczestniczył w pracach uniwersyteckich w ostatnim dziesięcioleciu działalności Komisji Edukacji. Był znanym architektem, profesorem matematyki, mechaniki i hydrauliki w UJ w Krakowie. Jako pierwszy w tym mieście mówił o zasadach działania maszyn parowych oraz omawiał inne urządzenia ułatwiające pracę rąk ludzkich. Jego działalność opierała się o stworzeniu dobrze zaopatrzonych gabinetów modeli, jak tartaki, młyny, pompy, mosty zwodzone. W swoich poglądach opowiadał się za przyznaniem chłopom dóbr akademickich. Był zaangażowany w poprawę życia chłopów i przygotowania ich do zawodu. W myśl tę napisał „Kalendarz polski i ruski na rok p. 1777”, jak również „Dziennik Gospodarski Krakowski”.
Stanisław Staszic to jeden z najwybitniejszych prekursorów polskiej oświaty dorosłych. Urodził się w 1755 roku a zmarł 1826. Zdobył on staranne wykształcenie, pobierał nauki za granicą. Był księdzem, działaczem politycznym, filozofem, pisarzem, publicystą jak również nauczycielem synów kanclerza Andrzeja Zamoyskiego co dało mu możliwość zapoznania się z problemami społeczno- ustrojowymi Polski. Zasłynął z dzieła pt. „Przestróg dla Polski- 1790.”.Swoja działalność kontynuował jako członek izby edukacyjnej i autor projektów oświatowych, był również członkiem Komisji Rządowej Wyznań Religijnych Oświecenia Publicznego jak również współorganizatorem Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Akademicko Górniczej. Dla oświaty dorosłych zasłużył się przez założenie Hrubieszewskiego Towarzystwa Rolniczego, dzięki której organizowano szkoły elementarne, fundowano stypendia dla młodzieży w szkołach wyższych oraz organizowano opiekę nad sierotami. Utworzył również szkółki niedzielne w stolicy dla ubogiej młodzieży rzemieślniczej. Na jej program składała się nauka czytania i pisania oraz poznawanie czterech działań arytmetycznych i opanowanie rysunku technicznego.
Izabela Czartoryska jest kolejną prekursorką andragogiki. Urodziła się w 1746 roku, zmarła w 1835 roku. Nie otrzymała zbyt starannego wykształcenia, ponieważ została wcześnie osierocona. Pomimo przeciwności losu odbywała liczne podróże zagraniczne, zdobywała kontakty z ludźmi ze sfer rządowych i dyplomatycznych. Jej działalność oparła się na utworzeniu muzeum po tym, jak Polska utraciła niepodległość. Pierwsze z jej popularnych dzieł to „O sposobie zakładania ogrodów”, a drugie to „Pielgrzym w Dobromilu, czyli nauki wiejskie”. Ukazywała tam poglądy dotyczące praktycznych wskazówek życia wiejskiego.
Jan Chodźko urodził się w 1777 roku a zmarł 1851 roku. Był prawnikiem, pisarzem, działaczem społecznym i oświatowym. Wizytował m.in. szkoły prowadzone metodą Lankastera. Do szkółek tych uczęszczały dziewczęta z chłopcami i to zarówno dzieci rzemieślnicze, chłopskie jak i szlacheckie. W swoich działaniach skupiał się przede wszystkim na teatrze i organizowaniu wolnomularstwa narodowego (tajna organizacja niepodległościowa). Książka zasługująca na uwagę to „Pan Jan ze Świsłoczy, kramarz wędrujący”, ponieważ służyła krzewieniu mądrości na wsi.
Lucjan Siemieński był literatem, spiskowcem, emigrantem i działaczem patriotycznym urodzonym w 1807 roku. Zmarł siedemdziesiąt lat później. Studiował w Odessie. Znanym dziełem jest „Wieczory pod lipą, czyli historię narodu polskiego, opowiadane przez Grzegorza spod Racławic”- są to pogadanki historyczne krzepiące ducha narodowego Polaków. Dwukrotnie dzieło to wydano pod zmienionym tytułem: „Wieczory w Ojcowie- czyli opowiadania Grzegorza o dawnych czasach Rzeczpospolitej Polskiej spisane przez L…S…”. W andragogikę wpisał się tym, że proponował odejście od romantycznego nastawienia i skupienia się na walce o narodowość.
Następnym prekursorem oświat dorosłych był Konrad Prószyński. Żył w latach 1851- 1908. Był redaktorem, publicystą, działaczem oświatowym, założycielem i redaktorem gazety świątecznej. W swojej działalności zaangażował się w pracę oświatową m.in. w Wydziale Czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Był współzałożycielem tajnego Towarzystwa Oświaty Narodowej, której zadaniem było organizowanie oświaty dla ludu, zorganizowanie bibliotek i czytelni wiejskich. Do andragogiki wpisał się przez opracowanie oryginalnej książki „Elementarz, na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni” do nauczania dorosłych analfabetów. Następnym podręcznikiem, który wydał Prószyński był „Obrazkowa nauka czytania i pisania” oraz „Elementarz dla samouków”. Dzieło to jest uznane za najlepszy elementarz świata. Największym osiągnięciem była jednak „Gazeta Świąteczna” działająca na nowych zasadach bo korespondująca z czytelnikami popularyzowała sprawy gospodarki rolnej, gminne i szkolne oraz rzemiosła. Ważny dla andragogiki jest fakt iż Pruszczyński zajmował się sprawami zdrowia publicznego, walczył przez to z niechęcią do postępu rolnego, lenistwem i pijaństwem.
Stanisław Michalski urodził się w roku 1865 a zmarł w 1949. Zasłynął w działalności w Czytelni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności jako inżynier na Wydziale Mechanicznym Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. W porozumieniu z Adamem Machrburgiem i Ludwikiem Krzywickim wydali „Poradnik dla samouków”. Tom 1 tego dzieła obejmował matematykę i nauki przyrodnicze, tom 2 nauki filozoficzne i historyczne, tom 3 nauki społeczno-prawne i filozoficzne, tom 4 systemy kształcenia i dalszy ciąg nauk filozoficznych. Na dzieło to było duże zapotrzebowanie, ponieważ rekompensowało braki w zaborze rosyjskim polskiego uniwersytetu. Rozbudowanemu zapałowi młodzieży do samokształcenia przychodziły z pomocą liczne wydawnictwa naukowe i popularne, wśród których szczególnie wielkie zasługi miał właśnie Michalski. Dla andragogiki przyczynił się tym, iż sugerował samokształcenie, do którego zdolne są tylko osoby dorosłe.
Prekursorką andragogiki była także Jadwiga Dziubińska. Działaczka społeczno-oświatowa, związana z ruchem ludowym, pedagog, autorka nowatorskich programów wychowawczych dla młodzieży wiejskiej, żyjąca w latach 1874- 1937. Była wychowanką Uniwersytetu „Latającego”, przeforsowała Ustawę o szkolnictwie rolniczym, zgodnie z którą w każdym powiecie miały powstać dwie szkoły rolnicze: żeńska i męska. W swojej działalności założyła Seminarium dla Nauczycielek Szkól Rolniczych wraz z Uniwersytetem Ludowym w Sokołówku.
Do działaczy społeczno-oświatowych dużego pokroju należeli:
Zofia Solarzowa
Ignacy Solarz
Aleksander Patkowski
Prekursorzy przysposobienia rolniczego młodzieży wiejskiej w latach międzywojennych oraz nowoczesnego upowszechniania wiedzy rolniczej wśród dorosłych:
Edmund Błaszczyk
Bohdan Dederk
Prekursorzy oświaty dorosłych z zakresu wychowania dorosłych przez ruch śpiewaczy i teatralny:
Zygmunt Gargas
Jędrzej Cierniak
Prekursorzy oświaty dorosłych w poszczególnych regionach ziem polskich:
Józef Lompa
Izydor Gulgowski
Gustaw Gizewiusz
Józef Londzin
Poza granicami Polski można wymienić również kilku prekursorów oświaty
dorosłych.
Pierwszym z nich był Tomasz Gresham. Żył w latach 1519-1579, był m.in. politykiem gospodarczym, odkrywcą prawa rządzącego obiegiem pieniądza. W swojej przede wszystkim działalności organizował odczyty i wykłady dla dorosłych.
Kontynuatorem działalności Greshama był Robert Owen. Urodził się w 1777 roku a zmarł w 1858 roku. Był jednym z wielkich socjalistów utopijnych XIX wieku, ponieważ uważał, że najskuteczniejszym środkiem kształcenia charakteru ludzkiego w kierunku pozytywnym są planowane zmiany przeprowadzone w środowisku życia człowieka. Jego dzieła odgrywały ważną rolę w rozwoju socjalistycznej myśli naukowej, a pionierskie wysiłki oparcia życia masy robotniczych na nowych, zbliżonych do socjalizmu zasadach ekonomicznych uzyskało bardzo pozytywna ocenę. W swojej działalności przyczynił się do skrócenia dnia pracy robotników New Lenark, do założenia kasy chorobowej i wypłacenia robotnikom normalnych zarobków. Owen propagował nowy ustrój społeczny oparty na wspólnej własności, równości między ludźmi i powszechnej pracy, miał zapewnić ludzkości nie tylko dobrobyt materialny, ale także tężyznę moralną. Rober Owen powołał kluby dyskusyjne, założył czytelnie i świetlice oraz przeprowadzał wykłady powszechne na temat norm i zasad życia moralnego, tolerancji religijnej, wolności osobistej.
Kolejnym prekursorem był Georg Birkbeck. Żył w latach 1776-1841. Był profesorem fizyki i chemii uniwersytetu w Glasgow. W swoich działaniach zainicjował specjalne wykłady dla robotników i założył w Londynie pierwszy instytut mechaniki, który stał się ważna instytucją oświaty dorosłych. Do instytutu na wsi uczęszczało przeciętnie pięciuset robotników i był on utrzymywany częściowo z opłat słuchaczy. Birkbeck objął swoją działalnością nauki humanistyczne, czego wyrazem było organizowanie czytelni publicznych, bibliotek i wypożyczalni. Zakładał towarzystwa literackie i umożliwiał robotnikom dostęp do literatury pięknej.
We Francji prekursorem andragogiki był Franciszek Guizot. Urodził się w 1787 roku a zmarł w 1874 roku. Był ministrem i reformatorem oświaty ludowej, wydał zarządzenie o organizowaniu kursów wieczorowych dla dorosłych, którzy nie ukończyli szkoły elementarnej. Ustawa Guizota z 1830 roku dopuszczała wolność nauczania tylko na poziomie elementarnym, zachowując monopol Uniwersytetu w zakresie szkolnictwa średniego i wyższego.
Kolejnym ministrem oświaty był Hipolit Carnot, żył w latach 1801-1888. W swojej działalności pragnął otwarcia w większych ośrodkach przemysłowych szkół- klubów na wzór angielskich instytutów mechaniki, z salami na odczyty, zebrania i dyskusje. Zakładał biblioteki publiczne w miastach i na wsiach. W swojej działalności powołał do życia instytucję o nazwie : Służba Wieczornych Lektorów Publicznych, złożona z profesorów szkół wyższych i nauczycieli szkół elementarnych, która miała na celu popularyzację użytecznych wiadomości z wielu dziedzin.
Kolejny wybitny prekursor to Walter Hofmann, żyjący w latach 1879-1952. Był on twórcą nowoczesnego bibliotekarstwa i teorii czytelnictwa. Opracował także pedagogiczną koncepcję pracy bibliotekarza z czytelnikiem, dając tym samym początki pedagogice bibliotecznej.
Ostatnim omawianym przez nas prekursorem jest Mikołaj Grundtvig. Urodził się w 1783 roku a zmarł w 1872. Był pisarzem, teologiem, pedagogiem, wybitnym działaczem oświatowym i reformatorem duńskiego szkolnictwa. Zainicjował duński ruch uniwersytetów ludowych dając początek bogatemu rozwojowi uniwersytetów ludowych w innych krajach. Napisał „Mitologia północy”, gdzie w przedmowie postulował o powołanie do życia instytucji, której podstawą kształcenia byłaby kultura skandynawska, a celem nauczania nie encyklopedyczna wiedza, lecz przede wszystkim wychowanie człowieka. Zgodnie z pomysłem Grundtviga uniwersytet ludowy miał być przybytkiem żywego słowa, a każdy wykład wygłaszany z pamięci przez ludzi o wybitnych indywidualnościach. Przedmiotem nauczania miały być przedmioty humanistyczne. Dla andragogiki przyczynił się tym, że były to szkoły nie dla dzieci, lecz dla dorosłej młodzieży posiadającej już pewne doświadczenie życiowe.
Wśród wszystkich prekursorów można dostrzec kilka charakterystycznych cech: wysokie wykształcenie, znajomość wielu dyscyplin naukowych i obcych języków, systematyczne i intensywne samokształcenie. Wszyscy byli reprezentantami kierunków filozoficznych, doktryn ekonomicznych i określonych systemów społecznych. Część z nich żyła w okresie romantyzmu, dlatego dostrzegała wartości kultury ludowej. Ci którzy w pozytywizmie akcentowali hasła pracy organicznej i potrzebę rozwoju oświaty, zwłaszcza chłopów. Prekursorzy z początku XX wieku opowiadali się za ruchem emancypacyjnym wsi, równouprawnieniem młodzieży wiejskiej i innych klas społecznych. Idea narodowo- wyzwoleńcza towarzyszyła prekursorom z czasów rozbiorów.
T. Aleksander, Andragogika- podręcznik akademicki, Radom- Kraków 2009, s. 52.
Tamże, s. 53-54.
Tamże, s. 54.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 55.
M. Cieśla, Komisja Edukacji Narodowej, [w:] Historia wychowania, Tom 1, pod red. Łukasza Kurdybachy, Warszawa 1967, s. 677.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 55.
J. Dobrzański, Poglądy pedagogiczne Stanisława Staszica, [w:] Historia wychowania, pod red. Łukasza Kurdybachy, T. 2, Warszawa 1967, s. 157.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 55-56.
S. Kot, Historia wychowania, T. 2, Warszawa 1996, s. 246.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt. s. 56.
S. Kot, Historia…, dz. cyt. s. 230
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt. s. 57.
Tamże, s. 57.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 57-58.
M. Demel, Nowe kierunki w pedagogice u schyłku XIX w, [w:] Historia wychowania, pod red., Łukasza Kurdybachy, T. 2, Warszawa 1967, s. 730.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 58-59.
S. Kota, Historia…, dz. cyt., s. 306.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 59.
Tamże, s. 59.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 59.
Tamże, s. 60.
Tamże, s. 60.
Tamże, s. 52.
T. Wujek, Pojęcia pedagogii, [w:] Pedagogika- podręcznik akademicki, pod red. Michała Godlewskiego, Stanisława Krawcewicza, Tadeusza Wujka, Warszawa 1975, s. 47.
Ł. Kurdybacha, Działalność Roberta Owena, [w:] Historia wychowania, pod. red. Łukasza Kurdybachy, T. 2, Warszawa 1967, s. 20-23.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt. s. 52.
Tamże, s. 52.
Ł. Kurdybacha, Dążenie do laicyzacji oświaty angielskiej, [w:] Historia wychowania, pod. red Łukasza Kurdybachy, T. 2, Warszawa 1967, s. 34-35.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt. s. 52-53.
Ł. Kurdybacha, Oświata wiosny ludów, [w:] Historia wychowania, pod. red Łukasza Kurdybachy, T. 2, Warszawa 1967, s. 386.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 53.
Tamże, s. 53.
Tamże, s. 53.
J. Miąso, Idee wychowawcze Mikołaja Grundtviga, [w:] Historia wychowania, pod. red Łukasza Kurdybachy, T. 2, Warszawa 1967, s. 703-704.
T. Aleksander, Andragogika…, dz. cyt., s. 60-61.