1Towaroznawstwo- zajmuje się właściwościami użytecznymi towarów-tymi co interesują konsumenta i technologią wytwarzania, zagadnieniami prawnymi i normalizacyjnymi i ochroną towaru. Ładunek-towar który ulega przemieszczeniu. w 3 etapach: transport, przeładunek, składowanie.
2Ładunkoznawstwo- zajmuje się szeregiem zagadnień związanych z tym co się dzieje z ładunkiem podczas tych 3 etapów. Przedmiotem zainteresowania ładunkozn. jest wpływ rozmaitych czynników na ładunek (by nie ulegał on zmianom). Czynniki te można podzielić na: klimatyczne (wilgotno..,temp., zanieczyszczenia) i mechaniczne (w jaki sposób przewieźć ład. by nie został zniszczony mechanicznie).
Towary prod. w RP są sklasyfikowane w Systematycznym Wykazie Wyrobów (SWW) i uszeregowane wg branż przemysłowych. Każdy wyrób posiada kod KTT.
Ładunkozna. zajmuje się też właściwoś. ładunku (zwłaszcza ładunki niebezp., destrukcyjne na środowisko-pyliste i emitujące subst. gazowe). Właści. fizyczne, fizykochem. i biochem. określa się w oparciu o nauki przyrodnicze. Celem ładunkozna. jest zaplanow. odpowiedniego przemieszczania ładunku tak,aby jego właściw. nie uległy zmianie- ochrona ładunku (opakownia).Podatność na przemieszczenie- (odporność na przmieszcz.) jest miarą jakości ładunku. Im ład. ma wyższą podat. tym łatwiej go przewozić (ma mniejsze wymagania). Podat. zależy od właściwości ład. i sposobu jego transportu i ochrony.
Podział ładunków:
1).Ze względu na technikę i technologię transportu morskiego oraz przeładunku portowego: a) ze względu na postać ładunku:
*suche:
-luzem (narzutowe (węgiel, rudy) i sypkie → pyliste (cement) i granulowane (siarka granulowana, nawozy mineralne)
-w sztukach (opakowane(farby) i nieopakowane (drewno egzotyczne, części maszyn, niektóre wyroby hutnicze)
*płynne (w zbiornik.statk., przeładunek rurami; towary tłoczone w temp.pokojowej (większość), siarka płynna (zbior. izolowane, ogrzewane (130-135°C), asfalty(200°C)
b)ze względu na wielkość jednorazowo przemieszczanej masy:
*całookrętowe (gł.masowe; jedyny ładunek na 1 statku, np. węgiel, ropa, rudy)
*częściowe (w opakowaniach; wiele rodzajów na 1 statku)
2).Ze względu na właściwości istotne w transporcie morskim:
a) obojętne (bardzo łatwe w transporcie morskim) b) specyficzne (wrażliwe na czynniki zewn. lub same mogą działać na środowisko): wrażliwe na wilgoć (hutnicze), wrażliwe na obce zapachy (spożywcze-herbata), wrażliwe na temp. (mrożonki), 5wrażliwe na promieniowanie Słońca (oleje roślinne), wydzielające obce zapachy (odory), wydzielające pył, ład. niebezp., ład.ponadgabarytowe (wyroby hutnicze, drewno egzotyczne), ład.drogocenne (lokerowe), ład.specjalne (węgiel, rudy metali, drewno, ziarna, włókna roślinne, zwierzęta żywe, ład. chłodzone i mrożone).
NORMY- są tworzone przez instytucje:
1).Międzynarodowe (International Standard Organization, Inter-national Electrical Comission). W ich skład wchodzą organiza-cje państw krajów członkowskich (też Polska). Działają poprz-ez swe komisje,które opracowują projekty norm, są one przesy-łane do członków organizacji i jak 75% zaakceptuje, to norma wchodzi w życie jako międzynarodowa. Powołuje się specjalne grupy robocze w celu projektowania norm przy specyf.tematah 2).Regionalne - u nas o zasięgu europ. w ramach UE. Odpowie-dnik ISO to CEN, IEC to CENELEC. RP jest stowarzyszona (afiliant) nie jest członkiem. Komisje robocze opracowują projekty norm. 3).Krajowe. 3-IV-1993 ustawa o normalizacji z późniejszymi rozporządzeniami - w celu wejścia do UE. Przed ustawą był Polski Komitet Normalizacji, Miar i Jakości. Po ustawie są Polski Komitet Normalizacji, Główny Urząd Miar i Polskie Cent-rum Badań i Certyfikacji
Źródłem zimna może być suchy lód - CO2. Chłodnicze (agregaty) wymagają stałego zasilania - są najdroższe i najbardziej skomplikowane - mają panel chłodniczy wewnątrz (CRU)
22Ogrzewane i chłodnicze - mają zarówno agregat chłodniczy i instalację grzewczą Izolowane - ściany tworzą barierę izolującą
3).Zbiornikowe - podłoga i ażurowe ściany boczne, do podłogi przymocowane zbiorniki. Również w wersji chłodniczej. Ład. - gazy, ciecze (też niebezpieczne)→ zawory bezpieczeństwa.
4).Do ładunków sypkich-prosta konstrukcja, przypominają uniwersalne, dodatkowo posiadają otwory wsypowe i wysypowe (w podłodze - podłoga odpowiednio wyprofilowana, lub w ścianie bocznej - pochyla się kontener). Otwór w dnie, ścianie.
5).Płytowe - nie przypominają kontenerów, często pozostaje podłoga np. k. Płytowe samochodowe. Różna wysokość.
Kontenery składane - coraz częstsze w eksploatacji. Zysk na przestrzeni ładunkowej - 3 kontenery składane mają wysokość jednego zwykłego.
Stałe ładunki masowe - Zalecenia są w kodzie: CO-DE OF SAFE PRACTICE FOR BULK SOLID CARGOES (BC) CSP 3 rozdziały - podstawowe wielkości związane z ład. Stałe ład,mas. zostały w tym kodzie pogrupowane. Opisane w dodatkach A,B,C: A - wykaz stałych ład. które mogą ulec upłynnieniu (koncentraty rud); B - stałe ład. które wykazują niebezpieczne właściwości chemiczne; C - ład. które nie mają właściwości A i B, ale mają mały kąt nasypu (skłonne do przesypywania się). Kod BC nie obejmuje ziarna.
23Ładunki MHB (MATERIALS HAZARDOUS ONLY IN BULK) - niebezpieczne tylko wtedy, gdy są transportowane w dużej ilości (nie stanowią zagrożenia w opakowaniach). WĘGIEL. Węgiel kamienny - mieszanina zw. chem. (C,H2,O2,N i inne pierwiastki wchodzące w skład tych związ.) Powstał z celulozy przekształconej w zw. Huminowe, oraz wosków i substancje żywicowe (zw. Bitumiczne). Zawiera wilgoć - duże znaczenie w transporcie i składowaniu:
Wilgoć przemijająca - ta ilość wody, która w podwyższonej temperaturze może wyparować. Woda która dostaje się podczas płukania lub opadów atmosferycznych (w zakresie 1- 5%, płukane do 8%)
Wilgotność higroskopijna - woda w równowadze z wilgotnością powietrza. Trudna do usunięcia. Zależna od porowatości węgla.
Klasyfikacja węgla wg sortymentu - podstawy klasyfikacji - wielkość ziaren Sortymenty pojedyncze i połączone. *grube - węgiel kawałkowy, kostka *średnie - orzech, grysik *drobne - miał i muł węglowy (najbardziej niebezpieczny)
Podział węgla wg typu (podstawy podziału właściwości użytkowe, technologiczne)-dot. wszystkich paliw stałych. Typ oznaczamy za pomocą wyróżnika-pierwsza cyfra-rodzaj paliwa stałego: 1-drewno(paliwa świeże)0, 2-torf 1, 3-w.brunatny 2, 4-w.kamienny 3, 5-antracyt 4. Węgiel energetyczny i koksowy.
Przy podziale na typy bierze się pod uwagę zachowanie węgla w wysokiej temperaturze: zawartość części lotnych, zdolność spiekania, dylatacja - zmiana wymiarów pod wpływem temp., ciepło spalania (dla węgla energetycznego).
24Własności fizyko-chem. ważne w transp. morskim: skłonność do zamarzania(duża zawartość wody >5%), skłonność do zwietrzenia, skłonność do samozagrzewania.
Przysypywanie węgla wapnem palonym CaO zapobiega zamarzaniu CaO+H2O=Ca(OH)2 wydziela się ciepło które powoduje rozmrażanie. Węgiel przekłada się też subst.org. (słomą) ale jest to niekorzystne (zanieczyszczenia). Wietrzenie: fizyczne (rozdrobnienie węgla-naprężenia na skutek zmian temperatur), chem.(pod wpływem gazów z atmosfery). Efektem zwietrzenia jest zmiana jakości: Chem.-zmiana składu chem. węgla, kruszenie, zmiana właściwości np. ciepła spalania. Powstanie pewnej ilości pyłu węglowego-właściwości wybuch.
Bardziej skłonne do wietrzenia fizycznego są węgle zawierające dużą ilość siarki
Zagrzewanie samozapłonem - węgiel jako paliwo ma skłonności do utleniania-wydziela się ciepło. Ciepło powoduje szybsze utlenianie resztek węgla: 30 - 35˚C świadczy o samo zagrzewaniu węgla 50 - 60˚C świadczy o tleniu się węgla co jest zaczątkiem zapłonu
Węgiel musi być pod stałą kontrolą - pomiar temp. w hałdzie. Ochładzanie - przesypywanie, rozrzucanie hałdy i gaszenie wodą. Zabezpieczenie - odcięcie dopływu tlenu W podwyższonej temp. zachodzi destylacja węgla→uwolnienie metanu i porów w. W. powoduje wystąpienie deficytu tlen.(w atmosf. CO2,CO,CH4→zawartość O2<19%. Gdy temp. w. podniesie się w czasie trans. na statku zaczyna się samozapłon. Nie wolno gasić wodą, ponieważ nie ma jej dużo, a mniejsza ilość wody reaguje w wyższej temperaturze z węglem. Należy kierować się do najbliższego portu. C+H2O→CO+H2
Koks - powstaje przy ogrzewaniu węgla (1000˚C) bez dostępu powietrza. Bardziej porowaty, transportowany podobnie jak węgiel (zagrożenia te same), wyst.w sortymentach.
25RUDY- mogą występować w czterech postaciach: *w formie rodzimej niesortowalnej (tak jak wydobyto) *rudy sortowane (podzielone na pewne frakcje, przedziały wielkości ziaren) *koncentraty rudy *w formie paletyzowanej (spiek rudy, granulki). Skała płona (odpad) - masa rudy, która nie jest wyszczególnionym zw. użytecznym.: o charakterze. kwaśnym, o char. alkalicznym (głównie węglany).Aby nie transportować odpad-ów już na miejscu wydobycia przetwarza się rudę rodzimą na koncentrat. Dokonuje się tego na drodze flotacji - rudę mieli się na bardzo drobne kawałki i wkłada do aparatu flotacyjnego. Następnie zalewa roztworem (środki powierzchniowo czynne, oleje roślinne i inne zw. Chemiczne). Wykorzystuje się różną zwilżalność cząstek wody i cząstek skały płonej. Do gotowego roztworu tłoczy się od dołu powietrze które unosi część metalu. Część skały płonej opada na dno. Większość rud transportuje się w formie koncentratu(96-98% zw.metalu).Rudy paletyzowane-spieki rud. Trans. morski obejmuje wszystkie rudy metali. ILMENIT - ruda tytanu (import - Police)BLENDA CYNKOWA, GALENA OŁOWIANA W dodatku A kodu BC opisane są ładunki m.in. konc. rud i węgla (b. drobne). Konc. rud stanowią zagrożenie gdy zostanie przekroczona pewna za-wartość wilgoci zwana granicą płynności - wtedy pod wpływem wibracji i ruchu statku ruda (konc.) przechodzi w stan płynny. Płyn o bardzo dużej lepkości i małej skłonności do przemieszczania się. Przy przechyle statku ład. wędruje na burtę, ale nie 26powraca. Nie można przyjąć na statek rudy o zawartości wilgoci > wartości transportowej zawartości wilgoci (TLM TRA-NSPORTABLE LIMIT MOISTURE) jest to zawartość równa 0,9 granicy płynności. Należy znać zawartość wilgoci, granicę płynności. TLM i granica płynności nie są właściwościami fizyko chem .rudy. Zależą od: wielkości ziarna i dodatków w rudzie po flotacji. Granica płynności musi być oznaczona dla każdego gatunku koncentratu. W kodzie są podane metody oznaczania granicy płynności. Podstawowa metoda oznaczania granicy płynności: FLOW TABLE. Na stole umieszcza się stożkową próbkę koncen. i obserwuje co się dzieje z próbką po 25 ruchach stołu w górę i dół. Wykonuje się wykres. Koncen. rud stwarzają jeszcze inne zagrożenie. Koncen.rud siarczkowych na-leżą do 2 grup niebezpieczeństwa-skłonne do upłynnienia (do-datek A kodu BC),wykazują niebezpieczne właściwości chem. i są skłonne do samozagrzewania. Przy reakcjach wydziela się ciepło, które przyspiesza reakcje, może dojść do samozapłonu. Szybkość reakcji zależy też od zawartości wody (niebezpieczny przedział 2 - 8 % wilgoci). Trudno jest uzyskać koncentraty rudy o wilgotności poniżej 2%, powyżej 8% - na ogół wyższa od granicy płynności - skłonność do upłynniania. Zaleca się za-wartość wilgoci 4,7%. Rudy siarkowe poddaje się sezonowaniu -składowanie przez 4-5 tygodni (wtedy nie zachodzą już przed transportem później reakcje chemiczne)
27SIARKA. Wydobywa się ze złóż w postaci pierwiastkowej metodą wtłaczania pary wodnej, która wypłukuje siarkę. Ciało stałe kruche, barwa żółta (wydobyta w stanie płynnym). Występuje w ropie naftowej, jest z niej usuwana (odsiarczanie ropy -źródłem otrzymywania S). Jest stosowana do produkcji kwasu, nawozu, akumulatory. S w procesie wulkanizacji kauczuku. Ład. niebezp.(grupa towarów niebezp. kl.4.1-subst.stałe łatwo-palne). W reakcji z tlenem przyczyną kw. deszczów. Słaby przewodnik elektryczności (źle w transp.,bo mogą być wyładowa-nia i samozapłon). Pył S. ma właści.wybuch.-granica wybuchowości > 35g/m3 powietrza. S.łatwo się utlenia-reaguje z subst. utleniającymi. Groźne jest zanieczyszczenie S węglem. S. rozpuszcza się w CS2. S. wydobywana ze złóż: 99,8%czystej S.
W transp. morskim S stała (transp. luzem lub niewielkie ilości w opak.)lub płynna.(kruszona (najuciążliwsza jako ład. bo pył) lub granulowana). S. stałą uzyskuje się wylewając S płynną na place betonowe i po kilku tygodniach krusząc mechanicznie.
S kruszona powoduje b. duże pylenie i b. łatwo się elektryzuje. S granulowana→żółte kuleczki→S stopioną tłoczy się na szczyt wieży grawitacyjnej, przetłacza przez dyszę i rozpyloną kontaktuje w wieży z płynnym medium chłodnym→S zastyga w granulkach(ma mniejsze zdolności pylenia). S w opak.(w workach papier.)-S płatkowana, w postaci lasek lub proszku; do prod .herbicydów.
28Siarka płynna (topi się w temperaturze ok 114˚C) lepkość płynnej siarki maleje wraz z temp., aż do pewnej temp. granicznej, po przekroczeniu której rośnie. Optymalna temp. transp S ciekłej: 130 - 135 ˚C. Siarkę płynną transportuje się siarkowcami w zbiornikach wyłożonych włóknem szklanym. Korzyść transp. S płynnej: względy ekonomiczne (wydobywa się w postaci ciekłej i w takiej postaci wykorzystywana w przemyśle). Transport lądowy-cysterny. S płynna jest o wiele mniej narażona na zanieczyszczenia w procesie transp. Zagrożenia dodatkowe: nad powierzchnią S płynnej gromadzi się niewielka ilość siarko-wodoru. Przy transporcie S stałej należy starannie przygotować ładownię. Nie wolno myć ładowni wodą morską. S bardzo łatwo reaguje z metalami: kadm, miedź i inne kolioropwe. Stal zawsze zawiera składniki stopowe atakowane przez siarkę. B. często dochodzi do pożaru S. Nabrzeża na których jest S muszą być zaopatrzone w urządzenia p.poż. Gaszenie S polega na od-cięciu dopływu tlenu(nie można gasić wodą). Miejsce gdzie pali się S zasypuje się świeżymi warstwami-tłumienie.
29WSPÓŁCZYNNIK SZTAUERSKI
Dla ład. określa się gęstość *=m/V (kg/dm³,t/m³) * zależy dla gazów od p i T, dla substancji ciekłych od T, dla substancji stałych * rzeczywista np. Dla metali,* nasypowa dla np. ziaren, proszku Odwrotnością * jest współcvzynnik przestrzenności (objętość jaka zajmuje jednostek masy) wp=V/m Współczynnik ształerski: wsp.szt.=wp+strata sztauerska (m³/t,ft/tang). Stratę ształerską szacuje się dla ładowni (cała objętość ładowni nie jest wykorzystana na ładunek) Współ. ształowania określa się dla każdego ładunku luzem i w opak. Stratę sztauerską określa się w procentach współ. sztauerskiego. Współ. szteuerski określa się w odniesieniu do ład.lub w odniesieniu do statku, jest to wtedy stosunek pojemności przestrzeni ładunkowych do nośności netto Optymalny przewóz morski gry wsp.szt. ładunku odpowiada wsp.szt. statku
ŁADUNKI pochodzenie roślinnego i zwierzęcego:
*ziarno (zbóż, roślin oleistych, nasiona roślin strączkowych)
*warzywa i owoce *włókna roślinne i zwierzęce (bawełna, len, wełna) *mięso *pasze pochodzenia zwierzęcego (mączka rybna).
Procesy biochem.: *oddychanie *transpiracja *dojrzewanie *przejrzewanie *kiełkowanie
Ładunki te zbudowane są z: *węglowodanów *białek *tłuszczy *soli mineralnych *mikroelementów *witamin *enzymów
Prod.poch. rośl.zawierają przede wszystkim węglowodany. Białka zawarte są przede wszystkim w mięsie.
Procesy biochemiczne dotyczą przede wszystkim produktów roślinnych. Wywołują zagrożenia: oddychanie i kiełkowanie - wzrost temperatury i powodują obniżenie jakości ładunku
30Oddychanie: Przebiega we wszystkich ład. ziarnistych, warzywach, owocach. Utlenianie subst.org. złożonych do związków prostych z wydzielaniem energii. Tym reakcjom podlegają przede wszystkim węglowodany. Na intensywność oddych. ma wpływ: *rodzaj ładunku *stopień dojrzałości *temp. *wilgotność *skład atmosfery. Najbardziej intensywnie oddychają owoce jagodowe i pestkowe. Jeżeli zawartość zbóż przekracza 16% a nasion roślin oleistych 12% jest to wielkość krytyczna. Szybkość oddycH. zmienia się skokowo. Reguła Vanthoffa: Jeżeli temperatura wzrośnie o 10˚C to szybkość reakcji się podwaja. W atmosferze gdzie przewozi się ziarno powinna być odpowiednia ilość tlenu (aby nie zachodziło oddych. anaerobowe, w wyniku którego powstają zw. szkodliwe np aldehydy). Jeżeli w atmosferze jest więcej CO2 oddych. przebiega wolniej Oddych. jest procesem którego nie powinno się hamować całkowicie (ziarno umrze nie będzie kiełkowało). Na odych .wpływa: *wilgotność pow. 15% skokowy wzrost szybkości oddych. zboże, 12% nasiona roślin oleistych *temp. *rodzaj produktu
TRNSPIRACJA- polega na utracie wody (owoce, warzywa) tylko niektóre warzywa mają właściwości higroskopijne, większość oddaje wodę. Wilgotność względna powietrza ok.60% nad powierzchnią produktu roślinnego 100% zachodzi proces 31wyrównywania wilgotności. Następuje ususzka (owoce, ziemniaki, cebula) po kilku miesi. tracą ok.1% masy na skutek transp. Praktycznie nie ma możliwości zahamowania transp. Zależy ona od składu prod.(czy subst. plazmatyczne są hydrofilowe czy hydrofobowe) i od stosunku powierzch. owoców do ich masy (im większy ten stosunek tym szybsza transpiracja - małe owoce szybciej transpirują). Dojrzewanie (niekontrolowane prowadzi do przejrzewania) owoce są transportowane jako niedojrzałe i w czasie podróży dojrzewają. Jeżeli zajdzie przejrzenie skórka staje się cienka i wrażliwa na uszkodzenia mech. oraz bakteryjne. Aby zapobiec nadmiernemu dojrzewaniu transportuje się owoce w atmosferze modyfikowanej. Dojrz. zależy od: zawartości tlenu (atmosfera o mniejszej zawartości tlenu słabsze dojrzewanie) i niektóre dojrzewające owoce wydzielają etylen który powoduje przyspieszanie procesu (substancje pochłaniające etylem) KIEŁKOWANIE zachodzi w ziarnach kiedy jest odpowiednia wilgotność i temp.(wilgot. zawarta w ziarnie 20% ale ma ono właściwości higroskopijne - może pochłaniać parę wodną z atmosfery). Jeżeli ziarno jest transportowane w atmosferze o dużej wilgot. może zajść kiełkowanie. Wiąże się ono z intensywnym oddych. i wydzielaniem ciepła. Pogarsza się jakość ziarna. Powoduje spadek zawartości substancji odżywczych. Optymalna temperatura kiełkowania: 25 - 30 ˚C
Wiele ładunków pochodzenia roślinnego mają właściwości nie-bezpieczne bo mają zdolność samozagrzewania i samozapłonu. 32Przyczyną tego są procesy życiowe (oddych., kiełk.) działalność mikroorganizmów dla których produkty roślinne są pożywieniem (procesy życiowe mikroorganizmów). Niektóre prod. poch.rośl. zawierają duże ilość tłuszczy (pasze, nasiona roślin oleistych). Są one jeszcze bardziej skłonne do samo zagrzewania (proces utleniania tłuszczów - autooksydacja - reakcje egzotermiczne)
Produktem zwierzęcym skłonnym do samozapłonu jest mączka rybna (zawiera tłuszcze nienasycone, źródłem ciepła są procesy autooksydacji i działalność bakterii) Duży wpływ na te procesy ma zawartość wilgoci: mniej niż 6% (przyczyna samozagrzewania jest autooksydacja) ponad 12% wilgoci (główna przyczyna samozagrzewania są procesy życiowe bakterii). Bezpieczna zawartość wilgoci dla mączki rybnej 6 -12%.
ZAPOBIEGANIE: Prod. poch. rośl.o małej zawartości tłuszczu (ziarno zbóż, rośliny strączkowe, owoce, warzywa) muszą mieć odpowiednią zawartość wilgoci poniżej krytycznej wilgoci (oddych.). Transp. w atmosf. o obniżonej zawartości tlenu (ale nie można zastosować braku tlenu). Wzrost zawartości CO2 2 -3% powoduje wolniejsze procesy życiowe, obniżona temp..
Produkty o dużej zawartości tłuszczu: Prowadzi się procesy sezonowania (nie przyjmuje się do transportu świeżych po zbiorze nasion oleistych i świeżo wyprodukowanej mączki rybnej). Nasiona roślin oleistych przyjmuje się ok. po 3 tygod. sezonowania. Mączka rybna po 12 dniach od wyprodukowania zaczynają się procesy osiągające max ok. 18 dnia
33SKŁONNE DO ZAGRZEWANIA:
1:Towary przemysłowe: * węgiel, koks *koncentraty run , rudy siarczkowe 2:Towary poch.rośl.: *ziarna *pasze roślinne *wł-ókna roślinne *włókna zwierzęce
PROBLEM UBYTKU MASY ŁADUNKÓW - W czasie transp. tzw ubytek naturalny jest to strata masy lub zmniejszenie wymiarów towaru któremu przy obecnym stanie wiedzy i obecnej technologii nie jesteśmy w stanie zapobiec. Ubytki naturalne transp. powstają podczas przewozu, załadunku, wyładunku, przeładunku. Ubytki naturalne magazynowe powstają podczas składowania. Ubytek naturalny jest stratą za którą przewoźnik lub magazynier nie odpowiada. Dla większości towarów ubytek naturalny jest znormalizowany. Dla towarów stałych jest to norma procentowa. Normy te są zróżnicowane w odniesieniu do pory roku: dla okresu zimowego (01.11 - 31.03) i dla okresu letniego (01.04 - 31.10). Normy ubytku naturalnego dla prod. ciekłych są określane w jednostkach masy na powierzchnię parowania zbiornika. Też dla okresu zimowego i letniego. Np. dla benzyny dla okresu letniego wynosi 3.05 kg/m2/miesiąc.
Ubytek naturalny zależy od rodzaju towaru . Ponieważ te procesy są zależne od temp. dlatego występuje zróżnicowanie na okres letni i zimowy. Dla cieczy spowodowane są parowaniem. Przyczyną również jest proces wysychania, wycieki. Dla produktów stałych ubytek naturalny może być rozkruszenie (siarka, cement), kruszenie (cegły)
34Ubytku naturalnego nie można całkowicie wyeliminować ale można go ograniczyć. Podstawowym sposobem ograniczenia jest zastosowanie odpowiedniego opakowania. Bardzo istotne jest zastosowanie odpowiednich metod transp. i przeładunku oraz odpowiednie warunki mikroklimat. (wilgotność, tempera.)
Z ubytkiem naturalnym ściśle wiążą się SZKODY ŁADUNKOWE. W transp. morskim rozróżnia się 3 rodzaje szkód: *strata całkowita - gdy ładunek zostanie zmyty, zatopienie, pożar *strata częściowa - kiedy traci się pewną ilość towaru (wysypanie z uszkodzonego opakowania, wpadanie do wody, pomyłka w dokumentach) *uszkodzenie towaru - spadek jakości towaru.
Ład.w opak .muszą być zaształowane. Ład. luzem należy prze-wozić w odpowiedn. warunkach (klimat-czynnik abiotyczny)
Na uszkodzenia towarów wpływają też czynniki biotyczne (działalność życiowa mikroorganizmów czyli bakterii i pleśni, insekty gryzonie). Psychrofilne bakterie rozwijają się w temp. -7 - -5 ˚C; Mezofile 10 - 25 ˚C; Termofile 45 - 85 ˚C
35Pleśnie rozwijają się w środowisku tlenowym, produkują subst. trujące (mykofoksyny). Bakterie mogą powodować fermentację cukrów, celulozy, skrobi. Grupa bakterii zawierających enzymy (lipozy)-rozkładają tłuszcze. Rozkładowi ulegają również białka (gnicie). Podstawowy wpływ na rozwój bakterii ma wilgoć. Ograniczenie rozwoju mikroorganizmów - utrzymywanie czystości. Niszczenie drobnoustrojów - obniżanie temperatury lub wysoka temperatura (Pasteryzacja 60 -80˚C, sterylizacja 80- 100 ˚C). W pomieszczeniach można niszczyć bakterie w sposób fizyczny: promieniowanie, temperatura, lub w sposób chemiczny. Zagrożenia od makroorganizmów: insekty(owady z rzędu chrząszczy, np. wołek zbożowy, motyli-mól ziarna, termitów, roztoczy-rozkruszek mączny) i gryzonie. Są przyczyną ubytków masy, zanieczyszczeń(odchodami, zrzuconymi skórkami, trupami) i szkód pośrednich (uszkodzone ziarno łatwiej jest atakowane przez mikroorg.)
DEZYNSEKCJA -zwalczanie insektów, w portach i na statkach przez wyszkolonych pracowników. Metody chem.: *kontaktowa (skażone ład. spryskuje się subst. stałymi lub ciekłymi trującymi dla szkodników ale i trochę dla ziarna - zw. org. fosforu i natur. subst.) *fumigacji(niszczenie szkodników owadzich za pomocą b. trujących gazów w specjalnych komorach fumig. : cyjanowodów, tlenek etylenu i do prod.spoż- bromek i chlorek etylu). Metody fizyczne (rzadziej stosowane), np. wypompowanie z ładowni powietrza i wpuszczenie CO2 - insekty się duszą sposób bezpieczny dla ład.ale mniej skuteczny; schładzanie i ogrzewanie ziarna. Metody radiacyjne-za pomocą promieniow.
DERATYZACJA -zwalczanie gryzoni poprzez przynęty i trutki.
36DEZODORYZACJA-pozbywanie się zapachów z ładowni poprzez subst. gazowe (ozon,chlor,zw.chloru), roztwory subst.silnych utleniaczy(nadmanganian potasu), środki myjące-detergenty, metodę maskowania(np. palenie kawy).
ZIARNO-ziarno zbóż (pszenicy, żyta, kukurydzy, jęczmienia, prosa, gryki i in.), nasiona roślin strączkowych (orzech, soczewica soja) i oleistych (rzepak, słonecznik, konopia). Transp. jako ład. luzem (poza ryżem-w workach). Ziarna zbóż zawierają ponad 50 % skrobii oraz celulozę, hemicelulozę, tłuszcze(0,5-6%), białko(8-12%), sole miner., enzymy(biokatalizatory), ponadto pszenica i żyto mają gluten.
Cechy fiz. ziarna: *sypkość(ziarno się zsuwa po pochyłej powierzchni, zależy od gatunku, kształtu szors. i porow.) *zwartość - stosunek objętości ziarna do sumarycznej objęt. ziarna i powietrza w przestrz. międzyziarniowych.; porowatość-stos.obj.powietrza do objętości ziarna; z czasem zwartość rośnie a porowatość maleje - zleżenie ziarna; b. istotne bo przy oddych. wydziela się ciepło i przy dużej ilości przestrzeni powietrz międzyziarn lepsze warunki do odprowadzania ciepła ziarno słaby prze-wodnik ciepła oraz ziarno musi się kontaktować z powietrzem we właściwych ilościach *samosortowanie ziarna-ziarenka i zanieczyszczenia większe i cięższe idą na dół i odwrotnie *higriskopijność (oddawanie lub przyjmowanie pary wodnej z powietrza) - izoterma absorpcji . W ładowniach muszą być gr-odzie by ziarno się nie przesypywało (kąt nasypu ziarna 20°)
ŁADUNKI NIEBEZPIECZNE- PODZIAŁ NA 9 KLAS:
1).Materiały wybuchowe i pirotechniczne (od 1.1 do 1.5).
1.1-subst. i wyroby zdolne do wybuchu masowego (proch bez-dymny piorunian rtęci) 1.2-towary stwarzające niebezpieczeństwo rozrzutu bez wybuchy mas. 1.3-tow.stwarz.zagrożenie pożar. i zagroż. małego wybuchu/rozrzutu (nitrogliceryna) 1.4-tow.bez poważniejszego zagrożenia 1.5-subst stwarzające za-grożenie na statku tylko gdy są przewożone w większych ilościach. `Jedynie w klasie pierwszej jest dodatkowy podział na 37kategorie sztauerskie (dotyczące rozmieszczenia ład na statku - są 4 kategorie): *zwykła - nie wymagają specjalne-go sposobu ształowania - miejsce chłodne oddalone od źródeł ciepła i pomieszczeń mieszkalnych * magazyn - (a, b, c) ład. powinny być w pomieszczeniu zamkniętym:a) magazyn wy-łożony drewnem (ład. które stanowią zagrożenie przy kontakcie z metalem) b) wystarczy wyłożenie magazynu paletami drewnianymi *pirotechniczne-dotyczące ształowania ład. pir-otechn. *materiały specjalne- ład. w opak.(wybuchowe) dotyczące sposobu rozmieszczenia tych opak.. Oprócz tego mat. wybuch. są podzielone na grupy ształerskie oznaczone literami (A, B,C, ...,S) 11 grup - patrz w kodzie - oddzielanie ładunków poszczególnych grup ształerskich 2) .Gazy - gazy sprężone, skroplone, rozpuszczone pod ciśnieniem, głęboko schłodzone gazy trwałe
Gazy sprężone-gazy trwałe-powietrze, azot (temp.krytyczna dużo większa od temp. pokojowej- nie da się skroplić). Są transp w butlach stalowych (argon, hel i inne). Gazy skroplone-gazy o wys. temp. krytycznej, można skroplić w temp. pokojowej (chlor, CO2). Gazy rozpuszczone-acetylen, w butlach rozpuszczony w azocie + substancja porowata, na której jest zaabsorbowany roztwór. Głęboko schłodzone gazy trwałe-skroplony tlen, powietrze, transport. w obniżonej temperaturze.
2.1- gazy palne(wodór,tlen) 2.2- gazy niepalne(hel,azot)
2.3- gazy toksyczne/trujące
3. Ciecze palne i roztwory ciał stałych w cieczach palnych (far-by, lakiery). Ciecze palne-ciecze, których temp. zapłonu jest niższa niż 61˚C lub 65˚C. Temperatura zapłonu-pary cieczy się zapalają na chwilę (temp.palenia się nieco wyższa)
3.1 ciecze o najniższej temperaturze zapłonu tz<-18˚C
3.2 -18˚C<tz<21˚C 3.3 21˚C<tz<61˚C
38Najbardziej niebezpieczne są ciecze z grupy 3.1 stanowią wielkie zagrożenie. Benzyny tz<-18˚C w temperaturze 20˚C pary benzyny są zawsze w zakresie palności (pożar może spowodować iskra elektryczne). Pary benzyny są cięższe od par powietrza, gromadzą się w dolnych częściach pomieszczenia i nie mieszają się z powietrzem.
4. Ciała stałe łątwopalne(nie zostały zaliczone do klasy I bo nie są wybuchowe) 4.1-ciała stałe łatwopalne, czyli takie które zapalają się pod wpływem zewn.źródła płomienia, tarcia, wyładowania elektrycznego (siarka, nitroceluloza) 4.2 - subs. samozapalne-ciała stałe które ulegają samozagrzewaniu i samozapłonowi(pasze poch. rośl.z roślin oleistych, mączka rybna)
4.3 - ładunki które wydzielają gazy łatwopalne w stanie wilgotnym (węglik wapnia, czyli karbid)
5. Substancje utleniające- subst., które jeżeli znajdą się w kont-akcie z subst. palnymi rozkładają się wydzielając duże ilości tlenu - powodują powstanie palnej atmosfery. 5.1-subst.utleni-ające-saletra amonowa 5.2 nadtlenki organiczne- b. nietrwałe, rozkładają się z wydzieleniem dużej ilości tlenu. Transport. w opak. w b. małej ilości z dodatkiem stabilizatorów.
6.Subst.toksyczne (6.1)i zakaźne(6.2)
Subst.t oksyczne -po dostaniu się do organizmu powodują jego uszkodzenie i śmierć. Działaniem trucizn zajmuje się toksykologia. Subst. trujące są wchłaniane przez: *układ oddechowy *skórę *układ pokarmowy. Najgroźniejsze są subst. które są wchłaniane przez oddychanie. Są wchłaniane b. szybko na dużej powierzchni płuc, bezpośrednio do krwiobiegu z pominięciem wątroby. Są opracowane normy dotyczące subst. wchłanianych przez oddych. NDS -najwyższe dopuszczalne stę-żenie, w którym człowiek może przebywać 8h/dobę (na stanowisku pracy). 39Nie ma norm określających dopuszczalne stężenia subst. dostających się do organizmu przez skórę. Działanie trucizn zależy od ich właściwości fizycznych i chem. (lotne, rozpuszczalne w wodzie i płynach ustrojowych organizmu). Te które są rozpuszczalne w wodzie są bardziej niebezpieczne.
Subst. zakaźne-są to mikroorganizmy lub ich toksyny, które wywołują choroby ludzi i zwierząt.
7.Subst.radioaktywne (promieniotwórcze) - naturalne pierwiastki i sztuczne izotopy. 3 rodzaje promieniowania *, *, *
Miara intensywności rozpadu promieniotwórczego, aktywności substancji. Liczba rozpadów/jednostkę masy
1 Ci (kini) aktywność substancji = 3,7*1010roz/g Za subst .promieniotw. uważa się subst. o aktywności powyżej 0,002*Ci
Natężenie promieniowania [R/h] R-rem lub [S/h] S-sierert
Subs. promieniotw. mogą być jednocześnie sub st. toksycznymi
Wyodrębnione są subst. rozszczepialne (reakcja zachodzi po przekroczeniu masy krytycznej) Należy zwrócić uwagę na masę transportowanych izotopów
8.Subst.żrące (w stosunku do organizmu i materiałów - wywołują korozję): mocne kwasy organiczne H2SO4, HNO3, HCL, mocne zasady NaOH, KOH. Do tej grupy należą subst. które w kontakcie z woda rozkładają się z wydzieleniem subst. żrącej
9.Subs.,które nie zostały ujęte w klasach poprzednich i stwarzające inne zagrożenie np.nawozy mineralne (saletry)