1. Partia Polityczna- pojęcie i rodzaje definicji.

-XX w. - umożliwiają rozwój demokratycznego mechanizmu

▪ równie ważne jak wybory

-szybko zdominowały życie polityczne na Zachodzie

-określony program-oferta do wyborców

▪ partie ciągle starają się o poparcie społeczne [bo są oceniane na bieżąco]

-partia = organizacja, która wysuwa kandydatów w wyborach powszechnych [Sjöblom, def. wyborcza]

-partia = grupa polityczna obecna w procesie wyborczym, wysuwająca poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne [Sartori, def. wyborcza]

▪ partie dążą do (współ)sprawowania władzy w państwie

-organizacja dobrowolna

-organizacje o charakterze rywalizacyjnym

-CELE partii:

1. zdobyć głosy

2. przechwycić stanowiska publiczne

3. zrealizować program [w ¼, ½ czy całości - mniej istotne]

-niektóre partie akcent kładą na jeden lub dwa z tych 3 aspektów

▪ cele partii pozostają w ich gestii - mogą chcieć „tylko” wejść do parlamentu, mogą też dążyć do sformowania samodzielnego gabinetu

-partia inicjująca = silniejsza strona w powstającej koalicji

-partia uzupełniająca = słabsza strona w powstającej koalicji

-partia protestu = nie chce sprawować władzy, działalność opiera na kontestacji życia polit.

▪ wynik wyborczy drugorzędny, ważne zwrócenie uwagi na dany problem

-partie są bardzo zależne od „widzimisię” elektoratu [zjawisko „żelaznego elektoratu” dziś już znikome]

PP jako organizacja istnieje od ponad 150 lat

PP nie są podmiotami sytuującymi się na peryferiach życia politycznego - zajmują one centralna pozycję w demokratycznych systemach politycznych, a współczesna polityka to w istocie polityka partii

Problematyka PP stanowi jeden z kluczowych nurtów analizy politologicznej

Samo pojęcie partii politycznych jest płynne, dalekie od precyzji i jednoznaczności

Różnorodne próby konceptualizacji pojęcia PP, w zależności od tego, jaki aspekt funkcjonowania partii jest brany pod uwagę

Brak definicji o charakterze uniwersalnym

SPOSOBY DEFINIOWANIA:

perspektywa historyczna:

pojawienie się PP można powiązać z pewnymi zjawiskami politycznymi, które otworzyły drogę do demokracji -> stworzenie konstytucyjnego porządku i stabilizacja rywalizacyjnych wyborów

nastąpił proces wchłaniania różnorodnych grup społecznych przez system polityczny, a opozycja zyskała pełnię legitymizacji

pierwsze PP pojawiły się w liberalnych demokracjach, w reżimach, które opierały swoją legitymizację na koncepcji reprezentacji, stając się specyficzną instytucją polityczną

PP jest predestynowana do odgrywania określonej roli (politycznej), która ujawnia się w momencie, gdy jego organizacja łączy rządzących i rządzonych, dąży do uzyskania reprezentacji w sferze przetargów publicznych i próbuje przejąć odpowiedzialność za sprawowanie władzy (np. nominując kandydatów w wyborach)

przeszłość i przeszłość PP została wpisana w mechanizm reżimów opartych na modelu reprezentacji, w którym szczególną rolę spełniają wyborcy jako sposób legitymizacji działań rządzących, umożliwiające jednocześnie podjęcie kolejnych kroków o charakterze proceduralnym (np. w reżimach parlamentarnych, formułowanie gabinetu odpowiedzialnego przed parlamentem)

PP wypełniają określona systemową funkcję - powiązanie PP z demokracją jako układem relacji proceduralnych i instytucjonalnych, w praktyce przyjmującym formę rządów przedstawicielskich

podejście systemowe:

systemowy sposób interpretacji roli PP wyjaśnia w zasadzie, czym jest partia

pewna wersją tego podejścia (konkretyzacją) wydają się być tzw. wyborcze definicji PP - proces wyborczy jest proceduralną istota reżimów opartych na zasadzie reprezentacji i podstawową metodą legitymizacji wyborów dokonywanych przez decydentów. Przez wybory powszechne zachodzi realizacja zasady reprezentacji. PP może przedostać się w sferę polityki tylko za pośrednictwem instytucji wyborów i w ten sposób zostaje rozpoczęty proces reprezentacji partii. Definicje wyborcze zaprezentowali m.in. :

Sjoblom - partie to organizacje, które wysuwają kandydatów w wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na inne stanowiska polityczne

Satori - partia to grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym i jest zdolna wysuwać poprzez wybory kandydatów na stanowiska polityczne

dalszym ciągiem procesu reprezentacji stają się działania o charakterze proceduralnym, które zmierzają do przejęcia przez partię kontroli nad formułowaniem gabinetu

Schumpeter określa mianem partii politycznej „grupę, której członkowie decydują na wspólne działanie w walce o władzę polityczną”.

tzw. definicje prawnicze

Systemowa rola partii wyznacza dalszy kierunek konkretyzacji samego pojęcia - PP zgłasza kandydatów na stanowiska publiczne i ewentualnie przejmuje władzę (ma taki zamiar).

Podsumowanie:

partia polityczna jest to instytucja, która wpisała się w proces sprawowania władzy w państwie demokratycznym

instytucja partii politycznej a priori wpisana w koncepcję demokracji reprezentacyjnej (ale nie koniecznie musi nosić nazwę „partii” - potrzeba realizacji funkcji reprezentacji stworzyła partię)

proces kreowania kolejnych modeli i typów PP to konsekwencja ujawnienia się określonych warunków społeczno-politycznych

konsekwencją demokraci reprezentacyjnej są wybory - duży nacisk na funkcję wyborczą PP czy ich analizie (definicje wyborcze partii politycznych).

2. Systemowa rola partii politycznych- partia w łańcuchu reprezentacji i odpowiedzialności.

• koncepcja reprezentacji - partie zostały wpisane w mechanizm reżimów opartych na modelu reprezentacji, w którym szczególną rolę spełniają wybory jako sposób legitymizacji działań rządzących

• w ten sposób zostały powiązane z demokracją jako układem relacji proceduralnych i instytucjonalnych, tworząc formę rządów przedstawicielskich

• partie ułatwiają wyborcy podjęcie decyzji, np. upraszczając mechanizm samego wyboru lub oferując alternatywy programowe, w efekcie której podejmują legitymizowane rozstrzygnięcia w sferze polityki publicznej państwa; wybór dokonany przez elektorat ma wpływ na treść rozstrzygnięć programowych, określających kierunki polityki publicznej państwa i nawet sposób implementacji poszczególnych decyzji

• proces wyborczy jest proceduralną istotą reżimów opartych na zasadzie reprezentacji i podstawową metodą legitymizacji wyborów dokonywanych przez decydentów

• poprzez wybory powszechne następuje realizacja zasady reprezentacji, skoro wyborcy dokonują selekcji polityków, którzy następnie ujawniają ich oczekiwania w procesie decyzyjnym

• partia polityczna może przedostać się w sferę władzy publicznej tylko poprzez instytucję wyborów
  i w ten sposób zostaje zapoczątkowany proces reprezentacji politycznej

• G. Sjoblom - partie to organizacje, które wysuwają kandydatów w wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na inne stanowiska publiczne

• G. Sartori - partia to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym i jest zdolna wysunąć poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne

• dalej są działania o charakterze proceduralnym, które zmierzają do przejęcia przez partię władzy decydowania o polityce publicznej państwa - przejęcia kontroli nad procesem formowania gabinetu

• partia polityczna to instytucja, która wpisała się w proces sprawowania władzy w państwie demokratycznym

• naturalną konsekwencją istnienia reżimu reprezentacyjnego stają się wybory i to one musiały przyciągnąć uwagę partii politycznych

• systemowa rola partii wyznacza kierunek dalszej konkretyzacji samego pojęcia - zgłasza kandydatów na stanowiska publiczne i ewentualnie przejmuje władzę

3. Ujęcie funkcjonalne partii politycznej- podstawowe założenia.

Orientacja funkcjonalna jako sposób definiowania oraz interpretowania partii politycznej, opiera się na założeniu, iż powinna ona być postrzegana przez pryzmat efektów, jakie jej aktywność wywołuje w otoczeniu.

W orientacji funkcjonalnej zwraca się uwagę przede wszystkim na określone funkcje jakie partie wypełniają (lub powinny wypełniać) w ramach systemu politycznego. Konsekwencją wypełniania owych funkcji jest oddziaływanie na dalsze otoczenie ( Np. elektorat) i bliższe otoczenie ( Np. inne partie polityczne). Kategoria otoczenie to metafora wskazująca, iż chodzi o wiele aren politycznych - wzajemnych powiązań, np. areny: wyborcza, parlamentarna, przetargów rządowych. W podejściu funkcjonalnym istotna staje się odpowiedz na pytanie, co partia czyni, jakie konsekwencje wynikają z faktu jej obecności na arenie politycznej i charakteru podejmowanych działań. Z tak przyjętą perspektywą można swteirdzić, iż PP np.:

• mobilizują i integrują społeczeństwo

• edukują

• artykułują i agregują interesy

• kreują konsens społeczny

W podejściu funkcjonalnym ujawnia się przekonanie, iż partie muszą dążyć do realizacji określonych celów lub wypełnić pewne funkcje, ponieważ występują w roli ogniwa pośredniczącego między społeczeństwem a państwem (władzą państwową). Jest to odwołanie się do systemowej roli PP (koncepcja reprezentacji) - PP ułatwiają wyborcy podjęcie decyzji (alternatywne programy, uproszczenie mechanizmu wyboru), w ewekcje której podejmują legitymizowane rozstrzygnięcia w sferze polityki publicznej państwa. Wybór dokonany przez elektorat, znajduje odbicie w treści rozstrzygnięć programowych, określających kierunki polityki publicznej państwa i sposób implementacji pewnych decyzji. W tym układzie pośredniczenia zostaje mocno zaakcentowany fakt iż liczy się efekt. Partie działają w określony sposób, dążą do realizacji z góry określonego celu w ramach systemu politycznego. Osiągnięcie tego celu staje się tym bardziej prawdopodobne, im efektywniej wykonują one określone funkcje polityczne w ramach rynku wyborczego (przede wszystkim).

Definiując partię polityczną zwolennicy orientacji funkcjonalnej posługują się różnymi kryteriami przy określeniu jej strategicznej roli w ramach systemu politycznego. Na ogół wskazują na sposób w jaki PP wypełnia funkcję pośredniczenia między państwem a społeczeństwem.

Traktując partię polityczną jako kreatora swoistego „łańcucha powiązań” (sfera społeczna vs. Sfera państwowa-publiczna), K. Lawson stwierdza, iż:

„partia polityczna jest organizacją, która traktuje jako rację swojego istnienia tworzenie całego układu ogniw łańcucha powiązań, które biegną od wyborcy poprzez kandydatów i proces wyborczy do urzędników publicznych”.

Orientacja funkcjonalna jako sposób definiowania oraz interpretowania partii politycznej, opiera się na założeniu, iż powinna ona być postrzegana przez pryzmat efektów, jakie jej aktywność wywołuje w otoczeniu.

Podejście funkcjonalne w interpretacji partii politycznych staje się problemowe przede wszystkim gdy badacz usiłuje stworzyć tzw. definicje funkcjonalne. Problemy:

• niektórzy przyjmują a priori określony katalog funkcji

• niektórzy dochodzą do wniosku, że partie chylą się ku upadkowi, tracą na znaczeniu (zaskakująca konkluzja)

• inni stwierdzają, że PP nie wypełniają swoich funkcji lub wypełniają je tylko częściowo, ale są nadal ważnym podmiotem życia politycznego

Należy przyjąć, iż partie polityczne formułują wiele celów, zmieniających się w czasie i przestrzeni, z których osiągnięciem wiążą konieczność wypełniania określonych funkcji.

Zwolennicy podejścia funkcjonalnego akcentują te funkcje i cele partii, które wynikają z faktu jej występowania w roli ogniwa pośredniczącego. Dlatego PP i jej zmiana postrzegane są w kategoriach działań o charakterze legitymizacyjnym.

4. Partia polityczna jako ogniwo pośredniczące.

W podejściu funkcjonalnym ujawnia się przekonanie, iż partie muszą dążyć do realizacji określonych celów lub wypełnić pewne funkcje, ponieważ występują w roli ogniwa pośredniczącego między społeczeństwem a państwem (władzą państwową). Jest to odwołanie się do systemowej roli PP (koncepcja reprezentacji) - PP ułatwiają wyborcy podjęcie decyzji (alternatywne programy, uproszczenie mechanizmu wyboru), w ewekcje której podejmują legitymizowane rozstrzygnięcia w sferze polityki publicznej państwa. Wybór dokonany przez elektorat, znajduje odbicie w treści rozstrzygnięć programowych, określających kierunki polityki publicznej państwa i sposób implementacji pewnych decyzji. W tym układzie pośredniczenia zostaje mocno zaakcentowany fakt iż liczy się efekt. Partie działają w określony sposób, dążą do realizacji z góry określonego celu w ramach systemu politycznego. Osiągnięcie tego celu staje się tym bardziej prawdopodobne, im efektywniej wykonują one określone funkcje polityczne w ramach rynku wyborczego (przede wszystkim).

Definiując partię polityczną zwolennicy orientacji funkcjonalnej posługują się różnymi kryteriami przy określeniu jej strategicznej roli w ramach systemu politycznego. Na ogół wskazują na sposób w jaki PP wypełnia funkcję pośredniczenia między państwem a społeczeństwem.

Traktując partię polityczną jako kreatora swoistego „łańcucha powiązań” (sfera społeczna vs. Sfera państwowa-publiczna), K. Lawson stwierdza, iż:

„partia polityczna jest organizacją, która traktuje jako rację swojego istnienia tworzenie całego układu ogniw łańcucha powiązań, które biegną od wyborcy poprzez kandydatów i proces wyborczy do urzędników publicznych”.

SKRYPT* (z funkcjonalizmu)- Postrzeganie partii jako swoistego ogniwa pośredniczącego pomiędzy społeczeństwem a władzą państwową jest wyrazem orientacji funkcjonalnej. Jest to specyficzny układ pośredniczenia, skoro partia skupia tylko określoną grupę obywateli. Wypełniając tę rolę partia polityczna z jednej strony ułatwia elektoratowi podjęcie określonej decyzji wyborczej poprzez zaoferowanie określonych alternatywnych opcji ideowo-programowych, a z drugiej strony skłaniając do oddania głosu zapewnia sobie prawo kontrolowania rządu a więc określania zasadniczych kierunków polityki państwa.

*SKRYPT* (z funkcji) W systemach demokratycznych wypełnianie przez partię polityczną roli ogniwa pośredniczącego między państwem a społeczeństwem może przybierać formę: ogniwa partycypacyjnego, wyborczego względnie klientelistycznego. Z reguły scenariusz przygotowany przez partię, a oferowany w celu maksymalizacji poparcia społecznego, uwzględnia strategie mieszane, a więc oparte na procedurach charakterystycznych dla każdego z trzech wspomnianych sposobów strukturyzowania aktywności elektoratu. Należy jednak zaznaczyć, iż w demokracjach ustabilizowanych partie występują przede wszystkim w roli ogniwa wyborczego co często skłania badaczy do określania współczesnych demokracji mianem wyborczych. Zasadniczą konsekwencją tego faktu pozostaje zjawisko elityzacji współczesnej polityki partyjnej. Realizacja funkcji wyborczej przez partie oznacza przecież, iż centralna rolę w tym procesie zajmują elity partyjne, które uzyskują wpływ na proces selekcji kandydatów na stanowiska publiczne, kontrolują ich

zachowanie, włącznie z możliwością zdecydowania o ich odwołaniu. Współczesne partie polityczne straciły raczej monopol w zakresie aktywizacji politycznej elektoratu, a on sam poszukuje odmiennych niż partyjne form i kanałów zaspakajania potrzeby partycypacji w życiu politycznym. Mnoży się liczba różnorodnych organizacji interesu, obywatelskich struktur aktywizmu politycznego co oznacza, iż partia może pozwolić sobie na luksus ograniczenia w zasadzie swojej aktywności do sfery działań wyborczych (elektoralnych). W tym zakresie zachowują one z reguły pozycję monopolisty (może wyjątkiem są Stany Zjednoczone).

• partie polityczne to ciała pośredniczące między grupami społecznymi (np. klasami, grupami etnicznymi czy wyznaniowymi) a procesem decyzyjnym przebiegającym w ramach struktury władzy państwowej

• ogniwa łączące społeczeństwo z elitami politycznymi

• ukształtowanie się całego układu wzajemnych powiązań między jego elementami (tworzenie się wzajemnych powiązań pomiędzy różnymi aktorami w procesie politycznym)

• kontrola zachowań społecznych, proces partycypacji społecznej, propagowanie nowych wartości, sposób selekcji i kreowania liderów, proces głębszych transformacji systemowych - wymaga pojawienia się wzajemnych powiązań między różnymi poziomami struktury systemu politycznego, podmiotami politycznymi

• Lawson: partia polityczna jest organizacją, która traktuje jako rację swego istnienia tworzenie całego układu ogniw łączących łańcucha powiązań, które biegną od wyborców poprzez kandydatów i proces wyborczy do urzędników państwowych

• partie tworzą powiązania między obywatelami a państwem: obywatele oczekują zagwarantowania sobie wpływu na funkcjonowanie systemu politycznego, a pozycja elit partyjnych jest uzależniona
  od ich zdolności mobilizowania energii i lojalności obywateli np. w procesie wyborczym

• partia może występować jako:

OGNIWO PARTYCYPACYJNE

- za którego pośrednictwem obywatele mogą uczestniczyć w procesie tworzenie polityki

- aktywna partycypacja obywateli w procesie rządzenia

- obywatel oczekuje od partii występowania przede wszystkim w roli efektywnego kanału umożliwiającego partycypację w procesie rządzenia (możliwość egzekwowania odpowiedzialności politycznej reprezentantów partii, sprawujących funkcje publiczne)

- wpływ członków i sympatyków partii na kształt programu politycznego (wyborczego)

OGNIWO WYBORCZE

- udział w wyborach i akt głosowania

- partia staje się rzecznikiem postulatu stworzenia „demokracji partycypacyjnej” i gwarantuje stabilizację demokracji wyborczej

- centralną pozycję w procesie kształtowania wyborczej tożsamości partii zajmuje elita partyjna

- elity decydują i kontrolują cały proces wyborczy

OGNIWO KLIENTELISTYCZNE

- partia w naturalny sposób dąży do wyodrębnienia części społeczeństwa i uczynienia z niej stabilnej klienteli, niepodatnej na zbyt drastyczną fluktuację nastrojów i orientacji wyborczych

- kształtuje się układ powiązań - klientelizm wyborczy

- wyborca może użyć głosu jako narzędzia presji na partię (jej reprezentantów) w kierunku uzyskania określonych wymiernych korzyści - powstaje mechanizm wzajemnego uzależniania się i kontroli podmiotów stanowiących strony tego stosunku politycznego (patron - klient)

- klientelizm to wyraz ekspansji interesów lokalnych i regionalnych na poziomie narodowym

- klientelizm lokalny - oczekiwanie wzajemnych korzyści, co do preferowanych rozstrzygnięć

- klientelizm globalny - na arenie narodowej przyrzeczenia polityczne nabierają bardziej abstrakcyjnego charakteru; punktem odniesienia może stać się określona grupa społeczna, oczekująca konkretnych, satysfakcjonujących ją rozstrzygnięć politycznych, w chwili gdy kolektywny patron, czyli partia polityczna, przechwyci odpowiedzialność za funkcjonowanie aparatu państwa; w zamian
za wyrażenie lojalności wobec partii w akcie głosowania grupa społeczna i jej przedstawiciele oczekują, iż zrealizuje ona przyrzeczenia zawarte w ofercie

5. Ujęcie strukturalne partii politycznej- założenia

• Orientacja strukturalna jako sposób patrzenia na partię polityczną charakteryzuję się tym, iż jej reprezentanci traktują ją przede wszystkim jako strukturę, w ramach której ujawniają się określone wzorce aktywności

• Partia = instytucja

• PP jako forma zorganizowana działalności jej członków

• PP jako arena w ramach której ludzie zachowują się w określony sposób i wchodzą we wzajemne interakcje

• PP istnieją w ramach określonego otoczenia (areny) i wypełniają określone funkcje o wymiarze systemowym

• Charakter powiązań PP z otoczeniem ma dla zwolenników tej orientacji drugorzędny charakter

• W definicjach strukturalnych zwraca się uwagę, na to iż jest to:

• Organizacja

• Wspólnota

• Stowarzyszenie jednostek

• +/- podzielają te same cele

• PP jako wspólnota o określonej strukturze

• Podmiotem zainteresowania dla badacza PP staja się takie kwestie jak np.:

• Wewnętrzna organizacja PP

• Struktura i dystrybucja władzy w ramach PP

• Siła polityczna PP (kontekst zasobów)

• Charakter ideologii organizacyjnej

• Relacje między elitą partii a aktywistami lub członkami

• Za prekursorów tej orientacji uważa się:

• R. Michelsa (analiza organizacyjnego życia partii socjaldemokratycznej - SPD)

• M. Duvergera

• Analiza niemieckiej partii socjaldemokratycznej SPD dokonana przez Michelsa (nie interesowało go podejście funkcjonalne tzn. relacje PP a społ. I ich konsekwencje), doprowadziła go do tezy, iż uniwersalną tendencja w rozwoju każdej organizacji - również PP - staje się instytucjonalizacja „żelaznego prawa oligarchii”, a więc zjawiska polegającego na przejęciu przez elity kontroli nad jej funkcjonowaniem.

Opierając się na ustaleniach Michelsa można sformułować hipotezy dotyczące dynamiki zmiany organizacyjnej w partii politycznej.

1. W dużych organizacjach (masowe czł., rozbudowana struktura, układ organizacji afiliowanych) jak np. partie masowe, pojawią się problemy związane z koordynowaniem ich działalności. Staje się ona możliwa jedynie wówczas, gdy nastąpi funkcjonalne zróżnicowanie ról i pojawi się układ hierarchicznych zależności, jako organizacyjna forma kontroli sprawowanej przez liderów partii - H. Kitschelt określa tę hipotezę mianem „słabego prawa oligarchii”.

2. Naturalną konsekwencją ewolucji PP jest powstanie aparatu biurokratycznego, jako sposobu kierowania partią polityczną.

3. Masy członkowskie powoli tracą zainteresowanie sprawami partii m.in. dlatego, iż nie dysponują koniecznymi zasobami (np. czas, władza, umiejętności) i akceptują decyzje liderów.

4. Liderzy wykorzystują piastowane urzędy do promowania swych własnych ambicji (tzw. silne prawo oligarchii”). Liderzy chroniąc swą władzę dążą przede wszystkim do przekształcenia partii w strukturę, której zasadniczym celem staje się organizacyjne przetrwanie.

Michels przedstawił pewien sposób interpretacji PP, jako:

• Struktura biurokratyczna

• Struktura autokratyczna

• W ramach PP decyzje podejmowane są przez liderów

• Członkowie podporządkowują się decyzja podjętym przez liderów.

W efekcie powstaje hierarchiczny układ zależności, który ma służyć realizacji ambicji politycznych elity partyjnej i zagwarantować przetrwanie organizacyjne partii. Wielu badaczy nie zgadza się z założeniami przedstawionymi przez Michelsa, podkreślając np., że partia jest organizacją o charakterze dobrowolnym, a wiec członkowie mogą w każdej chwili z niej wystąpić. Należy jednak pamiętać, że opuszczenie PP przez sporą liczbę członków może wywołać efekt odwrotny. Elity partyjne uzyskają szerszy zakres swobody, a metody hierarchicznej kontroli stają się bardziej efektywne.

• Rzecznikami orientacji strukturalnej w postrzeganiu PP są m.in. A. Panebianco (analiza partii politycznej jako organizacji) oraz P. Mair, i R. Katz (organizacyjny model PP).

• Katz i Mair swój organizacyjny model partii politycznej opierają na założeniu, że jest to organizacja na wielu poziomach życia politycznego , co znajduje odbicie w wewnętrznej organizacji. Wyodrębniają w strukturze partii politycznej trzy subsystemy:

1. Partia jako organizacja wypełniająca funkcje państwowe (party in public office)

2. Partia jako organizacja „członkowska” (party on the ground)

3. Partia jako struktura biurokratyczna (party in central Office)

Ad. A


forma organizacji aktywności reprezentantów


obecność reprezentantów partii w konstytucyjnych organach państwowych daje jej możliwość dysponowania określonymi zasobami, które mogą zostać wykorzystane w polityce wewnątrzpartyjnej


przedstawiciele partii uczestniczą w procesie podejmowania decyzji państwowych, a wiec mają wpływ na ich treść


partie kontrolują stanowiska publiczne i posługują się strategiami patronatu


urzędnicy partyjni mają dostęp do informacji i ekspertyz

Ad. B


grupuje członków, aktywistów i lokalnych wyborców


opiera się na zasadzie dobrowolności


przynależność do partii jest wynikiem indywidualnej decyzji


zasadniczym motywem przynależności wydają się racje solidarystyczne i korzyści kolektywne


subsystem ten może odgrywać szczególna rolę w partiach odwołujących się na arenie wyborczej do apelu opartego na schemacie tożsamości ważne jest legitymizacyjne powiązanie między partią a ich klientelą oraz zasada masowego członkowstwa


siła partii członkowskiej głosy wyborcze (!)+ źródło finansowania (słabnie - finansowanie partii z budżetu państwa)

Ad. C


zasadniczym ogniwem jest kwatera główna partii, usytuowana z reguły w stolicy kraju


skład kwatery wchodzą:

urzędnicy tworzący: komitet wykonawczy na czele z przewodniczącym lub sekretarzem generalnym. Mogą być np. wybierani na kongresach partii. Reprezentują partię jako organizacje członkowską.

tzw. pracownicy biurokratyczni. W skład centralnej biurokracji partyjnej mogą wchodzić również przedstawiciele różnych organizacji, np. afiliowanych przy PP


subsystem ten miał szczególną rolę do odegrania w partiach masowych


centralna struktura biurokratyczna partii w partiach masowych odgrywała rolę ogniwa pośredniczącego między pozostałymi subsystemami - miała gwarantować dominację partii członkowskiej nad partią parlamentarną


jedną z zasadniczych funkcji centralnej struktury biurokratycznej była m.in. realizacja odpowiedzialności partii parlamentarnej przed masowym członkiem


specyficzny charakter przybierają relacje między subsystemem biurokratycznym partii a subsytemem parlamentarno-gabinetowym. Wiele partii (liberalnych, socjaldem., konserwatywnych) coraz powszechniej akceptuje zasadę, iż członkami centralnych organów partii stają się przede wszystkim reprezentanci partii parlamentarnej. Wyjątki: w belgijskich partiach socjaldemokratycznych czy partiach holenderskich

Powyższa koncepcja ma znaczenie eksplanacyjne jak również może służyć jako użyteczne narzędzie badania wewnątrzpartyjnej dynamiki zmian organizacyjnych.

6. Partia polityczna w koncepcji R. Michelsa a żelazne prawo oligarchii.

Analiza niemieckiej partii socjaldemokratycznej SPD dokonana przez Michelsa (nie interesowało go podejście funkcjonalne tzn. relacje PP a społ. I ich konsekwencje), doprowadziła go do tezy, iż uniwersalną tendencja w rozwoju każdej organizacji - również PP - staje się instytucjonalizacja „żelaznego prawa oligarchii”, a więc zjawiska polegającego na przejęciu przez elity kontroli nad jej funkcjonowaniem.

Opierając się na ustaleniach Michelsa można sformułować hipotezy dotyczące dynamiki zmiany organizacyjnej w partii politycznej.

5. W dużych organizacjach (masowe czł., rozbudowana struktura, układ organizacji afiliowanych) jak np. partie masowe, pojawią się problemy związane z koordynowaniem ich działalności. Staje się ona możliwa jedynie wówczas, gdy nastąpi funkcjonalne zróżnicowanie ról i pojawi się układ hierarchicznych zależności, jako organizacyjna forma kontroli sprawowanej przez liderów partii - H. Kitschelt określa tę hipotezę mianem „słabego prawa oligarchii”.

6. Naturalną konsekwencją ewolucji PP jest powstanie aparatu biurokratycznego, jako sposobu kierowania partią polityczną.

7. Masy członkowskie powoli tracą zainteresowanie sprawami partii m.in. dlatego, iż nie dysponują koniecznymi zasobami (np. czas, władza, umiejętności) i akceptują decyzje liderów.

8. Liderzy wykorzystują piastowane urzędy do promowania swych własnych ambicji (tzw. silne prawo oligarchii”). Liderzy chroniąc swą władzę dążą przede wszystkim do przekształcenia partii w strukturę, której zasadniczym celem staje się organizacyjne przetrwanie.

Michels przedstawił pewien sposób interpretacji PP, jako:

• Struktura biurokratyczna

• Struktura autokratyczna

• W ramach PP decyzje podejmowane są przez liderów

• Członkowie podporządkowują się decyzja podjętym przez liderów.

W efekcie powstaje hierarchiczny układ zależności, który ma służyć realizacji ambicji politycznych elity partyjnej i zagwarantować przetrwanie organizacyjne partii. Wielu badaczy nie zgadza się z założeniami przedstawionymi przez Michelsa, podkreślając np., że partia jest organizacją o charakterze dobrowolnym, a wiec członkowie mogą w każdej chwili z niej wystąpić. Należy jednak pamiętać, że opuszczenie PP przez sporą liczbę członków może wywołać efekt odwrotny. Elity partyjne uzyskają szerszy zakres swobody, a metody hierarchicznej kontroli stają się bardziej efektywne.

R. Michels zajął się analizą organizacyjnego życia w partii socjaldemokratycznej (niemiecka SPD). Nie interesowała tego autora perspektywa systemowa (ujęcie funkcjonalne), a więc relacje partii politycznej z otoczeniem i ich konsekwencje dla strukturyzacji głosów elektoratu czy przetargów o władzę państwową. Podstawowa teza R. Michelsa sprowadza się do stwierdzenia, iż uniwersalną tendencją w rozwoju każdej organizacji - również partii politycznej - staje się instytucjonalizacja „żelaznego prawa oligarchii", a więc zjawiska polegającego na przejęciu przez elity kontroli nad jej funkcjonowaniem (Michels, 1962, s. 50). W oparciu o ustalenia-zaprezentowane przez Michelsa. można sformułować hipotezy dotyczące dynamiki zmiany organizacyjnej w partii politycznej. Po pierwsze, w dużych organizacjach (masowe członkostwo, rozbudowana struktura, układ organizacji afiliowanych itd.) - a takimi bez wątpienia były partie masowej integracji - pojawiają się problemy związane z koordynowaniem ich działalności. Staje się ona możliwa jedynie wówczas, gdy nastąpi funkcjonalne zróżnicowanie ról i pojawi się układ

hierarchicznych zależności, jako organizacyjna forma kontroli sprawowanej przez liderów partii. H. Kitschelt określa tę hipotezę mianem „słabego prawa oligarchii" (2000, s. 153). Po drugie, naturalną konsekwencją organizacyjnej ewolucji partii politycznej jest powstanie aparatu biurokratycznego (partyjnej biurokracji) jako racjonalnej metody kierowania organizacją. Po trzecie, masy członkowskie stopniowo tracą zainteresowanie sprawami partii m. in. dlatego, iż nie dysponują koniecznymi zasobami (np. czasem, władzą, umiejętnościami), i akceptują decyzje liderów. Po czwarte, liderzy wykorzystują piastowane stanowiska dla promowania swych własnych ambicji (silne prawo oligarchii). Jeżeli jednak „złagodzimy" tę hipotezę, to można przyjąć, iż liderzy - chroniąc swą władze - dążą przede wszystkim do przekształcenia partii w organizacje, której zasadniczym celem staje się organizacyjne przetrwanie.

Można oczywiście zgadzać się lub też nie z sugestiami R. Michelsa, jednak należy uznać jego wkład w badanie partii politycznej jako organizacji. Przedstawił on pewien sposób interpretacji partii politycznej. Jawi się więc ona przede wszystkim jako struktura biurokratyczna i autokratyczna, w której decyzje podejmowane są przez liderów, a obowiązkiem członków jest podporządkowanie się im. Powstaje więc w efekcie hierarchiczny układ zależności, który ma służyć realizacji ambicji politycznych (choć nie tylko) elity partyjnej i zagwarantować przetrwanie organizacyjne partii politycznej.

7. Model organizacyjny partii w ujęciu Maira i Katza.

• Katz i Mair swój organizacyjny model partii politycznej opierają na założeniu, że jest to organizacja na wielu poziomach życia politycznego , co znajduje odbicie w wewnętrznej organizacji. Wyodrębniają w strukturze partii politycznej trzy subsystemy:

1. Partia jako organizacja wypełniająca funkcje państwowe (party in public office)

2. Partia jako organizacja „członkowska” (party on the ground)

3. Partia jako struktura biurokratyczna (party in central Office)

Ad. A


forma organizacji aktywności reprezentantów


obecność reprezentantów partii w konstytucyjnych organach państwowych daje jej możliwość dysponowania określonymi zasobami, które mogą zostać wykorzystane w polityce wewnątrzpartyjnej


przedstawiciele partii uczestniczą w procesie podejmowania decyzji państwowych, a wiec mają wpływ na ich treść


partie kontrolują stanowiska publiczne i posługują się strategiami patronatu


urzędnicy partyjni mają dostęp do informacji i ekspertyz

Ad. B


grupuje członków, aktywistów i lokalnych wyborców


opiera się na zasadzie dobrowolności


przynależność do partii jest wynikiem indywidualnej decyzji


zasadniczym motywem przynależności wydają się racje solidarystyczne i korzyści kolektywne


subsystem ten może odgrywać szczególna rolę w partiach odwołujących się na arenie wyborczej do apelu opartego na schemacie tożsamości ważne jest legitymizacyjne powiązanie między partią a ich klientelą oraz zasada masowego członkowstwa


siła partii członkowskiej głosy wyborcze (!)+ źródło finansowania (słabnie - finansowanie partii z budżetu państwa)

Ad. C


zasadniczym ogniwem jest kwatera główna partii, usytuowana z reguły w stolicy kraju


skład kwatery wchodzą:

• urzędnicy tworzący: komitet wykonawczy na czele z przewodniczącym lub sekretarzem generalnym. Mogą być np. wybierani na kongresach partii. Reprezentują partię jako organizacje członkowską.

• tzw. pracownicy biurokratyczni. W skład centralnej biurokracji partyjnej mogą wchodzić również przedstawiciele różnych organizacji, np. afiliowanych przy PP


subsystem ten miał szczególną rolę do odegrania w partiach masowych


centralna struktura biurokratyczna partii w partiach masowych odgrywała rolę ogniwa pośredniczącego między pozostałymi subsystemami - miała gwarantować dominację partii członkowskiej nad partią parlamentarną


jedną z zasadniczych funkcji centralnej struktury biurokratycznej była m.in. realizacja odpowiedzialności partii parlamentarnej przed masowym członkiem


specyficzny charakter przybierają relacje między subsystemem biurokratycznym partii a subsytemem parlamentarno-gabinetowym. Wiele partii (liberalnych, socjaldem., konserwatywnych) coraz powszechniej akceptuje zasadę, iż członkami centralnych organów partii stają się przede wszystkim reprezentanci partii parlamentarnej. Wyjątki: w belgijskich partiach socjaldemokratycznych czy partiach holenderskich

Powyższa koncepcja ma znaczenie eksplanacyjne jak również może służyć jako użyteczne narzędzie badania wewnątrzpartyjnej dynamiki zmian organizacyjnych.

8. Charakter i istota funkcji partii politycznych.

• Partie przeszły znaczący proces ewolucji

• PP pełnia określone zadania

• PP są motorem napędowym zarówno społeczeństwa (kształtowanie opinii publicznej), jak i państwa

• PP pobudzają energię masz do realizacji określonych zadań

• Jednostka pozostająca w izolacji nie może wybierać wpływu na proces podejmowania decyzji państwowych (jednostka - PP - państwo)

• PP funkcjonuje w ramach systemu politycznego

• Funkcjonalność PP - zdolność do współdziałania z innymi, np. tworzenie rządu

• Dysfunkcjonalność PP - dana partia odrzuca zaoferowane jej w danym systemie możliwości współpracy (na początku były to partie komunistyczne)

• We współczesnych systemach występuje tendencja do konstytucyjnego określania roli i zadań PP. Np.: Francja, Hiszpania, Włochy czy Polska

• Dwa ujęcia w określaniu funkcji PP:

1. Funkcje partii politycznych sensu largo;

2. Funkcje partii politycznych sensu stricte.

Ad. 1

• określają w sposób zwięzły i syntetyczny najważniejsze zadania PP

• kilka głównych funkcji:

1. Artykulacja potrzeb

2. Rekrutacja polityczna

3. Wyborcza

4. Rządzenia

Ad. 2

• w sposób bardziej szczegółowy i dokładny określają zadania PP

• funkcje wskazywane przez pryzmat mechanizmów socjotechnicznych

• np.:

1. partie są mechanizmami wyłaniającymi elitę władzy w państwie

2. stanowią forum legalnej władzy w państwie

3. kształtują opnie publiczną

4. formułują określone doktryny i programy polityczne

5. wiążą państwo ze społeczeństwem

6. są czynnikiem integracji społeczeństwa w sferze życia politycznego

7. uczestniczą w kształtowaniu systemów politycznych

• Ujęcie funkcji PP wg Yves Meny:

1. Funkcja mobilizacji i integracji politycznej mającej zachęcić do udziału w życiu politycznym

2. Funkcja przygotowania kadr (przyszłych elit Polit.) dla prawidłowego zarządzania instytucjami państwa

3. Funkcja edukacji politycznej (elit i społ.)

4. Funkcja ujawniania struktury opinii publicznej - odzwierciedla jej główne podziały

• Główne zadania PP wg Marriama, Cossnelli, Wolla i Binstocka:

• wypełnianie luki miedzy narodem a państwem

• selekcja kandydatów do urzędów politycznych

• formułowanie opinii publicznej

• socjalizacja społeczeństwa

• kierowanie rządem lub konstruktywna jego krytyka.

Wszystkie powyższe funkcje są ze sobą powiązane. Różne PP w różnym stopniu wywiązują się z powyższych funkcji. Partie antysystemowe vs. partie prosystemowe.

Charakter funkcji wypełnianych przez partie polityczne wydaje się być pochodną

usytuowania ich gdzieś na przecięciu się dwóch systemów: społecznego oraz politycznego. W naturalny więc sposób, w swej działalności partia próbuje łączyć pierwiastek "społeczny", jako określony sposób legitymowania roli jaką pragnie wypełniać (np. prezentacja interesów- klasowych, ideologicznie motywowany kreator i reprezentant interesu społecznego) z pierwiastkiem "politycznym", czyli zaangażowaniem się jej w proces wybiórczej polityzacji kwestii społecznych (problemowych), poprzez kontrolę procesu decyzyjnego, przebiegającego w strukturze władzy państwowej. Pośredniczy więc partia polityczna w szeroko rozumianym procesie komunikowania się elit politycznych z masowym odbiorcą. Dotyczy to nie tylko partii w reżimach demokratycznych, ale również w niedemokratycznych. Oczywiście, w tym drugim przypadku sposób odgrywania roli ogniwa pośredniczącego (ogniwa łączącego) przybiera drastycznie odmienne formy niż w reżimach demokratycznych. Bez wątpienia jednak każdy system polityczny musi stworzyć określony układ powiązań strukturalnych i funkcjonalnych, konfigurację m. in. podmiotów formalnych i nieformalnych, mechanizmów i procedur, działań i zachowań, form kontroli i nadzoru, wartości i norm, w ramach którego z reguły partie polityczne mają do wypełnienia szczególną rolę.

Charakter funkcji wypełnianych przez partie polityczne wydaje się być pochodną usytuowania ich gdzieś
na przecięciu się dwóch systemów: społecznego oraz politycznego. W naturalny więc sposób, w swej działalności partia próbuje łączyć pierwiastek "społeczny", jako określony sposób legitymowania roli, jaką pragnie wypełniać (np. prezentacja interesów klasowych, ideologicznie motywowany kreator i reprezentant interesu społecznego) z pierwiastkiem "politycznym", czyli zaangażowaniem się jej w proces wybiórczej polityzacji kwestii społecznych (problemowych), poprzez kontrolę procesu decyzyjnego, przebiegającego
w strukturze władzy państwowej. Pośredniczy więc partia polityczna w szeroko rozumianym procesie komunikowania się elit politycznych z masowym odbiorcą. Dotyczy to nie tylko partii w reżimach demokratycznych, ale również w niedemokratycznych. Oczywiście, w tym drugim przypadku sposób odgrywania roli ogniwa pośredniczącego (ogniwa łączącego) przybiera drastycznie odmienne formy
niż w reżimach demokratycznych. Bez wątpienia jednak każdy system polityczny musi stworzyć określony układ powiązań strukturalnych i funkcjonalnych, konfigurację m. in. podmiotów formalnych
i nieformalnych, mechanizmów i procedur, działań i zachowań, form kontroli i nadzoru, wartości i norm,
w ramach którego z reguły partie polityczne mają do wypełnienia szczególną rolę.

A. FUNKCJA SPOŁECZNA

• partia polityczna jest ogniwem pośredniczącym pomiędzy strukturą społeczeństwa a państwa

• jest rezultatem zaadaptowania demokratycznej logiki rywalizacji politycznej opartej na idei odpowiedzialnych rządów przedstawicielskich

• partie muszą być związane ze strukturą społeczeństwa, skoro wyborcza logika rywalizacji politycznej nakazuje im zapewnienie sobie poparcia przynajmniej części elektoratu

• działania o ekspresywnym charakterze

• partia musi zaoferować masowemu odbiorcy określoną tożsamość wyborczą, gdyż tylko w ten sposób może spełniać funkcję mobilizacyjną, czyniąc np. swój program wyborczy punktem odniesienia indywidualnej decyzji wyborczej

• zdobycie poparcia znacznej części elektoratu otwiera partii politycznej drogę do bezpośredniego udziału w państwowym procesie decyzyjnym

B. FUNKCJA PAŃSTWOWO-PUBLICZNA

• kontrolując określoną liczbę mandatów w parlamencie liderzy partyjni dążą do przechwycenia funkcji rządowych, czyli zapewnienia sobie udziału w procesie formowania gabinetu

• partia, która odniosła sukces w wyborach, dąży do maksymalizacji korzyści w procesie tworzenia gabinetu - zapewnienie sobie kontroli nad ministerstwami, ważnymi z punktu widzenia partyjnych założeń programowych (pozycja premiera/szefa rządu)

• partie inicjujące i dopełniające

C. FUNKCJA ORGANIZACYJNA

• zdolności organizacyjne partii

• zagwarantowanie ciągłości istnienia partii

• rozwijanie strategii pozwalających na zredukowanie ryzyka płynącego z zewnątrz i w rezultacie zapewniających przetrwanie

• sprawność organizacyjna umożliwia partii skuteczne kontrolowanie otoczenia społecznego

• pasywne adaptowanie się do nowych warunków - reaktywne działanie

• aktywne adaptowanie się do nowych warunków - inicjatywne zachowanie

9. Funkcja artykulacji i agregacji interesów społecznych.

Z reguły partie polityczne, podobnie jak inne organizacje, wchodząc do świata polityki prezentują określone preferencje czy oczekiwania, w kontekście których to zostają sformułowane pewne kolektywne cele polityczne. Oznacza to, iż mogą one w tym względzie stosować przynajmniej jedną z czterech strategii politycznych:

• po pierwsze mogą zdecydować się na ukształtowanie wyraźnej tożsamości grupowej, co oznacza, iż stają się reprezentantem konkretnej grupy społecznej w sferze przetargów politycznych (np. klasy, grupy etnicznej, religijnej, czy rasowej). Powstały w ten sposób sojusz z jednej strony gwarantuje partii stabilną klientelę polityczną, ale z drugiej strony - osłabia jej adaptacyjne właściwości, skoro nastawia się na „dysponowanie określonym segmentem elektoratu bez podejmowania działań w kierunku penetrowania pozostałej części rynku wyborczego. Strategie tego typu określane są mianem masowych, podobnie jak partie je stosujące

• po drugie partie polityczne nogą podjąć działania zmierzające do penetrowania więcej niż jednej grupy społecznej i w efekcie łączenia ich interesów w postaci spójnego programu politycznego. Następuje w tym przypadku agregacja różnorodnych interesów partykularnych, które muszą podlegać ciągłemu procesowi przetargów i negocjacji, co oznacza, iż mamy do czynienia ze zmienną „geometrią” priorytetów i siły politycznego wpływu. Partie tego typu stosują tzw. strategie inkluzywne znane jaka catch-all.

• Po trzecie, partie polityczne mogą podjąć działania w kierunku zaoferowania elektoratowi nowych kwestii programowych i w ten sposób szukają szansy wejścia na rynek wyborczy. One nie tyle reprezentują juz istniejące grupy społeczne, co raczej dążą do stworzenia własnej. Dzieje się tak z reguły w przypadku partii nowych, które mają poważne kłopoty z wejściem w ramy zamkniętego rynku wyborczego. Oferowanie określonych wartości czy też propozycja dokonania zasadniczych zmian w dotychczasowym układzie agendy programowej państwa mają na celu resegmentację dotychczasowego elektoratu, choć z reguły dysponują one przynajmniej ogólnym wyobrażeniem, kto może być potencjalnym odbiorcą ich haseł politycznych. Partie te więc nie tyle artykułują i agregują już istniejące interesy co raczej próbują dokonać polityzacji polityzacji pewnych kwestii czy sentymentów społecznych

• po czwarte, partie polityczne mogą stosować strategie artykulacyjne i agregacyjne czyniąc punktem ich odniesienia osobę konkretnego polityka, założyciela, czy sponsora. Politycy ci wykorzystują zaistniałą sytuacją, np. kryzys polityczny czy zjawisko erozji dotychczasowych form lojalności wyborczej, jako sposób promowania nowej organizacji, a w istocie własnej osoby. Bardzo często mamy tu do czynienia z wykorzystaniem strategii populistycznych jako sposobu artykulacji i agregacji interesów społecznych

Z wypełnieniem funkcji artykulacji i integracji interesów społecznych przez partie łączy się szereg innych działań, co skłania wielu badaczy do prezentowania poszerzonego katalogu funkcji „artykulacyjnych” i akcentowania znaczenia niektórych z nich:

• funkcja reprezentacji- zdolność partii politycznych do reprezentowania poglądów, opinii i wartości swoich członków jak i elektoratu. Możliwość wypełniania tej funkcji przez partie pojawia się w warunkach istnienia środowiska rywalizacyjnego, a więc wówczas, gdy mamy do czynienia z „otwartym” systemem politycznym i w efekcie są one zmuszone do prezentowania społecznych preferencji elektoratu. Funkcja reprezentacji zostaje więc wypełniona poprzez artykułowanie społecznych opinii. W efekcie partie przenoszą te opinie poziom parlamentarno - gabinetowy, kształtując treść polityki państwa. Funkcja reprezentacji w demokratycznych układach stanowi więc istotę zjawiska występowania partii w roli ogniwa pośredniczącego.

• funkcja kształtowania opinii społecznej- partie dysponują znacznymi możliwościami w zakresie „stylizowania” postaw i opinii elektoratu. Funkcja ta traci na znaczeniu w związku z utratą zdolności partii do ustrukturyzowania zachowań i opinii wielkich grup społecznych. Dla przeciętnego wyborcy w EZ liczy się obecnie nie tyle zdolność partii do kreowania tożsamości ideologicznej co raczej umiejętność efektywnego kierowania polityką publiczną państwa.

• Proces artykulacji i agregacji interesów wiąże się:

1. ujawnieniem

2. hierarchizowaniem

3. reprezentowaniem

w procesie decyzyjnym przez PP preferencji odpowiednich grup społecznych będących zwolennikami tych ugrupowań

• uważa się, że eksponowanie przez PP partykularnych interesów różnych segmentów społeczeństwa czyni z nich organizacje podobne do reprezentacji grup interesów, np. ZZ

• Lipset i Rokkan uważają, że na podziały w społeczeństwie wpływają następujące osie podziałów:

1. centrum - peryferie

2. państwo - kościół

3. rolnictwo - przemysł

4. właściciele robotnicy

• PP budowały swoją tożsamość w oparciu o proces krystalizacji i artykulacji sprzecznych interesów oraz ukrytych napięć ukrytych w strukturze społecznej

• Wielu politologów zwraca uwagę na zadanie partii polegające na jarzeniu interesów różnych grup i tworzenie na tej podstawie pewnej syntezy czy też budowanie kompromisu funkcja artykulacji i agregacji interesów

• W związu z funkcja artykulacji i agregacji interesów wyróżnia się również funkcje:

1. ekspresyjna - wytwarzania retoryki służącej do przekładania kontrastów w strukturze społecznej i kulturalnej na postulaty działań oraz na wywierania nacisków w tej materii

2. kształtowania opinii społecznej

10. Funkcja rządzenia i formułowania celów polityki państwa.

• W tzw. definicjach politologicznych partii politycznej zostaje zaakcentowany właśnie ten aspekt działalności partii- partie dążą do zdobycia i utrzymania władzy państwowej. Wejście partii do parlamentu otwiera przed nią możliwość wzięcia udziału w państwowym procesie decyzyjnym.

• Wypełnienie przez partie polityczne funkcji rządzenia w reżimach demokratycznych można rozpatrywać na kilku płaszczyznach: tworzenia rządu, zapewnienia mu spójności i stabilności (trwałości), stworzenia układu powiązań kooperacyjnych pomiędzy legislatywą i egzekutywą.

• Po pierwsze partie polityczne są odpowiedzialne za sformowanie rządu. W reżimach parlamentarnych są praktycznie jedynymi podmiotami, które uczestniczą w tym procesie. Fakt dysponowania monopolem w tym zakresie znalazł wyraz w posługiwaniu się kategorią „rządów partii” jako modelu podejmowania decyzji w ramach gabinetu. Oznacza to, iż (a) wszystkie decyzje polityczne są podejmowane przez partyjnych polityków względnie przez decydentów przed nimi odpowiedzialnych, (b) kierunek polityki państwa zostaje określony przez partię lub partie rządzące oraz (c) partie decydują o obsadzie wszystkich najważniejszych stanowisk w administracji publicznej.

• Po drugie partie polityczne i obecność ich reprezentantów w składzie rządu nadaje mu znaczny poziom spójności i trwałości. Oczywiście poziom ten jest znacznie wyższy w przypadku tworzenia czysto jednopartyjnych gabinetów, których członkowie zostają powiązani układem zależności organizacyjnych, funkcjonalnych czy programowych. Pewne komplikacje mogą pojawić się w przypadku koordynowania działań gabinetów koalicyjnych, jednak i w tym przypadku istnieje pewna płaszczyzna zgody czy porozumienia, która sprzyja zachowaniu spójności wewnątrzkoalicyjnej i w efekcie trwałości gabinetu. Proces tworzenia gabinetów koalicyjnych w ustabilizowanych demokracjach z reguły opiera się porozumieniu partii politycznych które, znają się dość dobrze i niejednokrotnie już kooperowały ze sobą. Mamy więc do czynienia z instytucjonalizacją zachowań politycznych aktorów uczestniczących w przetargach koalicyjnych co dodatkowo sprzyja spójności i trwałości gabinetów.

• Po trzecie, partie polityczne umożliwiają stworzenie układu kooperacyjno-rywalizacyjnych powiązań między legislatywą a egzekutywą. W reżimach parlamentarnych istnienie takiego układu wynika z zasadniczej ich cechy, a mianowicie z tego, iż gabinety są tworzone przez partię lub partie, które dysponują wygodną większością w parlamencie (nie koniecznie większością absolutną) co pozwala na kontrolowanie jego działania. Problem trochę odmiennie wygląda w krajach w których ugruntowała się zasada konsensualnych przetargów i negocjacji (przynajmniej na poziomie elit politycznych) oraz w krajach, gdzie dominuje układ powiązań konfrontacyjnych. W tym pierwszym przypadku mogą pojawiać się gabinety mniejszościowe, które choć nie dysponują absolutną większością w parlamencie, to jednak mają jego przyzwolenie na prowadzenie polityki państwa. Właśnie dlatego użyliśmy zwrotu "dysponują wygodną większością w parlamencie" co może niejednokrotnie oznaczać, iż partie tworzące gabinet działają na rzecz stworzenia wspierającej koalicji parlamentarnej. W tym przypadku ujawnia się ze szczególną mocą konieczność utrzymania przez partie delikatnego układu równowagi między parlamentem a rządem. Z kolei w krajach w których utrwaliła się wyraźna dychotomia między konfiguracją rządową a opozycyjną, partia lub partie tworzące tę pierwszą musza kontrolować absolutną większość mandatów w parlamencie. Fakt ten jest praktycznie jedyną gwarancją utrzymania asymetrycznego układu równowagi między parlamentem a rządem, działającego w istocie na rzecz wzmocnienia tego drugiego.

• Funkcja rządzenia zwykle podkreślana w definicjach PP

• Dwojaki sposób realizacji:

1. objecie kierownictwa państwem samodzielnie lub w koalicji

2. kontrola rządów ze stanowiska opozycji

• rola PP w kierowaniu państwem polega na personalnym obsadzaniu najwyższych organów państwa i decydowaniu o kierunku polityki państwa

• najczęściej partia lub koalicja rządząca deleguje do najwyższych organów osoby ze swego bezpośredniego kierownictwa. SA to na ogół stanowiska w egzekutywie, natomiast polityki rządu w parlamencie bronią politycy z zaplecza politycznego sił rządzących

• w systemach parlamentarno - gabinetowych (GB, RFN, Skandynawia) przywódcy zwycięskich partii obsadzają stanowisko premiera

• w systemach prezydenckich (USA) liderzy zwycięskich partii otrzymują urząd prezydenta

• na zasadzie „podziału łupów” w systemie bipolarnych czołowi przywódcy i politycy partyjni otrzymują pozostałe najwyższe stanowiska w państwie

• w systemie koalicji rządowych podział stanowisk jest przedmiotem ustaleń i kompromisów

• empirycznym miernikiem realizacji funkcji rządzenia jest m.in. ustalenie zakresu partycypacji poszczególnych ugrupowań i określenie zakresu odpowiedzialności politycznej - mierzone % czasu w jakim dana partia obsadza stanowisko premiera oraz liczba kierowanych przez siebie resortów

index partycypacji:

I = g/G

Gdzie:

g = liczba gabinetów, w których uczestniczy dana partia

G = liczba gabinetów w danym czasie

Zakres odpowiedzialności politycznej:

Z = p/P

Gdzie:

p = liczba miesięcy w których dana partia obsadzała stanowisko premiera

P = liczba miesięcy w badanym okresie

Obsada stanowisk ministerialnych:

R = m/M

Gdzie:

m = liczba ministerstw obsadzanych w danym czasie przez dana partię

M = ogólna liczba ministerstw w badanym okresie

• oprócz najwyższych stanowisk partie dążą do osadzenia niższych szczebli administracji państwa, umożliwia to realizację „linii politycznej partii” w państwie owiązane z modelem upolitycznienia aparatu państwa (przeciwieństwo apolityczności)

• występuje zjawisko konfliktu między „linia partii” a postawami i zachowaniami jej profitentów

• rola instancji partyjnych w kierowaniu państwem jest na ogół większa w partiach o kierownictwie pozaparlamentarnym. Najistotniejsze decyzje w sprawach personalnych i merytorycznych dla polityki państwa powstają na zebraniach instancji partyjnych, a nie np. w gabinecie rządowym czy parlamentarnym

• jeszcze większe jest znaczenie instancji partyjnych w kierowaniu państwem w przypadku rządów koalicyjnych uzgodnienie warunków koalicji i jej szczegółowego programu należy do kierownictwa partyjnego i komisji porozumiewawczych stronnictw

• partie opozycyjne poza przygotowywaniem się do kolejnych wyborów, podejmują również próby włączenia się do współrządzenia państwem „krytyka korygująca” (Sobolewski)

• często występują w działalności państwa decyzje, które mogą być podejmowane po uzgodnieniach partii rządzącej i opozycji (kontrowersyjności tematu, wysoka ranga podejmowanej kwestii)

• na funkcje rządzenia niewątpliwie wpływają opozycyjne partie pozaparlamentarne (manifestacje, strajki, zamachy stanów).

• obecność partii w parlamentarno-gabinetowym układzie stosunków rywalizacyjnych

• wzięcie udziału bezpośrednio w państwowym procesie decyzyjnym - sformułowanie gabinetu
  i ukształtowanie jego programowego oblicza

• cel bliższy - przechwycenie określonych stanowisk publicznych

• cel dalszy - zagwarantowanie w ten sposób wpływu na treść polityki państwa

• strategie koalicyjne - katalog założeń i ofert politycznych dotyczący zasad postępowania w stosunkach międzypartyjnych (zwłaszcza systemu wielopartyjne)

• strategia nastawiona na maksymalizację korzyści w procesie tworzenia gabinetu koalicyjnego

- ASPEKT ILOŚCIOWY - dążenie do obsadzenia jak największej liczby stanowisk ministerialnych (stanowiska premiera)

- ASPEKT JAKOŚCIOWY - objęcie konkretnych ministerstw, pomocne w realizacji oferty programowej

• PODSUMOWANIE

cel 1: strategia koalicyjna - maksymalizacja

- minimalizacja

stanowisk publicznych

cel 2: strategia programowa - maksymalizacja

- minimalizacja

programów

11. Funkcja organizacyjnego przetrwania.

Oczywistym jest stwierdzenie, iż zasadniczym celem partii politycznej jako organizacji jest przetrwanie w środowisku politycznym. Chodzi oczywiście o przetrwanie organizacyjne. Sposób wewnętrznej organizacji partii politycznej i wynikający z tego np. układ powiązań z otoczeniem mogą mieć wpływ na wypełnianie przez nią pozostałych funkcji. Należy pamiętać, iż partia reprezentuje raczej typ organizacji o rynkowym charakterze co oznacza, iż pojawia się w ramach rywalizacyjnego środowiska i musi sama wywalczyć sobie określoną pozycję na miarę aspiracji politycznych. Między partią i jej bezpośrednim otoczeniem (np. elektoratem) następuje wymiana dóbr i zasobów. Oferuje ona określone dobra kolektywne czy indywidualne, a w zamian oczekuje wymiernych korzyści np. w postaci poparcia wyborczego. Ten rynkowy charakter partii politycznej nakazuje zwrócić szczególną uwagę na znaczenie organizacji jako czynnika pośredniczącego w procesie wymiany i niejednokrotnie decydującego o jej efektywności czy też użyteczności dla osiągnięcia przez konkretne ugrupowanie zakładanych celów. Potencjał organizacyjny staje się wyjątkowym rodzajem zasobu w układzie rywalizacyjnych i otwartych powiązań, które przecież charakteryzują demokratyczny styl przetargów politycznych.

Można sformułować szereg hipotez dotyczących zasad organizacji partii politycznej, które pozwolą jej w sposób efektywny uczestniczyć w rywalizacji politycznej.

Po pierwsze, jej organizacja powinna dość wiernie odzwierciedlać strukturę potencjalnego elektoratu, a więc klienteli którą partia próbuje przyciągnąć, oferując określone strategie wyborcze czy problemowe. Charakter strategii wyborczej powinien znaleźć odbicie w strukturze organizacyjnej partii politycznej np. w postaci pojawienia się odrębnych komórek reprezentujących poszczególne grupy społeczne czy też segmenty elektoratu.

Po drugie, organizacja musi zapewnić partii podejmowanie decyzji i to w dość rozsądnym przedziale czasowym. Skoro partia jest przykładem organizacji rynkowej musi więc dysponować zasobami strukturalnymi pozwalającymi jej na szybkie podjęcie decyzji czy też natychmiastową reakcję na zmiany zachodzące w środowisku politycznym (np. na rynku wyborczym). Racjonalna decyzja, to również i taka które zostaje podjęta we właściwym momencie co gwarantuje partii, iż wymiana dóbr z otoczeniem przyniesie spodziewane korzyści. Wcale jednak nie musi to oznaczać, iż partia musi stworzyć rozbudowaną i scentralizowaną strukturę organizacyjną. Istnieją alternatywne sposoby optymalizacji decyzji politycznych. Partie polityczne mogą stworzyć wąski sztab profesjonalnie przygotowanych ekspertów, których jedynym zadaniem jest zapewnienie im silnej pozycji rynkowej. Chodzi nie tylko o tworzenie wyborczego image partii w trakcie kampanii wyborczej, ale również, a może przede wszystkim, poprzez kreowanie jej profesjonalnego statusu na co dzień co wydaje się skuteczniejszą reklamą partii, zwłaszcza w demokracjach ustabilizowanych. Sztab profesjonalistów i ekspertów może stanowić element struktury organizacyjnej partii co sugeruje tworzenie "permanentnej" tożsamości. Partie mogą jednak zlecać określone usługi w tym zakresie wyspecjalizowanym organizacjom co dotyczy zwłaszcza działań marketingowych i z zakresu public relation w trakcie kampanii wyborczej.

Po trzecie, wewnątrzpartyjny proces decyzyjny musi umożliwić podjęcie jednobrzmiących decyzji, które stanowić będą wyraz i potwierdzenie istniejącego w partii konsensusu co do zasadniczych kwestii problemowych. Struktura organizacyjna partii powinna więc z jednej strony, gwarantować ujawnianie się różnorodnych opinii i przekonań, ale z drugiej - służyć jako sposób ograniczania i "kanalizowania" nadmiernego poziomu polaryzacji opinii i stanowisk, które w przeciwnym razie mogą stać się źródłem destrukcji. Zasady demokracji wewnątrzpartyjnej winny być gwarantowane, włączając w to często niepisane prawo członków partii do secesji, ale musi ona wystąpić na arenie przetargów politycznych (rynkowych) jako spójny - choć o kilku "twarzach" - podmiot, zmuszony niejednokrotnie do ukrywania przed oczami opinii publicznej rzeczywistych układów i konfiguracji decyzyjnych.

Po czwarte, w partii jako organizacji należy wyodrębnić trzy subsystemy, które wypełniając określone funkcje, wchodzą ze sobą w określone relacje z reguły o stabilnym charakterze.

• zasadniczym celem każdej organizacji, w tym PP, jest przetrwanie organizacyjne

• gdy partia przestaje istnieć dyskusja nad jej innymi funkcjami traci sens

• sposób organizacji partii politycznej i jej organizacyjne parametry mogą mieć wpływ, i nie jednokrotnie mają, na to, jak radzi sobie ona na arenie wyborczej i parlamentarno - gabinetowej

• stworzenie określonej struktury organizacyjnej oraz wzajemnych relacji pomiędzy poszczególnymi jej elementami prowadzi do zredukowania ryzyka płynącego z zewnątrz (np. negatywnego wpływu zmian zachodzących w strukturze społ.)i w efekcie zwiększenia jej rywalizacyjności na rynku politycznym

• hipotezy dotyczące zasad organizacji partii, które mogą uczynić ją bardziej efektywną w rywalizacji politycznej:

1. Jej organizacja powinna w bardzo wierny sposób odzwierciedlać strukturę potencjalnego elektoratu, a więc tych segmentów społ. które partia próbuje przyciągnąć oferując określoną strategię wyborczą. Gdy klientela partii jest homogeniczna to sprawa prosta. Komplikuje się gdy przekrój socjodemograficzny członków i sympatyków różnicuje się.

2. organizacja musi gwarantować podejmowanie decyzji w rozsądnym przedziale czasowym. Często wymagane są decyzje szybkie i natychmiastowa reakcja na zmiany.

3. Wewnątrzpartyjny proces decyzyjny musi umożliwić szybkie podjęcie jednoznacznie brzmiącej decyzji, która będzie wyrazem i potwierdzeniem istniejącego w partii konsensusu co do zasadniczych kwestii nurtujących elektorat.

4. Zmiany w organizacji partii muszą i powinny następować w kontekście zmian zachodzących w otoczeniu partii. Wyczekujący styl może okazać się bardzo kosztowny, ale z drugiej strony częste zmiany mogą wzbudzić w członkach i sympatykach stan zagrożenia.







Funkcja organizacyjna strategia organizacyjna trwałość organizacyjna

12. Pojęcie oraz koncepcje instytucjonalizacji.

Instytucjonalizacja to proces przekształcania organizacji o luźnym charakterze w instytucję. W

sensie politycznym instytucja to sposób rozwiązania dylematu, w jaki sposób kolektywnie działać

polityce.

Instytucjonalizacja to:

1. uczynienie z organizacji instytucji

2. wykreowanie instytucji, w procesie, którego efektem jest ustalenie reguł gry (chodzi tu o np. procedury podejmowania decyzji, wzorce zachowań, układy zależności), określonych procesów, które spełniają funkcje legitymizujące i stabilizujące. Te elementy rytualizują zachowania, procedury w ramach instytucji. Funkcje stabilizujące i legitymizujące w ramach życia politycznego. Legitymizacja wskazuje, że decyzja które są podejmowane w ramach procedur są uprawomocnione, są reprezentatywne dla partii politycznej i tym samym pozwalają funkcjonować na zewnątrz. Partia ma zachowywać się jak kolektywny aktor na arenie politycznej. Zbiorowy aktor jest bowiem jedynym, który może coś wywalczyć.

Instytucja musi się legitymizować na zewnątrz (musi być znana w ramach systemu partyjnego,

posiadać liderów). Żadna organizacja nie jest efektywna, nie jest w stanie się sprawdzić w ramach

sytemu. Tego dokonać może tylko instytucja.

Sposoby ujmowania instytucjonalizacji:

• Każda partia jest konserwatywna jako organizacja, jest zachowawcza. Żeby zrozumieć proces

instytucjonalizacji trzeba widzieć, co było na początku [inaczej jest w partiach konserwatywnych, a inaczej w tych wywodzących się z ruchów zielonych]. Te instytucje muszą być dostosowane do

tego co było na początku, bo można skupić się na uwzględnianiu głosu członkowskiego, albo na

układzie hierarchicznym skupionym na osobie lidera, a więc typowa partia wodzowska, jeśli była

zwarta grupa interesu to będzie odzwierciedlała układy tego sektora. Fenomen polega na tym, że to co było na początku zastaje w partii, jest genetycznie zakodowane. Instytucjonalizacja to okrzepnięcie form, które pojawiły się na początku istnienia tej organizacji. Ta struktura organizacyjna istnieje, choć funkcjonalnie jest nieprzydatna; jest to rodzaj spuścizny

→ okrzepnięcia pierwotnych form.

• Instytucjonalizację należy pojmować jako stworzenie pewnej areny politycznej rywalizacyjnej.

Partia jest autorem unitarnym -założenie - na zewnątrz. Instytucja ma ułatwić udawanie, że partia

polityczna jest autorem unitarnym. Ale przecież jest oczywiste, że w ramach partii są frakcje.

Instytucjonalizacja to forma organizacyjna procesu przetargów, interesów wewnętrznych. Wewnętrzną arenę negocjowania ma stworzyć instytucja, sprawną machinę, która potrafi rozstrzygnąć każdy konflikt, interes, a na zewnątrz przedstawić spójną koncepcję, program i

uzyskać legitymację w ramach systemu. Parta polityczna to swoisty mini-system polityczny

• Instytucja spełnia również funkcje dydaktyczną To przejaw wzajemnego uczenia instytucji i

jednostek. Jednostka kierująca instytucją powinna w sposób maksymalny nauczyć się wykorzystywać jej możliwości. Nieumiejętność może doprowadzić do zaniku partii, ale to się dzieje bardzo rzadko. Obecnie bowiem partia polityczna to perpetuum mobile i nawet zły lider nie

jest w stanie jej zepsuć.

Instytucjonalizacja jest procesem ciągłym i trwałym - np. ucząc się instytucjonalizuje się.

Instytucjonalizacja partii na forum przetargów gabinetowych - umowy koalicyjne - to forma

instytucjonalizacji zachowań, jeśli chodzi o przetargi i dotyczą one programu, stanowisk, sposobu

rozstrzygania konfliktów.

Partie ciągle się instytucjonalizują w zależności od tego, na jakiej arenie się znajdują czy

parlamentarnej czy już gabinetowej.

Modele instytucjonalizacji:

l. infuzja wartości Opiera się na modelu z lat 50, stworzonym przez Selznick'a. Zasugerował on, że organizacje istnieją fizycznie, ale dla bytu, trwałości istotny jest stosunek ludzi, to jak oni postrzegają tę instytucjonalizację. To aspekt subiektywny postrzegania inst. Przez otoczenie, członków i uczestników. Partia będzie tak długo postrzegana pozytywnie, jak długo będzie realizowała cele i interesy członków. Partia jest traktowana jako środek do realizacji celu, a po jego zrealizowaniu albo zmianie jest odrzucana przez byłych aktywistów. Jeżeli cel jest zasadniczy dla funkcjonowania partii, to jest to przesłanka do nie podlegania instytucjonalizacji. Pod wpływem instytucjonalizacji partia przestaje być środkiem dla realizacji, a zaczyna być wartością dla otoczenia, bez względu na zmianę celu, ten klub będzie ją popierał. Tu bowiem dochodzi do głosu subiektywny odbiór partii przez otoczenie, kwestia lojalności. Ale ten proces instytucjonalizacji dotyczy partii jako całości, subiektywnego stosunku otoczenia do partii politycznej.

2. Koncepcja instytucjonalizacji partii politycznych, traktowana jako stabilizacja określonych wzorców zachowań (ich rutynizacja), opiera się na przyjęciu „menedżerskiej" perspektywy interpretacji. Zwolennicy tej koncepcji czynią przedmiotem zainteresowania nie tyle partię jako całość, co jest charakterystyczne w koncepcji infuzji wartości, ale specyficzny aspekt jej funkcjonowania, wzorce zachowań wewnątrz-organizacyjnych. Podmioty aktywne w partii politycznej tworzą określony układ wzajemnych oddziaływań, który zostaje wykreowany przez fakt obowiązywania pewnych zasad gry politycznej. Te zasady podlegają procesowi stabilizacji, stwarzając pewne schematy działań wykorzystywane w kształtowaniu kolektywnych akcji. Mamy tu do czynienia z dwoma aspektami czy też sposobami postrzegania procesu instytucjonalizacji: po pierwsze, działania podmiotów podlegają rutynizacji, a więc przybierają formę schematycznych zachowań, regularnie powtarzających się i standardowych form reagowania na podobne w charakterze bodźce i sytuacje, a po drugie, zachowania te stają się przewidywalne. Na pojęcie tak rozumianej instytucjonalizacji składają się więc regularne wzorce zachowań i wzajemnych interakcji podmiotów, skoro są one z góry znane, akceptowane i wykorzystywane oraz zasady i normy, sformalizowane bądź też nie, zawarte w tych wzorcach zachowań. Z jednej więc strony proces instytucjonalizacji ma sprzyjać stabilizacji organizacji, a z drugiej - wywoływać efekt w postaci ograniczania podmiotów, jeżeli chodzi o zakres swobody wyboru. W przypadku tego drugiego aspektu, chodzi o to, iż znaczny poziom instytucjonalizacji stwarza swoiste środowisko ograniczające dla aktywnych w nim aktorów. Mogą oni oczywiście dążyć do zmiany obowiązujących reguł czy też norm, jednak muszą być świadomi kosztów jakie z tym się łączą. Usiłowanie wprowadzenia tego typu zmian może zostać odebrane przez pozostała podmioty jako nieracjonalne czy też „nieproduktywne" z punktu widzenia organizacji.

Proces instytucjonalizacji wg S. Huntingtona

Ten pierwszy autor analizuje instytucjonalizację w kontekście szerszego procesu - konsolidacji organizacji partyjnej. Sama instytucjonalizacja, to etap finalny w tym łańcuchu zdarzeń i działań, pozwalający na wykreowanie w pełni dojrzałej organizacji politycznej. S. Huntington zwraca uwagę na jeszcze jeden aspekt instytucjonalizacji, a mianowicie na fakt, iż ogrywa ona bardzo dużą rolę w wyjaśnieniu zdolności adaptacyjnych partii politycznej.

13. Proces instytucjonalizacji wg Panebianco.

Dla A. Panebianco instytucjonalizacja to faza pośrednia między modelem genetycznym partii politycznej a modelem partii dojrzałej. Można nawet zaryzykować twierdzenie, iż włoski politolog traktuje instytucjonalizację jako proces umożliwiający jakościową zmianę partii politycznej w kierunku stworzenia dojrzałej struktury organizacyjnej. A. Panebianco w zasadzie konceptualizuje kategorię instytucjonalizacji jako infuzję wartości, skoro stwierdza, iż jest to ...proces dzięki któremu organizacja inkorporuje wartości i cele założycieli...(...) stopniowo traci charakter narzędzia : staje się wartością samą w sobie, jej celów nie można oddzielić i odróżnić od niej samej. W ten sposób jej ochrona i przetrwanie staje się celem dla znacznej części jej zwolenników. Jednak autor ten przechodząc do rozważań poświęconych wyznaczeniu poziomu instytucjonalizacji partii politycznej, wykorzystuje zmienne (np. poziom biurokratyzacji, homogeniczność struktury wewnętrznej), które raczej mieszczą się koncepcji instytucjonalizacji traktowanej jako stabilizacja wzorów zachowań. Chodzi więc o określenie poziomu instytucjonalizacji w partiach politycznych poprzez wykorzystanie modelu instytucji. Dla włoskiego politologa instytucjonalizacja to zwarta koncepcja łącząca zarówno model infuzji wartości jak i model stabilizacji wzorców zachowania.

14. Proces instytucjonalizacji w ujęciu Jandy oraz Harmela i Svasanda.

K. JANDA

- definicja instytucjonalizacji poprzez 3 zmienne

a) wiek partii - ustabilizowane partie polityczne, dążąc do kontroli przebiegu rywalizacji politycznej, starają się przede wszystkim panować nad rynkiem wyborczym, co w praktyce oznacza podejmowanie prób jego zorganizowania i, w miarę możliwości, zamknięcia; negatywne konsekwencje dla instytucjonalizacji nowych partii politycznych

b) poziom depersonalizacji jej organizacji i ostrość konfliktów w łonie elity przywódczej
- efektywność funkcjonowania partii zależy od umiejętnego ukształtowania w świadomości elektoratu
przez partię swej tożsamości, jako odrębnej i autonomicznej struktury organizacyjnej istniejącej niezależnie od jej założyciela czy wybitnego lidera; przywódcy polityczni muszą prędzej czy później odejść, a partia zostanie; partia powinna utrzymywać sprawnie funkcjonującą strukturę organizacyjną,
w tym również posiadać jasno określone i społecznie legitymowane przez członków zasady, dotyczące sukcesji na poziomie elity przywódczej

- np. partia de Gaulla miała charakter charyzmatyczny - brak własnej tożsamości organizacyjnej; partię stanowiły luźne grupy polityków, scementowane przez osobowość de Gaulla; dopiero później nastąpiły zmiany - nazwa partii, wzmocnienie centralnego aparatu partii, stworzenie rozbudowanej struktury terytorialnej; J. Chirac - stworzył potężną machinę partyjną

c) wyborcza i parlamentarna stabilność - partie, które weszły w sferę przetargów politycznych, muszą dążyć za wszelką cenę do utrzymania swojej pozycji, czyli potencjalny elektorat partii musi zostać zorganizowany (stworzenie struktury terytorialnej i sprawnie funkcjonującej komórki zatrudniającej fachowców od prowadzenia kampanii wyborczej i sterowania mass mediami (marketingowe strategie)

- z im wyższym poziomem instytucjonalizacji mamy do czynienia, tym zmiany w jej łonie mają mniej rozległy i intensywny charakter

HARMEL I SVASAND

• rozważania dotyczące tzw. entrepreneutrial issue parties, typu zewnętrznego, stworzonych
  przez przedsiębiorczą jednostkę usytuowaną poza strukturami władzy państwowej

• różne sytuacje wymagają różnych stylów przywództwa

• style przywództwa, kategorie sytuacyjne

• 3 FAZY W ROZWOJU PARTII POLITYCZNEJ, Z KTÓRYCH KAŻDA WYMAGA ODMIENNEGO STYLU PRZYWÓDZTWA

1 - IDENTYFIKACJI

2 - ORGANIZACJI - rutynizacja procedur podejmowania decyzji, wzorce wewnątrzpartyjnych zachowań stabilizują się jako efektywny sposób kreowania strategii politycznych; partia polityczna traktowana jako instytucja, wartość sama w sobie; koordynacja działań, budowanie konsensusu organizacyjnego

3 - STABILIZACJI - działania wewnątrzorganizacyjne, presja bezpośredniego otoczenia partyjnego; wpisanie się na stałe partii w przetargi parlamentarno-gabinetowe, wymagające przyjęcia określonej strategii politycznej; partia musi udowodnić, że stała się wiarygodnym partnerem dla ustabilizowanych parlamentarnie ugrupowań, że akceptuje zasady gry politycznej, przyjęte w systemie partyjnym; partia nie jest już tylko wartością samą w sobie, ale także wartością dla pozostałych partii politycznych.

15. Czterowymiarowa koncepcja instytucjonalizacji.

1. SPOSÓB TWORZENIA PARTII POLITYCZNYCH

• czy były one partiami wewnętrznie czy też zewnętrznie tworzonymi (koncepcja Duvergera)

• wewnętrznie tworzone - tworzone przez ustabilizowane elity partyjne w łonie tego organu,
  nie dysponowały praktycznie żadną organizacją terytorialną; tak powstały partie konserwatywne i partie liberalne

• zewnętrznie tworzone - przez wielkie grupy społeczne i stowarzyszenia nie posiadające politycznego statusu; najpierw pojawiały się jako forma politycznej organizacji grupy społecznej i wykluczały możliwość współpracy na arenie parlamentarnej; początkowo miały charakter ugrupowań antysystemowych i dążyły do podważenia fundamentalnych zasad wspólnoty politycznej (partie komunistyczne i socjaldemokratyczne)

• upowszechnienie się prawa wyborczego spowodowało upodobnienie się obu organizacji, z dominacją modelu zewnętrznego

2. TERYTORIALNA PENETRACJA LUB TERYTORIALNE ROZPROSZENIE

• terytorialna penetracja występuje wówczas, gdy centrum, czyli organizacja narodowa (centralna) partii stymuluje i kieruje rozwojem stowarzyszeń lokalnych, zapewniając sobie w rezultacie uprawnienia kontrolne do nich;

• powstaje scentralizowana organizacja, a w rękach centrum zostaje skoncentrowana władza organizacyjna i polityczna

• partie konserwatywne i komunistyczne

• terytorialne rozproszenie - lokalne elity najpierw tworzyły względnie autonomiczne stowarzyszenia lokalne czy regionalne i dopiero potem zostały zintegrowane w ramach narodowej organizacji (partie liberalne, lewicowo-libertariarne, niektóre chadeckie, partie socjaldemokratyczne - mechanizm mieszany)

3. ISTNIENIE LUB BRAK ZEWNĘTRZNEJ INSTYTUCJI SPONSORUJĄCEJ PARTIĘ POLITYCZNĄ

• niektóre partie powstawały z inicjatywy organizacji zewnętrznych i miały być gwarantem określonych interesów sektoralnych na arenie parlamentarnej (kościół katolicki - partie wyznaniowe, partie socjaldemokratyczne i ich związek ze związkami zawodowymi)

• pojawienie się sponsora powoduje, że

a) lojalność partyjna jest pośrednia - członek identyfikuje się pierwotnie ze sponsorem zewnętrznym

b) organizacja zewnętrzna ma duży wpływ na przebieg procesu decyzyjnego w partii
i o obsadzaniu stanowiska

c) powstaje tzw. otwarty model partii

• autonomia partii może stać się fikcją, liderzy mają związane ręce

4. SPOSÓB FINANSOWANIA

• organizacje oparte na istnieniu zewnętrznego sponsora traktowały go również jako główne źródła finansowania kampanii wyborczej, co jeszcze bardziej czyniło je zależnymi politycznie (partie socjaldemokratyczne w Wielkiej Brytanii)

• organizacje typu zamkniętego korzystały z różnych źródeł finansowania (Partia Konserwatywna
  w Wielkiej Brytanii)

• Europa po 1945 r. - tendencja do finansowania kampanii wyborczej przez państwo,
  co uniezależniało je w dużym stopniu od grup interesu i osłabiło znaczenie członków partii (wpływy
  ze składek członkowskich są drugorzędne)

• model mieszany pojawił się w Europie w wyniku GRUPOWEGO STYLU RYWALIZACJI partii politycznych

 partie zamykały się z własnym elektoratem, nie szukały nowego, wolały utrzymać stary => a to sprzyjało rutynizacji zasad i postrzegania partii jako wartości nadrzędnej

 „w zamykaniu się” wyspecjalizowały się partie lewicowe i narzuciły tę modę pozostałym

 jednak pozostałe nigdy nie dogoniły partii lewicowych w owym „zamknięciu”:

• prawica nigdy nie mogła zamknąć się tak skutecznie jak lewica, bo nie posiadała żelaznego elektoratu robotniczego, musiała wyłapywać ludzi z różnych warstw, inaczej przegrałaby z lewicą już w przedbiegach

• prawica nie potrzebowała zamknięcia tak bardzo, jak lewica; lewica w dużej mierze żyła
  ze składek członków, więc zabiegała o nich i pilnowała tego żelaznego elektoratu; prawica była częściej u władzy i miała pod ręką zasoby państwa

• prawica miała też pod ręką media, zatem nie musiała tworzyć mediów partyjnych, ze swej natury skierowanych do wąskiej grupy, tylko nadawała „globalnie” do wszystkich

• prawica od zawsze była mocno związana ze swoją reprezentacją w parlamencie,
  co krępowało jej ruchy a propos kierowania się do jednej grupy

- w rezultacie do dziś partie prawicowe mają lżejszą organizację niż lewicowe

- efekt: niski poziom instytucjonalizacji partii centroprawicowych

 od lat 60-tych XX w. ta „lekkość” i brak „gorsetu ideologicznego” prawicy staje się jej zaletą

16. Partia kadrowa(protopartia)- instytucjonalne cechy.

• Europa Zachodnia, początek XIX w.

• organizacja elitystyczna / partia lokalnych notabli

• warunki reżimów nie w pełni demokratycznych (semidemokratycznych) - liberalizmu cenzusowego

• prawa polityczne ograniczone dla wąskiej grupy społeczeństwa - klasy wyższej (urodzenie, względy ekonomiczne)

• lokalny charakter, konfederacja lokalnych grup notabli, nieformalne i interpersonalne powiązania

• prawo głosowania czy piastowania urzędu - ograniczone

• kampania wyborcza nie wymagała stosowania rozbudowanych technik organizacyjnych, a lokalny polityk sam ją organizował, dysponując własnymi środkami

• kandydat liczył na własne wpływy w środowisku lokalnym i osobiste kontakty z lokalną elitą

• dystrybucja zasobów w partii kadrowej - bardzo wąskie grono polityków

• nie istnieje rozgraniczenie między elitą a członkami

• lokalny polityk skupia osoby o podobnym statusie majątkowym, społecznym, a po uzyskaniu nominacji stawał się jedynie ich mandatariuszem, kimś godnym zaufania

• ścisły związek z grupą społeczną politycznie aktywną ogromny, tak że niemożliwe było niedotrzymanie wyborczy przyrzeczeń

• kampania wyborcza na poziomie lokalnym

• nie istniała organizacja centralna (urząd centralny)

• R. Katz i P. Mair: to połączenie partii członkowskiej on the ground z partią publiczną in public office

stronnictwa brytyjskie - wigowie (XVII w., walka o wolność sumienia i prawa obywatelskie, uznanie parlamentu za władzę najwyższą, kontynuacja: Partia Liberalna) i torysi (2. połowa XVII w., opozycja wigów, Partia Konserwatywna

Ten pierwszy typ partii, który funkcjonował pomyślnie w XIX stuleciu, odnosi się m.in. do pierwszych partii konserwatywnych i liberalnych, tworzonych w parlamencie w warunkach ograniczenia powszechności prawa wyborczego. Stąd też w literaturze przedmiotu teorii partii i systemów partyjnych bywa on określany jako partia kadrowa, co oznacza po prostu partię notabli (party of notables). Sformułowanie to jednoznacznie wskazuje na charakter elitarny tego typu partii. Oznacza to, iż partie kadrowe w zasadzie nie rekrutowały zwykłych członków, a sformowane były z wąskiej grupy ludzi, tworząc jedyną kadrę partii. Ten stan wynikał z zasady ograniczonego członkostwa, z jaką wówczas mieliśmy do czynienia. W tym układzie partia kadrowa liczy zdecydowanie mało osób. Dodatkowo, charakteryzuje się ona luźną strukturą organizacyjną, opartą na autonomicznych komitetach, a także ograniczonym zasięgiem penetracji środowiska społecznego, w jakim działa. Partie kadrowe zatem to w istocie organizacje lokalne, konfederacje lokalnych grup notabli oparte na nieformalnych i interpersonalnych powiązaniach . Z tego tytułu cechuje ją niski poziom instytucjonalizacji i w rzeczywistości brak jakiejś organizacji centralnej. Jedynym wyrazem obecności partii na poziomie narodowym były kluby parlamentarne, do zadań których należała dystrybucja wąskiemu gronu aktywistów określonych przywilejów w postaci, m.in. przyznania intratnych stanowisk w administracji państwowej

federacje lokalnych elit (np. EuropaGB - Wigowie, Torysi, Światinna sytuacja)

partia bardzo mocno osadzona w społeczeństwie

poza EUR inny rodzaj partii kadrowych tzn. typ klientelistyczny (Azja, Afryka, Am. Poł.)

EUROPA

brak hierarchii

brak koordynacji

prawie 100% decentralizacji

„anarchia stała się zasadą”

ŚWIAT

struktura i zależności hierarchiczne

wymiana różnego typu zasobów (awanse prestiż)

personalizacja opiera się na klienteli.

System zależności, struktura jest konieczna aby przenoszenie zasobów było skuteczne (piramida)

Centralizacja + agendy odpowiedzialne za różne kwestie (wyborcza + przesuwanie zasobów)

17. Partia masowa- przesłanki procesu instytucjonalizacji.

• M. Duverger - partie masowe to partie zewnętrzne

• demokracja, powszechne prawo wyborcze i konieczność przyciągania i organizowania mas

• partie masowej organizacji

• liderzy wielkich grup społecznych sformowali partie polityczne poza parlamentem, jako instrument pozwalający na zorganizowanie i mobilizację zwolenników, początkowo wokół żądania przyznania
  im prawa do brania udziału w wyborach, a potem w celu uczynienia tej partycypacji politycznej bardziej efektywną, z kolei elity polityczne ustabilizowane w ramach parlamentu musiały zweryfikować swoją strategię prowadzenia kampanii wyborczej w kontekście postępującego procesu upowszechnienia prawa wyborczego

• proces stabilizacji masowego elektoratu (klasa robotnicza, elektorat religijny zostały wyodrębnione, uzyskując polityczną tożsamość)

• proces formowania się trwałych lojalności partyjnych

• przekształcenie sytuacyjnego, doraźnego wyboru w trwałą identyfikację wyborczą

• transformacja partii kadrowej w partię masową - organizacji opartej na luźnych powiązaniach istniejących między konkretnymi politykami reprezentującymi zbliżony punkt widzenia w organizację dysponującą rozbudowaną strukturą wewnętrzną i finansową (składki członkowskie)

• poparcie wielkich grup społecznych

• CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA MODELU PARTII MASOWEJ

• dążyły do politycznego zorganizowania dużych grup społecznych i uzyskania statusu jedynego
  ich reprezentanta w przetargach politycznych; tożsamość grupowa; lojalna klientela definiowana
  na podstawie miejsca, jakie zajmował masowy wyborca w ramach struktury społeczeństwa

• wypełniały przede wszystkim funkcję ekspresywną; rola efektywnego kanału umożliwiającego szeroką partycypację polityczną obywateli; działania integracyjne i mobilizacyjne; stopniowe zamykanie rynku wyborczego; monopol partii masowych; dominacja kolektywnych tożsamości
  w polityce; o sukcesie stanowiła liczebność kontrolowanej grupy społecznej, poddanej ciągłym działaniom integracyjnym i mobilizacyjnym;

• źródłem lojalności partyjnej i stabilnych zachowań wyborczych był schemat identyfikacji społeczno-strukturalnej; trwałe preferencje partyjne wyborcy - efekt poczucia jego przynależności do określonej grupy społecznej, które interesy reprezentowała partia

• formuła masowego członkostwa - partyjne zorganizowanie grupy społecznej receptą na sukces wyborczy; powstanie lokalnych ogniw organizacyjnych, obejmujących swym zasięgiem cały kraj, których celem była mobilizacja potencjalnego elektoratu oraz dyscyplinowanie członków i sympatyków; rozbudowana struktura organizacyjna

• aparat biurokratyczny, narodowy i lokalny, jako centralna pozycja w partii; funkcje administracyjno-polityczne; rekrutowanie kadr kierowniczych; określanie awansu organizacyjnego - wewnątrzpartyjnego - przechodzenie kolejnych etapów w ramach struktury partii; model kierownictwa kolegialnego, oparty na współpracy administratorów, odpowiedzialnych za poszczególne sektory aktywności; ścisła kontrola wewnątrzpartyjna

• PODSUMOWANIE

• centralna rola aparatu partyjnego, partyjnej biurokracji, wypełniającej zadania polityczno-administracyjne

• zasada członkostwa, apel do elektoratu poprzez wykorzystanie ideologii - elektorat przynależności

• liderzy wyłonieni na podstawie wewnątrzpartyjnych procedur; silne kolegialne kierownictwo

• składki członkowskie i dotacje od organizacji afiliowanych

• ideologia - partia wyznawców

• model awansu to przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury

18. Przyczyny erozji modelu partii masowej.

• zmiany zachodzące w ramach partii to efekt presji otoczenia społecznego

• przekształcenia w środowisku politycznym

• adaptacja pasywna - reagowanie na zmiany

• adaptacja aktywna - przewidywanie przyszłych kierunków ewolucji otoczenia, podjęcie organizacyjnych i funkcjonalnych decyzji, łagodzących wpływ zmiany środowiska

• przeobrażenie struktury społeczeństw postindustrialnych, transformacja postaw kulturowych elektoratu i akceptowanego systemu wartości; elektorat politycznie kompetentny, wzrost poziomu edukacji i pełnego dostępu do informacji; proces indywidualizacji i atomizacji, wątpliwe utrzymanie kolektywnej solidarności; elektorat bardziej zróżnicowany kulturowo jest mniej podatny na wpływy partii; pojawienie się nowej klasy średniej

• organizacyjny i instytucjonalny rozwój współczesnych systemów politycznych; zmiana systemu finansowania partii - subwencje państwowe; system politycznego komunikowania został zrewolucjonizowany - nowe technologie i techniki komunikacyjne - apel bezpośrednio do elektoratu; personalizacja kampanii wyborczej; osobowość lidera zastąpiła ideologię;

• epoka silnych masowych partii minęła, dominacja partii wyborczych.

19. Partia wyborcza jako struktura organizacyjna.

catch-all party

O. Kirchheimer - proces stopniowej „elektoralizacji” partii politycznych

a) punktem odniesienia apelu wyborczego nie jest już tylko i wyłącznie konkretna grupa społeczna, a znacznie bardziej zróżnicowany elektorat narodowy; apel wyborczy zostaje skierowany
do szerszego kręgu społeczeństwa; zamazać dotychczas dominującą tożsamość grupową; proces kurczenia się klasy robotniczej, powstanie nowej klasy średniej, niezorganizowanej politycznie
i otwartej zarówno na apel prawicowy, jak i lewicowy; jakościowa zmiana systemu wartości społecznie akceptowanych czy europeizacja narodowych systemów politycznych to czynniki wpływające
na zmianę charakteru programowego partii i ich strategie wyborcze/parlamentarno-gabinetowe; mieszane strategie wyborcze - poparcie tradycyjnych grup społecznych i nowego elektoratu

b) partie w znacznie mniejszym stopniu są zainteresowane realizacją funkcji ekspresywnej; strategie wyborcze muszą nabrać bardziej ofensywnego charakteru, gdyż chodzi o przyciągnięcie nowych wyborców, ponieważ tradycyjna klientela nie gwarantuje już sukcesu wyborczego

c) współczesne partie polityczne utraciły zdolność strukturyzowania elektoratu; adresatem apelu wyborczego jest tu dobrze poinformowany i wykształcony wyborca, który zaczyna naprawdę wybierać, kierując się określonymi kwestiami programowymi, które są mu bliskie; partie utraciły zdolność efektywnego oddziaływania w głąb społeczeństwa i kontrolowania określonych grup społecznych; liczy się identyfikacja programowa wyborcy z partią, konkretne kwestie polityczne oferowane w apelu wyborczym; wyborca skłonny jest do częstego przenoszenia poparcia wyborczego
z jednej partii na drugą, co jednak wcale nie musi oznaczać radykalnej zmiany opcji ideologicznej, jego poparcie dla partii może okazać się nietrwałe i warunkowe; kampania wyborcza areną faktycznej konfrontacji ofert z oczekiwaniami oraz klucz do sukcesu politycznego

d) w partiach wyborczych coraz mniejszą rolę odgrywa członkostwo; składki członkowskie przestały być zasadniczym źródłem finansowania partii politycznych na rzecz dotacji publicznych i funduszy
od grup interesu, zainteresowanych promocją określonej kwestii programowej;

e) stopniowy zwrot w kierunku modelu partii kadrowej; wyspecjalizowane grupy polityków
i profesjonalnych biurokratów - ekspertów, dysponujących specjalistyczną wiedzą; profesjonalizacja partii; profesjonalizm w kierowaniu państwem; osobowość przywódcy jako istotny element kampanii wyborczej; CDU - Adenauer, Parta Konserwatywna - Thatcher; rosnąca zależność partii od grup interesu, coraz słabiej związanych ze strukturą wewnętrzną; S. Wolinetz: zmniejsza się fragmentaryzacja systemów partyjnych, partia wyborcza jako doskonały instrument rywalizacji politycznej powinna zabierać głosy wyborcze innym partiom

PODSUMOWANIE

- elity profesjonalne, eksperci ze specjalistyczną wiedzą

-apel do elektoratu poprzez odwołanie się do jego opinii - elektorat opinii

- reprezentanci partii, sprawujący funkcje publiczne, personalizacja apelu wyborczego

- fundusze publiczne, dotacje od zewnętrznych grup interesu

- konkretne kwestie programowe - partia opinii

- model awansu to nagłe pojawienie się w ramach elity partyjnej

W latach 60. XX w. wielu autorów zwróciło uwagę na zjawisko transformacji modelu partii masowej. Otto Kirchheimer, pisząc o ewolucji systemów partyjnych Europy Zachodniej, sformułował tezę o pojawieniu się partii nowego typu — partii wyborczej (catch-all party). Partie masowej mobilizacji były według niego tylko pierwszym etapem w procesie organizacyjnej ewolucji w kierunku stworzenia sprawnych agencji wyborczych, zbliżonych w charakterze do partii amerykańskich. Przewidywał on, iż proces stopniowej elektoralizacji, przynajmniej niektórych partii politycznych (zwłaszcza socjaldemokratycznych i chadeckich), zmusi pozostałe ugrupowania do przyjęcia podobnej strategii politycznej. Sądził, iż jedynie w ten sposób mogą one przedłużyć swoją egzystencję na rynku wyborczym, który stawał się coraz bardziej rywalizacyjny, otwarty, a przez to dynamiczny. Należy więc dokonać prezentacji zasadniczych założeń samej koncepcji Otto Kirchheimera, biorąc przy tym pod uwagę zmiany zarejestrowane

w tych partiach politycznych, które uchodziły za prekursora tej nowej strategii rywalizacji politycznej. Należy zatem wskazać, w jakich sferach ich ak tywności zarejestrowano te zmiany.

Po pierwsze, zasadniczym punktem odniesienia ich apelu wyborczego nie jest tylko i wyłącznie konkretna grupa społeczna, a raczej znacznie szerszy i zróżnicowany elektorat, określany mianem elektoratu narodowego. Apel wyborczy zostaje więc skierowany do szerszego kręgu społeczeństwa, a jego efektem ma być przede wszystkim odniesienie sukcesu wyborczego,

a więc i przechwycenie odpowiedzialności za politykę państwa.

Po drugie, partie te w znacznie mniejszym stopniu niż organizacje masowe zainteresowane są realizacją funkcji ekspresywnej. Podstawowy cel partii nie uległ zmianie (sukces wyborczy), zmieniły się jednak instrumenty, którymi się posługują. I tak, strategie wyborcze przybierają bardziej ofensywny charakter, gdyż tylko w ten sposób partie polityczne są w stanie przyciągać nowych wyborców. Tradycyjna klientela przestała zatem gwarantować odniesienie sukcesu wyborczego.

Po trzecie, partie polityczne utraciły zdolność strukturyzowania elektoratu. Adresatem ich apelu wyborczego nie jest już przedstawiciel określonej grupy społecznej, będący dodatkowo członkiem partii, a dobrze poinformowany i wykształcony wyborca. Otóż, ten pierwszy udzielał poparcia, będąc swoistym wyznawcą ideologii, a w kolejnych elekcjach oddawał głos na swoją partię, potwierdzając w ten sposób fakt przynależności do określonego milieu. Natomiast ten drugi wyborca zaczyna podejmować określoną decyzję wyborczą, kierując się m.in. kwestiami programowymi, stylem prowadzonej kampanii wyborczej, informacjami płynącymi z otoczenia oraz kwestiami związanymi z wizualną prezentacją partii politycznej. Można wskazać przynajmniej na dwie konsekwencje płynące z faktu ukształtowania się nowego schematu lojalności partyjnej. Po pierwsze, wyborca jest skłonny do częstego przenoszenia poparcia wyborczego z jednej partii na drugą - nie musi to jednak oznaczać radykalnej zmiany opcji ideologicznej. Po drugie, partie adaptując się do nowego środowiska społecznego, przyczyniły

się do procesu otwierania rynku wyborczego. Zaczęły więc rywalizować w jego ramach, posługując się zindywidualizowanymi, ofensywnymi strategiami, a przestały być tylko dysponentami określonych segmentów elektoratu. W efekcie, otwarcie rynku wyborczego uczyniło partie bardziej podatnymi na zmiany koniunkturalne w łonie elektoratu, czyniąc kampanię wyborczą m.in. areną konfrontacji ofert partyjnych z oczekiwaniami elektoratu.

Po czwarte, w partiach wyborczych coraz mniejszą rolę odgrywa członkostwo. Posiadanie rozbudowanych struktur lokalnych i rzeszy lokalnych aktywistów gwarantowało obecność partii masowej w polityce. Instytucja członkostwa była poniekąd bardzo efektywnym sposobem przenoszenia wpływu partii na poziom lokalny. Natomiast w dobie elektronicznych mass

mediów tak rozbudowany aparat lokalny partii jest w zasadzie nieprzydatny, a nawet może krępować swobodę działań elit centralnych. Należy również wspomnieć, iż składki członkowskie przestały być zasadniczym źródłem finansowania partii politycznych, a centralną rolę odgrywają dotacje publiczne oraz fundusze przekazywane przez grupy interesu, zainteresowane promocją określonej kwestii programowej. Kondycja finansowa ustabilizowanych partii politycznych jest stosunkowo dobra i nie można jej porównać do stanu chociażby sprzed kilkunastu lat. Przykładowo, partie polityczne w Danii wykazuj ą dochód o 50% wyższy niż w latach 70. wieku XX, holenderskie zaś — o 40%. Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad w Irlandii całkowity dochód partii wzrósł dwukrotnie, a w Austrii aż czterokrotnie.

• wynika z oczekiwań elektoratu












• partia przesuwa się w kierunku państwa

• następuje strukturyzacja elektoratu za pośrednictwem państwa (OP, media)

• przesunięcie poziomu ciężkości, partie masowe nie mogą liczyć na strukturyzację i zamknięcie systemu wyborczego

• pojęcie - „zabutelkować system wyborczy” = zamknąć system wyborczy




charakterystyczne dla partii masowych - elektorat przynależności

• identyfikacja psychologiczna (wywodzi się z identyfikacji strukturalnej) - nie jest tak skuteczna jak strukturalna, ma „zindywidualizowane zachciewajki” (R.H.)

• partia słabiej osadzona w społeczeństwie, w grupach społecznych

• partia „gada z wyborcą” wykształconym, posiadającym wiedzę, doświadczenie

• Społeczeństwo EZ zaakceptowało podział na 2 sfery aktywności obywatelskiej:

1. Odpuszczenie przez PW sfery aktywności obywatelskiej na rzecz grupowych interesów itp. (aktywność polityczna obywatela nie odbywa się przez członkostwo w partii)

2. Aktywność elektoralna obywateli. PP jako jedyny element aktywności:

• Partie pełnią funkcje rządowe

• Ocena partii przez pryzmat efektywności działania i szans na dalsze działanie

Model partii kartelu: jako cel likwidacja każdej nowej partii

Model konfrontacyjny: każda partia działa na swoje konto, ale występują wspólne normy dla rządzących i opozycji (ale opozycja nic nie może) [np. Grecja]

• w PW nie jest stosowana ideologia, która dzieli a nie łączy

• program jest tak konstruowany aby nie konfliktować potencjalnych wyborców i grup społecznych (b. trudne, z reguły nie udaje się)

• partia nastawiona na maksymalizację głosów wyborców

• stosowana strategia nastawiona jest na jasną kalkulację zysków i strat (teoria Downa: gdzie jest elektorat?, co myśli?, czego oczekuje? to mówimy)

• stosowana argumentacja ma charakter ekonomiczny

• PP quasi publiczny organ państwa (czasem)

• PW chętnie wraca do strategii masowych gdy tylko jest okazja (1975 - (jako ostatnia) odrzucenie ideologii marksistowskiej w Hiszpanii)

3 modele partii wyborczych:

1. Model catch-all

2. Model partii programowej

Model partii posiadającej spersonalizowany apel wyborczy (konkretna osoba). Np. Peru, Wenezuela, Kolumbia - konkretna osoba jako nośnik

20. Charakter relacji partia- społeczeństwo- państwo. Proces ewolucji (?)

• partia kadrowa - partia jest w centrum społeczeństwa, jest z nim związana i to państwo jest instrumentem rozwoju wartości

• partia masowa - partia jest dalej społeczeństwa i bliżej państwa, ale dalej stosunkowo bliżej
  jej do społeczeństwa; w państwie reprezentowane są interesy tych grup społecznych, których partie wygrały

• partie wyborcze - partie są bliżej państwa, dalej od społeczeństwa; celem takiej partii jest zdobycie jak największego elektoratu w celu zdobycia władzy, tym samym państwo jest nagrodą dla takiej partii

21. Partie elity styczne- kategorie i charakterystyka.

- partie elitystyczne to już historia (przynajmniej w Europie)

- wyróżniamy 2 RODZAJE partii elitystycznych

PARTIA KLIENTELISTYCZNA

- Azja, Afryka, Ameryka Płd.

 w Europie tylko [ewentualnie] Włochy

- opiera się na personalnym związku pomiędzy dwoma nierównymi sobie podmiotami

 rodzaj feudalizmu, relacja patron-klient

- partia ta posiada strukturę, kieruje apel do określonej części elektoratu

 elektorat ten jest raczej niewykształcony i pochodzi z małych miast i wsi

- partia mocno zhierarchizowana

- partia ta miała gwarantować swoim patronom korzyści

- wymiana zasobów patron-klient odbywa się na płaszczyźnie ekonomicznej

 im niżej, tym więcej dystrybucji ekonomicznej

 im wyżej, tym więcej dystrybucji środków pozaekonomicznych (prestiż, pozycja)

 poparcie „coś za coś”

PARTIA LOKALNYCH NOTABLI

- XIX w., Wielka Brytania

 wigowie, torysi

 reprezentowali jedynie 30% społeczeństwa - tych z prawami politycznymi

- brak struktury organizacyjnej

- brak biurokracji, brak pośrednictwa

- brak struktury dystrybuującej środki

- prowadzi bezpośrednią, spersonalizowaną kampanię

 składa się z zamożnych, którzy byli sponsorami sami dla siebie

partie te działały w interesie publicznym

22. Kategoria partii masowej- kryteria masowości.

Partie masowe (wykład):

• pośrednik w interesach

• reprezentuje pewien segment (kontekst konkretnej grupy z konkretnym interesem)

• zlokalizowana pomiędzy państwem a społeczeństwem

• przedstawiają specyficzny apel nasycony ideologią

• sposoby wykorzystania ideologii:

• formalny (nośnik)

• warunki społeczne (np. wykształcenie)

• nośnik w grupach społecznych (ideologia odbiciem nastrojów przeciętnego członka grupy)

• środek komunikowania się z grupą

• apel kierowany do jednorodnej i konkretnej grupy społecznej

• cechą modelu partii masowej jest BIUROKRACJA:

• rozbudowana struktura organizacyjna

• środki do utrzymania partii uzyskiwane są ze składek partyjnych (centralny bank partyjny)

• struktura terytorialna partii - istotne znaczenie subsystemu biurokratycznego (centralne i lokalne struktury). Niespójność organizacyjna (chadecja, socjaldem.)

• model kaskadowy - modelem charakterystycznym dla partii masowych (z dołu do góry)

• Koniec demokracji masowej jako wynik pewnego procesu, zmian w społeczeństwie (struktura + sposób myślenia), na pierwszy rzut oka niewidoczne. Są to zmiany stopniowe o charakterze ilościowym i jakościowym, które z czasem zaczynają wpływać na politykę. Koniec demokracji masowej, nie oznaczał kompletnego końca partii masowych. Istnieją partie, które nadal wykorzystują strategie masowe. Np.

Partia Fińska - partia narodzona jako partia chłopska wykorzystuje strategie masowe, obecnie jako partia agrarna uzyskuje elektorat wiejski.

1990 rok- upadek organizacji typu „forum” np. „Solidarność” i na ich gruncie powstają partie nowe np. partia braci Kaczyńskich (heh)

Partie masowe („pomarańcza”)

Typ partii zewnętrznej, traktowanej jako dominującą formę organizacji demokratycznej wspólnoty politycznej. Amerykańskie partie masowe stały się w przyszłości prototypem tzw. partii typu wyborczego. M. Duverger uważał je za dewiacje, a M. Weber pisał o nich „...dzieci demokracji, powszechnego prawa wyborczego i konieczności przyciągania i organizowania mas”.

Rozwój partii masowych był istotny z co najmniej z 2 względów:

• Upowszechnienie praw wyborczych spowodowało zastąpienie modelu partii kadrowej przez typ partii masowej. Ten typ jakościowej transformacji utożsamia się z partiami lewicowymi. Proces reorganizacji partii prawicowych postępował w kierunku adaptacji formuły masowej i większego otwarcia na lokalnego masowego wyborcę.

• Dochodzi do stabilizacji masowego elektoratu ( w wyniku organizacyjnych zdolności partii nowego typu). Partie masowe stały się narzędziem ustrukturyzowania zachowań politycznych poprzez wydzielenie i nadanie trwałej tożsamości politycznej masowemu elektoratowi (proces tworzenia się trwałych lojalności partyjnych oraz pojawienie się trwałej identyfikacji partyjnej).

• Partie masowe, posiadające poparcie wielkich grup społecznych, zdominowały rynek wyborczy doprowadzając do stabilizacji narodowych systemów partyjnych.

Cechy charakterystyczne dla modelu partii masowych ( w Europie Zachodniej) :

• Dążenie do politycznego zorganizowania dużych grup społecznych i pełnienia roli jedynego ich reprezentanta w przetargach. Poparcie udzielone przez elektorat w wyborach staje się kartą przetargową w rozgrywkach politycznych na arenie parlamentarno - gabinetowej. Partie masowe przybrały charakter organizacji posiadającej tożsamość grupową.

• Partie masowe pełnią przede wszystkim funkcję ekspresywną. Wynika ona z możliwości szerokiej partycypacji politycznej obywateli. Działania integracyjne i mobilizacyjne partii masowych wysunęły się na pierwszy pan w kreacyjnej i konsolidacyjnej fazie rozwoju liberalizmu. Wtedy to przedmiotem wali było ustalenie nowych zasad gry politycznej, uwzględniających interesy lewicy społecznej. O sukcesie partii masowych decydowała praktycznie liczebność kontrolowanej przez nie grupy społecznej.

• Źródłem lojalności partyjnej i stabilnych zachowań wyborczych był schemat identyfikacji społeczno-strukturalnej. Charakterystyczne dla partii masowej trwałe preferencje partyjne wyborców były skutkiem poczucia ich przynależności do określonej grupy społecznej, której interesy partia reprezentowała.

• Partie masowe opierają się na formuje masowego członkostwa (partyjna organizacja grupy społecznej stała się receptą na sukces wyborczy oraz źródłem środków finansowych pochodzących ze składek członkowskich).

• Centralna pozycja aparatu biurokratycznego na poziomie narodowym i lokalnym. Wypełnia on podstawowe funkcje administracyjno - polityczne. Biurokracja przejęła odpowiedzialność za rekrutowanie kadr kierowniczych oraz określa zasady awansu organizacyjnego. Dominacja modelu awansu wewnątrzpartyjnego. Natomiast w kierownictwie centralną rolę odgrywa model kierownictwa kolegialnego.

Partie masowe („pomarańcza”) skrót

-tworzone, organizowane przez masy - wielkie grupy ludzi

-ogólne cechy partii masowych:

upowszechnienie prawa wyborczego (a więc zanik partii kadrowych)

liderzy ruchów społecznych zaczynają działać w obrębie partii

partię tę popiera coraz więcej ludzi

partie kadrowe muszą zaakceptować masowe - ciąży na nich zbyt duża presja ze strony grup społ.

stabilizowanie systemu partyjnego

budowa trwałej identyfikacji partyjnej, ściślejszego związku wyborcy z partią

-partia masowa zastąpiła kadrową

-cechy charakterystyczne partii masowych:

a) polityczna organizacja dużych grup

-reprezentowanie ich interesów w zamian za poparcie

-partie szczelniej lub luźniej domykają swój elektorat

szczelnie: partie socjaldemokratyczne i komunistyczne

luźno: partie liberalne, konserwatywne

b) funkcja ekspresywna

-stanowienie kanału partycypacji polit. dla obywateli

oferowanie im aktywnego uczestnictwa w życiu polit.

c) schemat identyfikacji społeczno-strukturalnej

-kreowanie poczucia przynależności obywatela do partii masowej

d) formuła masowego członkostwa

-lokalne ogniwa organizacyjne => mobilizacja elektoratu

-rozbudowa struktury organizacyjnej

e) aparat biurokratyczny

-biurokracja partyjna wypełniająca podstawowe funkcje administracyjno-polityczne

-kierownictwo kolegialne

-wyznaczanie ścieżki awansu wewnątrz partii

-„bossowie” kierujący ugrupowaniem

23. Rodzaje partii wyborczych (elektoralnych).

Wyróżniamy 3 modele partii wyborczych:

1. Model catch-all

2. Model partii programowej

3. Model partii posiadającej spersonalizowany apel wyborczy (konkretna osoba). Np. Peru, Wenezuela, Kolumbia - konkretna osoba jako nośnik.

Ad. 1.

(WYKŁAD) - dot. Modelu catch-all

• wynika z oczekiwań elektoratu












• partia przesuwa się w kierunku państwa

• następuje strukturyzacja elektoratu za pośrednictwem państwa (OP, media)

• przesunięcie poziomu ciężkości, partie masowe nie mogą liczyć na strukturyzację i zamknięcie systemu wyborczego

• pojęcie - „zabutelkować system wyborczy” = zamknąć system wyborczy




charakterystyczne dla partii masowych - elektorat przynależności

• identyfikacja psychologiczna (wywodzi się z identyfikacji strukturalnej) - nie jest tak skuteczna jak strukturalna, ma „zindywidualizowane zachciewajki” (R.H.)

• partia słabiej osadzona w społeczeństwie, w grupach społecznych

• partia „gada z wyborcą” wykształconym, posiadającym wiedzę, doświadczenie

• Społeczeństwo EZ zaakceptowało podział na 2 sfery aktywności obywatelskiej:

1. Odpuszczenie przez PW sfery aktywności obywatelskiej na rzecz grupowych interesów itp. (aktywność polityczna obywatela nie odbywa się przez członkostwo w partii)

2. Aktywność elektoralna obywateli. PP jako jedyny element aktywności:

• Partie pełnią funkcje rządowe

• Ocena partii przez pryzmat efektywności działania i szans na dalsze działanie

Model partii kartelu: jako cel likwidacja każdej nowej partii

Model konfrontacyjny: każda partia działa na swoje konto, ale występują wspólne normy dla rządzących i opozycji (ale opozycja nic nie może) [np. Grecja]

• w PW nie jest stosowana ideologia, która dzieli a nie łączy

• program jest tak konstruowany aby nie konfliktować potencjalnych wyborców i grup społecznych (b. trudne, z reguły nie udaje się)

• partia nastawiona na maksymalizację głosów wyborców

• stosowana strategia nastawiona jest na jasną kalkulację zysków i strat (teoria Downa: gdzie jest elektorat?, co myśli?, czego oczekuje? to mówimy)

• stosowana argumentacja ma charakter ekonomiczny

• PP quasi publiczny organ państwa (czasem)

• PW chętnie wraca do strategii masowych gdy tylko jest okazja (1975 - (jako ostatnia) odrzucenie ideologii marksistowskiej w Hiszpanii)

Ad. 2

(wykład)

• pękniecie postmaterialne / konflikt postmaterialny: pojawienie się partii postmaterialnych należących do szeroko pojętej grupy partii lewicowych (np. partie ekologiczne), prezentujących nowy program i głoszące hasła dotyczące nowej jakości życia (czyt. hasła ekologiczne mają charakter lewicowy, natomiast hasła dotyczące narodu mają charakter prawicowy)

• partie wyborcze (programowe) to te osadzone w głównym nurcie rywalizacji (prawica vs. lewica) wszystko o znajduje się poza owym głównym nurtem rywalizacji nie zlicza się do partii wyborczych

• metody aksjologiczne jako sposób strukturyzacji elektoratu

• strukturalne cechy klas zanikają (klasa podlega erozji [pojawia się jednolita klasa średnia], ale wartości pozostają (prawicowość i lewicowość). Konflikt klasowy o charakterze ekonomicznym, wynikający z podziału na prawicę i lewicę

• jeżeli strukturyzacja następuje w oparciu o wartości aksologiczne, nie będące związane z kwestiami ekonomicznymi, to w ten sposób utworzony elektorat będzie niestały (np. Polska).

Wchłanianie przez partie lewicy i prawicy partii z obrzeży głównych nurtów. Najpierw partie Zielonych wchodzi w koalicję z Partiami Lewicy (socjaldemokr.) Następnie dochodzi do przyciągania elektoratu, ponieważ występują bardzo zbliżone programy (np. Belgia, RFN). Podobna sytuacja obserwowana jest w prawicy walczącej o elektorat konserwatywny (Austria, Holandia).

Ad. 3

• Partie wyborcze spersonalizowane

• skierowane na osobowość

• Są to partie wyborcze, których racją istnienia jest spersonalizowany apel wyborczy (w EZ brak przykładów)

• Pojawiają się w tych systemach, gdzie występuje dużo zmian i brak ciągłości (np. Peru)

1. PARTIE O IDEOLOGICZNYM CHARAKTERZE

 komunistyczne, socjaldemokratyczne [SPD, SdPl]

2. PARTIE WYZNANIOWE

a) klasyczne partie religijne - chadeckie [CDU/CSU w Niemczech]

b) partie fundamentalistyczne - posiadają wizję budowy państwa w oparciu o prawo religijne [Sudan, Algieria]

3. PARTIE NACJONALISTYCZNE

a) partie ogólnonacjonalistyczne [NSDAP]

b) partie nacjonalistyczne typu pluralnego [Partia Narodowa Basków]

 odwołuje się do określonej grupy

 propaguje nacjonalizm, ale szanuje przy tym inne grupy społeczno-polityczne

24. Partie typu Catach All a partie „programowe”

Catch all - jak sama nazwa mówi, te partie łapią wszystko!! Zadowala ich cokolwiek, żeby tylko osiągnąć sukces wyborczy. W Europie Zachodniej tworzy się klasa średnia i mniej więcej jednorodny elektorat. Catch all są tu jakiE są, bo takie było zapotrzebowanie elektoratu.

Programowe - głównie w rejonie postkomunistycznym. Partie wchodzą na rynek wyborczy
i polityczny i próbują go zaadoptować. Sposób gospodarowania miejsca jest najprostszy
przez zdefiniowanie opcji programowej.

Spersonalizowane - występują w Ameryce i Afryce. Tworzone prze konkretnych liderów. Służą penetrowaniu elektoratu. W Europie Zachodniej raczej ich nie ma. Partie te kończą żywot
wraz z odejściem lidera.

25. Typy partii- ruchu- charakterystyka i rodzaje

- dąży do wytworzenia struktur na 4 płaszczyznach

* ideologicznej (wizja rozwoju, zmiana państwa)

* normatywnej

* interakcyjna - np. zmiana reguł tworzenia koalicji oraz interesów

* dostępu do dóbr politycznych

- rozwój partii-ruchu to:

pojawienie się interesów/ silnych jednostek

artykulacja dążeń

agitacja

realizacja żądań lub jej próby

obumieranie ruchu bądź rozwiązanie po osiągnięciu celów

wyróżnia się typy
a) ekologiczne
b) liberalno- libertariarne
c) feministyczne

26. Pojęcie relewancji partii politycznej oraz sposób jej mierzenia.

Pojęcie to wprowadził do politologii włoski badacz G. Sartori. Jest to metoda „liczenia” partii politycznych, czyli tzw. test relewancji, który pozwala na określenie doniosłości partii politycznej w konkretnej konfiguracji systemu partyjnego (parlamentarnego).

Pewne partie są relewantne, a inne — pozbawione tego „przywileju". Relewantne, co znaczy istotne dla funkcjonowania całego systemu partyjnego, mające przynajmniej potencjalną właściwość zmiany jego charakteru i kierunku ewolucji. G. Sartori dążył więc, poprzez użycie zasad liczenia partii, do usunięcia mniejszych partii z rozważań nad problemem systemu partyjnego, jako że nie mają żadnego wpływu na jego funkcjonowanie. W tym celu stworzył dwie

alternatywne zasady liczenia partii, wyznaczające próg relewancji (dwa testy relewancji) — określenie potencjału koalicyjnego partii {coalitional potential) lub potencjału szantażu politycznego (blackmail potential).

a) Potencjał koalicyjny partii. Partia zostanie uznana za nierelewantną, jeżeli nigdy nie uczestniczyła lub nie była brana pod uwagę jako potencjalny partner w procesie przetargów koalicyjnych. Traktowana będzie z kolei jako relewantna, bez względu na jej rozmiar, jeżeli znajduje się w pozycji umożliwiającej jej wpływanie na kształt jednej z możliwych koalicji gabinetowych. Zasada ta ma pewne ograniczenia. Dotyczy tylko partii prosystemowych i, z punktu widzenia ideologii, możliwych do zaakceptowania przez innych partnerów koalicyjnych. Duże partie pozostające w permanentnej opozycji wobec systemu politycznego nie są —zgodnie z tą zasadą —uwzględniane w rozważaniach (np. partie komunistyczne we Włoszech i we Francji, które zdobywały w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych około 1/4 głosów wyborczych). G. Sartori twierdzi jednak, iż nieuznanie tych partii za relewantne byłoby absurdem i stąd druga, alternatywna zasada liczenia partii.

b) Potencjał użycia szantażu politycznego. Zgodnie z tym testem statusu relewancji nabiorą również partie antysystemowe, ale tylko wówczas, gdy ich istnienie lub zachowanie wpływa na taktyki rywalizacyjne partii prosystemowych, zmieniając ich charakter. W celu więc stwierdzenia istnienia takiego wpływu, należy ocenić, czy obecność partii antysystemowych miała wpływ na zmianę strategii politycznych innych ugrupowań, zwłaszcza „sąsiadujących". Może się okazać, iż bliskość partii antysystemowej zmusiła ugrupowanie styczne do szukania elektoratu bliżej centrum systemu i przesunięcia się właśnie w tym kierunku. W konsekwencji ta penetracja może wpływać na inkorporowanie ugrupowania w ramy centrolewicowych (czy centroprawicowych) koalicji i złagodzenie ostrości apelu politycznego. Bez wątpienia proces ten może wpływać na zmianę taktyki rywalizacyjnych zachowań partii prosystemowych. Chociażby ten przykład przekonuje nas, iż G. Sartori definiując pojęcie potencjału szantażu politycznego, brał pod uwagę

jedynie kryterium rozmiaru (wyborczego) partii anty systemowej. „W jakiż inny sposób partie anty systemowe mogłyby zmusić pozostałe ugrupowania do zmiany strategii rywalizacyjnych, jeżeli nie przez fakt legitymowania się znacznym poparciem elektoratu?" (Herbut 1996, s. 176). Potencjałem szantażu politycznego będą więc dysponowały tylko „duże" wyborcze partie antysystemowe. Jest to współcześnie raczej kwestia teoretyczna, gdyż w Europie Zachodniej nie występują „duże" partie antysystemowe, a istniejące nie dostają się do parlamentu, a jeżeli nawet, to stają się z reguły ugrupowaniami izolowanymi

W ujęciu Sartoriego partia jest więc relewantna, jeśli można w stosunku do niej zastosować jedną z dwóch opisanych wyżej zasad (tj. potencjału koalicyjnego lub szantażu). Traktuje je więc alternatywnie. Z kolei G. Smith nie widzi uzasadnienia dla tego typu ograniczenia. Uważa, że należy obie zasady łączyć. Partia może być potencjalnym partnerem w rozmowach koalicyjnych, ale jednocześnie może stosować groźbę polityczną wobec partii prosystemowych.

partie relewantne politycznie to te, które bardzo często formułują samodzielnie gabinety lub też są partiami inicjującymi, wokół których ogniskują się procedury negocjacyjne, prowadzące do stworzenia gabinetów koalicyjnych

kategoria G. Sartoriego

ocena realnego wpływu partii na proces formowania gabinetów oraz kierowania ich polityką

indeksy:

- indeks partycypacji rządowej - stosunek liczby gabinetów, w których uczestniczyła konkretna partia - Pi do ogólnej liczby sformowanych gabinetów w badanym czasie G -> G/Pi

0 - partia nigdy nie znalazła się w gabinecie

1 - partia uczestniczyła we wszystkich gabinetach

* wartości odbijają realną siłę przetargową partii na poziomie parlamentarno-gabinetowym

* indeks nie pozwala na jakościową ocenę partnerów uczestniczących w procesie formowania gabinetów

- indeks odpowiedzialności rządowej, będący stosunkiem liczby gabinetów, w których premierem był reprezentant konkretnej partii - Li, do liczby stworzonych gabinetów G -> Li/G

0 - partia nigdy nie obsadziła stanowiska premiera

1 - partia obsadziła wszystkie stanowiska szefa rządu

relewancja - Sartori - metoda liczenia partii politycznych, która pozwala na określenie doniosłości politycznej partii w konkretnej konfiguracji systemu partyjnego

partie relewantne są to partie istotne dla funkcjonowania całego systemu partyjnego

2 testy relewancji

potencjał koalicyjny partii - partia nie zostanie uznana za relewantną, jeśli nigdy nie uczestniczyła jako partner w procesie przetargów koalicyjnych. Jest relewantna bez względu na jej rozmiar, jeśli tylko wpływała na kształt jednej z możliwych koalicji (problem dotyczy partii prosystemowych; duże partie z permanentnej opozycji nie są uwzględniane, np. komuniści hiszpańscy i francuscy)

potencjał użycia szantażu politycznego - relewancji nabierają także partie antysystemowe,
ale tylko wtedy, gdy wpływają na te prosystemowe zmieniając ich charakter; szanse mają tylko duże partie antysystemowe.

Wśród relewantnych ugrupowań:

ugrupowania inicjujące - „dyktator” w procesie przetargów koalicyjnych

ugrupowanie dopełniające- słabszy potencjał koalicyjny

nadwyżka relewancji - powiązanie ugrupowań z organizacjami typu zewnętrznego (zw. zawodowe, kościół)

27. Partia reprezentacyjna a partia integracji.

Partie reprezentacyjne- podstawową funkcją jest maksymalizacja zysków wyborczych (reaktywne strategie wyborcze). Stąd też nie próbują one raczej kształtować opinii publicznej, lecz jedynie są jej odbiciem. W tym kontekście partie reprezentacyjne adoptują strategie, tak charakterystyczne dla partii wyborczych {catch-all). Taka sytuacja prowadzi do tego, iż przedkładają one pragmatyzm nad mobilizację społeczną. Oznacza to, iż reguły i badania rynkowe wyznaczają sposób działania tego typu partii politycznych. Innymi słowy, istnienie partii reprezentacyjnych jest ścisłym dowodem na to, iż we współczesnej polityce mamy do czynienia z takimi zachowaniami politycznymi, a m.in. i wyborczymi, które wynikają z ustaleń teorii racjonalnego wyboru (ratianal choice theory), co oznacza, iż zarówno wyborcy, jak i same partie polityczne i ich liderzy działają w sposób przemyślany, planowy i zmierzają tym samym do osiągnięcia poszczególnych, zhierarchizowanych celów, np. wyborczych.

Partie integracji- są one zupełnym przeciwieństwem partii reprezentacyjnych. Celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Stąd też ich strategie polityczne mają charakter zdecydowanie proaktywny. S. Neumann określał partię integracyjną jako całkowicie zdyscyplinowaną ideologicznie partię kadrową lub partię masową o silnie wykształconych tendencjach mobilizacyjnych. Przykładem partii masowej o takich cechach są m.in. partie socjalistyczne lat 60. i 70., gdy szeroko propagowały w pełni akceptowane przez wyborców hasła pełnego zatrudnienia, pomocy socjalnej, własności publicznej itp.

PARTIE REPREZENTACJI

• podstawową funkcją jest maksymalizacja zysków wyborczych

• nie próbują one raczej kształtować opinii publicznej, lecz jedynie są jej odbiciem

• adoptują strategie, tak charakterystyczne dla partii wyborczych (catch-all)

• przedkładają one pragmatyzm nad mobilizację społeczną

• reguły i badania rynkowe wyznaczają sposób działania tego typu partii politycznych

• istnienie partii reprezentacyjnych jest ścisłym dowodem na to, iż we współczesnej polityce mamy
  do czynienia z takimi zachowaniami politycznymi, a m. in. i wyborczymi, które wynikają z ustaleń teorii racjonalnego wyboru (rational choice theory), co oznacza, iż zarówno wyborcy, jak i same partie polityczne i ich liderzy działają w sposób przemyślany, planowy i zmierzają tym samym do osiągnięcia poszczególnych, zhierarchizowanych celów, np. wyborczych

PARTIE INTEGRACJI

• są zupełnym przeciwieństwem partii reprezentacyjnych

• celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa

• ich strategie polityczne mają charakter zdecydowanie proaktywny

• S. Neumann określał partię integracyjną jako całkowicie zdyscyplinowaną ideologicznie partię kadrową lub partię masową o silnie wykształconych tendencjach mobilizacyjnych

przykładem partii masowej o takich cechach są m. in. partie socjalistyczne lat 60. i 70., gdy szeroko propagowały w pełni akceptowane przez wyborców hasła pełnego zatrudnienia, pomocy socjalnej, własności publicznej itp

28. Partia mała jako odrębna kategoria polityczna oraz jej „potencjał mobilizacyjny”.

Spośród partii małych największą szansę przebicie się do systemu partyjnego mają te, które dysponują tzw. "potencjałem mobilizacyjnym". Proponują one nowe idee czy kwestie problemowe, które zdobywają akceptację części elektoratu. W ten sposób włączają się w proces negocjowania czy też renegocjowania norm i zasad gry politycznej. Przykładem tego typu ugrupowań mogą być, zwłaszcza w Europie Zachodniej, partie Zielonych czy tzw. lewicowo-libertariame, a nawet niektóre ultraprawicowe (np. włoskie Przymierze Narodowa czy francuski Front Narodowy). W krajach o nieustabilizowanym jeszcze mechanizmie rywalizacji demokratycznej, "nowoprzybyli" oferują niekiedy wyborcy populistyczną tożsamość, skrywającą spersonalizowany typ apelu politycznego. Zjawisko to jest charakterystyczne dla niektórych krajów Ameryki Południowej (np. Peru). Tworzone jednak tam partie, dysponujące "potencjałem

mobilizacyjnym", nie zawsze można zaliczyć do kategorii ugrupowań małych. Niekiedy przechwytują one znaczący odsetek głosów wyborczych co pozwala im zająć pozycje dominującą. Jest to możliwe dlatego, iż w odróżnieniu od demokracji ustabilizowanych, nie występują tam stabilne formy lojalności partyjnej.

partie, które posiadają potencjał mobilizacyjny mają większe szanse na wejście do parlamentu

proponują nowe idee i tym mogą zdobyć akceptacje części społeczeństwa

Potencjał mobilizacyjny można badać na 2 płaszczyznach:

uznając, ze partie małe to instrumenty pomagające testować granice i zakres kultury politycznej elit rządzących; dzięki nim rozszerza się „materialna przestrzeń rywalizacji partyjnej”

(bo nowe idee stają się interesujące dla większych partii)

patrząc na partie jako na klapy bezpieczeństwa systemu politycznego; partie kanalizują nastroje protestu i niezadowolenia

Istnieją tez tzw. partie „protestu”, które łapią jako elektorat tych, którzy nie identyfikują się
z dużymi partiami i socjalizują ich w ramach systemu politycznego.

- rozszerza się baza wyborcza

29. Pojęcie oraz kategorii partii małych wg Smith'a oraz Maria.

• A. G. Smith proponuje tzw. definicyjne podejście, traktując relewantność partii małych jako bezpośredni efekt wpływu systemu partyjnego, w którego ramach funkcjonują. Stosuje on zasady liczenia partii G. Sartoriego (ocena potencjału koalicyjnego oraz potencjału szantażu politycznego), jednak relewantność partii małych zostaje osadzona w realiach konkretnego, narodowego układu partyjnego. Uważa on więc, iż cały proces myślowy mający prowadzić do wyznaczenia progu relewancji partii małych, powinien opierać się na ocenie: po pierwsze, miejsca, jakie zajmują w układzie rywalizacji międzypartyjnej, po drugie, roli, jaką odgrywają w procesie

rządzenia (formowania gabinetów) czy tworzenia opozycji, po trzecie, wpływu na zmianę zasad określających strategię działania systemu partyjnego. Zdefiniowanie kategorii partii małych to proces opierający się na założeniu, iż samo stosowanie przymiotnika „mała" zakłada istnienie punktu odniesienia w postaci partii dużej (czy większej). G. Smith proponując więc to relatywne

podejście, odrzuca możliwość określenia z góry granic ustalających zakres podmiotowy interesującego nas pojęcia (np. granic procentowych —12% głosów wyborczych). Partia mała może być faktycznie uznana za taką w kontekście określonego systemu partyjnego, ale może mieć zupełnie inne właściwości w odmiennym układzie rywalizacji partyjnej. W jego interpretacji nacisk zostaje więc położony na rolę partii małych w strukturalnie odmiennych typach systemów partyjnych(wykorzystuje on w tym celu 5-elementową typologię systemów partyjnych Blondela)

Pełna jednak ocena znaczenia partii małych może być konsekwencją wyraźnegookreślenia rodzaju partii, z jaką mamy do czynienia w konkretnym przypadku. G. Smith wyróżnia trzy kategorie partii małych (na podstawie jednowymiarowego układu rywalizacji lewica-prawica):

- partie marginalne. Znajdują się one na dalekiej lewicy lub prawicy układu partyjnego, poza głównymi „ośrodkami", wokół których toczy się rywalizacja międzypartyjna. Mogą to być niejednokrotnie partie silne wyborcze, ale ich potencjał koalicyjny jest ograniczony (to samo odnosi się w zasadzie do możliwości zastosowania groźby politycznej). Na ogół są one dodatkiem do dużych partii lewicowych bądź prawicowych. Przejawiają wyraźną skłonność programową lub ideologiczną do „potężnych sąsiadów", starają się jednak zachować odrębną tożsamość polityczną. Marginalność partii małych (lewicowych i prawicowych) jest efektem zarówno ich natury politycznej — dość skrajne rozwiązania programowe odbiegające od głównego nurtu rywalizacji wyborczej — jak i postawy wobec nich innych partii systemowych (dużych). Przykładem marginalnych partii prawicowych są duńska Partia Progresywna (FRP) oraz Front Narodowy (FN) we Francji.

- partie zawiasowe (hinge parties). Funkcjonują one w centrum układu lewica-prawica, lokując się pomiędzy dużymi partiami politycznymi. Ich potencjał koalicyjny będzie wielki, szczególnie wtedy, gdy są partnerem godnym zaakceptowania zarówno przez lewicę, jak i prawicę. Rola polityczna tych partii może wzrosnąć nawet do takich rozmiarów, iż są zdolne do swobodnego

przesuwania się z koalicji centroprawicowych do centrolewicowych. Mogą więc tworzyć koalicje, a także je obalać. W tym kontekście mogą pojawić się dwa warianty. Po pierwsze, może istnieć jedna partia zawiasowa (zwana wówczas „partią trzecią"), która działa jako „języczek u wagi". Jej potencjał koalicyjny będzie największy, jeśli żadna z wielkich partii nie jest w stanie zdobyć większości parlamentarnej. Możliwości jednak „partii trzeciej" w przetargach koalicyjnych maleją, gdy nie jest w stanie okupować centralnej pozycji w ramach systemu, czyli w konsekwencji narzucić dośrodkowy styl rywalizacji. Po drugie, w centrum mogą istnieć więcej niż dwie partie zawiasowe i wówczas ich rola zdecydowanie maleje. Nie spełniają one funkcji „języczka u wagi", choć nadal mają potencjał koalicyjny. W tym kontekście prawdopodobnym wzorem rywalizacji staje się system dwublokowy, a obie partie zawiasowe stają się zwykłymi partiami małymi. FDP w Niemczech jest typową partią trzecią, partią zawiasową o kluczowym charakterze.

- partie „oderwane". Stosując to określenie, G. Smith pragnął w ten sposób podkreślić, iż uchylają się one od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji międzypartyjnej (np. w układzie socjoekonomicznym lewica-prawica). Z reguły ich apel wyborczy jest skierowany do odrębnej (specjalnej) grupy społecznej, np. mniejszości etnicznej czy regionalnej. Niekiedy fakt ich oderwania może przemawiać za włączeniem ich do koalicji rządowych, zwłaszcza gdy reprezentowany przez nie podział socjopolityczny osiąga znaczny poziom doniosłości politycznej(np. w Belgii Zrzeszenie Walońskie (RW) brało udział w dwóch gabinetach tworzonych w połowie lat siedemdziesiątych, a Flamandzka Unia Ludowa (VU) w trzech).

• C. P. Mair proponuje „numeryczne" podejście w analizie partii małych. Jest on zwolennikiem tezy, iż określenie „partia mała" jest jedynie funkcją jej rozmiaru. Mówiąc o rozmiarze partii, kieruje się on przede wszystkim kryterium poparcia wyborczego, gromadzonego w dłuższym okresie. Za partie małe uznaje te, które zdobywają od l do 15% głosów wyborczych, uczestnicząc przynajmniej w trzech, niekoniecznie kolejnych, elekcjach (jako punkt odniesienia do swoich

rozważań przyjął lata 1947-1987). Partie określa się jako duże lub małe na podstawie oceny ich osiągnięć wyborczych. Tego typu klasyfikacja partii jest więc funkcją okresu, w którego ramach badający próbuje ocenić relewantność lub nierelewantność ugrupowania. Arbitralny dobór (okresu podlegającego badaniom) może więc utrudnić właściwą ocenę kwalifikacji danej partii

„odmrożenie” systemu partyjnego związane z jego destabilizacją

w Danii, Holandii i Belgii dekompozycja efektem pojawienia się partii małych

Smith - podejście definicyjne:

relewantność partii małych efektem wpływu systemu partyjnego

ich naturę ocenia się na podstawie ich politycznej relewantności
dla zachodnioeuropejskich systemów

By wyznaczyć próg relewancji partii małych:

ocena miejsca, jakie partia zajmuje w układzie rywalizacji partyjnej

ocena roli, jaką odgrywają w procesie rządzenia lub tworzenia opozycji

wpływ na zmianę zasad określających strategie działania systemu partyjnego

Typologia partii małych wg Smitha:

Marginalne partie - na dalekiej lewicy lub prawicy

- silne wyborczo, ale potencjał koalicyjny ograniczony

- działają jako dodatek do dużych partii lewicowych lub prawicowych

- zachowują odrębną tożsamość, będąc programowo podobne do partii lewicowych lub prawicowych

Marginalne partie prawicowe:

Duńska Partia Progresywna (FRP)

Francuski Front Narodowy (FN)

- są izolowane w ramach systemu partyjnego

Marginalne partie lewicowe:

Fińska VAS

greccy komuniści KKE

szwedzka lewica VpK

Zawiasowe partie- hinge parties

- w centrum układu lewica-prawica

- duży potencjał koalicyjny

- zdolne do swobodnego przesuwania się z koalicji centroprawicowych na centrolewicowe

- mogą tworzyć koalicje i je obalać

Dwa możliwe warianty:

1) jedna partia zawiasowa (partia trzecia) „języczek u wagi”; duży potencjał koalicyjny, wtedy, gdy nie ma większości parlamentarnej żadna partia

2) więcej niż dwie partie zawiasowe - ich rola maleje; wzorem rywalizacji system 2-blokowy- obie partie stają się partiami małymi (np. niemieckie FDP, duńska Rada Liberalna RV, chadecy KRF)

Oderwane partie - uciekające od udziału w nurcie rywalizacji partyjnej

- ich apel skierowany do specjalnej, specyficznej grupy społecznej

- włączane do koalicji, gdy reprezentowany przez nie podział socjopolityczny ma doniosłą wagę

(np. belgijskie Zrzeszenie Walońskie RW, flamandzka Unia Ludowa UL)

- oderwanymi apartiami są także grupy separatystyczne np. Baskowie w Hiszpanii

- inny rodzaj oderwania - partie związane z tzw. Nową Polityką (np. Partie Zielonych w Austrii)

lub antysystemowe partie komunistyczne

Mair - numeryczne podejście w analizie partii małych

partie zwane małymi ze względu na jej rozmiar

kieruje się kryterium poparcia wyborczego w dłuższym okresie, te od 1- 15% gł. wyborczych z 3 elekcji

ZMIENNE:

- % głosów partii małych i dużych w okresie 1947-66 i 1967-87

system partii wielkich - Austria, Irlandia, Wielka Brytania, RFN - 87% duże i 13% małe

system partii małych - Dania i Szwecja - 41% duże i 58% małe

pośrednie systemy partyjne - Finlandia, Holandia, Norwegia - 63% duże i 35% małe

przejściowe systemy partyjne - Belgia, Francja - w I fazie wielkie partie, w II małe

30. Cykle rozwojowe partii politycznych w koncepcji Pedersena.

M. Pedersen uważa, iż partie polityczne muszą w swym życiu politycznym przechodzić pewne fazy, które znamionuje fakt przekroczenia (lub nie) pewnych progów, barier. Bierze on pod uwagę cztery takie bariery:

—barierę deklaracji. Grupa polityczna publicznie deklaruje zamiar udziału w wyborach. Może to przybrać np. formę enuncjacji prasowej czy wystąpienia telewizyjnego. Z tym wiążą się już decyzje bezpośrednio dotyczące kampanii wyborczej (tworzenie list wyborczych, zbieranie podpisów niezbędnych dla rejestracji grupy politycznej itp.). W ujęciu M. Pedersena przekroczenie tej bariery nobilituje organizację do rangi partii. Oficjalna deklaracja wycofania zainteresowania rywalizacją wyborczą oznacza natomiast utratę tego statusu;

— barierę autoryzacji. Jej przekroczenie oznacza, iż organizacja staje się partią w sensie prawnym. W wielu krajach (np. w Danii) musi nastąpić rejestracja partii, co oznacza zebranie pewnej liczby podpisów wyborców, gotowych popierać ją w najbliższych wyborach. Czasem, zamiast lub oprócz podpisów, wymagane jest złożenie depozytu pieniężnego (np. w Wielkiej Brytanii czy Niemczech);

— barierę reprezentacji. Jej przekroczenie oznacza, iż partia zdobywa miejsce w parlamencie. W Danii np. wyznacza ją dwuprocentowa klauzula zaporowa, a w Niemczech — pięcioprocentowa. Określa ona granice parlamentarnego systemu partyjnego, czyli decyduje, które partie pojawią się w jego ramach, a które utracą ten status;

— barierę relewantności. Opiera się ona w istocie na dwuelementowej koncepcji G. Sartoriego. M. Pedersen zauważa, iż w przypadku partii małych w Danii bariera relewancji jest identyczna z barierą reprezentacji. Posiadają one zarówno potencjał koalicyjny, jak i szantażu politycznego. Jest to szczególnie widoczne w przypadku partii centrowych (RV, CD, KRF).

31. Partie pro systemowe i antysystemowe

Partie prosystemowe to partie akcentujące konstytucyjne i polityczne zasady gry politycznej.

Partie antysystemowe to partie podejmujące różnorodne działania nastawione na podważenie czy też osłabienie legitymacji systemu demokratycznego. Niektórzy autorzy tę pierwszą grupę ugrupowań nazywają konstytucyjnymi, drugą rewolucyjnymi.

Partia antysystemowa jest dysfunkcjonalna wobec demokratycznych układów politycznych, kwestionując m. in. ich legitymację społeczną, zasady gry politycznej czy nawet zdolność do zaspokojenia enigmatycznie rozumianych oczekiwań społecznych. Jednak wśród piszących zarysowały się dwa podejścia do rozumienia w tym kontekście antysystemowości. Jedni traktują kwalifikator "antysystemowa" (partia) w sposób mocny i sugerują, iż taki charakter nabiera ugrupowanie, którego postulaty i zachowania wyraźnie mają delegitymizującą właściwość wobec demokratycznego ustroju politycznego (systemu politycznego). Taka partia podważa legitymację społeczną demokracji jako takiej. Do takiego wniosku możemy dojść po dokonaniu m. in. oceny

celów stawianych sobie przez partię, zachowań jej liderów, członków i sympatyków oraz stosowanych strategii politycznych. Partie komunistyczne czy też lewackie, zwłaszcza do momentu rozpadu światowego systemu komunistycznego, należy zakwalifikować do tej kategorii(U Sartoriego będzie to wąskie rozumienie antysystemowości)

Jednak rodzą się uzasadnione wątpliwości co do trafności takiego zabiegu odnośnie przynajmniej niektórych partii tzw. dalekiej lewicy w ustabilizowanych demokracjach, zwłaszcza poczynając od lat siedemdziesiątych (np. Włoskiej Partii Komunistycznej czy też Komunistycznej Partii Grecji). Tak postrzegana antysystemowość jest również właściwością partii politycznych usytuowanych po przeciwnej stronie układu lewica-prawica, a odwołujących się w sposób mniej lub bardziej otwarty' do ideologii faszystowskiej. Ujawnia się jednak dość często dodatkowe kryterium kwalifikacji konkretnego ugrupowania jako antysystemowego, oparte na czynniku subiektywnym. Chodzi o stosunek do niego pozostałych partii politycznych, które tworzą tzw. opcję prosystemową. Zastosowana przez te partie strategia wykluczenia czy izolacji nie musi wcale znajdować uzasadnienia w racjach obiektywnych (np. treść programu czy proponowane cele), pozostając np. odpryskiem historycznych zaszłości czy uprzedzeń. Z takim zjawiskiem mieliśmy do czynienia zarówno w demokracjach ustabilizowanych (np. strategia wykluczenia wobec Włoskiej Partii Komunistycznej), jak i przechodzących fazę transformacji demokratycznej (np.

stosunek wobec tzw. partii postkomunistycznych). To subiektywne kryterium antysystemowości w istocie rzeczy budowane jest w oparciu o sposób funkcjonowania systemu partyjnego, a partie go tworzące postrzegają konkretne ugrupowanie, kierując się zresztą różnymi motywami, jako dysfunkcjonalne. Pojawia się więc słabsze rozumienie antysystemowości określonej kategorii partii politycznych, której punktem odniesienia jest nie tyle kwestionowanie liberalnego (demokratycznego) porządku społecznego jako takiego co raczej pewnych zasad gry politycznej, związanych przede wszystkim z funkcjonowaniem systemu partyjnego. Partie zaliczane do tej kategorii określane są m. in. mianem partii protestu, partii antykonsensualnych czy partii-promotora, a łączy je fakt, iż z reguły są to ugrupowania relatywnie młode, nieduże i szukające swego miejsca w ramach toczących się przetargów politycznych. Niejednokrotnie, oferują one hasła o populistycznym charakterze chcąc w ten sposób "przeniknąć" do głównego nurtu toczącej się dyskusji społecznej, mówiąc potencjalnym odbiorcom to, co chcą usłyszeć. Dotyczy to przede wszystkim partii dalekiej prawicy, określanych często mianem partii ultraprawicowych nowego typu (nowy prawicowy populizm). <U Sartoriego będzie to szerokie rozumienie antysystemowości >

- partie wyodrębnione w oparciu o kryterium funkcjonalne (funkcjonalność lub jej brak wobec ustroju partyjnego); jest to systemowe podejście do klasyfikacji partii;

- partie prosystemowe - akceptują konstytucyjne i polityczne zasady gry politycznej; raczej nie są nośnikami radykalnych ideologii; baza społeczna- umiarkowana w poglądach

- partie antysystemowe - podejmują działania nastawione na podważenie lub osłabienie legitymacji systemu demokratycznego

stanowią fenomen sytuacyjny; należy go rozpatrywać w kontekście konkretnego układu społeczno- politycznego

w reżimach demokratycznych są to partie postulujące hasła programowo-ideologiczne, stanowiące antytezę demokratycznego procesu ewolucji systemu politycznego

dysfunkcjonalność wobec demokratycznych układów politycznych - kwestionowanie: legitymacji systemu, zasad gry politycznej, zdolności do zaspokojenia oczekiwań społecznych

Dwa podejścia do kategorii partii antysystemowych:

1) sposób ,,mocny” - charakter antysystemowy ma ugrupowanie, którego postulaty i zachowania mają właściwości delegitymizujące wobec demokratycznego ustroju politycznego. Partia podważa legitymację społeczną demokracji jako takiej. Wnioski co do takiego zachowania wyciąga się na podstawie celów stawianych przez partię, zachowań jej liderów, członków, sympatyków, stosowanych strategii. Przykład: p. komunistyczne lub lewackie (głównie do momentu rozpadu światowego systemu komunistycznego) [tak postrzegana antysystemowość jest też właściwością p. odwołujących się do ideologii faszystowskiej].

ALE: wątpliwości co do trafności takich stwierdzeń np. co do partii dalekiej lewicy w ustabilizowanych demokracjach od l' 70- Włoska Partia Kom., Kom. Partia Grecka.

Ważny jest również czynnik subiektywny, czyli stosunek innych partii, które tworzą opcję prosystemową. Choć traktowanie przez nie danej partii za antysystemową może wynikać np. z historycznych zaszłości, a nie obiektywnych przesłanek programowych. A zatem partie traktują inne jako dysfunkcjonalne opierając się na różnych motywach. Z tego wynika:

2) ,,słabsze” rozumienie antysystemowości- oznacza kwestionowanie pewnych zasad gry politycznej, związanych z funkcjonowaniem systemu partyjnego. Partie zaliczane do tej kategorii określane są mianem p. protestu, p. antykonsensualnych, p. promotora.

32. Partia protestu a partia promotor.

• Liderzy partii należących do kategorii partii promotora(Harmel i Robertson) uznają za mało prawdopodobne zdobycie większej liczby głosów i mandatów parlamentarnych, a więc z góry wykluczają możliwość wejścia w sferę przetargów władczych, a nawet dostania się do parlamentu. Zasadniczym ich celem staje się wykorzystanie partii politycznej jako sposobu zwrócenia uwagi opinii publicznej na konkretne kwestie i problemy społeczne. Dążą one do rozpoczęcia procesu polityzacji określonych kwestii społecznych przy założeniu, iż inne partie

• polityczne, ustabilizowane i parlamentarne, przejmą "odpowiedzialność" za ich dalsze promowanie. Noszą one - jak już wspomnieliśmy - wiele cech typowych dla grup interesu. Znaczny odsetek partii promujących znika dość szybko z areny konfrontacji wyborczej lub funkcjonuje na jej obrzeżach, choć niektóre z nich po osiągnięciu znaczącego potencjału mobilizacyjnego, włączają się w proces rywalizacji na arenie parlamentamo-gabinetowej. Wówczas często określane są mianem partii protestu i nabierają cech partii-rywala, a więc ugrupowania, którego liderzy sukces wyborczy traktują jako zasadniczą rację jego dalszego istnienia.

• Kategoria partii protestu jest dość pojemna i należy ją traktować przede wszystkim jako antytezę dla partii ustabilizowanych, tworzących funkcjonalny kartel ugrupowań prosystemowych. Stawiają one sobie za cel rewizję polityki państwa w wybranym obszarze jego aktywności, oferując niejednokrotnie postulaty idące dość daleko. Nie kwestionują one założeń demokratycznego systemu politycznego, wykorzystując jego instytucje i procedury do ujawnienia własnego stanowiska i realizacji własnych celów politycznych. Do kategorii partii protestu można zaliczyć dość szeroki wachlarz ugrupowań biorąc pod uwagę chociażby charakter i treść postulatów przez nie wysuwanych. Należy jednak pamiętać, iż w ramach każdego systemu politycznego istnieje tzw. "szara strefa akceptacji" w której znajdują się partie polityczne nie akceptowane z różnych zresztą względów przez ugrupowania prosystemowe. Przynależność do tej strefy może okazać się jednak fenomenem przejściowym i partie początkowo tam sytuowane, z czasem zostają zaakceptowane i wchłonięte w ramy przetargów politycznych. Partie protestu rozpoczynaj ą swój ą historię organizacyjnej ewolucji właśnie w tej szarej strefie akceptacji, niektóre z nich tam pozostają, a inne ją opuszczają. Partie zielonych z reguły zaczynały jako ugrupowania protestu, postulując niejednokrotnie dość radykalną zmianę polityki państwa w zakresie ochrony i kształtowania środowiska naturalnego człowieka. Podnoszone przez nie

• postulaty i oferowane wartości godziły jednak w konsens programowy partii ustabilizowanych, oparty przede wszystkim na tzw. wartościach materialnych (ekonomicznych). Kolejną grupą partii protestu są tzw. partie dalekiej prawicy nowego typu, które domagają się m. in. rewizji polityki państwa wobec cudzoziemców oraz zaostrzenia prawa azylowego (np. Front Narodowy we Francji czy Republikanie w Niemczech). Niektóre z nich, zwłaszcza ugrupowania skandynawskie, opowiadają się likwidacją modelu państwa dobrobytu i wprowadzeniem nowej polityki podatkowej (np. Partie Postępu w Danii czy Norwegii). Do kategorii partii protestu można również zaliczyć ugrupowania kwestionujące proces integracji europejskiej i domagające się rewizji dotychczasowej "proeuropejskiej" polityki (np. ugrupowania centrowe w państwach skandynawskich).

• Na podstawie powyższego sądzę, że partię-promotora nazwać można etapem przejściowym w rozwoju partii, etapem prowadzącym do powstania partii protestu. Nie jestem pewien tej odpowiedzi, wyciągnąłem to ze skryptu Herbuta, gdzie znajdują się tylko definicje obu tych kategorii, które zresztą zamieściłem powyżej.

łączy je fakt, iż z reguły są to p. relatywnie młode, nieduże, szukające swojego miejsca w ramach toczących się przetargów politycznych

niejednokrotnie oferują hasła o charakterze populistycznym, by przeniknąć do głównego nurtu toczącej się dyskusji społecznej (dotyczy to głównie partii dalekiej prawicy- p. ultraprawicowych nowego typu.

P. protestu:

 pojawiły się początkowo w Danii i Norwegii

 cel: rewizja polityki państwa na wybranym obszarze, oferowanie daleko idących postulatów

 występuje wyłącznie w ramach rywalizacyjnego systemu partyjnego

 nie kwestionuje założeń demokratycznego systemu politycznego (!), wykorzystuje jego instytucje i procedury do ujawnienia własnego stanowiska i realizacji własnych celów politycznych

 rozpoczyna swoją historię organizacyjnej ewolucji w szarej strefie akceptacji (tu znajdują się partie nieakceptowane, z różnych powodów, przez ugrupowania prosystemowe. Jednak z czasem zostają wchłonięte w ramy przetargów politycznych). Niektóre z p. protestu tam pozostają.

1) P. zielonych zaczynały jako p. protestu, dążąc do zmiany polityki państwa w sferze ochrony i kształtowania środowiska naturalnego. To godziło w konsens programowy p. ustabilizowanych.

2) P. dalekiej prawicy nowego typu- domagają się rewizji polityki wobec cudzoziemców np. Front Narodowy (FR), Republikanie (DE). W Skandynawii opowiadają się za likwidacją modelu państwa dobrobytu- Partia Postępu (Dania, Norwegia).

+ p. kwestionujące proces integracji europejskiej (skandynawskie ugrupowania centowe).

+ Włochy- Liga Północy- Federalne Włochy- protest przeciwko unitarnej formie państwa.

 przedłużające się nieroziązywanie kwestii wzbudzających społeczne emocje, może uczynić z p. protestu kategorie ugrupowań dysponujących potencjałem koalicyjnym

 żądają zmiany dotychczasowego katalogu kwestii programowego. Ta przesłanka nakazuje zaliczyć niektóre z nich do kategorii p.- promotora.

P.- promotor:

 kategoria wprowadzona przez Harmela & Robertsona

 jej liderzy uznają za mało prawdopodobne zdobycie większej liczby głosów i mandatów, więc wykluczają możliwość wejścia w sferę przetargów władczych czy dostania się do parlamentu

 cel: wykorzystanie p., by zwrócić uwagę opinii publicznej na konkretne kwestie; polityzacja określonych kwestii społecznych (przy założeniu, że p. parlamentarne przejmą odpowiedzialność za ich dalsze promowanie w ramach struktur władzy; osiągnięcie pewnego potencjału mobilizacyjnego

 cechy typowe dla grup interesu

 część z nich szybko znika, choć część włącza się w proces rywalizacji parlamentarno- gabinetowej. Określane są wówczas mianem p. protestu i nabierają cech p.- rywala, czyli ugrupowania, którego liderzy sukces wyborczy traktują jako zasadnicza rację jego dalszego istnienia.

Typ partii promującej- p. jednego przedsięwzięcia (Harmel & Svasand)- stworzone przez osobę niezwiązaną z polityką. Osoba ta odgrywa dużą rolę w procesie instytucjonalizacji p., staje się kreatorem, nosicielem informacji dla zwolenników i charyzmatycznym przywódcą. Początkowo fakt ten może znajdować odbicie w nazwie (P. Postępu- duńska- założona przez Glistrupa i norweska przez Lange'a- w początkowej fazie były p. jednego przedsięwzięcia- postulowały obniżenie podatków, potem też inne postulaty o wspólnym mianowniku programowym)

33. Zjawisko tzw. personalist parties.

• W krajach Ameryki Południowej, może z wyjątkiem Chile i Urugwaju, występują partie polityczne, zwane personalist parties. Nie muszą to być ugrupowania populistyczne, choć niektóre z nich noszą taką cechę (np. Partia Sprawiedliwości w Argentynie, Partia Narodowej Odbudowy /PRN/ w Brazylii czy Alianza Cambio'90/Nueva Mayoria /C'90/ w Peru). Łączy je jedna cecha, w mniejszym lub większym stopniu stają się instrumentem w rękach polityka, niejednokrotnie prezydenta, który zapewnić ma mu sukces wyborczy. Z reguły program oferowany przez te ugrupowania ma znaczenie marginalne, gdyż ma. on jedynie podkreślać i tak spersonalizowany charakter apelu wyborczego. W przypadku C'90 w Peru i Ruchu na rzecz V Republiki (MVR) w Wenezueli oferta programowa odgrywa duże znaczenie, a to z tej racji, iż obie te partie oferują wyborcy koncepcje programowe swych liderów, nastawione nie tylko na radykalne przeobrażenie stosunków społecznych, ale również wyrażające determinację likwidacji dotychczasowych reguł gry politycznej. W zasadzie jednak, partie tego typu promują przede wszystkim osobę polityka i niekiedy jego wizję rozstrzygania konkretnych kwestii problemowych. W konsekwencji, stają się swoistymi machinami wyborczymi, poszukującymi dla swych liderów miejsca w przetargach politycznych. Za przykłady mogą posłużyć: boliwijska Unia Solidarności Obywatelskiej (UCS), stworzona w 1988 r. jako machina wyborcza Femandeza Rojasa w walce o urząd prezydenta, brazylijska PRN wspierająca prezydenckie ambicje Femando Collor de Mello czy peruwiańska Unia na rzecz Peru (UPP), powołana do życia w 1994 r. przez byłego Sekretarza Generalnego ONZ Javier Perez de Cuellar, rywalizującego w wyborach w 1995 r. o urząd prezydenta.

• Kategoria personalist parties występuje również na kontynencie afrykańskim, ale mają one bardzo specyficzny charakter, wynikający ze struktury przetargów władczych. Są one z reguły określane mianem partii autorytarnych i jako -takie, swoje istnienie i rozwój zawdzięczają konkretnemu politykowi, piastującemu -.urząd prezydenta. Nie tyle są to więc machiny wyborcze, choć liderowi potrzebne są i w tym celu, co raczej machiny władzy, pozwalające na penetrowanie struktur społecznych i instytucji państwa. Są to partie władz}", ale o bardzo spersonalizowanym charakterze apelu politycznego, służące m. in. kolonizacji aparatu państwa oraz kontroli nad systemem zarządzania gospodarką. Przykładem tego typu partii są m. in.: Narodowy Kongres Demokratyczny (NDC) w Ghanie, narzędzie w ręku prezydenta Jeny Rawlings'a, byłego oficera stojącego w latach 1981-1992 na czele quasi-militamego rządu, a od 1992 r. kierującego rządem cywilnym, wyłamanym w drodze wyborów (1992 oraz 1996); Związek Konstytucyjny i Demokratyczny (RCD) w Tunezji, pozostaje pod całkowitą kontrolą prezydenta Zayn al-Abidin Ben Ali, generała, który dokonał zamachu pałacowego w 1987 r.; Kameruński Ruch Ludowo-Demokratyczny (CPCM) pozostający pod kontrolą Paula Biya, prezydenta tej republiki od 1982 r. Czy wreszcie Demokratyczna Partia Gabonu (PDG), wierna wobec Omara Bongo, prezydenta od 1967 r. We wszystkich tych krajach mamy do czynienia z patriarchalnym stylem przywództwa opartym na wykorzystaniu instrumentów patronażu. Ujawnia się silna tendencja w kierunku kreowania osobistych rządów (persona! rule), a więc układu władzy zdominowanego przez lidera, kontrolującego najwyższe stanowiska w państwie oraz wykorzystującego dla własnych

• celów system powiązań klientelistycznych, W konsekwencji, partia polityczna staje się jednym z instrumentów (obok np. układów biurokratycznych) gwarantujących liderowi (prezydentowi) dysponowanie monopolem w zakresie podejmowania decyzji.

 charyzmatyczny przywódca tworzy p. jako instrument służący realizacji jego wizji polityki- osobista partia polityczna, czyli personalist party

 Europa Zach.- rzadko występują, bo stabilność mechanizmów funkcjonowania systemu partyjnego (może ewentualnie FPO Haidera, Front Narodowy Le Pena)

 występują w tzw. koślawych demokracjach czy systemach quasi- autorytarnych

 lider jądrem apelu wyborczego

 silna osobowość lidera może hamować procesy instytucjonalizacji

Ameryka Południowa (wyj. Chile, Urugwaj):

- partia- instrument w rękach polityka mający zapewnić mu sukces wyborczy (np. kandydującemu na urząd prezydenta); promuje przede wszystkim osobę polityka i jego wizję rozstrzygnięcia konkretnych problemów. Przykład: Alianza Cambio'90/ Nueva Mayoria- C'90 w Peru; Ruch na rzecz V Republiki w Wenezueli

- spersonalizowany charakter apelu wyborczego

- machina wyborcza poszukująca miejsca dla swojego lidera w przetargach politycznych

Afryka:

- mają charakter p. autorytarnych; istnienie i rozwój zawdzięczają politykowi pełniącemu urząd prezydenta. Są to machiny władzy pozwalające mu na penetrację struktur społecznych i instytucji państwa. Przykład: Narodowy Kongres Demokratyczny w Ghanie

- wykorzystują instrument patronażu; kreują osobiste rządy; układ władzy zdominowany przez lidera, kontrolującego najwyższe stanowiska, p. gwarantuje mu monopol w zakresie podejmowania decyzji

34. Koncepcja rodziny partii politycznych

• Proces wyodrębnienia poszczególnych typów partii politycznych opiera się przede wszystkim na założeniu, iż posiadają one określoną tożsamość, jako wynik konkretnego procesu historycznego. Właśnie historyczny kontekst procesu kształtowania się partii politycznych wpływa na charakter i treść adaptowanych przez nie strategii politycznych. W literaturze politologicznej jest stosowana koncepcja rodzin partii, które dysponują wyraźną i odrębną tożsamością ideologiczno-programową. Koncepcja ta opiera się na trzech kryteriach: genetycznym, materialnym oraz organizacyjnym.

a) Kryterium genetyczne jest związane z pojawieniem się podobieństw między partiami, które ukształtowały się w wyniku zbliżonego procesu instytucjonalizacji. Partie powstawały i podlegały konsolidacji w bardzo podobnych warunkach historycznych i, co więcej, starały się reprezentować interesy określonych grup społecznych, których polityczna ewolucja w poszczególnych krajach przebiegała w zbliżony sposób. Centralną osią konfliktu stał się podział na interesy lewicy oraz prawicy. W efekcie ukształtowały się dwie wielkie rodziny: partii lewicowych (socjaldemokratyczne, komunistyczne, lewicowo-socjalistyczne) oraz partii prawicowych (konserwatywne, chadeckie, liberalne) Wydarzenia lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wpłynęły na przeobrażenie treści kryjących się za konwencjonalnymi kategoriami lewicy oraz prawicy,choć sam układ konfliktu pozostał, i powstałe wówczas nowe typy partii „zasiliły" wspomniane wielkie rodziny (np. partie lewicowo-libertariarne należą do rodziny lewicowej, nowe zaś partie ultraprawicowe (populistyczne) do rodziny prawicowej). W ten sposób podział na klasową lewicę oraz prawicę (w fazie kształtowania i konsolidacji demokracji), a obecnie podział na programową lewicę oraz prawicę stał się dominującą i uniwersalną cechą strukturalną systemów partyjnych i wyznacznikiem genetycznym tożsamości rodzin partii.

b) Kryterium materialne jest ściśle związane z tym pierwszym. Partie polityczne należące do poszczególnych rodzin „genetycznych" dążą do realizacji zbliżonych postulatów programowych. Oznacza to, iż można zdefiniować katalog kwestii problemowych charakteryzujący opcję lewicową oraz prawicową, a w ramach każdej z tych wielkich rodzin — kwestie bardziej szczegółowe, będące źródłem konfliktu wewnątrzblokowego i przyczyną wyodrębnienia konkretnych rodzin partii lewicowych oraz prawicowych.

c) Kryterium organizacyjne jest związane z tworzeniem ponadnarodowych federacji skupiających poszczególne typy partii (np. Międzynarodówka Socjalistyczna). Również w ramach Parlamentu Europejskiego ukształtowały się ponadnarodowe kluby polityczne, skupiające reprezentantów poszczególnych rodzin partii dobierających się w zasadzie na podstawie kryteriów genetycznych i materialnych. Możemy je określić mianem partii transnarodowych. W obecnym Parlamencie Europejskim (od 1994 r.) istnieje w sumie 9 „klubów partyjnych", jednak tylko trzy spośród nich funkcjonują jako pozaparlamentarne organizacje transnarodowe dysponujące wydzielonym funduszem finansowym, aparatem biurokratycznym, względnie spójnymi strategiami wyborczymi czy nawet whipami (funkcjonariusze czuwający nad przestrzeganiem dyscypliny partyjnej, zwłaszcza w fazie głosowania). Chodzi mianowicie o Partię Europejskich Socjalistów (PES), Europejskich Liberalnych Demokratów i Reformistów (ELDR) — ugrupowanie rodzin partii liberalnych — oraz Europejską Partię Ludową (EPP) —organizację skupiającą w zasadzie partie chadeckie.

• To, co w istocie nazywamy rodzinami partii to próba spojrzenia przestrzennego w oparciu o jeden rodzaj rywalizacji. Podział ten opiera się na powyższych kryteriach

rodziny partii, które dysponują wyraźną i odrębną tożsamością ideologiczno-progamową

3 kryteria koncepcji

a) KRYTERIUM GENETYCZNE - pojawienie się podobieństw między partiami, które ukształtowały się w wyniku zbliżonego procesu instytucjonalizacji, powstawały i podlegały konsolidacji w bardzo podobnych warunkach historycznych, starały się reprezentować interesy określonych grup społecznych, których polityczna ewolucja w poszczególnych krajach przebiegała w podobny sposób

* partie lewicowe - socjaldemokratyczne

- komunistyczne

- lewicowo-socjalistyczne

- lewicowo-libertariarne

partie prawicowe - konserwatywne

- chadeckie

- liberalne

- ultraprawicowe - populistyczne

b) KRYTERIUM MATERIALNE - partie dążą do realizacji zbliżonych postulatów programowych, katalog kwestii programowych charakteryzujących opcję lewicową i prawicową

c) KRYTERIUM ORGANIZACYJNE - tworzenie ponadnarodowych federacji skupiających poszczególne typy partii - np. Międzynarodówka Socjalistyczna, partie transnarodowe w ramach Parlamentu Europejskiego (Partia Europejskich Socjalistów)

35. Partie centrolewicowe- socjaldemokratyczne oraz komunistyczne

• Rodzina partii lewicowych-pojęcie to stosuje się celem zbiorczego określenia rodziny partii odwołujących się do priorytetu równości nad wolnością i akcentujących potrzeba gruntownych reform bądź unicestwienia kapitalistycznego systemu społecznego. Współczesne partie lewicowe są bardzo zróżnicowane i dzielą je niekiedy głębokie antagonizmy. Mimo to ten konwencjonalny sposób określania tożsamości partii funkcjonuje nadal. Wyznacza się w ten sposób miejsce partii, ale także innych organizacji postrzeganych jako sojusznicze w przestrzeni rywalizacji politycznej. Za jego pośrednictwem można przypisać organizacjom ogólny katalog kwestii problemowych, które podnoszą na forum publicznym. Definiowanie lewicowości ma niejednokrotnie charakter intuicyjny. Odwołuje się do ogólnych, a nawet stereotypowych schematów postrzegania ubarwieniu ideologicznego. Stereotypizacja lewicowości w pewnym sensie wymusza istnienie po lewej stronie przestrzeni politycznej szerokiego wachlarzu organizacji: od ugrupowań skrajnie lewicowych (anarchistycznych, syndykalistycznych czy lewacko-terrorystycznych), poprzez partie komunistyczne i eurokomunistyczne, aż po socjaldemokrację i tzw. Nową Lewicę.

• Skrajna lewica przeżywa dziś w Europie kryzys poparcia. Okres jej świetności przypadł na przełom lat 60. i 70. Wówczas to dokonania ugrupowań w rodzaju Czerwonych Brygad czy Bader Meinhoff zajmowały czołówki publikatorów. Znacząca była w tamtym okresie również ultralewica studencka, której narodziny zbiegły się z wydarzeniami 1968 r. Nie znaczy to oczywiście, iż nie należy się liczyć z powrotem ugrupowań tego typu na scenę polityczną. O czymś bowiem przeciwnym zdaje się świadczyć powrót ugrupowań nawiązujących do faszyzmu, który odnotowano w ostatniej dekadzie XX w., a którego również raczej się nie spodziewano. Ugrupowania radykalnej lewicy są zresztą obecne w przestrzeni politycznej, również w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Za przykład może tu posłużyć choćby tożsamość, jaką pod koniec lat 90. manifestuje Organizacja Młodzieżowa Polskiej Partii Socjalistycznej, której działacze — pomimo historycznych konotacji szyldu PPS — deklarują swą sympatię dla akcji bezpośredniej. Przykładem pozytywnej ewolucji ruchów ultralewicowych są przeobrażenia, które zadecydowały o współczesnym wizerunku organizacji w rodzaju ruchu Lekarze bez Granic, którego założyciele, na przełomie lat 60. i 70., sympatyzowali z ideologią ultralewicową.

• Partie komunistyczne

• Tożsamość lewicy komunistycznej ukształtowała doktryna marksistowska określająca samą siebie mianem komunizmu naukowego. Idei głębokiej zmiany społecznej, której zwieńczeniem miał być komunizm, towarzyszył postulat realizacji rewolucyjnej strategii przejęcia władzy. Najstarsze partie komunistyczne powstawały w pierwszej i w drugiej dekadzie XX w. Od początku swego istnienia akcentowały konieczność realizacji zasad równości, wobec której wolność jednostek odgrywać miała drugorzędną rolę. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej elitom organizacji komunistycznych udało się, w wyniku sprzyjających warunków międzynarodowych, ale również społecznych, zainstalować reżimy monokratyczne. Kształt niektórych rozwiązań szczegółowych w obrębie monokracji ulegał niekiedy daleko idącym zmianom. Taka sytuacja miała miejsce np. w Jugosławii od lat 50., kiedy powstawały narodowe odmiany realnego socjalizmu. Jednak we wszystkich krajach bloku wschodniego wiodąca cecha, a więc obwarowana zasadami ustrojowymi partii komunistycznej nie ulegała znaczącym modyfikacjom.

• Wśród partii komunistycznych działających w krajach Europy Zachodniej po II wojnie światowej na plan pierwszy wysuwały się formacje: włoska, hiszpańska i francuska. Ich elity podjęły aktywną działalność służącą odmiennej, aniżeli wschodnioeuropejskie, interpretacji idei komunistycznej. Charakterystyczna była w tym kontekście wykładnia doktrynalna proponowana, w okresie międzywojennym, przez jednego ze współzałoźycieli włoskiej partii komunistycznej — Antonio Gramsci. Rozwój tego nurtu ideowego przyczynił się do ukształtowania doktryny tzw. eurokomunizmu. Opcję tą reprezentują współcześnie liczące się partie wyrazistej lewicy.

• Podkreśla się związki partii komunistycznych ze związkami zawodowymi, szczególnie we Francji, Hiszpanii i we Włoszech, wskazując jednocześnie na zbieżności źródeł kryzysów tożsamości komunizmu oraz tradycji trade unionistycznej. Należy jednocześnie podkreślić pluralistyczny charakter postulatów eurokomunistów, którzy po upadku muru berlińskiego dokonali istotnej rewizji swojego apelu. Uwagę zwraca przede wszystkim nowe spojrzenie na postulat rewolucji, który jeśli jest podnoszony, to jedynie w kontekście pokojowego i legalnego zwycięstwa szerokiej koalicji sił postępowych z eurokomunistami w roli awangardy. Przy czym ewentualne zwycięstwo nie będzie oznaczać likwidacji pluralizmu politycznego — proces nie miałby zatem charakteru nieodwracalnego. Uznaje się tym samym ideę dyktatury proletariatu za nieadekwatną do uwarunkowań współczesności. Przyszły system rządów miałby przede wszystkim charakter ateistyczny z wyraźną orientacją egalitarną i etatystyczną. Charakterystyczna jest w tym kontekście ewolucja Włoskiej Partii Komunistycznej (PCI), której organizacyjną kontynuację stanowi eurokomunistyczna Partia Demokratycznej Lewicy (PDS). Wchodzi ona dziś w skład silnego, centrolewicowego bloku Drzewo Oliwne (LU), który powstał w 1996 r. Reprezentanci PDS wchodzą w skład transnarodowego klubu politycznego — Partii Europejskich Socjalistów (PES). Reakcja europejskich partii komunistycznych na upadek realnego socjalizmu utożsamianego z reżimami bloku wschodniego nie była jednak jednolita. Część z nich starała się zachować tożsamość ukształtowaną za sprawą fundamentalnej interepretacji marksizmu i leninizmu. Wyrazistym przykładem była tu na, na początku lat 90., Portugalska Partia Komunistyczna (PCP), której reprezentanci wchodzą w skład transnarodowej Europejskiej Zjednoczonej Lewicy (EUL). Partia ta porzuciła jednak formułowane w ten sposób hasła i jej aktualny apel polityczny lokuje się obecnie w grupie opisanej poniżej. Wydaje się zatem, iż konserwatywna argumentacja komunistyczna nie wytrzymała próby czasu. Istnieją również partie komunistyczne, których liderzy starają się interpretować upadek realnego socjalizmu jako naturalną konsekwencję degeneracji, której przyczyną była, mająca początek w latach 20., bolszewizacja tożsamości wielu partii komunistycznych. Według zwolenników tego poglądu, wspomniana deformacja zaważyć miała w sposób negatywny na politycznej praktyce państw bloku wschodniego. Politycy partyjni reprezentujący omawianą grupę kładą nacisk na możliwość realizacji programu wywiedzionego z tradycyjnej myśli komunistycznej. Twierdzą, iż jest to możliwe w warunkach, które generuje postindustrialny etap rozwoju społeczeństw zachodnioeuropejskich. W podobny sposób, oprócz wspomnianej PCP, budują dziś swą tożsamość Komunistyczna Partia Grecji (KKE), Francuska Partia Komunistyczna (PCF) czy wioska Zreformowana Partia Komunistyczna (PRC). Szereg partii komunistycznych wchodziło w skład kolejnych wcieleń Międzynarodówki Komunistycznej.

• Partie socjaldemokratyczne

• Współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji socjalistycznej myśli demokratycznej, której dwa ostatnie etapy przypadły na międzywojnie oraz okres po II wojnie światowej. Wiodące ideowe postulaty reformizmu socjalistycznego zawarli w swych pracach Karol Kautsky, Harold Laski oraz Henrik de Man. Na przełomie lat 20. i 30. XX w. w rozwoju doktryny socjaldemokratycznej — zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych — istotne okazały się również wpływy encyklik papieskich. Ważnymi elementami ideologii socjaldemokratycznej są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji. Współczesna socjaldemokracja deklaruje antykomunizm. Podnosi również zagadnienia związane z aktywną rolą państwa wgospodarce. Jednocześnie usunięte zostają w cień wizje redystrybucji dóbr, które stanowiły priorytet tzw. powojennego konsensu socjaldemokratycznego, w wyniku którego w krajach Europy Zachodniej pojawiły się socjaldemokratyczne wcielenia państwa bezpieczeństwa socjalnego (welfare stale). Najbardziej charakterystycznymi reżimami tego typu były, do początku lat 90., modele: szwedzki i norweski określane mianem socjalistycznych. Rządy o profilu socjaldemokratycznym sprzyjały rozwojowi instytucji korporatyzmu oraz tzw. demokracji przemysłowej. W latach 90., zwłaszcza w Niemczech i w Wielkiej Brytanii, dały wyraźnie o sobie znać nowe postulaty programowe partii socjaldemokratycznych. W skrócie rzecz ujmując, elementy programu socjaldemokracji w latach 90. wskazują na:

• - akceptację rywalizacji rynkowej,

• - prawną ochronę indywidualizmu, której istotą jest promocja wolności jednostek,

• - doniosłość własności i przedsiębiorczości pływalnej,

• - potrzebę utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego,

• - orientację proekologiczną.

• Rodzinę partii socjaldemokratycznych charakteryzuje pięć rodzajów

• cech o walorze systemowym:

• Po pierwsze, są to partie parlamentarne, które dzięki upowszechnieniu praw wyborczych, są dobrze zakorzenione zarówno w świadomości wyborców — początkowo proletariatu, a współcześnie tzw. salariatu, czyli wśród wiodących kategorii pracowników najemnych. Dzięki akceptacji reguł rywalizacji wyrosłych w tradycji demokracji liberalnej, partie te są aktywnymi podmiotami aren wyborczej i parlamentarnej. Po drugie, są to partie prosystemowe, które stosunkowo wcześnie porzuciły nastawienie rewolucyjne. Liderzy socjaldemokratyczni unikają w związku z tym pozaparlamentarnych form konfrontacji interesów, starając się nadać niezadowoleniu konstruktywną, parlamentarną lub partycypacyjną formę (związaną z dwu- oraz trójstronnym przetargiem interesów). Po trzecie, są to zwykle partie duże, zarówno w odniesieniu do poparcia wyborczego, jak i liczebności zrzeszonych w nich członków. Przy czym w latach 90. partie socjaldemokratyczne odeszły od formuły zbiorowego członkostwa (Szwecja, Wielka Brytania), w myśl której członkowie związków zawodowych stawali się w sposób automatyczny członkami partii. Podobna zależność dotyczyła osób wstępujących w szeregi partii. Zasada ta zacierała odrębność struktur obu organizacji, ograniczała pole ich politycznego manewru i w efekcie osłabiała tożsamość. Po czwarte, w większości wypadków są to partie relewantne politycznie. W praktyce oznacza to, iż formułują one często samodzielne gabinety lub pełnią rolę podmiotów inicjujących negocjacje, których efektem są rządy koalicyjne. Po piąte, należą one do najsilniejszych organizacji lewicy. Ich naturalnymi sprzymierzeńcami są lewicowe organizacje grup interesu (przede wszystkim związki zawodowe), z którymi tworzą, słabnące w latach 90. tzw. parakoalicje. Wśród najbardziej wyrazistych partii socjaldemokratycznych wymienić można Socjaldemokratyczną Partię Austrii (SPÓ), Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (SPD) czy brytyjską Partię Pracy (LP). Znakomita większość partii socjaldemokratycznych wchodzi w skład transnarodowego klubu parlamentarnego — Partii Europejskich Socjalistów (PES), a także Międzynarodówki Socjalistycznej.

36. Partie lewicowo- libertariarne

Rodzina ta obejmuje trzy znacznie różniące się od siebie kategorie partii. Ich wyrazistość pozwala określić je mianem rodzin wewnętrznych. Każda z tych kategorii nawiązuje jednak do katalogu kwestii tzw. Nowej Polityki. Obejmuje on zagadnienia związane z szeroko pojętą jakością życia. Odnajdziemy w tej opcji zarówno hasła odnoszące się do emancypacji jednostki spod władzy państwowej, hasła antynatowskie oraz antyintegrystyczne, czyli wyrażające sprzeciw wobec ujednolicania struktur obronnych oraz gospodarczej i politycznej unifikacji w ramach Unii Europejskiej"', jak i postulaty ekologiczne, czy — mniej lub bardziej wyraźne — uzasadnienia prawa do swobodnego wyboru stylu życia, a także kwestie odnoszące się do potrzeb ustalenia nowych — postmaterialnych — standardów etycznych.

a) Partie lewicowo-socjalistyczne

Partie te powstawały w wyniku rozłamów w łonie ugrupowań socjaldemokratycznych i komunistycznych. Ich liderzy nawiązywali zwykle do potrzeb aplikacji bardziej konsekwentnych rozwiązań socjalnych, partycypacyjnych i etatystycznych, których głównym celem miała być walka z bezrobociem. Partie tego typu to przede wszystkim fenomen skandynawski. Wymienić tu

można duńską Socjalistyczną Partię Ludową (SF) opowiadającą się za tzw. lewicowym socjalizmem czy norweską Socjalistyczną Partię Liberalną (SV).

b) Partie ekologiczne Partie tego typu zaczęły powstawać na przełomie lat 70. i 80. Są to podmioty, dzięki którym pojawił się na forum publicznym nowy katalog kwestii problemowych określanych zbiorczo mianem Nowej Polityki. Partie te wykazały zdolność do zainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu. Tego rodzaju akcja polityczna odnosi się do zagadnień ochrony środowiska oraz promocji prośrodowiskowych standardów stylu życia. Partie

ekologiczne, wraz z sojuszniczymi małymi partiami liberalnymi i agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia treści rywalizacji programowej na arenie wyborczej22. W ten sposób doszło do wyodrębnienia kategorii lewicowego libertarianizmu. Na proces instytucjonalizacji partii ekologicznych wpływa szereg czynników o podłożu ekonomicznym, społecznym oraz instytucjonalnym. Można tu wskazać na:

- typ systemu wyborczego. Partie tego typu mają zdecydowanie większą szansę na zaistnienie na arenie parlamentarnej i gabinetowej w warunkach funkcjonowania proporcjonalnych systemów wyborczych (np. w Danii, Holandii czy Norwegii), aniżeli w środowisku zdeterminowanym działaniem systemów większościowych (szczególnie w Wielkiej Brytanii); - charakter systemu partyjnego. W systemie dwupartyjnym i dwublokowych pojawienie się tych partii stanowi efekt sklerozy organizacyjnej dużych podmiotów politycznych, które nie reagują na nowe wyzwania generowane w ich środowisku (Belgia, RFN, Wielka Brytania). Z kolei w systemach wielopartyjnych mniejsze partie były w stanie wyodrębnić nowe potrzeby i sformułować postulaty ekologiczne, zamykając tym samym możliwość powstania partii zielonych. Pewien wyjątek stanowią tu kraje skandynawskie (Szwecja, Dania), gdzie mimo to doszło do kreacji partii ekologicznych;

- rola związków zawodowych, które z reguły promują tradycyjne postulaty wynikające z podziału pracy. Z tej właśnie przyczyny partyjni koalicjanci związków zawodowych w postaci partii socjaldemokratycznych nie uwzględniali nowych kwestii problemowych, koncentrując się na zagadnieniach gospodarczych (Francja, RFN, Wielka Brytania). Natomiast w Holandii i Norwegii związki zawodowe zaczęły stosunkowo szybko prezentować nowe, ekologiczne elementy swej tożsamości, wobec których tworzenie odrębnych partii nie okazało się potrzebne;

- istnienie kwestii związanych z ochroną środowiska w świadomości społecznej. W Austrii, Holandii, Szwajcarii oraz w krajach skandynawskich postulaty związane z ekologią okazały się społecznie istotne już na początku lat 80. Mentalna gotowość tych społeczeństw stanowiła jeden z wiodących motywatorów tworzenia partii zielonych.

Statystycznie rzecz ujmując, w latach 80. i 90. w krajach Europy Zachodniej partie ekologiczne zdobywały przeciętnie około 2% głosów wyborczych. Są to zatem partie małe. Niemniej jednak niektóre spośród nich są stosunkowo silne. Cechuje je nawet widoczna relewancja wyborcza i rządowa. Uwaga ta dotyczy np. fińskiej Ligi Zielonych (VIHR), niemieckich Zielonych z Przymierza 90 (B/G) i austriackiej Zielonej Alternatywy (GA). Formacje te wchodzą w skład transnarodowej Europejskiej Federacji Partii Zielonych (EFG). Zwolennicy wymienionych partii rekrutują się z przedstawicieli nowej klasy średniej. Kategoria ta skupia młodych, wykształconych mieszkańców większych aglomeracji identyfikujących się z postmaterialną opcją lewicową. Dzięki istnieniu tego typu wyborców istotę procesu instytucjonalizacji partii ekologicznych ogniskuje się wokół postulatów:

- poszerzenia zakresu partycypacji obywateli w politycznych i administracyjnych procesach decyzyjnych oraz decentralizacji i dekoncentracji związanych z nimi procedur formalnych (przedsiębiorczości społecznej o charakterze lewicowo-libertariamym),

- równości praw (egalitaryzmu) oraz ochrony mniejszości,

- walki o ratowanie zasobów środowiska naturalnego,

- powszechnego rozbrojenia,

- solidarności z Trzecim Światem,

- realizacji alternatywnych stylów życia (indywidualizmu, samorealizacji) oraz manifestacji związanych z nią poglądów a także ochrony odpowiednich uzasadnień etycznych,

- sprzeciwu wobec neoliberalnej ortodoksji rynkowej,

- odrzucenia biurokratycznego modelu zarządzania sprawami publicznymi.

Elektorat partii lewicowo-libertariarnych odnajdziemy wśród sympatyków ruchu Green Peace, organizatorów akcji charytatywnych w rodzaju koncertów rockowych na rzecz upośledzonych społeczności (np. Live Aid) czy wolontariuszy angażujących się w pracę socjalną lub organizujących konwoje humanitarne, ale także wśród uczestników w tzw. parad miłości kojarzonych z propagowaniem muzyki techno ora praw mniejszości seksualnych (Gay Liberation).

37. Rodzaje partii centro- prawicowych

partie chadeckie, najsilniejsza wyborczo rodzina partii o orientacji centroprawicowej

koniec XIX w.

po 1945 wielka siła polityczna w EZ

kategorie:

a) partie o rodowodzie katolickim

b) partie reprezentujące interesy społeczności katolickiej oraz protestanckiej

c)małe partie chadeckie o rodowodzie protestanckim - poza głównym nurtem rywalizacji politycznej

wysoki poziom relewancji rządowej (partycypacji i odpowiedzialności)

centrowe położenie w ramach przestrzeni rywalizacji i zdolność do wchodzenia w koalicje zarówno z lewicą (socjaldemokraci) i prawicą (liberałowie)

przejęcie przez państwo odpowiedzialności za bezpieczeństwo socjalne obywateli

państwo musi kontrolować rynek

Partie Liberalne:

Powstały na przełomie XIX i XX w

Ich świetność w XX w

Ugrupowania promujące:

Idee powszechności prawa wyborczego,

Pluralizm polityczny,

Indywidualizm

Demokratyzację życia

Teraz marginalizacja p. liberalnych ( zastąpione przez soc- dem)

Po 45 dwie tendencje:

Prawicowy liberalizm - popieranie prorynkowej strategii rozwoju i postulat ograniczenia interwencji państwa w ekonomię

Gwarancja indywidualnych praw i wolności obywatela

Np. flamandzka Partia Wolności i Postępu (VLD), irlandzki Postęp Demokratyczny (PD), czeska Obywatelska Partia Demokratyczna (ODS), estońska Partia Reform (ER)

Lewicowy liberalizm- prosocjalna orientacja polityczna oparta na postulatach urzeczywistnienia idei sprawiedliwości społecznej i egalitaryzmu

występuje tam, gdzie silne partie konserwatywne

np. fińska Liberalna Partia Ludowa (LKP), norwescy Liberałowie (V), polskie (UW)

Liberałowie po za Europą:

Korea - Partia Demokratyczna (MD)

Demokratyczna partia Senegalu (PDS)

Zambijskie Przymierze na rzecz Postępu (ZAP)

Boliwia- Narodowy Ruch Rewolucyjny (MNR)

Partie Konserwatywne:

Powstały na przełomie XIX i XX w (wyjątek l `50 partie gaullistowskie)

Partie typu wewnętrznego powiązane z parlamentami narodowymi

Program:

Popieranie gospodarki rynkowej i reform sprzyjających ortodoksji ekonomicznej

Wspieranie indywidualnej przedsiębiorczości

Ograniczenie interwencji państwa w sferze gospodarczej

Zapewnienie ładu i bezpieczeństwa

W krajach postkomunistycznych konserwatyści akcentują dużą rolę partii w zapewnianiu obywatelom bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego. Przywracają także tradycyjne normy moralne (Tradycyjny konserwatyzm)

W Afryce lub Azji konserwatysta = nacjonalista. Tam konserwatyści to grupy etniczne np. Demokratyczna Partia Botswany (BDP)

W krajach Azjatyckich - byłych reżimach autorytarnych państwo jest kontrolowane przez partię , która ma się troszczyć o obywatela, a władca(lider )jest ojcem narodu- układ paternalistyczny

Wyróżniamy:

Partie ogólnonarodowe - duże i relewantne

-łagodzą typ apelu klasowego-(wprowadzają tożsamość uniwersalną np. Fianna Fail)

-kiedyś hasła populistyczne wzmacniane akcentami nacjonalistycznymi

Partie ogólnonarodowe o populistycznym typie apelu wyborczego

silne akcenty narodowe w programach wyborczych

np. australijski Ruch Wolności, grupa polityczna Wiosna (podobna także Forza Italia)

Partie oferujące łagodną krytykę modelu państwa dobrobytu\

Zorientowane prorynkowo

Fenomen dla Skandynawii

Np. duńska Konserwatywna Partia Ludowa (KF)

Islandzka Partia Niepodległości (SF)

Poza Europą:

Maroko- Ruch Ludowy

Tajwan- Tajowie Kochają Tajską Partię

Boliwia - Ruch Republikańsko- Narodowy

• Pa Rodzina partii chadeckich

• Chrześcijańsko-demokratyczne partie o charakterze wyznaniowym stanowią najsilniejszą rodzinę formacji o orientacji centroprawicowej w Europie Zachodniej. Występują one we wszystkich krajach regionu z wyjątkiem Islandii i Wielkiej Brytanii. Ugrupowania tego typu zaczęły powstawać pod koniec XIX w. Najistotniejszy okres ich rozwoju przypadł na okres powojenny.

• W rodzinie tej można wymienić trzy podstawowe segmenty wewnętrzne:

• wyraziste partie o tożsamości katolickiej, do których np. należą: Austriacka Partia Ludowa (ÓVP) Włoska Partia Ludowa (PPI) i irlandzka Fine Gael (FG),

• partie reprezentujące zarówno interesy społeczności katolickiej, jak i protestanckiej, czyli np. niemiecka koalicja CDU/CSU oraz powstały w 1980 r. holenderski Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA),

• małe partie o tożsamości wyznaniowej (np. protestancka duńska Chrześcijańska Partia Ludowa).

• W ideowym rozwoju chadecji, zwłaszcza w jej katolickim nurcie, wyodrębnić można trzy znaczące okresy. Koniec pierwszego zamyka zakończenie obrad Soboru Watykańskiego II. Drugi przypadł na posoborowy pontyfikat Jana XXIII, a trzeci na pontyfikat Pawła VI. Można również, jeśli wierzyć współczesnym interpretacjom teologicznym, wskazać na okres czwarty, który przypada na okres papiestwa Jana Pawła VI. Każdy z wymienionych etapów ewolucji społecznej nauki kościoła dokumentują encykliki papieskie, stanowiące dla chadeków rodzaj wykładni prawd wiary w odniesieniu do aktualnych uwarunkowań kulturowych, ekonomicznych, społecznych i politycznych. Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają zasady:

• - personalizmu, czyli służby osobom, sugerująca pierwszeństwo interesów jednostek oraz małych struktur społecznych nad interesami dużych kategorii społecznych,

• - subsydiarności, w myśl której współpraca społeczna rozwija się w sposób oddolny i ma charakter spontaniczny, dlatego działalność instytucji politycznych powinna mieć przede wszystkim charakter pomocniczy, uzupełniający, a nie kreujący aktywność społeczną.

• — dobra wspólnego oraz wynikający z tej zasady nakaz solidaryzmu społecznego, który odnosi się nie tylko do działalności o charakterze charytatywnym, ale również, jeśli nie przede wszystkim, do zagadnień sprawiedliwości społecznej. Wątek ten wyraźnie łączy postulaty programowe oraz rozwiązania praktyczne chadeków i socjaldemokracji, choć towarzyszą mu zgoła odmienne uzasadnienia ideowe. Wyrazistym przykładem porozumienia na tym tle były długoletnie rządy koalicyjne ÓVP i SPÓ w Austrii, którym towarzyszył rozkwit tzw. Partnerstwa Społecznego (Sozialpartnerschaft),

• - ponadustrojowości kościoła, która to zasada w praktyce wyklucza zainicjowanie bliższej współpracy pomiędzy instytucjami władzy politycznej a kościołem i, co za tym idzie, ustanowienia państwa wyznaniowego.Większość partii chadeckich podkreśla również potrzebę zachowania sil-

• nej więzi pomiędzy moralnością a polityką. Elektorat tych partii rekrutuje się najczęściej z terenów słabiej zurbanizowanych i optuje zwykle za opcją narodową, co zbliżać go może do reorientacji poparcia na rzecz pozawyznaniowych ugrupowań konserwatywnych. W okresie powojennym partie te uzyskiwały średnio poparcie 24% zachodnioeuropejskich głosów wyborczych. Obecnie, m.in. w związku z przeobrażeniami tożsamości, partie chaeckie notują spadek poparcia, co widać wyraźnie w przypadku CDU/CSU. Nie znaczy to jednak, że partie te tracą relewancję. Jest ona nadal wysoka i nic nie wskazuje na jej spektakularny spadek. Ugrupowania chadeckie zrzeszają: transnarodowa Europejska Partia Ludowa (EEP) oraz Międzynarodówka Chadecka.

• Rodzina partii liberalnych.:

• Partie liberalne powstawać zaczęły w Europie na przełomie XIX i XX w. Jednak zrzeszenia, które zadecydowały o ich profilu ideowym, powstawały zdecydowanie wcześniej i nawiązywały do tradycji rewolucji mieszczańskich. Ruchy te stanowiły naturalne środowisko powstania i rozwoju doktryny liberalnej demokracji, której zasadnicze elementy zostały zapożyczone przez wszystkie partie współczesne, wyłączając skrajne formacje antysystemowe (warto tu zaznaczyć, iż antysystemowość w swym znaczeniu podstawowym odnosi się do postaw negacji wiodących zasad liberalnej demokracji). Doktryna ta stała się wspólnym elementem tożsamości współczesnych prosystemowych partii politycznych. Dzięki niemu możliwy jest konsens odnoszący się do ogólnych zasad rywalizacji politycznej oraz procedur wyłaniania ciał przedstawicielskich, rządu i organów sądowniczych. Inaczej rzecz ujmując, można powiedzieć, że głównym składnikiem współczesnej atmosfery politycznej w Europie są idee liberalnej demokracji. Stanowią one element podtrzymujący istnienie zarówno reżimów politycznych, jak i systemów partyjnych w ich dzisiejszym kształcie. Warto jednocześnie zaznaczyć, że demokracja liberalna rozwija się dzięki witalności społeczeństwa obywatelskiego. Rdzenne wartości liberalizmu, na które wskazywali klasycy doktryny —John Locke, Charles Montesquieu oraz Benjamin Constant, odnoszą się do koncepcji praw natury, z których wynikają zasady:

• - wolności jednostki,

• - ochrony własności prywatnej,

• - możliwości korzystania z owoców własnej aktywności, czyli swobody

• bogacenia się.

• U podstaw liberalizmu legła indywidualistyczna i racjonalna wizja człowieka, który jest świadomym swych potrzeb twórcą własnego losu. On i jego interesy są w pewnym sensie ważniejsze od społeczeństwa, państwa i władzy. Współcześnie za wiodące uznaje się interpretacje doktryny liberalnej autorstwa Hansa Kelsena oraz Karla Poppera. Liberalizm jest jednak bardzo zróżnicowany zarówno w sferze tożsamości, jak i organizacyjnej. Dla potrzeb dydaktycznych dokonamy uproszczenia i wskażemy na dwa podstawowe rodzaje tożsamości partii liberalnych:

• Prawicowe partie liberalne

• Tożsamość liberalizmu prawicowego (zwanego też liberalizmem konserwatywnym lub liberalizmem neoklasycznym czy neoliberalizmem) nawiązuje do ekonomicznego nurtu doktryny liberalnej, której prekursorem był Adam Smith oraz tradycji tzw. austriackiej szkoły ekonomicznej. Współcześni teoretycy tego nurtu to przede wszystkim: Ludwig von Mises, Ferdinand Hayek oraz Milton Friedmann. Propozycja programowa tych partii zawiera przede wszystkim odniesienia do wolnej gry rynkowej oraz prymatu procesów ekonomicznych w życiu publicznym2. W przyjętej prorynkowej perspektywie istnienie nierówności staje się niezbędnym warunkiem urzeczywistniania wolności i rozwoju społecznego, gdyż postęp wymaga ciągłych zmagań27. Państwo powinno konsekwentnie chronić ogólne zasady rywalizacji, włączając się w sposób minimalny w procesy gospodarcze i nie ingerując zarazem (poza sferą ochrony porządku społecznego) w procesy rozwoju społeczeństwa. Zredukowanym życiem politycznym powinny zajmować się elity, które w toku rywalizacji dowiodły o swej przydatności oraz o niepowtarzalności swych cech. Elementy tego typu tożsamości organizacyjnej odnajdziemy np. w propozycjach programowych austriackiego Forum Liberalnego (LF), niemieckiej Partii Wolnych Demokratów (FDP) oraz holenderskiej Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji (VVD).

• Wersja prawicowego liberalizmu rozwinęła się przede wszystkim w krajach, gdzie istnieją (lub istniały) silne partie chadeckie, a nie ma partii konserwatywnych, jako reprezentanta opcji prawicowej. Partie liberalne przejęły funkcję tych ostatnich a przesuwając się na relatywnie otwarty odcinek prawicy zachowały w swych programach silny pierwiastek antyklerykalny, jako antytezę wobec centrowej opcji chadeckiej.

• Centro-lewicowe partie liberalne

• Partie reprezentujące tę rodzinę wewnętrzną określa się mianem progresywistycznych lub socjalliberalnych. Wśród ideowych inspiracji tego nurtu odnajdziemy koncepcje autorstwa Johna S. Milla oraz twórców kojarzonych z niemiecką grupą Ordo, którzy wskazywali na potrzeby pielęgnacji solidarności w stosunkach międzyludzkich oraz kreacji szerokich wspólnot społecznych. Centrolewicowe partie liberalne prezentują orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. W tezach programowych (stanowiących zwykle reinterpretację postulatów ekonomii politycznej sformułowanych w latach 40. przez Johna M. Keynesa) konsekwentnie odnoszą się do aktywnej polityki gospodarczej. Przykład stanowią tu: fińska Liberalna Partia Ludowa (LKP), szwedzka Liberalna Partia Ludowa (FPL) oraz norwescy Liberałowie (V). Partie tego nurtu, podobnie jak wiele spośród prawicowych organizacji liberalnych, zrzeszone są w transnarodowej Partii Europejskich Liberałów oraz Międzynarodówce Liberalnej. Centrolewicowy liberalizm pojawił się w państwach, w których istnieją silne partie konserwatywne (lub inne liberalne okupujące prawą stronę przestrzeni rywalizacji), promujące strategie prorynkowe. Z tego powodu ruch na prawo stał się utrudniony, a centrum przestrzeni otwarte na kolonizację (brak partii chadeckich)

• Wiele wskazuje na to, iż okres swojej świetności partie liberalne mają już za sobą— przypadł on na przełom XIX i XX w. Paradoksalnie, partie te osiągnąwszy swój główny cel — demokratyzację życia publicznego — straciły na znaczeniu. Współcześnie są to raczej partie małe, których poparcie wyborcze waha się w granicach od 10% do 15%. Są to jednak organizacje

• relewantne, pełniące niekiedy rolę partii zawiasowych.

• Partie konserwatywne:

• Partie te, które zbiorczo określa się mianem prawicy (język potoczny włącza niekiedy do tej kategorii również partie chadeckie, a nawet liberalne) zaczęły powstawać w Europie na przełomie XIX i XX w. O sto lat wcześniej pojawiła się ideologia konserwatywna. Stanowiła wówczas wyraz sprzeciwu wobec niektórych idei oświeceniowych, ale przede wszystkim wyrastała w opozycji do postulatów rewolucji mieszczańskich. Od tego czasu konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadająca się za obroną zastanego, uzasadnionego tradycją, stanu rzeczy. Za twórcę politycznej doktryny konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burke. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się:

• - opisem społeczeństwa przy użyciu metafory żywego organizmu, którego każda część ma oraz zna swoje miejsce,

• - antyindywidualizmem, któremu towarzyszyło solidarystyczne ujęcie stosunków społecznych,

• - tradycjonalizmem, który pozwala na uogólnienie oraz ochronę tego co w danej wspólnocie najlepsze,

• - sceptycyzmem mającym podłoże antyintelektualne i emocjonalne;

• - antylewicową postawą,

• - deklaracjami potrzeby poszanowania praw.

• Podobnie jak liberalizm, również konserwatyzm charakteryzuje się różnorodnością. Wśród partii, które się do niego odnoszą, znajdziemy ugrupowania agrarystyczne, wyznaniowe, prawicowo-liberalne, narodowe, ale także nacjonalistyczne i szowinistyczne. Ogólnie rzecz biorąc, można powiedzieć, iż widoczne są trzy pary głównych nurtów ideowych, których kombinacja decyduje o profilach partii konserwatywnych Po pierwsze, istnieją wyraźne różnice pomiędzy konserwatyzmem europejskim i północnoamerykańskim. Ich korzenie tkwią w odmiennościach kulturowych, uwarunkowaniach podziałów socjopolitycznych oraz regionalnej specyfice środowiska międzynarodowego. Po drugie, niektóre propozycje ideowe i programowe nie uznają idei narodu za wartość samą w sobie, inne natomiast to czynią. Po trzecie, w programach niektórych partii konserwatywnych neguje się (rzadziej) lub ignoruje (częściej) potrzeby zainicjowania reform społecznych, w innych natomiast dostrzec można szeroko zakrojone projekty w tym względzie, z których część została zrealizowana i przeszła do historii (najbardziej spektakularny jest tu przykład reform, które zainicjował pod koniec XIX w. Otto von Bismarck).

• Uwarunkowana przez wymienione czynniki tożsamość partii konserwatywnych może przybrać profil dwojakiego rodzaju — ogólnonarodowy oraz narodowy o populistycznym zabarwieniu.

• Ogólnonarodowe partie konserwatywne proponują w swym apelu treści odnoszące się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami. Partiami tego typu są: irlandzka Fianna Fail (FF), brytyjska Partia Konserwatywna (CP) i francuski Związek na Rzecz Republiki (PRP). Partie te są bliskie opisowi formacji typu catch-all. Do konserwatywnych zrzeszeń transnarodowych należą: Europejskie Przymierze Demokratyczne (EDA), Międzynarodowa Unia Demokratów oraz Europejska Unia Demokratów. Ogólnonarodowe partie konserwatywne notują większe poparcie wyborcze (ponad 30%), aniżeli najbliższe im ugrupowania chadeckie. Legitymują się też znacznym poziomem relewancji rządowej.

• Populistyczne partie konserwatywne odwołują się do skrajnych interpretacji bieżących trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością. Przekazom tego typu towarzyszą silne akcenty narodowe. Partie tego typu to charakterystyczne podmioty krajów śródziemnomorskich, które mają świeże doświadczenia transformacyjne (Grecja, Hiszpania, Portugalia). Ich apel odnosił też pewne poparcie we Włoszech (Forza Italia). Z kolei w krajach niemieckojęzycznych komunikaty tego typu, jeśli nie liczyć ugrupowań ultraprawicowych. nie mają raczej stałego zaplecza partyjnego, a formułowane są przez liderów nawiązujących do autorytarnego populizmu. Jest tak w przypadku osoby Jörga Heidera, którego wypowiedzi nie do końca słusznie kojarzone są z całą propozycją programową Austriackiej Partii Wolnościowej (FPÖ).

38. Partie dalekiej prawicy(ultraprawicowe)

Pojęciem ultraprawica określa się zazwyczaj ugrupowania o różnym rodowodzie: od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw. milicji obywatelskich (USA). Synonimicznie traktuje się takie pojęcia, jak: radykalizm prawicowy, ekstremizm prawicowy, neofaszyzm, neonazizm czy Nowa Prawica. Terminy te oznaczają oczywiście nieco inne opcje światopoglądowe. Łączy je jednak pewien postulat o charakterze podstawowym. Jest to z jednej strony obietnica zwiększenia wydajności ekonomicznej społeczeństwa, które charakteryzuje istnienie rozwiniętych więzi wtórnych, wynikających z funkcjonowania aparatu administracyjnego i charakterystycznych dla wspólnot nowoczesnych. Z drugiej zaś wizja przywrócenia bezpieczeństwa, jakie daje społeczeństwo tradycyjne, zdominowane przez personalne powiązania pierwotne. Polityczne apele tych partii zawierają często wątki nacjonalistyczne, przybierające postać szowinizmu. Partie ultraprawicowe podkreślają zagrożenia związane z: unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu i alienacją jednostek, a także ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków partyjnych oraz niewydolność systemu demokratycznego i postulują powrót do etycznych rządów opartych na sanacji (odnowie) prawdziwego autorytetu. Są to zatem ugrupowania antysystemowe. Można wyodrębnić wśród nich dwie rodziny wewnętrzne.

Rodzina pierwsza obejmuje partie ultraprawicowe starego typu, nawiązujące do tradycji autorytaryzmu faszystowskiego. Tradycyjny rodzaj ekstremizmu prawicowego narodził się w wyniku stopienia elementów dwóch tradycji: rewolucyjnej, socjalistyczno-syndykalistycznej oraz reakcyjnej, konserwatywno-nacjonalistycznej. Wiodącymi elementami apelu politycznego tego rodzaju są:

- postulat, czy wręcz obsesja, totalności oznaczającej możliwość całościowego, kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty,

— wizja monolitu narodowego spojonego ideami kultury oczyszczonej z pierwiastków obcych,

- dążenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego (tzw. trzecia droga, czyli korporatyzm autorytarny),

— apoteoza koordynacji i synchronizacji społecznego podziału pracy,

— żądanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa,

- gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym.

Niebezpieczeństwa kryjące się w powyższych postulatach obrazuje historia Włoch Mussoliniego oraz III Rzeszy. Mimo to odnajdziemy w Europie ugrupowania manifestujące je. Są to np.: belgijski Front Narodowy, Ludowy Związek Niemiecki (DVU) i szwajcarska Akcja Narodowa (NA).

Druga rodzina wewnętrzna obejmuje partie ultraprawicowe nowego typu. Z organizacjami starego typu łączy je idea krwi i ziemi. W swych apelach zawierają one jednak wiele innych wątków — również tych, które kojarzone są z Nową Polityką. Jest tak np. w przypadku angielskiej Stowarzyszenie Iona (IA), która oprócz wątków regionalno-separatystycznych proponuje zagadnienia związane z biotyką, rytmami ziemi itp. W latach 80. pewne sukcesy w infiltracji hamburskiej komórki Zielonych odnosiła niemiecka Sprawa Narodowa — Narodowo-Rewolucyjna Organizacja Odnowy (SdV/NRAO). Natomiast działacze Włoskiego Ruchu Społecznego (MSI)już pod koniec lat 70. zaczęli wydawać pismo poświęcone kwestiom ekologii i biotyki.

Zaskakujące pokrewieństwa intelektualne pomiędzy ugrupowaniami ekologicznymi a ultraprawicowymi partiami nowego typu nie mają jedynie charakteru związków taktycznych. Wynikają z zagadnień głębszych, które pozwalają na ultraprawicową interpretację postulatów Zielonych. Stało się to możliwe za sprawą:

- odchodzenia Zielonych od spojrzenia na człowieka jako centralną istotę środowiska naturalnego (humanocentryzm) w stronę ekocentryzmu uznającego życie ludzkie za wartość drugorzędną wobec doniosłości przetrwania ekosystemu. Najbardziej konsekwentni wyznawcy tego poglądu nazywani są niekiedy ekofaszystami;

- wrogości wobec współczesnej demokratycznej cywilizacji zachodniej, która zrodziła materializm i konsumpcjonizm;

- propagowania elementów kultów panteistycznych, które czerpią inspiracje z przedchrześcijańskich form wyznaniowych;

- emocjonalnej zbieżności towarzyszącej pojęciom czystego środowiska i czystej rasy;

- swoistej ekologicznej modyfikacji XIX-wiecznego darwinizmu społecznego, głoszącego istnienie naturalnego ładu biologicznego, w którym każdy byt ma swoje naturalne i niezmienne miejsce.

Jednak partie ultraprawicowe nowego typu nawiązują nie tylko do postulatów ekologicznych. Podejmują wiele innych aktualnych wątków życia publicznego, gdyż wiele z nich traktuje parlament jako zasadniczą płaszczyznę rywalizacji, unikając tym samym akcji bezpośredniej. Partie tego rodzaju to raczej ugrupowania antykonsensualne, partie parlamentarnego protestu, ale nie ugrupowania antysystemowe. W podgrupie tej znajdą się m.in. francuski Front Narodowy (NF), niemieckich Republikanów (R) i włoska Liga Północy — Federalne Włochy (IN/IF). Partie ultraprawicowe to ugrupowania raczej małe, uzyskujące średni poziom poparcia wyborczego około 10%.

39. Tradycyjne i strukturalne podejście do partii dalekiej prawicy

-tradycyjne(historyczne) podejście- związane z ideologicznym paradygmatem , postrzeganie ekstremizmu prawicowego jako antytezy demokracji liberalnej, którą można zdefiniować w kategorii postulatów ideologicznych i programowych. Mamy tu do czynienia z antysystemowością w wąskim znaczeniu, charakteryzującą się podważaniem przez partie legitymacji systemu politycznego i przedstawieniem określonej oferty ideologicznej (negatywnej lub pozytywnej) jako alternatywy dla oferty wysuwanej przez demokratyczne ugrupowania. W tym ujęciu daleka prawica to coś więcej niż tylko określoną strategia polityczna czy sposób reagowania na konkretne wyzwania, pojawiające się w ramach systemu politycznego. Jest ona zakorzenioną w określonym segmencie społeczeństwa. Oferuje hasła ideologiczne czy też programowe ,które tworzą kompleksową wizję jeżeli chodzi o sposób interpretacji rzeczywistości społecznej ;

-strukturalne (nowoczesne) podejście związane z analizą dynamiki zmian zachodzących w ramach nowoczesnego społeczeństwa. Interpretowanie dalekiej prawicy w ramach założeń teorii modernizacji. Jest ona reakcją na zachodzące we współczesnych społeczeństwach procesy modernizacyjne, swoiste sprzysiężenie sił wrogich postępowi albo zmianie. Np. lata 80 i 90 ekstremizm prawicowy był reakcją na procesy osłabiania państwa dobrobytu oraz zjawisko migracji na masową skalę . Partie prezentujące to stanowiska chcą przede wszystkim uzmysłowić swoim potencjalnym zwolennikom ,że tracą oni w efekcie zachodzących zmian modernizacyjnych.

40. Status partii politycznej w Unii Europejskiej- czynniki ograniczające swobodę działania partii.

• proces tworzenia UE →powstanie specyficznego systemu polit., który wykreował odmienną (od narodowej) przestrzeń polit.

• głównymi „architektami” byli politycy „partyjni”, a nie partie jako instytucje

• partie polityczne (pp) wchodząc na eur. rynek przetargów polit. przestały być wyłącznym dysponentem władzy publ. , stały się jednym z wielu podmiotów usiłujących wpłynąć na treść decyzji polit.

• czynniki ograniczające swobodę działania

• koncepcja budowania Wspólnot

• UE i jej polityka jest konsekwencją przyjęcia specyficznego typu procesu podejmowania decyzji, w którym pp powinny być od niego odizolowane (założenie obwiąż. przynajmniej od poł. lat 80.)

• proces tworzenia UE = kreowanie jedności oparte na różnorodności, formowanie wspólnej opinii przez proces negocjowania różnych, czasem sprzecznych i konfliktowych, interesów narodowych → struktura UE i proces decyzyjny oparte na postulacie „neutralizacji ideologii”

• proces „europeizacji” polityki → nadanie mu charakteru „technicznego”, swoistej formy umożliwiającej żonglowanie profesjonalnymi ekspertyzami, ekonom. i finans. parametrami czy biurokratycznymi sugestiami  nie było miejsca na pp

• traktat rzymski wprowadził specyficzny podział władz, który w istocie zapewniał jej koncentrację: KE - monopol prawotwórczy, RUE - podejmowanie wiąż. uchwał, PE - jedynie konsultacje  ukł. gwarantujący realizację idei integracji opartej na ideol. neutralności

• JAE nie naruszył tej logiki

• - w aktywności polit. dominacja strategii przetargów „międzyrząd.”, przeciwwagą dla niej były strategie „supranarod.” (np. rola KE) - w obu pp nie miały bezpośr. Wpływu

• - w PE wpływ bezpośr., ale słabszy status tego organu znacznie niższy od pozostałych

• TUE zniszczył tę „specyficzną metodę wspólnotową” - dopuścił do procesu polityzacji UE i ograniczył do pewnego stopnia jego technokratyczną naturę

• - mimo zwiększania uprawnień PE proces integracji o wyraźnie ekon. charakterze pozostaje swoistą sformalizowaną konstrukcją technokratyczną, w ramach której proces podejmowania dec. został oddzielony od wprow. ich w życie

• struktura instytucjonalna

• bardzo słabo zaznaczone formy odpowiedzialności miedzy egzekutywą a subsystemem przedstawicielskim (inaczej niż np. w demokracjach przedstawicielskich)

• - ta pierwsza nie ponosi żadnej odp. przed elektoratem, a RUE pełni f-cje wykonawcze i przedstawicielskie

• pp nie dążą do przejęcia kontroli nad rządem (KE), ich działalność ogranicza się do zapewnienia sobie wpływów w PE

• pp traktują arenę eur. jako reżim drugiej kategorii

• - agenda programowa UE oraz reformy instytucjonalne są efektem przetargów szefów egzekutyw krajowych, którzy zasiadają w RUE - zasadniczym miejscem, gdzie zapadają wstępne decyzje, pozostaje arena narodowa  Rada staje się punktem dojścia do eur. procesu dec.

• PE pozostaje jedyna instytucją, której organizacja jest oparta na „partyjnych” (quasi-ideol.) liniach podziału, a nie terytorialnych (państwo-naród)

• Partie eur. próbują przenieść polit. i organizacyjny modus vivendi (podziały socjopolit. jako sposób „organizacji” polityki) na poziom eur. → dążą do ideologizacji procesu integracji - zabieg b. trudny, wręcz nieracjonalny idealizm

• PE ma możliwość wystąpienia w roli partnera RUE i KE tylko wtedy, gdy partie eur. są w stanie zorg. dla konkretnego projektu legisl. absolutną większość deputowanych → w PE musi dominować mechanizm konsensualny, prowadzące w zasadzie do tworzenia kartelu pp - nie może ujawniać się rywalizacyjny styl prowadzenia polityki → samoograniczenie rywalizacyjności

• - tak postępują: Eur. Partia Ludowa - EPP (chadecja) i Partia Eur. Socjalistów - PES (socjaldem.) - nie dysponują większościa absolut. → decyzja o kooperacji (aby nie dopuścić do pata parlamentarnego, który mógłby zrodzić wątpliwości co do efektywności PE w procesie dec.)

• określanie wyborów eur. mianem „wyborów drugiej kategorii”

• w gruncie rzeczy kampanie do PE toczą się wokół problemów ściśle związ. z polityką narod. i dlatego wybory eur. mogą być traktowane jako swoisty połówkowy sprawdzian aktualnej polaryzacji opinii publ. wokół kwestii wew., jeszcze jeden sondaż poparcia narod. pp

• elektorat jakby nie dostrzega (lub robi to niechętnie) rozszerzania uprawnień PE

• w zbiorowej świadomości elektoratu zasad. „nagrodą” dla zwycięzcy pozostaje przywilej sformowania gabinetu i jest to gwarancją dysponowania przez wyborców pewnym wpływem na treść przyszłej polityki państwa

• pp niechętnie podnoszą w kampanii kwestie eur., ponieważ mogłoby to doprowadzić do zachwiania ich pozycji w wyborach parl. (frakcjonalizacja) lub utrudnić proces prowadzenia przetargów gabinetowych

• pojawienie się kwestii eur. musiałoby się wiązać z występowaniem tzw. tożsamości eur. - ze Wspólnotami identyfikuje się tylko nieznaczna część elektoratu

• problem tzw. deficytu demokratyczności

• zdecyd. większość „eur.” decyzji podejmowana jest w zaciszu gabinetów ministerialnych (Chryssochoou<lol>: „polityka ministokracji”) - faktyczne umożliwienie obywatelom jasnego określenia podmiotów odp. za poszcz. Decyzje → złamanie kardynalnej zasady demokratycznego legitymizowania polityki: brak mechanizmów m. rządzącymi a rządząnymi, traktowanych jako gwarancje ciągłego procesu wzaj. powiązań, w ramach którego społeczeństwo obywatelskie jest w stanie sprawować efektywną kontrolę nad agendami admin.

• zasad. źródło demokr. legitymizacji UE w RUE - reprezentacji rządów narod., które z kolei znajdują punkt odniesienia swej działalności w strukturze parlamentów narod.

• - PE + negocjacyjny i konsensualny styl działania eur. i narodowych technokratów, oparty na procesie instytucjonalizacji administracyjnych przetargów ponadnarod.  na poziomie UE znaczne ograniczenie praktyk i procesów typowych dla polityki demokratycznej reprezentacji (narod. formuły reprezentacyjnej demokracji: układ powiązań m. legislatywą a egzekutywą, partia - ogniwo pośredniczące → ograniczenie tych praktyk i procesów - spore wyzwanie)

(Partie polityczne zawsze były fenomenem narodowym. Przyzwyczaily się do pewnych regul gry politycznej,które to niejednokrtonie decydowaly o ich instytucjonalizacji i relewancji. Partie były rzeczywistym i jedynym dysponentem wladzy politycznej, doszlo do monopolu partii  politycznych. Dla masowego wyborcy były pewnymi punktami orientacyjnymi, upraszczajacymi poszczegolne opcje ideowe. Najwazniejsze było ze wyborca zawsze wiedzial kto odpowiada za poszczegolne decyzje polityczne i mogl to wyegzekwowac.)
Proces tworzenia UE wykreowal zupelnie nowe rozwiazania instytucjonalne, nowa przestrzen była zupelnie odmienna od tej w ktorej wczesniej funkcjonowaly partie polityczne. Co prawda kreatorami tej przestrzeni byli politycy partyjni,ale nie partie jako instytucje. Partie przestaly być jedynymi decydentami, zostaly jednym z wielu podmiotow który mogl wplywac na decyzje polityczne.
a) Pzy samej koncepcji budowania wspolnot, przynaqjmniej do polowy lat 80. istnialo zalozenie by odizolowac partie od polityki. Była to wygodna formula, a moze nawet koniecznosc, gdy trzeba było zbudowac jednosc z roznorodnosci, gdy potrzebna była wspolna opinia przy czestym konflikcie intersow poszczegolnych panstw. Probowana w ten sposób zneutralizowac ideologie i nie dopuscic do przniesienia realiow rywalizacyjnych z poziomu narodowego. Dojscie do decyzji unijnych nie odnywalo się w sposób bezposredni dla partii politycznych, lecz poprzez dzialalnosc rzadow narodowych.
IICo prawda istnieje w Unii subsystem wykonawczy i przedstawicielski lecz powiazanie miedzy nimi jest dosc specyficzne. Partie nie rywalizuja o przejecie kontroli nad rzadem (komisja). Program i reformy instytucjonalne sa wynikiem przetargow szefow rzadow krajowych, wiec pierwsze , wstepne decyzje zapadaja na arenie narodowej,
III Parlament jako jedyny jest zorganizowany w ue  na bazie podzialow partyjny(quasi-ideologicznych) a nie terytorialnych (panstwowych). Partie probuja przenisc podzial socjopolityczny jako sposób konsolidacji demokracji na poziom europejski ale jest to zadanie trudne. Np. istnieje procedura  wsopldecydowania, gdzie parlament może być partnerem dla komisji i rady. Musza jednak partie poprzec projekt legislacyjny absolutna wiekszoscia. Oznacza to iż w parlamencie musi dominowac mechanizm konsensualny, nie może dosjsc do rywalizacyjnego stylu polityki. Musi powstac kartel partii politycznych. Partie same musza dazyc do blokowania tendencji sprzyjajacych przenoszeniu na to forum klasyccznych podzialow socjopolitycznych. Dochodzi wiec do pewnego samoograniczenia.
IVKampania wyborcza do parlamentu jest traktowana jako kampania II kategori.
Partie w kampaniach nie podnosza kwestii europejskic lecz kwestie krajowe.
W swiadomosci masowego wybporcy istnieje przekonanie ze nagroda za sukces w wyborach jest dla parti mozliwosc uczestniczenia w rzadzie. Tutaj nie ma takiej mozliwosci.Partie boja się podnosic kwestie europejskie gdyz często wewnatrz samych partii nie ma zgody co do wizji, tempa i kierunku integracji. Może dojsc do frakcjonalizacji partii co zaszkodzi w wyborach narodowych. Ponadto nie ma wśród wyborcow wystarczajacej swiadomosci europejskiej

41. Organizacyjne struktury partii politycznych w UE.

W UE ukształtowały się dwie odrębne organizacyjnie struktury partii politycznych. Pierwsza to grupy partii w Parlamencie, przypominające klasyczne frakcje parlamentarne, skupiające przedstawicieli określonych rodzin partii, którzy uzyskali mandat w wyborach europejskich. Druga organizacja ma charakter pozaparlamentarny, a zwana jest transnarodową federacją partii politycznych.

- początek lata 70-te. Wyraz przygotowań partii politycznych do udziału w wyborach europejskich

Pierwszy rodzaj - ściśle związany z funkcjonowaniem parlamentu

Drugi rodzaj - najpierw transnarodowe forum kooperacji partii politycznych(koordynowanie wyborów do PE) teraz próbuje oddziaływać na proces tworzenia agendy programowej UE oddziaływując na Radę

Oba rodzaje mają charakter korporacyjny (partie narodowe które zgodziły się na dobrowolną współpracę) Relacje frakcja - partia narodowa = agent - zwierzchnik

Ta pierwsza grupa nie może ignorować faktu iż proces tworzenia tzw. europartii, a więc modelu organizacyjnego opartego nie tylko na aktywności wewnątrzparlamentarnej, jest bardzo istotnym elementem w procesie poszukiwania przez nie systemowego miejsca w strukturze europejskiego procesu decyzyjnego.

Model Europartii - nacisk na rozszerzenie formalnych uprawnień PE i działania pozaparlamentarne np. tworzenie struktur organizacyjnych pozwalających wpływać na treść decyzji przygotowywanych przez Radę. Członkowstwo w tej partii nie jest bezpośrednie - korporacyjne. W skład Europartii wchodzą określone instytucje o charakterze sponsorskim np. w PES są to partie - pełni członkowie z krajów UE. Dominującą rolę w Europartii zajmują deputowani wchodzący w skład grupy parlamentarnej oraz grupy liderów z partii narodowych. Konferencja - praktyczny organ dominujący - składa się z liderów partii

Grupy partyjne dysponują strukturą organizacyjną, budżetem, aparatem biurokratycznym.

Cel - udział w procesie legislacyjnym.

Problem „wyborów drugiego rzędu” nastawienie się na wypracowanie strategii partyjnych wobec Komisji i Rady.

S. Hix i Ch. Lord - Powiązania partii wewnętrzne (w PE) i zewnętrzne (kontrola swoich reprezentantów prowadzona przez partie narodowe)

PES - organizacja luźna, która jednoczy partie o podobnym profilu programowym w celu stworzenia forum kooperacji w ramach struktury instytucjonalnej UE. Kierownictwo - prezydent i 8 vice, kongres(formalnie najwyższe ciało decyzyjne) oraz biuro(organ wykonawczy)

ELDR kierownictwo- kongres, rada, biuro(odpowiedzialne za kierowanie sprawami federacji).

42. Pojęcie systemu partyjnego

Z jednej strony to konfiguracja partii politycznych w ramach konkretnego narodowego systemu politycznego, a z drugiej układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi (układ schematów zachowań)-dynamiczne ujęcie

Proponując rozwinięte rozumienie systemu partyjnego można przyjąć iż jest to:

- konfiguracja partii politycznych rywalizujących bądź kooperujących ze sobą na podstawie ustabilizowanych wzorów zachowań, które podlegając procesowi instytucjonalizacji, określają wzajemne powiązania między nimi zarówno na arenie wyborczej jak i parlamentarno-gabinetowej;

-układ wzajemnych powiązań między partiami, który decyduje przede wszystkim o trwałości samego systemu;

-układ kooperacyjno-rywalizacyjnych powiązań między partiami, którego zasadniczym celem jest przenoszenie i realizacja interesów społecznych w ramach państwowego procesu decyzyjnego;

- układ powiązań ukształtowany na różnych poziomach systemu politycznego: wyborczym, parlamentarno-gabinetowym oraz organizacyjnym.

43. Modele systemu partyjnego

- model historyczny (genetyczny) od Rokkana- tradycja jest kojarzona z założeniem, iż procesy polityzacji podziałów i konfliktów społecznych- traktowanych w perspektywie historycznej przynajmniej w europie zachodniej- oraz wzajemne relacje i oddziaływana między nimi, co może sprzyjać pojawieniu się określonej struktury np. podziałów społeczno- politycznych, generują proces powstawia konkretnych narodowych systemów partyjnych o określonym formacie i mechanizmie. Kształtuje się więc- w procesie rozwoju historycznego- konfiguracja systemu partyjnego, w ramach którego funkcjonują partie polityczne w określony sposób powiązane ze społeczeństwem, których relewancja polityczna jest efektem znaczenia konkretnego podziału czy też konfliktu. W tym podejściu pojawia się pewien ciąg powiązań przyczynowo- skutkowych- istnienie relewantnych partii politycznych, posiadających określoną tożsamość, która wynika z faktu iż są one powiązane istniejącymi w społeczeństwie liniami podziałów ,co w pewnym momencie oznacza ,iż te podziały zaczynają tworzyć strukturę (wzajemne relacje o i powiązania) co z kolei staje się źródłem instytucjonalizacji systemu partyjnego.

-model morfologiczny od Sartoriego- interpretacja systemu partyjnego przez pryzmat jego struktury rywalizacyjnej i przestrzeni politycznej, w której działają konkretne ugrupowania .Analiza systemu partyjnego opiera się nie tyle na wyjaśnieniu społecznych tożsamości partii politycznych, co raczej traktuje sam system partyjny jako zmienną rządzącą się własną wewnętrzną dynamiką. W ramach przestrzeni politycznej funkcjonują partie polityczne, a ona sama nabiera cech mniej lub bardziej spolaryzowanej, charakteryzującej się polami rywalizacji wokół których grupują się formacje polityczne, wzorcami rywalizacji czy też mechanizmami sterującymi procesem tworzenia koalicji lub przymierzy. W tym podejściu system partyjny jest traktowany przede wszystkim jako aktywny element polityki co oznacza, iż wpływa on na sposób ,w jaki partie polityczne wypełniają swoje funkcje np. w procesie tworzenia kolacji gabinetowych . Koncepcja ta stara się określić demokratyczną stabilność polityki i samego systemu partyjnego przez odwołanie się przede wszystkim do parametrów charakteryzujących przestrzeń rywalizacji politycznej /partyjnej, ale również do zmiennej liczby partii . W ujęciu genetycznym stabilność polityki jest przede wszystkim konsekwencją uspołecznienia czy też społecznego zakorzenienia systemu partyjnego poprzez relacje jakie partie polityczne utrzymują z konkretnymi podziałami/ konfliktami społecznymi.

44. Elementy analizy systemu partyjnego

Elementy przy pomocy których można analizować system partyjny to:

- liczba i rozmiar partii -chodzi w tym przypadku nie tylko o wskazanie liczby rywalizujących partii, ale również wyciągnięcia określonych wniosków co do ich znaczenia dla funkcjonowania systemu partyjnego

- poziom polaryzacji, czyli w zasadzie dystans między partiami (kategoria przestrzenna, konfiguracja partii, których sposób rywalizacji jest funkcją ich usytuowania w przestrzeni politycznej) np. dystans ideologiczny

{Konstruowanie przestrzeni programowej opiera się z reguły na łącznym uwzględnieniu trzech płaszczyzn:

- politycznej, która jest definiowana m.in. poprzez stosunek partii do reżimu politycznego, sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji, preferowane wzorce rozstrzygnięć koalicyjnych, wyznawany ideał demokracji, charakter i funkcje systemu wyborczego, sposób terytorialnej organizacji państwa;

- ekonomicznej, zawierającej informacje dotyczące m.in. Stosunku partii do ustroju gospodarczego, roli państwa w tym zakresie, charakteru i rozmiaru sektora publicznego, programów socjalnych, protekcjonizmu gospodarczego;

- aksjologicznej (kulturowej), na którą składają się takie kwestie, jak np. stosunek partii do tradycyjnych wartości, sposób postrzegania relacji kościół-państwo, interpretacja roli praw i wolności obywatelskich, rola przypisywana społeczeństwu obywatelskiemu, stosunek wobec tzw. wartości postmaterialnych, problem integracji europejskiej, kwestia pokoju i współpracy między narodami.

Uwzględnienie tych trzech płaszczyzn w procesie tworzenia przestrzeni problemowej może przybrać:

a) formę konstruowania tradycyjnej osi lewica-prawica, jako układu jednowymiarowego, w ramach którego jednak poszczególne kategorie —lewica, prawica, centrum — czy też kategorie pośrednie (np. centrolewica czy centroprawica), zostają zdefiniowane w oparciu o bardzo szeroki katalog kwestii problemowych, wykraczających poza tradycyjny układ wartości socjoekonomicznych lub

b) formę konstruowania przestrzeni wielowymiarowych (z reguły zestawienie kilku przestrzeni dwuwymiarowych, gdyż uwzględnienie w jednym układzie więcej niż dwóch wymiarów rodzi problemy interpretacyjne). }

- wzorce budowania koalicji gabinetowych (zachowań koalicyjnych) -Z reguły są one związane z charakterem przestrzeni rywalizacji partii politycznych i pozostają skorelowane (przynajmniej do pewnego stopnia) z dystansem programowym, występującym między nimi. Wzorce zachowań koalicyjnych to utrwalone standardy kooperacyjnych zachowań partii politycznych, których znajomość pozwala na określenie dynamiki systemu partyjnego, w kontekście zachowań parlamentamo-gabinetowych. Muszą istnieć jakieś racjonalne powody, które uzasadniają wejście partii w przetargi koalicyjne. Upraszczając, można przyjąć, iż istnieją dwa zasadnicze sposoby interpretacji decyzji partii co do wejścia w ramy koalicji gabinetowych. Partie mogą wysuwać na plan pierwszy kwestie programowe, a więc wejście do koalicji powinno dawać im szansę na realizację, poprzez współtworzenie polityki rządu, określonych a ważnych dla nich haseł programowych. W tym przypadku bardzo ważną rolę odgrywa dystans programowy czy też ideologiczna bliskość wobec ewentualnych współpartnerów. Partia traktuje udział w koalicji i otrzymane łupy (np. w postaci stanowisk ministerialnych) jako środek służący realizacji ważniejszych celów, programowych. Wówczas, gdy wejście do koalicji wiązałoby się z rezygnacją z pewnych postulatów programowych czy z ustępstwami natury ideologicznej, to partia traci zainteresowanie współpracą. Maksymalizacja korzyści w sferze programowej motywuje zatem partie do wejścia w ramy określonych koalicji. Drugi sposób interpretacji motywów wejścia partii do koalicji gabinetowej odwołuje się do ich dążenia do maksymalizacji udziału w rządzie i maksymalizacji łupów. Partii zależy na wejściu do koalicji za wszelką cenę i to nawet kosztem dokonania znaczących ustępstw w zakresie postulatów programowych. Celem jej staje się zdobycie określonych stanowisk i maksymalizacja wpływu wewnątrz gabinetu. W tym przypadku, fakt istnienia przestrzeni programowej ma drugorzędne znaczenie, gdyż dobór partii i tak opiera się na przesłankach formalnych (np. zapewnienie trwałości gabinetowi poprzez kontrolowanie przez partie, które weszły do koalicji, absolutnej większości mandatów w parlamencie).

Oba sposoby interpretacji motywów partii to pewne wzorce idealne i w

praktyce trudno jednoznacznie orzec, iż partia w konkretnym przypadku

kierowała się tylko względami programowymi czy też motywacją kratyczną

(władza dla samej władzy)

- poziom przesunięcia wyborczego- próba oszacowania zmian zachodzących w poziomie identyfikacji elektoratu z partiami politycznymi.

45. Determinanty zmiany systemu partyjnego- otoczenie społeczne oraz instytucjonalne

Zmiany związane ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, wśród których szczególną rolę odgrywa struktura społeczeństwa i zmiany w niej zachodzące oraz zachowania wyborcze.

-Zmiany zachodzące w społeczeństwach postindustrialnych: zmiana charakteru społeczeństwa może mieć określony wpływ na zmianę systemu partyjnego. Należy jednak przyjąć, iż możemy mieć do czynienia ze zmianami ilościowymi, związanymi np. z zanikaniem czy też zmniejszaniem się konkretnych grup społecznych, a również powstawaniem nowych grup i segmentów społeczeństwa oraz jakościowymi, dotyczącymi przeobrażania systemu wartości, preferowanego

przez obywateli. Oba rodzaje zmian występują równocześnie (zmiana w strukturze społeczeństwa generuje zmiany jakościowe), kumulując efekt oddziaływania na system partyjny (Poczynając od lat 60., w krajach Europy Zachodniej obserwuje się wspomniane już zjawisko zmniejszania się klasy robotniczej, a więc grupy zatrudnionej bezpośrednio w przemyśle, a jednocześnie — dynamiczny rozwój nowej klasy średniej, aktywnej w tzw. sektorze usług.) Trudno jednak byłoby ustalić fakt istnienia bezpośredniego związku między zmianą w strukturze społeczeństwa a zmianą w systemie partyjnym. Zresztą nie tylko zmiany ilościowe, ale również jakościowe nie znajdują natychmiastowego i bezpośredniego odbicia w systemie partyjnym. Trzeba upływu czasy, by móc zauważyć i ocenić ich znaczenie oraz ewentualny wpływ na zmianę systemu partyjnego. Z reguły zmiany w strukturze społecznej znacznie wyprzedzają zmianę systemu partyjnego, i w ten sposób partie zyskują możliwość stopniowego ich uwzględniania w proponowanych strategiach politycznych. Ostrzeżeniem dla partii staje się stopniowa zmiana w sposobie zachowania się elektoratu. Pewna jego część przestaje np. identyfikować się z konkretną partią, zaczyna zachowywać się w sposób nieprzewidywalny, zmieniając swe preferencje partyjne. Nie następuje to nagle, ale jest to z reguły długotrwały proces, przynajmniej w ustabilizowanych demokracjach, w których dominowały schematy identyfikacji grupowej elektoratu. W krajach demokratyzujących takie nagłe zmniejszenie poparcia wyborczego dla partii, zwłaszcza w fazie tranzycyjnej, może się zdarzyć, gdyż nie mamy do czynienia ze stabilnymi formami lojalności elektoratu (opartymi np. na identyfikacji strukturalnej- przykładem może być casus Unii Centrum Demokratycznego w Hiszpanii.) Stopniowa erozja stabilnych form lojalności wyborczej jest więc symptomem zmian w społeczeństwie. Można w oparciu o dotychczasowe rozważania postawić hipotezę, iż zmiany w strukturze społeczeństw znajdują swój wyraz w zmianie systemu partyjnego tylko w sposób pośredni, poprzez proces przeobrażania się schematów zachowań wyborczych. Partie polityczne mają wystarczająco dużo czasu na aktywne adaptowanie się do zmian zachodzących w środowisku społecznym, a nawet sterowanie procesem ich polityzacji. W ten sposób one same podlegają procesowi ciągłej zmiany, łagodząc ewentualny stres, na jaki w przeciwnym wypadku zostałby narażony system partyjny.

Zmiany jakościowe towarzyszą w sposób naturalny przeobrażeniom struktury społeczeństwa. Zmiana struktury grupowej społeczeństwa, polegająca np. na migracji robotników rolnych do miast i ich wejściu w ramy klasy robotniczej musi pociągnąć za sobą zmiany w sposobie myślenia,

w układzie wartości preferowanych przez ten segment. Mamy więc do czynienia ze zmianami o charakterze kulturowym (może niezbyt precyzyjne określenie). W krajach Europy Zachodniej zmiany w strukturze społeczeństw doprowadziły do pojawienia się m.in. nowej klasy średniej, grupy społecznej o bardzo niezależnej pozycji politycznej. Oznacza to, iż żadna partia polityczna nic jest w stanic kontrolować tej grupy społecznej na zasadzie wyłączności i w efekcie stworzyć stabilne formy lojalności wyborczej. O tożsamości nowej klasy średniej decyduje w dużej mierze określony układ wartości, który wyłonił się w wyniku szeregu zmian społecznych (np. rewolucji edukacyjnej czy informacyjnej, stopniowego zastępowania wartości materialnych tzw. postamterialnymi, zmiany stylu życia). Skumulowane oddziaływanie zmian ilościowych i jakościowych musiało wywołać efekt w postaci zmiany zachowań wyborczych, np. odmienny sposób postrzegania roli partii politycznych, nowy katalog preferowanych wartości i interesów,

bardziej dojrzały sposób dokonywania wyborów politycznych, a nawet zjawisko pewnej depolityzacji społeczeństwa. Z tego typu zmianami muszą radzić sobie partie polityczne, których zasadniczym celem staje się podejmowanie prób pewnej stabilizacji zachowań politycznych elektoratu, tym razem jednak nie można wykorzystywać instrumentów typowych dla fazy grupowej orientacji polityki. Dość powszechne wykorzystywanie strategii marketingowej należy postrzegać jako jeden ze sposobów zdobywania głosów wyborczych w nowych warunkach — istnienia otwartego rynku wyborczego i ujawnienia się zjawiska pewnej płynności w indywidualnych zachowaniach wyborczych. Ustabilizowane partie polityczne podejmują te

działania jako sposób instytucjonalizacji systemu partyjnego, z reguły dotychczasowych zasad powiązań rywalizacyjno-kooperacyjnych.

-przesunięcie poparcia wyborczego: Zaobserwowanie zjawiska przesunięcia poparcia wyborczego z jednych partii na inne wydaje się być istotną przesłanką wpływającą na ocenę relewancji rządowej partii. Posługując się tą kategorią, można wyjaśnić wiele zjawisk związanych z procesem strukturyzacji systemu partyjnego i mechanizmem rywalizacyjnych powiązań między partiami politycznymi. Ocena przesunięcia poparcia wyborczego może być więc traktowana jako sposób uchwycenia dynamiki zmiany systemu partyjnego. Kategoria ta ściśle związana jest ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, a dokładniej mówiąc ze sposobem odbioru przez elektorat zmian w nim zachodzących. Jednym z wymiarów zmiany systemu partyjnego może być wymiar społeczny, a określić go można przy pomocy indeksu zaproponowanego przez M. Pedersena, zwanego indeksem przesunięcia poparcia wyborczego. Przesunięcie poparcia wyborczego to nic innego, jak uchwycenie zmian zachodzących w dystrybucji głosów wyborczych między partiami, najpierw pomiędzy dwoma kolejnymi elekcjami, a potem — w określonym okresie, przyjętym jako punkt odniesienia przez badacza (np. w latach 1980-1997).

Jest to więc stwierdzenie ewentualnej skłonności elektoratu (lub też jej braku) do głosowania w kolejnych wyborach na różne partie. Kalkulacja indeksu opiera się na zsumowaniu wartości procentowych strat i zdobyczy wszystkich partii w dwóch kolejnych elekcjach, a następnie podzielenie otrzymanego wyniku przez 2.

- Lipset i Rokkan podjęli próbę interpretacji rozwoju politycznego (w ty również systemu partyjnego) w kontekście zmian na poziomie struktury grupowej społeczeństw EZ. Pojawiła się w ich koncepcji kategoria podziału socjopolitycznego. Niemniej ich interpretacja ma walor głównie historyczny, gdyż dotyczy fazy narodzin i stabilizacji systemów partyjnych. Wg nich partie wykorzystały istniejące w pierwszej połowie XX wieku podziały w społeczeństwie (klasowe, religijne, etniczne) jako sposób zakorzenienia się w nim i w efekcie jako sposób instytucjonalizacji systemów partyjnych. Obecnie podziały socjopolityczne odgrywają niewielką rolę (?)

Determinanty zmiany systemu partyjnego- otoczenie instytucjonalne

Związane są z instytucjonalnym otoczeniem systemu partyjnego a więc z reżimem politycznym jako układem zasad gry politycznej. Zwłaszcza dwa czynniki wpływają na zmianę systemu partyjnego: typ reżimu politycznego (parlamentaryzm vs. prezydencjalizm) oraz rodzaj systemu wyborczego (jako dalszą część pytania można przedstawić odpowiedzi na kolejne 2)

Zmiana systemu partyjnego - gdy przeobrażeniu ulega kooperacyjno- rywalizacyjny układ wzajemnych powiązań między partiami mającymi status ugrupowań relewantnych, co oznacza zmianę ustabilizowania wzorów zachowań na poziomie wyborczym, parlamentarno-gabinetowym oraz organizacyjnym.

Dwie metody postępowania w konceptualizacji zmiany systemu partyjnego:


Posługiwanie się typologią systemu partyjnego do opisu dynamiki zmiany wewnętrznej systemu

Mair - ze zmianą mamy do czynienia wtedy, gdy w efekcie ideologicznych, strategicznych, czy wyborczych przekształceń następuje transformacja kierunku rywalizacji lub formowania tworzonego rządu

2 Wyodrębnienie konstytutywnych elementów systemu partyjnego, których przeobrażenie może wpłynąć na kierunek i zakres zmiany

Determinanty zmiany systemu partyjnego- otoczenie społeczne:

Zmiany związane ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, wśród których szczególną rolę odgrywa struktura społeczeństwa i zmiany w niej zachodzące oraz zachowania wyborcze.

-Zmiany zachodzące w społeczeństwach postindustrialnych: zmiana charakteru społeczeństwa może mieć określony wpływ na zmianę systemu partyjnego. Należy jednak przyjąć, iż możemy mieć do czynienia ze zmianami ilościowymi, związanymi np. z zanikaniem czy też zmniejszaniem się konkretnych grup społecznych, a również powstawaniem nowych grup i segmentów społeczeństwa oraz jakościowymi, dotyczącymi przeobrażania systemu wartości, preferowanego

przez obywateli. Oba rodzaje zmian występują równocześnie (zmiana w strukturze społeczeństwa generuje zmiany jakościowe), kumulując efekt oddziaływania na system partyjny (Poczynając od lat 60., w krajach Europy Zachodniej obserwuje się wspomniane już zjawisko zmniejszania się klasy robotniczej, a więc grupy zatrudnionej bezpośrednio w przemyśle, a jednocześnie — dynamiczny rozwój nowej klasy średniej, aktywnej w tzw. sektorze usług.) Trudno jednak byłoby ustalić fakt istnienia bezpośredniego związku między zmianą w strukturze społeczeństwa a zmianą w systemie partyjnym. Zresztą nie tylko zmiany ilościowe, ale również jakościowe nie znajdują natychmiastowego i bezpośredniego odbicia w systemie partyjnym. Trzeba upływu czasy, by móc zauważyć i ocenić ich znaczenie oraz ewentualny wpływ na zmianę systemu partyjnego. Z reguły zmiany w strukturze społecznej znacznie wyprzedzają zmianę systemu partyjnego, i w ten sposób partie zyskują możliwość stopniowego ich uwzględniania w proponowanych strategiach politycznych. Ostrzeżeniem dla partii staje się stopniowa zmiana w sposobie zachowania się elektoratu. Pewna jego część przestaje np. identyfikować się z konkretną partią, zaczyna zachowywać się w sposób nieprzewidywalny, zmieniając swe preferencje partyjne. Nie następuje to nagle, ale jest to z reguły długotrwały proces, przynajmniej w ustabilizowanych demokracjach, w których dominowały schematy identyfikacji grupowej elektoratu. W krajach demokratyzujących takie nagłe zmniejszenie poparcia wyborczego dla partii, zwłaszcza w fazie tranzycyjnej, może się zdarzyć, gdyż nie mamy do czynienia ze stabilnymi formami lojalności elektoratu (opartymi np. na identyfikacji strukturalnej- przykładem może być casus Unii Centrum Demokratycznego w Hiszpanii.) Stopniowa erozja stabilnych form lojalności wyborczej jest więc symptomem zmian w społeczeństwie. Można w oparciu o dotychczasowe rozważania postawić hipotezę, iż zmiany w strukturze społeczeństw znajdują swój wyraz w zmianie systemu partyjnego tylko w sposób pośredni, poprzez proces przeobrażania się schematów zachowań wyborczych. Partie polityczne mają wystarczająco dużo czasu na aktywne adaptowanie się do zmian zachodzących w środowisku społecznym, a nawet sterowanie procesem ich polityzacji. W ten sposób one same podlegają procesowi ciągłej zmiany, łagodząc ewentualny stres, na jaki w przeciwnym wypadku zostałby narażony system partyjny.

Zmiany jakościowe towarzyszą w sposób naturalny przeobrażeniom struktury społeczeństwa. Zmiana struktury grupowej społeczeństwa, polegająca np. na migracji robotników rolnych do miast i ich wejściu w ramy klasy robotniczej musi pociągnąć za sobą zmiany w sposobie myślenia,

w układzie wartości preferowanych przez ten segment. Mamy więc do czynienia ze zmianami o charakterze kulturowym (może niezbyt precyzyjne określenie). W krajach Europy Zachodniej zmiany w strukturze społeczeństw doprowadziły do pojawienia się m.in. nowej klasy średniej, grupy społecznej o bardzo niezależnej pozycji politycznej. Oznacza to, iż żadna partia polityczna nic jest w stanic kontrolować tej grupy społecznej na zasadzie wyłączności i w efekcie stworzyć stabilne formy lojalności wyborczej. O tożsamości nowej klasy średniej decyduje w dużej mierze określony układ wartości, który wyłonił się w wyniku szeregu zmian społecznych (np. rewolucji edukacyjnej czy informacyjnej, stopniowego zastępowania wartości materialnych tzw. postamterialnymi, zmiany stylu życia). Skumulowane oddziaływanie zmian ilościowych i jakościowych musiało wywołać efekt w postaci zmiany zachowań wyborczych, np. odmienny sposób postrzegania roli partii politycznych, nowy katalog preferowanych wartości i interesów,

bardziej dojrzały sposób dokonywania wyborów politycznych, a nawet zjawisko pewnej depolityzacji społeczeństwa. Z tego typu zmianami muszą radzić sobie partie polityczne, których zasadniczym celem staje się podejmowanie prób pewnej stabilizacji zachowań politycznych elektoratu, tym razem jednak nie można wykorzystywać instrumentów typowych dla fazy grupowej orientacji polityki. Dość powszechne wykorzystywanie strategii marketingowej należy postrzegać jako jeden ze sposobów zdobywania głosów wyborczych w nowych warunkach — istnienia otwartego rynku wyborczego i ujawnienia się zjawiska pewnej płynności w indywidualnych zachowaniach wyborczych. Ustabilizowane partie polityczne podejmują te

działania jako sposób instytucjonalizacji systemu partyjnego, z reguły dotychczasowych zasad powiązań rywalizacyjno-kooperacyjnych.

-przesunięcie poparcia wyborczego: Zaobserwowanie zjawiska przesunięcia poparcia wyborczego z jednych partii na inne wydaje się być istotną przesłanką wpływającą na ocenę relewancji rządowej partii. Posługując się tą kategorią, można wyjaśnić wiele zjawisk związanych z procesem strukturyzacji systemu partyjnego i mechanizmem rywalizacyjnych powiązań między partiami politycznymi. Ocena przesunięcia poparcia wyborczego może być więc traktowana jako sposób uchwycenia dynamiki zmiany systemu partyjnego. Kategoria ta ściśle związana jest ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, a dokładniej mówiąc ze sposobem odbioru przez elektorat zmian w nim zachodzących. Jednym z wymiarów zmiany systemu partyjnego może być wymiar społeczny, a określić go można przy pomocy indeksu zaproponowanego przez M. Pedersena, zwanego indeksem przesunięcia poparcia wyborczego. Przesunięcie poparcia wyborczego to nic innego, jak uchwycenie zmian zachodzących w dystrybucji głosów wyborczych między partiami, najpierw pomiędzy dwoma kolejnymi elekcjami, a potem — w określonym okresie, przyjętym jako punkt odniesienia przez badacza (np. w latach 1980-1997).

Jest to więc stwierdzenie ewentualnej skłonności elektoratu (lub też jej braku) do głosowania w kolejnych wyborach na różne partie. Kalkulacja indeksu opiera się na zsumowaniu wartości procentowych strat i zdobyczy wszystkich partii w dwóch kolejnych elekcjach, a następnie podzielenie otrzymanego wyniku przez 2.

- Lipset i Rokkan podjęli próbę interpretacji rozwoju politycznego (w ty również systemu partyjnego) w kontekście zmian na poziomie struktury grupowej społeczeństw EZ. Pojawiła się w ich koncepcji kategoria podziału socjopolitycznego. Niemniej ich interpretacja ma walor głównie historyczny, gdyż dotyczy fazy narodzin i stabilizacji systemów partyjnych. Wg nich partie wykorzystały istniejące w pierwszej połowie XX wieku podziały w społeczeństwie (klasowe, religijne, etniczne) jako sposób zakorzenienia się w nim i w efekcie jako sposób instytucjonalizacji systemów partyjnych. Obecnie podziały socjopolityczne odgrywają niewielką rolę (?)

Determinanty zmiany systemu partyjnego- otoczenie instytucjonalne

Związane są z instytucjonalnym otoczeniem systemu partyjnego a więc z reżimem politycznym jako układem zasad gry politycznej. Zwłaszcza dwa czynniki wpływają na zmianę systemu partyjnego: typ reżimu politycznego (parlamentaryzm vs. prezydencjalizm) oraz rodzaj systemu wyborczego (jako dalszą część pytania można przedstawić odpowiedzi na kolejne

46. System partyjny a typ reżimu politycznego

Wybór przez elity polityczne formy reżimu politycznego to jedna z zasadniczych decyzji dotyczących charakteru systemu politycznego i kierunków jego ewolucji. Trzeba jednak pamiętać, iż nie istnieją uniwersalne zasady rządzące wyborem reżimu politycznego. Nie można więc z góry przyjmować, iż np. reżim parlamentarny jest lepszy niż prezydencki (w kategoriach absolutnych) i oferuje bardziej efektywne procedury lub mechanizmy służące stabilizacji demokracji. Nie ma reżimów lepszych bądź gorszych, występują jedynie takie, które w konkretnych warunkach społeczno-politycznych wykazują swą przydatność, zwłaszcza w kontekście realizacji celów przyjętych przez elity polityczne. Bez wątpienia jednak zarówno reżim parlamentarny, jak i prezydencki stwarza odmienne warunki instytucjonalno-organizacyjne dla funkcjonowania partii politycznych i systemu partyjnego.

Reżim prezydencki może prowadzić do ujawnienia się w ramach systemu partyjnego tendencji bipolarnej, której konsekwencją z kolei może być powstanie układu dwupartyjnego- podporządkowanego całkowicie jednemu celowi, zdobyciu stanowiska prezydenta- bądź też bipolarnego, dwóch bloków, w których skład wchodzi wiele partii, które regularnie dla osiągnięcia tego samego celu tworzą szerokie koalicje polityczne. Przykładem pierwszym mogą być Stany Zjednoczone, zaś drugim — Chile. Proces wyłaniania prezydenta wiąże się więc bardzo silnie ze zjawiskiem polaryzowania areny politycznej, wykreowania w ramach systemu partyjnego dwóch wyraźnych opcji politycznych — proprezydenckiej i antyprezydenckiej. Partie czy grupy polityczne gotowe są do tworzenia szerszych przymierzy politycznych tylko dlatego, by zwyciężyć w wyborach. Tzw. efekt prezydencki może spowodować, iż koniunkturalne początkowo przymierza przekształcają się w bardzo trwałe sojusze czy wręcz prowadzą do stworzenia partii politycznych. Efekt ten może rozciągać się na wybory parlamentarne, w których wcześniej sformowane partie czy koalicje partii będą starać się o wzmocnienie pozycji politycznej prezydenta poprzez zapewnienie mu większości absolutnej w parlamencie.

W reżimach parlamentarnych zasadniczą areną rywalizacji politycznej staje się parlament i nie istnieją alternatywne siły w tym układzie (np. silny prezydent), mogące ograniczyć partyjny styl przetargów politycznych. Wybory parlamentarne z reguły umożliwiają wyłonienie niejednego zwycięzcy, ale kilku, którzy w efekcie rozmów koalicyjnych tworzą gabinet. Zjawisko wykluczenia czy marginalizacji partii politycznych nie przybiera aż tak skrajnej formy, jak w reżimach prezydenckich. Należy również pamiętać o tym, iż koncentracja władzy występująca w reżimie prezydenckim i konieczność wyłonienia jednego zwycięzcy to czynniki, które dość drastycznie ograniczają możliwość jego wprowadzenia w społeczeństwach sfragmentaryzowanych. Mniejszości nie związane z prezydentem mogą się poczuć zagrożone. Warto pamiętać, iż system wielopartyjny z otwartym mechanizmem rywalizacji pełni w sfragmentaryzowanych społeczeństwach bardzo ważną rolę w procesie konsensualizacji polityki. W tej sytuacji znacznie bardziej odpowiedni staje się reżim parlamentarny. Reżim parlamentarny sprzyja procesowi instytucjonalizacji partii politycznych (zob. rozdz. V). Powstają bardzo spójne ugrupowania, które łączą skutecznie wypełnianie funkcji społecznych, publicznych i organizacyjnych. W efekcie np. zakorzenienia społecznego partii czy też nawet opanowania

aparatu państwa (alternatywny sposób instytucjonalizacji), następuje proces strukturyzacji samego systemu partyjnego. Z kolei reżim prezydencki, choć w znacznie mniejszym stopniu semiprezydencki, nie sprzyja powstawaniu spójnych i organizacyjnie sprawnych partii politycznych. Zastępują je ugrupowania o cechach machin wyborczych, uaktywnianych z chwilą rozpoczęcia przygotowań do kampanii prezydenckiej. W niektórych reżimach prezydenckich Ameryki Południowej (np. w Peru czy Wenezueli) czołowi kandydaci w wyborach prezydenckich posługują się ugrupowaniami politycznymi (koalicje różnych sił politycznych), których jedynym celem jest zapewnienie im sukcesu. Niektórzy badacze wprost określają je mianem personalist parties , narzędzi służących jedynie określonym politykom. Partie tego typu nie są zainteresowane w tworzeniu stabilniejszych mechanizmów rywalizacji politycznej i w konsekwencji układ powiązań między partiami nie przybiera waloru systemowości, a jest to raczej koniunkturalna konfiguracja.

47. System partyjny a system wyborczy

M. Duverger sformułował tzw. prawo socjologiczne, którego istota sprowadza się to tego, iż systemy większościowe rodzą układ dwupartyjny, zaś proporcjonalne- sprzyjają powstawaniu wielopartyjności. Wydaje się jednak, iż powiązania między obu systemami są bardziej skomplikowane, a na pewno nie można ich przedstawiać w postaci modelu o jednokierunkowej zależności. Wybór określonego systemu wyborczego to przede wszystkim decyzja elit politycznych, które próbują traktować go jako narzędzie inżynierii politycznej. Chcą osiągnąć pewne cele polityczne, które wcale nie trzeba interpretować w kategoriach wąskich interesów grupowych. Oto większościowy system wyborczy sprzyja trwałości gabinetu, stabilizując relacje między legislatywą a egzekutywą. Czyni to jednak poprzez deformację woli wyborców będącą efektem zastosowania w jego ramach okręgów jednomandatowych. Z kolei system proporcjonalny gwarantuje reprezentatywność wyłonionej legislatywy, co oznacza, iż reprezentowane są w niej wszystkie liczące się w kraju siły polityczne. Decydenci polityczni wybierając system proporcjonalny, mogą posługiwać się przy jego konstruowaniu różnymi instrumentami, które mogą wywoływać mniej lub bardziej manipulacyjne efekty. Jeżeli np. pojawi się wysoka klauzula zaporowa (5-procentowa), może to oznaczać, iż dążą do koncentracji parlamentarnego systemu partyjnego poprzez eliminowanie partii mniejszych, które nie są w stanie przekroczyć tej prawnej bariery. Wprowadzenie jej może więc zostać odebrane jako działa-

nie sprzyjające partiom dużym, a ograniczające dostęp do parlamentu partiom małym. Podobny efekt, tylko jeszcze mocniej zaakcentowany, wywołuje wprowadzenie małych okręgów wyborczych (np. trzy- lub pięciomandatowych). Niektóre metody przeliczania głosów na mandaty (np. metoda d'Hondta) preferują partie duże, zaś inne (np. metoda Sainte-Lague) — partie małe. Wprowadzenie do polskiej ordynacji wyborczej klauzuli zaporowej (7-procentowa) przy rozdziale mandatów z listy krajowej, to kolejny przykład marginalizacji partii mniejszych. Jeżeli w systemie wyborczym pojawią się wspomniane instrumenty (a również szereg innych), system wyborczy

może wpłynąć na charakter systemu partyjnego, zwłaszcza na jego format.

System większościowy sprawdza się raczej tylko w społeczeństwach o zunifikowanej kulturze politycznej. Jednak czy z tego można wyciągnąć wniosek, iż większościowy system wyborczy determinuje powstanie dwupartyjnego systemu partyjnego? Raczej nie. Dwupartyjność, przynajmniej w ustabilizowanych demokracjach, takich jak np. Wielka Brytania, jest efektem dominacji jednego podziału socjopolitycznego o charakterze ekonomicznym, który w fazie genetycznej rozwoju systemu partyjnego całkowicie zdominował zachowania elektoratu. System większościowy pełnił jedynie funkcję stabilizacji dwupartyjnego układu rywalizacji, ale go nie stworzył. Sądzę (Herbi), iż w demokracjach ustabilizowanych system wyborczy staje się raczej bardziej konsekwencją niż przyczyną zmian zachodzących w systemie partyjnym (W Polsce było na odwrót- brak zakorzenienia systemu partyjnego w elektoracie zmusił elity do koncentracji systemu partyjnego). Nie zmienia to jednak faktu, iż systemy wyborcze wywołują określone konsekwencje polityczne, co jednak nie jest równoznaczne z ich manipulacyjnym oddziaływaniem na system partyjny.

48. Modele systemów partyjnych- model Beneluxu

Z reguly uklad trojpolarny co oznacza wystepowanie trzech opcji programowo-ideowych,reprezentowana przez przynajmniej jedna wieksza partie polityczna.
Obserwujemy znaczny poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego przy jednoczesnym zachowaniu relewancji politycznej partii usytuowanych w roznych punktach przestrzeni progamowej.
Gabinety wiekszosciowe koalicyjne.Oznacza to iż żadne z ugrpowan nie zdobywa na dluzszy okres pozycji dominujacej,co determinowane jest rozproszeniem poparcia wyborczego dla poszczegolnych partii czy blokow.
Dystans miedzy partimi ulega zmniejszeniu, gdyz zjawisko wspolpracy parlamentarnej miedzy reprezentantami poszczegolnych blokow jest kluczem do tworzenia gabinetow koalicyjnych.
Rywalizacja przyjmuje wyraznie dosrodkowy charakter. W modelu ,,beneluksu,, brak jest klasycznych ugrupowan konserwatywnych, elektorat prawicowy zostal przejety przez partie chadeckie.



49. Modele systemów partyjnych- model śródziemnomorski

charakteryzuje się bipolarnym ukladem rywalizacji. Tradycyjnie wystepuje silny blok partii lewicowych oraz prawicowych (konserwatywnych). Bardzo rzadko poziom relewancji uzyskuja partie liberalne i chadeckie. Centrum pozostaje otwarte,wiec ksztaltuja się dwie opcje programowe: centrolewicowa i centroprawicowa.
W Grecji kazda z opcji reprezentuje na zasadzie wylacznosci jedna duza partia.Po lewej stronie Panhellenski Ruch Socjalistyczny(PASOK) a po prawej Nowa Demokracja(ND).One tez dokonuja miedzy soba alternacji wladzy. Obie duze partie kontroluja lacznie ponad 94% miejsc,Konsekwencja tego jest ksztaltowanie się czysto jednopartyjnych gabinetow wiekszosciowych.


50. Modele systemów partyjnych- model skandynawski

Rywalizacja ma zdecydowanie dwublokowy charakter.Wystepuje oboz partii lewicowych,zdominowany z reguly przez duze partie socjalistyczne oraz oboz zwany ,,niesocjalistycznym'',zdecydowanie bardziej sfragmentaryzowany. W centrum wystepuja male partie o tozsamosci liberalnej. Oba bloki nie przechwycily partii centrowych, traktujac ich jako ewentualnych koalicjantow i sprzymierzencow. W konsekwencji w modelu ,,skandynawskim,, wystepuje bardzo umiarkowany poziom polaryzacji,gdyz glowne ugrupowania obu blokow staraja się zblizac ku centrum,szukajac tam partii dopelniajacych.
Dominacja podzialu socjoekonomicznego jest odpowiedzialna za powstanie ukladu dwubiegunowego.

51. Typologia systemów partyjnych wg Smith'a

Autor proponuje typologię opartą na dwóch kryteriach:

a) relatywnej wielkości głównych partii,

b) poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego.

Typologia Smitha służy analizie możliwych do sformowania - po odbytej elekcji - koalicji gabinetowych. W tym kontekście dywagacje dotyczące relatywnej wielkości (rozmiaru) partii związane są właśnie z kwestią formowania gabinetów. Rozważa się zatem liczbę partii niezbędną do powołania gabinetu, ewentualne warianty koalicji gabinetowych, które mogą powstać po odbytych wyborach parlamentarnych. Są to zatem studia czysto teoretyczne, biorące pod uwagę tylko kryterium rozmiaru partii i możliwych do powołania koalicji. Pomija się różnice programowe i ideologiczne. Z kolei w przypadku poziomu spójności społecznej i politycznej analizuje się możliwość zrealizowania wspomnianych kombinacji koalicyjnych z uwzględnieniem różnic programowych. W wyniku skrzyżowania obu zmiennych, autor wyróżnia trzy modele systemów partyjnych:

- system nierównowagi, w którym jedna partia lub koalicja kilku partii zdominowała proces formowania gabinetów. Partia ta (lub koalicja partii) uzyskuje status organizacji dominującej (zwierzchniej) i jest niezbędna do utworzenia gabinetu. Poza Wielką Brytanią i Irlandią nie często się zdarza —zdaniem G. Smitha— aby jedno ugrupowanie cieszyło się sporą większością. Wyjątkiem jest tu Norweska Partia Pracy (DNA), która do lat 60. posiadała większość w parlamencie. Podobną sytuację spotykamy w Austrii, gdzie w latach 70. socjaliści (SPÓ) dysonowali większością parlamentarną. Partia dominująca zdobywa regularnie znacznie więcej głosów niż pozostałe, a więc nie absolutną większość i dlatego formowanie gabinetu bez jej udział nie jest możliwe .

-system rozproszony — charakteryzuje się tym, iż w jego ramach istnieje kilka partii, z których żadna nie zdobywa decydującej przewagi, a kilka z nich (lub wszystkie) dysponują porównywalną ilością głosów zdobytych w wyborach. Ponadto, nie dochodzi między nimi do jawnej i wyraźnej polaryzacji. Reprezentują one różne aspekty spójnego systemu społecznego. Dystans ideologiczny pomiędzy partiami pozostaje na tyle umiarkowany, iż mogą powstać różne konfiguracje gabinetowe (znakomitym przykładem jest system holenderski do początku lat 90. W parlamencie obecnych było dziewięć partii, gdzie każde z dwóch wiodących ugrupowań dysponowało 1/3

głosów, a zakres koalicji możliwych do stworzenia był dosyć szeroki. W podobnej sytuacji znajdowały się inne kraje europejskie, jak np. Finlandia, Dania, Belgia, Szwajcaria, IV Republika Francuska);

-system równowagi, charakteryzujący się istnieniem jednego podziału socjopolitycznego (lub inaczej —jednej wyraźnej linii polaryzacji; który decyduje o pojawieniu się dwóch biegunów w ramach systemu partyjnego, reprezentowanych albo przez dwie partie albo też przez dwa bloki partii (układ bipolarny). Równowaga ta oznacza brak przewagi któregoś z bloków czy którejś z partii. System ten przejawia się w alternacji (wymianie) władzy. Oznacza to, iż jeśli jedna partia (blok partii) sprawuje władzę, to druga partia (blok partii) znajduje się w opozycji. Po jakimś czasie następuje zmiana. Partia (blok) będąca dotychczas w opozycji przejmuje ster władzy, a ugrupowanie rządzące przechodzi do opozycji. G. Smith podaje jako przykład Austrię oraz Niemcy do 1998 r. Co prawda w RFN istniała jeszcze trzecia partia, bez której nie można było sformować rządu, jednak alternacja władzy dotyczyła socjaldemokratów oraz chadeków, a zatem dwóch dużych partii. Według G. Smitha, w tej klasie systemu partyjnego dwie duże partie winny dysponować łącznie koło 90-procentowym poparciem wyborczym.

Zarówno system rozproszony, jak i system równowagi są odmianami systemu wielopartyjnego. Rozróżnienie między systemem równowagi a rozproszenia polega na tym, iż w przypadku rozproszenia występuje raczej silna reprezentacja partii centrowych, a w przypadku systemu równowagi są one względnie słabe lub w ogóle nieobecne

52. Typologia systemów partyjnych wg Sartoriego. Zasadnicze kryteria (zmienne)

G. Sartori, tworząc typologię systemów partyjnych, uwzględnił dwa podstawowe kryteria — liczbę partii rywalizujących w ramach narodowej przestrzeni politycznej oraz dystans ideologiczny pojawiający się między nimi. W oparciu o te dwa wymiary wyróżnił następujące typy rywalizacyinych systemów partyjnych:

a) system partyjny z partią predominującą,

b) system dwupartyjny,

c) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany

d) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany

System partyjny	Liczba bloków partii	Dystans ideologiczny	Model polaryzacji
Partii predominującej oraz system dwupartyjny	Układ bipolarny	Brak	dośrodkowa
Umiarkowanie spolaryzowany	Układ bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji (do 5 partii)	mały	dośrodkowa
Ekstremalnie spolaryzowany	Układ wielopolarny przy wysokiej polaryzacji (więcej niż 5 partii)	Duży	odśrodkowa

Ad.A). System partii predominującej. Pojawienie się tej kategorii jest do pewnego stopnia naruszeniem dość logicznego —w rozważaniach G. Sartoriego — założenia o związku między liczbą partii a mechanizmem funkcjonowania systemu. System partii predominującej nie jest związany z żadną konkretną liczbą partii. Może istnieć w układzie dwupartyjnym (np. w Irlandii Północnej w latach 1922-1972 oraz w Wielkiej Brytanii od 1979 r.), ale również w systemach umiarkowanie i ekstremalnie spolaryzowanych (np. w Norwegii do połowy lat sześćdziesiątych, w Irlandii w latach 1933-1948 czy 1957-1973). Jest to system oparty na dominacji jednej partii, zdobywającej dość „wygodną" większość w parlamencie, co umożliwia jej stworzenie gabinetu jednopartyjnego. G. Sartori wcale nie zakłada, iż partia dominująca musi zdobyć absolutną większość głosów. Uwzględnia on również i taką sytuację, gdy możliwe jest stworzenie stabilnych rządów mniejszościowych (jednopartyjne gabinety mniejszościowe, które występują np. w państwach skandynawskich). Dominacja jednej partii i stabilizacja systemu partii predominującej następuje wówczas, gdy trwa co najmniej przez okres funkcjonowania kolejnych czterech parlamentów (dodatkowa operacjonalizacja tej kategorii, czyli sposób mierzenia predominacji). Alternacja rządów jest możliwa, jednak następuje bardzo rzadko. Jest to więc system bardzo czuły na zmiany w zachowaniu elektoratu. Przesunięcie poparcia wyborczego i zachwianie równowagi parlamentarnej może oznaczać koniec ery predominacji. W każdym więc momencie możemy być świadkami zaniku tego systemu. Może bardziej prawidłowe byłoby stwierdzenie o przekształcaniu się systemu partii predominującej w układ dwupartyjny lub umiarkowanego czy ekstremalnego pluralizmu

Ad.B) B. System dwupartyjny. Kategoria ta jest identyczna z zawartą w typologii J. Blondela. Charakteryzuje się występowaniem dwóch silnych partii politycznych, reprezentujących opcję centrolewicową oraz centroprawicową, co konstytuuje układ bipolarny, z wyraźnymi tendencjami w kierunku utrzymania formuły rywalizacji dośrodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny. Doświadczenia brytyjskie wskazują jednak, iż może nastąpić, przynajmniej chwilowo, „wydłużenie" tego dystansu, jednakże przy zachowaniu tendencji dośrodkowych (pierwsza połowa lat osiemdziesiątych). Wytłumaczeniem tego procesu może być m.in. fakt, iż system ewoluował w kierunku układu predominującego.

Ad.C) C. System wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany. Biorąc pod uwagę format systemu, w jego skład powinno wchodzić „... coś około pięciu lub sześciu partii politycznych" (Sartori 1976, s. 132). Jednak w wielu systemach partyjnych, zwłaszcza w społeczeństwach sfragmentaryzowanych, format znacznie przekracza poziom założony przez G. Sartoriego, a mimo to rywalizacja przybiera formę umiarkowaną (np. w Holandii, Belgii czy Danii). Wynika z tego, iż nie można w sposób zbyt automatyczny interpretować powiązań między kategoriami formatu a mechanizmu, jak to sugeruje chociażby G. Sartori. Ta druga kategoria odgrywa więc kluczową rolę przy określeniu poziomu polaryzacji systemu partyjnego i rywalizacyjnych zachowań partii. Z reguły w ramach systemu umiarkowanie spolaryzowanego istnieją dwa pola rywalizacji. Dystans ideologiczny między partiami pozostaje relatywnie mały, co wydaje się efektem m.in. osiągnięcia konsensu społecznego co do legitymacji systemu politycznego. W układzie tym dominują tendencje dośrodkowe, co oznacza, iż główny nurt rywalizacji plasuje się na odcinku centrolewica-centroprawica. W konsekwencji systemy te przejawiają silną skłonność w kierunku adaptowania konsensualnego stylu uprawiania polityki. Współcześnie zdecydowaną większość systemów partyjnych w Europie Zachodniej trzeba zaliczyć do tej właśnie kategorii.

Ad.D) System wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany. Występuje w nim znaczny poziom fragmentaryzacji, co oznacza, iż poziom formatu znacznie przekracza liczbę pięciu lub sześciu partii. Przestrzeń ideologiczna systemu zostaje bardzo „rozciągnięta", a to głównie za sprawą występowania na obu skrzydłach relatywnie silnych wyborcze partii antysystemowych. W efekcie nie ma możliwości stosowania konsensualnego mechanizmu decyzyjnego, a dominuje układ konfrontacyjny. W układzie ekstremalnym istnieją więc trzy pola rywalizacji i przez to nabiera on cech wielopolarności. Dominują w nim tendencje odśrodkowe, co jest naturalną konsekwencją wysokiego poziomu polaryzacji, faktu fizycznego okupowania centrum przez partie prosystemowe oraz znacznej siły wyborczej ugrupowań antysystemowych. Dość często układowi ekstremalnie spolaryzowanemu towarzyszy zjawisko tzw. bilateralnej opozycji. Centrowe zorientowane partie mają monopol na tworzenie gabinetów, jednak muszą się liczyć z możliwością podjęcia przez partie antysystemowe wspólnej akcji prowadzącej do „parlamentarnego" obalenia rządu. Powstaje wówczas negatywna większość, zdolna do destrukcji, jednak nie jest ona w stanie przekształcić się w większość pozytywną, dającą gwarancję sformowania nowego rządu. Zasadniczy powód tego stanu rzeczy tkwi w ogromnym dystansie dzielącym obie skrajne partie antysystemowe. Obecnie w interesującym nas regionie nie występują systemy ekstremalnie spolaryzowane i jest to kategoria historyczna (np. systemy partyjne Republiki Weimarskiej czy IV Republiki we Francji, system włoski do połowy lat siedemdziesiątych czy nawet system grecki w okresie tranzycji demokratycznej).

2 zmienne

* liczba rywalizujących partii (format systemu partyjnego)

* dystans ideologiczny między partiami (mechanizm systemu partyjnego) - polaryzacja; gdy pola lewicowe i prawicowe systemu partyjnego dzieli duży dystans ideologiczny, czyli brakuje konsensusu co do podstawowych zasad gry politycznej, opinia publiczna reprezentuje przeróżne postawy ideologiczne i mamy do czynienia z systemem spolaryzowanym; intensywność konfliktu politycznego jest bardzo duża, a szansa osiągnięcia konsensusu - mała;

4elementowa typologia rywalizacyjnych demokratycznych systemów partyjnych

* SYSTEM PARTII PREDOMINUJĄCEJ - układ bipolarny, brak dystansu ideologicznego, model polaryzacji dośrodkowy

* SYSTEM DWUPARTYJNY - układ bipolarny, brak dystansu ideologicznego, model polaryzacji dośrodkowy

* 2 warianty systemu wielopartyjnego - SYSTEM UMIARKOWANIE SPOLARYZOWANY - układ bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, mały dystans ideologiczny, model polaryzacji dośrodkowy

- SYSTEM EKSTREMALNIE SPOLARYZOWANY - układ wielopolarny przy wysokiej fragmentaryzacji, duży dystans ideologiczny, model polaryzacji odśrodkowy

- BIPOLARNY/WIELOPOLARNY - wskazuje na liczbę centrów w jego ramach, wokół których toczy się rywalizacja polityczna; istotna jest rodzina ideologiczna partii, dyktująca zasady gry międzypartyjnej; bipolarny to system Wielkiej Brytanii - Partia Konserwatywna i Partia Pracy czy w systemach skandynawskich, gdzie centa są reprezentowane przez kilka partii

53. System partyjny ekstremalnie spolaryzowany jako odrębna kategoria koncepcji Sartoriego

• znaczny poziom fragmentaryzacji - więcej niż 5/6 partii

• przestrzeń ideologiczna systemu bardzo rozciągnięta (dzięki silnym wyborczo partiom antysystemowym na obu krańcach dystansu)

• nie ma możliwości stosowania konsensusu, układ konfrontacyjny

• więcej niż trzy pola rywalizacji

• tendencje odśrodkowe

• zjawisko bilateralnej opozycji - centrowo zorientowane partie mają monopol na tworzenie gabinetów, jednak muszą liczyć się z możliwością podjęcia przez partie antysystemowe wspólnej akcji parlamentarnego obalenia rządów

• dziś jest to już tylko kategoria historyczna - Rep. Weimarska /IV Rep. Francji

54. Sartoriańska kategoria systemu partii predominującej

• nie jest związany z żadną konkretną liczbą partii

• może istnieć w układzie dwupartyjnym (WB, Irlandia Północna), ale również w systemach umiarkowanie i ekstremalnie spolaryzowanych

• dominacja jednej partii, zdobywającej dość wygodną większość w parlamencie, co umożliwia stworzenie gabinetu jednopartyjnego

• partia nie musi zdobyć absolutnej większości głosów

• stabilizacja takiego systemu nastepuje, gdy trwa co najmniej przez okres funkcjonowania kolejnych czterech parlamentów

• system bardzo czuły na zmiany w zachowaniu elektoratu - przesunięcie poparcia wyborczego to koniec ery predominacji

55. Kategoria opozycji w systemach demokratycznych- opozycja społeczna a polityczna

DEF: Ugrupowanie polityczne, w tym również partie, które w mniej lub bardziej zorganizowany sposób, wykorzystując zarówno konstytucyjne, dopuszczalne jak i pozakonstytucyjne metody prowadzenia rywalizacji politycznej dążą do przejęcia lub zmiany władzy państwowej<leksykon>

Opozycja polityczna jawi się przede wszystkim jako instytucja reżimu politycznego, której zasadniczą funkcją staje się w ostatecznym rozrachunku umożliwienie partiom politycznym udziału w miarę regularnej alternacji władzy.

Jest to instytucja polityczna, układ powiązań strukturalnych i funkcjonalnych istniejący w ramach konkretnego reżimu politycznego, wykorzystywany i kreowany przez partie polityczne w kontekście dominującego wzorca rywalizacyjnych powiązań międzypartyjnych, jako wyraz ich dążenia do przejęcia i zmiany władzy

Instytucję opozycji politycznej konstytuują przede wszystkim normy polityczne, np. konwenanse konstytucyjne, obyczaje parlamentarne, wzorce zachowań rywalizacyjnych czy kooperacyjnych, zasady międzypartyjnych powiązań, choć szereg norm i regulacji prawnych determinuje kontekst systemowy w jakim opozycja funkcjonuje. Zwrócenie uwagi na dość zróżnicowany charakter czynników determinujących naturę opozycji politycznej pozwala na potraktowanie jej jako kategorii przede wszystkim sytuacyjnej. ”Organizacyjna " płaszczyzna interpretacji kategorii „opozycja polityczna" i traktowanie jej jako koniecznego uzupełnienia - dla działań rządzących - w mechanizmie sprawowania władzy, nie wyklucza uwzględnienia innej płaszczyzny — „merytorycznej". Określenie jest może mylące, ale chodzi o fakt, iż opozycję polityczną można interpretować jako bardziej lub mniej spójną alternatywę programową dla wyborców. Można postawić wstępną hipotezę, iż „organizacyjny" aspekt interpretowania roli opozycji politycznej wysuwa się na plan pierwszy, a aspekt „merytoryczny" schodzi na plan dalszy. Herbut ogranicza zakres przedmiotowy kategorii opozycja polityczna do sfery potencjalnej alternacji władzy. W ten sposób istnienie opozycji politycznej zostaje ściśle związane z obszarem, w którym ujawniają się relacje między rządzącymi a podmiotami aspirującymi do uzyskania takiego statusu. Konsekwencją przyjęcia tego założenia staje się m. in. ograniczenie rozważań zasadniczo do areny parlamentarne - gabinetowej, z uwzględnieniem pewnych implikacji, które ona wywołuje w innych sferach relacji władczych (np. rynek przetargów korporacyjnych czy grup interesu, zjawisko patronażu). Należy jednak pamiętać, iż alternacja władzy jest produktem finalnym działań opozycji (choć nie tylko) i dlatego w rozważaniach należy wziąć pod uwagę również kontekst strukturalny i funkcjonalny, wpływający na charakter przetargów w ramach areny parlamentarno -gabinetowej. Warto - w świetle dotychczasowych uwag - zwrócić uwagę na parlament i jego organizację jako istotny czynnik instytucjonalny, wpływający na relacje rząd - opozycja. Parlament można postrzegać jako instrument służący integracji opozycji chociażby dlatego, iż oferuje partiom wykluczonym z gabinetu możliwość ciągłej obecności (partycypacji) na. scenie politycznej. Jednak natura tej integracji może być bardzo różna. W demokracjach większościowych i dwupartyjnych ma ona jedynie symboliczny charakter i oznacza, iż opozycja dysponuje jedynie potencjalną szansą przejęcia władzy w przyszłości, co wcale nie przekłada się na uzyskanie realnego wpływu na treść bieżących decyzji politycznych. Z kolei, jeżeli struktura parlamentu przybiera charakter policentryczny, co oznacza, iż w jego ramach zostają ukształtowane autonomiczne wobec egzekutywy ośrodki decyzyjne, to integracja opozycji politycznej może przybrać -jak to określa M. Cotta - charakter substancjonamy.

Opozycję polityczną na zasadzie symetrii tworzą, podobnie jak rząd, partie polityczne. Wynika to przede wszystkim z partyjnej logiki współczesnych demokracji wyborczych. Opozycja polityczna, przynajmniej w niektórych państwach, może być traktowana jako bardzo istotny zasób polityczny w kontekście stosowanych przez partie polityczne strategii powiązań kooperacyjnych, jako metody tworzenia polityki publicznej.

ugrupowanie polityczne, w tym również partie polityczne, które w mniej lub bardziej zorganizowany sposób (wykorzystując zarówno konstytucyjnie dopuszczalne, jak i niekonwencjonalne - pozakonstytucyjne metody prowadzenia rywalizacji politycznej) dążą do przejęcia lub zmiany władzy państwowej

może mieć różne formy, ze względu na cel czy metody

formalna polityczna instytucja - opozycja parlamentarna - OPOZYCJA POLITYCZNA

* o doniosłości politycznej partii i ewentualnej alternacji władzy decyduje konfrontacja na arenie parlamentarnej

*Wielka Brytania - opozycja ma jednorodny i spójny charakter

* podobny charakter ma opozycja polityczna w demokracjach, w których występują dwa wyraźne bloki ideologiczne partii (np. socjalistyczny i niesocjalistyczny w państwach skandynawskich), a znaczny poziom polaryzacji programowej wymusza scenariusz koalicji blokowych

* gabinet cieni dla np. rządzących partii socjaldemokratycznych konstytuują ugrupowania centro-lewicowe

* w systemach wielopartyjnych wielość partii i możliwych układów koalicyjnych powoduje, że opozycja nabiera bardzo płynnego charakteru, staje się raczej kategorią sytuacyjną, co oznacza, że wiele różnych czynników może mieć wpływ na jej aktualny charakter i skład

*niektóre partie mogą celowo unikać kojarzenia z opozycją

* opozycja parlamentarna - prosystemowa, reprezentowana wyłącznie przez ustabilizowane partie polityczne

OPOZYCJA SPOŁECZNA - opozycja obejmująca wszelkiego rodzaju działania społeczne manifestujące, w mniej lub bardziej bezpośredni sposób, niezadowolenie czy wręcz wrogość wobec władzy państwowej

* nie jest to instytucja polityczna

* nie musi, choć może, przejawiać się na arenie politycznej

* niektóre z form aktywności mogą przybrać antysystemowy charakter - ekstremizm polityczny

* partie tworzące parlamentarną opozycję mogą być związane z przejawami niezadowolenia czy protestu społecznego (fenomen Nowej Polityki)

*ekstremalny rodzaj to tzw. anomiczny prostest - nieustrukturyzowany, często przypadkowy, spontaniczny sposób wyrażania niezadowolenia społecznego, przybierający formę konfrontacji siłowej - zamieszki uliczne

na charakter opozycji, styl i intensywność zachowań opozycyjnych ma wpływa ideologiczna i programowa tożsamość partii politycznej

kilak typów opozycji w zależności od celów programowych partii

* OPOZYCJA PROSYSTEMOWA - gdy rywalizujące partie akceptują obowiązujące zasady gry politycznej, a postulaty programowe opozycji reprezentują alternatywną, ale demokratyczną opcję rozwoju społecznego; partie znajdują się w opozycji, bo taki był tymczasowy werdykt elektoratu, nie podważają legitymacji systemu politycznego

->OPOZYCJA RADYKALNA - partie dążą do przeprowadzenia fundamentalnych zmian w systemie politycznym, ich celem jest jego transformacja, jednak liderzy polityczni uważają, że osiągnięcie tego jest możliwe przy wykorzystaniu istniejącego liberalno-demokratycznego reżimu politycznego, bez naruszanie instytucji, procedur i wartości; chodzi o fundamentalne zmiany przeprowadzane w pokojowy sposób;

* OPOZYCJA TRANSFORMACYJNA, ANTYSYSTEMOWA - partie dążą do fundamentalnych zmian, przy czym liderzy uważają, że istniejące instytucje są nieprzydatne do osiągnięcia celu; partie podważają legitymację istniejącego systemu politycznego

56. Charakter opozycji politycznej w zamkniętej strukturze rywalizacji (przypadek brytyjski i szwajcarski)

Zamknięty typ rywalizacji charakteryzuje się „całkowitą” wymianą rządzących partii politycznych (bądź partii politycznej), które zastępują ugrupowania opozycyjne (bądź tylko jedno) względnie brakiem alternacji władzy, ograniczeniem liczby partii politycznych bezpośrednio uczestniczących w walce o władzę oraz stabilizacją wzorów tworzenia gabinetów.

Klasycznym przykładem zamkniętej struktury rywalizacji są systemy dwupartyjne, a precyzyjniej rzecz ujmując, różnorodne ich formy budowane w oparciu o dwupartyjny i bipolarny zarazem układ rywalizacji politycznej. Jedna z dwóch dużych partii politycznych, po zwycięstwie w wyborach, przejmuje władzę, zaś pokonani tworzą lojalną, parlamentarną opozycję. W systemie tym, to elektorat w sposób bezpośredni decyduje o rozdziale ról, a nie przetargi partyjne prowadzone po wyborach. Alternacja władzy pomiędzy dwiema partiami przybiera więc charakter „całkowity" (jedna partia zastępuje drugą), a pozostałe ugrupowania nie mają możliwości ingerowania w relacje między rządzącymi a opozycją. Stosując kategorię R. Dahia, obserwujemy więc zjawisko koncentracji opozycji skoro zostaje ona skupiona w rękach jednej organizacji - monopol opozycji4. Układ rywalizacyjnych powiązań w parlamencie wywołuje określone konsekwencje, jeśli chodzi o styl działania opozycji oraz zakres i siłę oddziaływania. Partia rządząca dysponuje absolutną i skoncentrowaną większością w parlamencie co oznacza, iż opozycja może jedynie liczyć na zdobywanie poparcia opinii publicznej dla przedstawianych przez nią kwestii problemowych i kandydatów. Żywiąc przy tym nadzieję, iż da to wymierne efekty w zbliżających się wyborach. Opozycja polityczna nie może raczej traktować parlamentu jako forum, na którym następuje rozgrywka polityczna i konfrontacja opinii jako sposób wpływania na wynik debat politycznych. W systemach dwupartyjnych (np. w Wielkiej Brytanii) opozycja zachowuje więc wyraźną „organizacyjną" odrębność w warunkach dominacji schematu polityki konfrontacyjnej, w którym 10 parlament - jako forum zetknięcia się dwóch alternatywnych opcji - stanowi tylko jedną z kilku płaszczyzn umożliwiających otwarcie procesu alternacji władzy. Duży wpływ na zjawisko koncentracji opozycji (a więc i koncentracji partii rządzącej) ma fakt istnienia dobrze zorganizowanych i spójnych wewnętrznie ugrupowań. Tak jest np. w Wielkiej Brytanii.

Za swoistą wersję struktury zamkniętej należy uznać przypadek, gdy nie mamy do czynienia z alternacją władzy, z różnych zresztą powodów, i dominuje jedna konkretna formuła w tworzeniu gabinetu choć w warunkach rywalizacji wielopartyjnej. W Szwajcarii od 1959r. tworzone są czteropartyjne gabinety koalicyjne, w których skład wchodzą zawsze te same partie polityczne, i to bez względu na osiągane przez nie wyniki wyborcze. Zjawisko koncentracji istnieje więc po stronie ekipy rządzącej, ale nie jest to cecha opozycji. Pozostaje ona sfrasmentaryzowana, zarówno jeżeli chodzi o liczbę partii, jak i poziom polaryzacji opinii i interesów, i przeto - amorficzna - niezdolna do pozytywnej współpracy. Może ona wykorzystać parlament jako sposób krytykowania polityki rządzących, lecz znacznie bardziej efektywne w tym względzie stają się pozaparlamentarne instrumenty oddziaływania. Przykładem mogą być instytucje demokracji bezpośredniej oraz sposób wywierania presji poprzez grupy interesu na treść decyzji politycznych w ramach strategii korporacyjnych. Strategie korporacyjne, charakterystyczne zresztą nie tylko dla Szwajcarii, stwarzają dla opozycji „partyjnej" możliwość wykorzystania dodatkowej areny politycznej jako płaszczyzny dla działań kooperacyjnych czy nawet konfrontacyjnych. W takiej jednak sytuacji, kategoria „opozycja polityczna" winna być interpretowana w sposób szeroki, z uwzględnieniem zarówno elementu opinii publicznej, jak i partycypacji obywatelskiej. Jest to zresztą jedyny sposób uczynienia opozycji widoczną w rozgrywkach politycznych, choć zostaje ona pozbawioną udziału w alternacji władzy.

57. Charakter opozycji politycznej w otwartej strukturze rywalizacji (przypadek krajów skandynawskich oraz belgijskich).

W otwartej strukturze możemy mieć do czynienia tylko z częściową wymianą partii formujących gabinet, otwartością przetargów gabinetowych dla wielu partii politycznych oraz znacznym poziomem innowacyjności, jeżeli chodzi o konfiguracje rządowe.

Otwarty typ rywalizacji występuje w systemach partyjnych zaliczanych do modelu „Beneluksu" (np. w Belgii i Holandii) oraz do modelu „skandynawskiego". Zjawisko częściowej wymiany partii rządzących oraz otwarcie procesu przetargów koalicyjnych dla zdecydowanej większości ugrupowań parlamentarnych, to czynniki które powodują wzrost liczby alternatywnych konfiguracji gabinetowych, a regułą staje się tworzenie szerokich wspierających porozumień parlamentarnych. Opozycja polityczna uczestniczy w procesie podejmowania decyzji, i to nie koniecznie tylko na forum parlamentu, choć akurat ten scenariusz znacznie częściej ujawnia się w modelu „skandynawskim" niż „Beneluksu". W Belgii proces tworzenia koalicji gabinetowych został zdominowany przez partie chadeckie i socjalistyczne (flamandzkie i walońskie), jednak zwłaszcza te pierwsze decydowały się na współpracę z ugrupowaniami liberalnymi. W gabinetach uczestniczyły dość często partie typowo regionalne (np. w latach siedemdziesiątych). Trzon gabinetów stanowiły, przynajmniej do wyborów w 1999r., ugrupowania chadeckie. W efekcie, płynny pozostawał skład zarówno gabinetów, jak i opozycji politycznej. Opozycja charakteryzowała się raczej znacznym poziomem rozproszenia co zostało wzmocnione przez zjawisko regionalizacji systemu partyjnego. W dodatku, poziom polaryzacji opozycji politycznej rósł w miarę jak wzrastało poparcie wyborcze dla partii dalekiej prawicy. Partie liberalne prezentowały raczej oblicze konserwatywne, ale i one wykluczały możliwość współpracy z największą z partii ultraprawicowych, Blokiem Flamandzkim (VB). Relewancja partii opozycyjnych okazała się więc zróżnicowana zwłaszcza, jeżeli chodzi o potencjał koalicyjny i perspektywę wzięcia udziału w alternacji władzy. Wybory w 1999r. spowodowały jeszcze większe otwarcie, jeżeli chodzi o dostęp kolejnych partii do stanowisk rządowych. W skład gabinetu koalicyjnego weszły po raz pierwszy obie partie ekologiczne, a jego zasadniczym trzonem stał się dość nieortodoksyjny układ powiązań między partiami liberalnymi i socjalistycznymi. Poza gabinetem znalazły się po raz pierwszy od 1954r. partie chadeckie. Jeżeli ta innowacyjność konfiguracji gabinetowych zostanie utrzymana, to instytucja opozycji utraci swój systemowy charakter, stając się jedynie wyrazem koniunkturalnych zawirowań politycznych. Oczywiście pod warunkiem, iż partie dalekiej prawicy nie będą powiększały swych zdobyczy wyborczych.

W „skandynawskim" modelu systemu partyjnego nie mamy do czynienia z takim poziomem innowacyjności formuł gabinetowych, jak w Belgii czy Holandii, lecz mimo to opozycja polityczna stanowi integralny element przetargów problemowych zarówno na arenie parlamentarnej, jak poza nią. Wewnątrzblokowa metoda tworzenia gabinetów (czy też koalicji parlamentarnych) wciąż jest silnie zaznaczona, zwłaszcza w Norwegii i Szwecji, a partie polityczne starają się - przynajmniej na zewnątrz, w trakcie wyborów - stosować strategie polaryzacyjne. Jednak dominujący konsens programowy czyni przetargi parlamentarno-gabinetowe absolutnie dośrodkowymi. Niejednokrotnie powstaje kartel partii ustabilizowanych w parlamencie jako przeciwwaga dla opozycji kreowanej w społeczeństwie. Konsensualne i korporacyjne strategie jako sposób strukturyzacji polityki stanowią zasadniczy kontekst, w którym następuje zjawisko „znikającej opozycji". Jeżeli przyjmiemy, iż jedną z zasadniczych właściwości instytucji opozycji politycznej jest kreowanie alternatywnej dla rządowej, opcji programowej jako punktu orientacyjnego dla wyborców, to w przypadku państw skandynawskich już od dawna nie wypełnia ona tej roli bądź tylko w ograniczonym zakresie. Jednym z symptomów tego procesu stało się bardzo powszechne w tym regionie tworzenie gabinetów mniejszościowych (Jednopartyjnych i koalicyjnych). Bardzo dużą rolę w procesie integracji opozycji politycznej w państwach skandynawskich odgrywają parlamenty; których wewnętrzna struktura i charakter stosowanych procedur przekonują, iż mamy do czynienia z układami policentrycznymi. K. Ström, rozważając problem wpływu struktury i procedur parlamentarnych na potencjalną relewancję opozycji politycznej, wskazał na pięć zmiennych: liczbę komisji stałych, zakres ich specjalizacji, pokrywanie się zakresu działania komisji z aktywnością ministerstw, liczbę zadań wyznaczonych komisji oraz metodę obsadzania stanowiska przewodniczącego komisji. Układ silnych i zdecentralizowanych komisji, „merytorycznie" powiązanych z działalnością departamentów rządowych, na czele których niejednokrotnie stoją politycy z partii opozycyjnych, daje opozycji możliwość efektywnego wpływania na treść przygotowywanych projektów decyzji.

1

cel

P

s

Partia Wyborcza(PW)

P

s

Partia Wyborcza(PW)

---