PARTIE POLITYCZNE I SYSTEMY PARTYJNE

Zagadnienia na kolokwium 17.11.2011

Str. 11 -19

NAJOGÓLNIEJ:

„partia” dziś - grupa ludzi dążących do objęcia władzy lub posiadania na nią wpływu

Zawężając - specyficzna grupa organizacji politycznych, wyróżniająca się szczególnymi funkcjami, celami i sposobami działania.

Edmund Burke - „zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem sprawę narodową”

Maurice Duverger - „wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej”

Max Weber - „partie polityczne są organizacjami, które rywalizują ze sobą o władzę polityczną i stawiają sobie za cel zdobycie władzy dla swoich członków”. Funkcja - stworzenie kariery politycznej , korzyści płynące z pozyskania władzy.

Anthony Downs - „grupa ludzi, którzy dążą do przejęcia kontroli nad aparatem rządowym przez wygranie legalnie przeprowadzonych wyborów”

Giovanni Sartori - „każda oficjalnie mająca nazwę grupa polityczna, która wysuwa kandydatów i jest w stanie zapewnić im urzędy publiczne w rezultacie wyborów zarówno w pełni demokratycznych, jak i niedemokratycznych”

Partie antysystemowe - dążą do obalenia istniejącego porządku politycznego.

DEFINICJA NAJCZĘSCIEJ STOSOWANA:

„Partia to dobrowolnie zorganizowana grupa, posiadająca określony program, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia lub utrzymania władzy w państwie i realizowania swoich interesów.”

Elementy składowe definicji partii politycznych:

• członkowstwo sformalizowane - niesformalizowane; struktura organizacyjna: więzi pionowe (wertykalne - tzw. partie masowe) i więzi poziome (horyzontalne); jakość demokracji wewnątrzpartyjnej, np. w wypracowywaniu decyzji;

• program partyjny („cele, jakie formułuje partia na następujących poziomach ich wyrażania: ideologii, doktryny, programu sensu stricte i platformy wyborczej”)

ideologia - usystematyzowany całokształt idei, poglądów na świat i życie społeczne, a także wartości i celów, właściwy określonej części społeczeństwa czy grupy społecznej, danego kierunku politycznego, ekonomicznego, a nawet artystycznego;

doktryna - konkretyzacja ideologii, przekłada sens polityki na tory praktycznego działania;

program - określa, jak dana partia ocenia sytuację w odniesieniu do kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych, międzynarodowych oraz jakie proponuje rozwiązania, aby istniejący stan rzeczy utrzymać lub zmienić;

platforma wyborcza - jest określeniem krótkofalowych celów działania partii, formułowanych w związku z wyborami;

• określenie funkcji partii politycznych; funkcjonując na wielu arenach, m. in. wyborczej, parlamentarnej, gabinetowej, realizują funkcje dotyczące społeczeństwa, władzy państwowej i samej partii jako organizacji;

GENEZA PARTII POLITYCZNYCH WG. WEBERA:

1. koterie arystokratyczne - zdobycie władzy i realizacja własnych celów, nie były zintegrowane ani pod względem organizacyjnym, ani w aspekcie programowym;

2. kluby polityczne - 3 nowe elementy: formalna organizacja, platforma programowa odgrywająca znaczenie oraz brak charakteru stanowego; mieszczaństwo poczęło odgrywać istotną rolę w kształtowaniu polityki państwowej;

3. partie masowe - pojawienie się parlamentaryzmu oraz przyznanie praw wyborczych coraz szerszym kręgom;

Klaus von Beyne - 3 główne próby teoretycznego wyjaśnienia genezy i rozwoju partii politycznych:

1. teorie instytucjonalne - powstanie partii jest następstwem rozwoju instytucji parlamentarnych, stopniowego rozszerzania partycypacji politycznej i konsolidowania się stabilnych systemów partyjnych;

2. teorie kryzysów - zwracają uwagę na specyficzne momenty w ewolucji systemów partyjnych, które generowały pojawienie się nowych tendencji politycznych i nowych partii; 3 zasadnicze sytuacje kryzysowe: załamanie się legitymacji monarchii absolutnych, budowa i integracja niezależnych państw narodowych, załamanie się systemów parlamentarnych na początku XX w.

3. teorie modernizacji - kładą nacisk na cechy rozwoju politycznego, ekonomicznego i społecznego społeczeństw europejskich;

4 sekwencje progów na drodze każdego ruchu politycznego, dążącego do realizacji swoich funkcji:

1. próg legitymacji - czy wszystkie procesy są odrzucane jako przejawy konspiracji, czy też wchodzą w grę jakieś formy uznania prawa przedkładania petycji, krytyki oraz sprzeciwu?

2. próg inkorporacji - czy wszystkim lub większości zwolenników ruchu odmawia się statusu uczestników w wyborze reprezentantów, czy też otrzymują oni prawa polityczne na równi z ich oponentami?

3. próg reprezentacji - czy nowy ruch musi przyłączyć się do większych i starszych ruchów w celu zapewnienia sobie dostępu do organów przedstawicielskich, czy tez może uzyskać własną reprezentację?

4. próg władzy większościowej - czy istnieją wbudowane hamulce i siły zapobiegające omnipotencji rządów większości, czy też zwycięstwo wyborcze daje partii lub danemu sojuszowi możliwość przeprowadzenia głębokich strukturalnych zmian w systemie politycznym i gospodarczym?

Str. 27 - 36

Podział partii wg Duvergera:

1. partie kadrowe - powstałe w XIX w. Europie i Ameryce, gdzie tylko część społeczeństwa posiadała prawa wyborcze i obywatelskie; ówczesne partie kadrowe odzwierciedlały konflikt pomiędzy arystokracją i właścicielami ziemskimi, a dynamicznie rozwijającą się burżuazją i nowymi grupami zawodowymi; nie było potrzeby istnienia zhierarchizowanych i rozbudowanych struktur organizacyjnych;

2. partie masowe - zrzeszające tysiące, a nawet miliony członków; apelowały do szerokich mas społeczeństwa i aktywnie zabiegały o ich poparcie; przekształcały się kilkakrotnie; obierały sobie za cel wybraną wielką grupę społeczną;

partie catch - All - partie, “które chcą złapać każdego”, mniejszą rolę odgrywają masy członkowskie, wzrasta rola ekspertów z różnych dziedzin; swój apel adresują do różnych grup społecznych, odwołując się raczej do opinii elektoratu w różnych kwestiach, niż do jego interesów; argumenty ideologiczne ustępują na rzecz starannie wykreowanemu wizerunkowi partii politycznej, który ma w danych warunkach maksymalizować jej szanse wyborcze;

kartel - zacieranie się różnic pomiędzy rządzącymi a opozycją, w celu zapewnienia partiom związanym z dominującym establishmentem ciągłego wpływu na władzę państwową;

Podział z uwagi na strukturę socjalną zwolenników partii:

• partie klasowe - ugrupowania reprezentujące wyłącznie lub głównie interesy określonych klas społecznych;

• partie ludowe - typ partii o otwartej platformie programowej, mobilizującej członków i wyborców z różnych warstw społecznych;

Wg Marka Sobolewskiego:

• partie bezpośrednie - członkiem zostaje się przez przystąpienie do jednej z lokalnych komórek organizacyjnych partii;

• partie pośrednie - mają postać federacji różnego rodzaju organizacji, np. związków zawodowych, stowarzyszeń społecznych, których członkowie stają się pośrednio członkami partii;

Podział według uregulowań struktury organizacyjnej i procedurami decyzji wewnątrzpartyjnych:

• partie o słabej artykulacji - niemal nic z organizacji i procedur nie jest dokładnie unormowane;

• partie o silnej artykulacji - struktura i organizacja wewnętrzna ściśle określona i unormowana w statucie, okoliczności zaś z góry przewidziane i uregulowane;

Dodatkowo, wg B. Banaszaka i A. Preisnera:

• partie oparte na zasadzie wewnętrznej demokracji - autonomia organizacji terytorialnych, pozostawienie w gestii jednostek niższego szczebla ważnych decyzji personalnych, demokratyczne procedury wewnątrzpartyjne;

• partie scentralizowane - cała władza niepodzielna skupiona w gestii instancji centralnej, procedury wewnątrzpartyjne ściśle zhierarchizowane, organizacje terytorialne pozbawione samodzielności;

Wg Maxa Webera ( wyróżnienie na podstawie sposobu wypełniania funkcji przez ugrupowania polityczne):

• partia patronażu- głównym celem jest wybór przywódców na kierownicze stanowiska w aparacie państwowym;

• partia światopoglądowa - polityka jest skierowana na artykulację i realizację idei politycznych mieszczących się w określonym światopoglądzie;

Rozróżnienie według motywowania:

• partie o motywacji programowej - popularyzowanie określonych treści programowych;

• partie o motywacji kratycznej - głównym celem jest zdobycie stanowisk publicznych;

Wg stosunku do reguł konstytucyjnych państwa:

• partie antysystemowe - ugrupowania fundamentalnej opozycji odrzucające i czynnie zwalczające zasady, wartości, strukturę i reguły gry zastanego porządku publicznego;

• partie antyestablishmentowe - koncentrujące się głównie na kontestowaniu legitymacji do rządzenia aktualnych elit;

Typologia partii wg Klausa von Beyme'a:

1. partie liberalne występujące przeciwko tradycyjnym monarchicznym systemom politycznym;

2. partie konserwatywne, które broniły systemów monarchicznych;

3. partie robotnicze po 1848 r. i socjalistyczne po 1916;

4. partie agrarne reprezentujące interesy chłopstwa;

5. partie regionalne powstające w opozycji do centralizacyjnych tendencji współczesnych państw narodowych;

6. partie chrześcijańskie;

7. partie komunistyczne;

8. partie faszystowskie;

9. partie drobnej burżuazji występujące przeciwko biurokratyzacji i rozszerzeniu roli państwa;

10. partie ekologiczne;

---