Środowisko wychowawcze i jego komponenty
Spośród istniejących definicji środowiska wychowawczego najbardziej użyteczną wydaje się definicja Floriana Znanieckiego. Mówi on, że środowisko wychowawcze jest to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla osobnika mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu. Środowisko to obejmuje wszystkie osoby i grupy społeczne z którymi powinien lub ma prawo się stykać tzn. pozostawiać z nimi w okresie swojego przygotowania na członka grupy. Inaczej mówiąc, środowisko to ma wywierać na jednostkę jakiś wpływ.
Rozpatrując środowisko wychowawcze należy wymieniać instytucje wychowawcze. Są o: rodzina, grupy rówieśnicze, sąsiedztwa i społeczność lokalna oraz szkoły.
1. Rodzina.
Rodzina stanowi pierwsze i podstawowe środowisko dziecka, w którym rozpoczyna się i przebiega główny nurt kształtowania jego osobowości. Ogromną rolę w tym procesie odgrywają więzi uczuciowe między rodzicami i dziećmi. w środowisku rodzinnym dziecko poznaje wartości moralne, ucząc się odróżniania dobra od zła, przyswajają sobie wartości estetyczne. w rodzinie dzieci przeżywają wspólnie radości i smutki wraz z rodzicami i rodzeństwem.
Już Platon widział w rodzinie podstawową komórkę życia społecznego i główną instytucje wychowawczą. w procesie rozwoju społecznego dokonały się duże przeobrażenia w społecznej funkcji rodziny. Przeobrażenia te to miedzy innymi zmiana wielkości rodziny, ukształtowanie się tzw. „ małej rodziny” , opartego na związkach bezpośredniego pokrewieństwa. Zmieniła się też jej rola w procesie nauczania i wychowania młodej generacji. w okresie feudalizmu cały proces przygotowania do życia odbywał się w rodzinie.
Wraz z dokonującymi się zmianami rodzina utraciła szereg tradycyjnych atrybutów, zachowała jednak swe podstawowe cechy: rodzina składała się z osobników połączonych związkami krwi, małżeństwem, adopcją, członkowie zamieszkują pod jednym dachem, występuje wewnętrzny podział ról, utrzymanie i wychowanie dzieci.
Rola rodziny jako środowiska wychowawczego nie ogranicza się do wczesnych lat dziecka, trwa aż do osiągnięcia samodzielności, zdobycia wykształcenia i przysposobienia do zawodu, co następuje około 20 roku życia.
Szczególne zadania wychowawcze spadają na rodziny w czasach dzisiejszych. Powinna ona chronić dorastające pokolenie przed zbyt brutalnym zetknięciem się z rzeczywistością.
W okresie dorastania rodzina ma stanowić oparcie w rozwiązywaniu konfliktów psychicznych, ma wprowadzić młodzież w skomplikowane zjawiska współczesnego życia społecznego.
Aby rodzina mogła skutecznie realizować swoje zadania musi spełnić pewne warunki.
Rodzina musi posiadać podstawowe zasoby materialne, niezbędne dla zaspokojenia potrzeb biologicznych, rozwojowych i wychowawczych dziecka. Rodzice powinni posiadać pracę. Dzięki niej w świadomości dzieci kształtuje się poszanowanie pracy jako źródła aktywności i ekonomicznych wartości.
Poziom kulturalno - społeczny i umiejętności wychowawcze rodziców. Stwarzają one bodźce bezpośredni promieniujące na dzieci. Ważne jest także pożycie rodziców. Należy unikać tu rozkładu lub rozbicia rodziny. W czasach obecnych wysunął się pogląd, iż rodzina sama nie może wypełnić swych funkcji i powinna ściśle współpracować ze szkołą. Należy organizować zebrania wychowawców z rodzicami, informować o przebiegu nauki ucznia, powoływać komitety rodzicielskie przy zakładach.
2. Grupy rówieśnicze.
Grupy rówieśnicze stanowią naturalną formę życia dzieci i młodzieży, wyrażają ich dążenia do działania i samodzielności, Są to grupy samorzutne.
Grupy rówieśnicze pełnią dwojaką funkcje:
a/ młodzież wyraża w nich to, czego się nauczyła uczestnicząc w życiu dorosłych,
b/ przez udział w grupach młodzież rozwija samodzielne dążenia i realizuje cele.
Interesujące są cechy grup. Są to: podobieństwa składu osobowego i ustroju grupy, prosta organizacja grupy związana z małą jej liczebnością. Charakterystyczny jest również wiek, motywacja uczestnictwa w grupie. Ważne w grupie są też cele. Można wyróżnić dwa rodzaje celów:
wspólne - są one indywidualne, ale osiągane wspólnie,
zespołowe - dla ich osiągnięcia wymagam jest działalność zespołowa całej grupy.
Cel grupy związany jest z motywacją członków grupy do uczestnictwa w niej.
W każdej grupie jednostka pełni określone cele społeczne.
Struktura grupy ma charakter hierarchiczny. Oznacza to, że osoby na wyższych szczeblach hierarchii maja większy wpływ na stosunki wewnętrzne, większą możliwość sprawowania kontroli. Cieszą się więc one dużym autorytetem, popularnością oraz uznaniem.
W miarę swego rozwoju dziecko zaspokaja coraz więcej potrzeb wśród grupy rówieśniczej. Najpierw są to potrzeby dotyczące znalezienia partnerów do zabawy, potem wspólnego uprawiania zajęć i pragnienia przeżyć, możliwych jedynie w grupie, z czasem dołącza do tego potrzeba bezpieczeństwa, które daje przynależność do grupy. Im więcej i im ważniejsze potrzeby spodziewa się dziecko zaspokoić w danej grupie, tym silniej wpływa na jego kształtowanie psychiki.
Grupa rówieśnicza, w zależności od pozycji danego członka, może pobudzić jego rozwój społeczny, kształtuje uczucia społeczne, zainteresowania i potrzeby. Poprzez uczestnictwo w niej jednostka zdobywa informacje i wiedzę o otoczeniu, i świecie społecznym. Grupa wpaja pogląd na świat i życie społeczne, wyjaśnia istotę zjawisk i procesów społecznych. Kształtuje też pogląd na inne grupy i zbiorowości, wskazuje na zajmowane przez nie miejsce, kształtuje podstawy identyfikacji z grupą. Kształtowana jest też umiejętność nawiązania kontaktów, wzbogaca się stosunki społeczne, w jakie wchodzi jednostka. Ustalanie i wpajanie bowiem norm i wartości należy również do podstawowych funkcji grupy rówieśniczej.
3. Środowisko lokalne.
Środowisko lokalne jest to gromada ludzi żyjących na małej powierzchni, przestrzeni, wyznaczającej wspólny sposób życia. Środowisko lokalne może obejmować wieś, gminę, małe miasteczka, dzielnicę dużego miasta o wyraźnych cechach zróżnicowania regionalnego. Jest to środowisko, w którym skupia się większość stosunków między zamieszkującymi go osobami.
Dzisiejsze środowisko lokalne różni się pod wieloma względami od tradycyjnego. Cechami środowiska tradycyjnego były: małe rozmiary, względna izolacja od świata, daleka samowystarczalność, znaczna jednorodność majątkowa, zawodowa, etniczna, identyczność tradycji, wierzeń i przyzwyczajeń.
Ten typ środowiska należy dzisiaj do przeszłości. Nastąpiła eksplozja przemieszczeń społecznych, rozwój środków lokomocji i technicznych środków upowszechniania kultury. Jednostki zamieszkujące określone terytoria izolują się od otoczenia, przynależą do niego tylko formalnie poprzez miejsce zamieszkania, faktycznie uczestniczą w życiu środowisk zawodowych, społecznych oddalonych od terenu zamieszkania Teren zamieszkania przestał być środowiskiem życia.
Współcześnie więzi sąsiedzkie wśród dorosłych stają się ograniczone. Najbliższe środowisko życia jest jedynie terenem zamieszkania, a nie społecznych kontaktów.
Inaczej wygląda to wśród dzieci i młodzieży, którzy zawsze znajdują wspólny język, łączą ich wspólne sprawy i zainteresowania, wykazują dużą podatność na wpływ otoczenia.
Lokalne środowisko wychowawcze to inaczej zespół czynników warunkujących aktywność dzieci i młodzieży na terenie ich zamieszkania, poza domem i szkołą, jest to więc fakt obiektywny.
Literatura:
R. Wroczyński „ Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”
PWN Warszawa 1966
A Radziewicz Winnicki „ Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku” Katowice 1992
A Kamiński „ Funkcje pedagogiki społecznej”
PWN Warszawa 1982