SPIS TREŚCI:
ROLA RODZINY I JEJ OPIEKI NAD DZIECKIEM… str. 2
POWIATOWE CENTRUM POMOCY RODZINIE - CHARAKTERYSTYKA
I ZADANIA ISTYTUCJI… str. 3
RODZINY ZASTĘPCZE… str. 4
4. POTRZEBY OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE.
ROLA I CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZYCH Z TERENU POWIATU… str. 6
Rodzinny Dom Dziecka w Widaczu… str. 8
Dom Dziecka im. Janusza Korczaka w Długiem… str. 8
Rodzinny Dom Dziecka w Targowiskach… str. 8
Katolicka Placówka Wychowawcza „Nasz Dom” w Miejscu Piastowym… str. 9
Rodzinny Dom Dziecka w Głowience… str. 9
5. DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ… str. 9
Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci w Iwoniczu… str. 10
Dom Pomocy Społecznej Zakonu Bonifratrów w Iwoniczu… str. 10
6. ŚRODOWISKOWE DOMY SAMOPOMOCY… str. 11
Środowiskowy Dom Samopomocy w Potoku… str. 11
Środowiskowy Dom Samopomocy w Rymanowie… str. 12
7. WARSZTAT TERAPII ZAJĘCIOWEJ… str. 13
Warsztat Terapii Zajęciowej w Rymanowie… str. 13
8. ZAKŁAD AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ… str. 14
Zakład Aktywności Zawodowej w Rymanowie Zdroju… str. 14
9. STOWARZYSZENIA… str. 15
Podkarpackie Stowarzyszenie Rodzicielstwa Zastępczego
„Wielkie Serce”… str. 15
10. BIBLIOGRAFIA… str. 18
1. ROLA RODZINY I JEJ OPIEKI NAD DZIECKIEM.
W rozwoju historycznym opieka i pomaganie innym stało się społeczną działalnością wyrosłą z wrażliwości na krzywdę, wydarzenia losowe, z altruizmu i chrześcijańskiego miłosierdzia. Początkowo pomoc i opieka miały charakter indywidualny, z biegiem czasu powstawały instytucjonalne formy opieki (schroniska, sierocińce, ochronki). Rozwijały się struktury opieki społecznej obejmujące nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Rzeczywistość wskazuje na potrzebę rozszerzenia pedagogiki opiekuńczej o pomoc i opiekę socjalną.
W okresie przemian ustrojowych uległa zmianie rola państwa, które z opiekuńczego staje się państwem udzielającym pomocy socjalnej najbardziej potrzebującym. Rozwijają się państwowe struktury opieki socjalnej, zwane opieką społeczną. 1
Dziecko dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. Dzieci pozbawione czasowo lub na stałe swego środowiska rodzinnego oraz te, które ze względu na swoje dobro nie mogą pozostawać w tym środowisku, mają prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Taka opieka może oznaczać adopcję, polegać na umieszczeniu w rodzinie zastępczej lub, gdy jest to niezbędne, w odpowiedniej instytucji. Przy wyborze rozwiązań należy uwzględniać zachowanie ciągłości w wychowaniu dziecka oraz poszanowanie jego tożsamości. Dziecko odseparowane od rodziców ma prawo do utrzymywania regularnych osobistych i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców,
z wyjątkiem przypadków, gdy jest to sprzeczne z najlepiej pojętym interesem dziecka. 2
Rodzina jest pierwszym i podstawowym miejscem, w którym dochodzi do wzrastania
i tworzenia się osobowości młodego człowieka. Prawidłowo funkcjonującej rodziny nie da zastąpić się działalnością innych instytucji, które odpowiadałyby za ukształtowanie
i wychowanie młodego człowieka. Rolą społeczeństwa i instytucji publicznych, organizacji pozarządowych jest prowadzenie szeroko zakrojonych działań, które mogłyby wspierać rodzinę. Obecnie instytucja rodziny jest poddana wielorakim zagrożeniom między innymi takimi jak: bezrobocie, spadek dochodów ludności, brak poczucia bezpieczeństwa socjalnego, poczucie osamotnienia. Pozostawienie rodzin bez fachowego wsparcia i różnorodnej pomocy specjalistycznej spowoduje wzrost zjawiska dalszej degradacji rodzin i skutkować będzie różnymi konsekwencjami, którymi najbardziej zagrożone są dzieci.
1 Badora S., Czeredecka B., Marzec D. Rodzina i formy jej wspomagania, Kraków 2001, s. 105
2 Konwencja o Prawach Dziecka. Dz. U. 1991 nr 120.
2. POWIATOWE CENTRUM POMOCY RODZINIE - CHARAKTERYSTYKA I ZADANIA ISTYTUCJI.
Powołanie do życia Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie wiąże się
z przeprowadzoną w naszym kraju decentralizacją. Wraz z powstaniem struktury powiatowej wszystkie działania związane ze wspomaganiem i wspieraniem rodziny przejęły właśnie te instytucje. Powiatowe Centrum Pomocy Rodziny usytuowane jest w strukturze pomocy społecznej i od 1 stycznia 1999 roku realizuje zadania własne i z zakresu administracji rządowej realizowane przez powiat. W założeniach reformy mają to być ośrodki kreowania lokalnych systemów opieki.
Funkcjonowanie Centrów polega na dostrzeganiu i diagnozowaniu istotnych problemów miejscowego środowiska oraz znajdowaniu instrumentów i sposobów przeciwdziałania
zagrożeniom i rozwiązywaniu sytuacji trudnych. Nie ulega wątpliwości, że rodzina stanowi najbardziej pierwotnym typem działalności ludzkiej w stosunku do potomstwa, zarówno w jej historycznym, jak i jednostkowym aspekcie. To właśnie w środowisku rodzinnym zaczynały się i nadal zaczynają biografie człowieka. Rodzina towarzyszy też człowiekowi przez całe jego dorosłe życie, wywierając istotny wpływ na zachowanie się jednostek, ich stosunek do innych osób, świata wartości, systemu norm i wzorców postępowania. 3
W naszym środowisku lokalnym za pośrednictwem Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie wykonywane są następujące zadania z zakresu pomocy społecznej:
pomoc w integracji ze środowiskiem osób mających trudności w przystosowaniu się do życia, młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo - wychowawcze typu rodzinnego i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno - wychowawcze, mających braki w przystosowaniu się;
organizowanie i prowadzenie specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego dla rodzin naturalnych i zastępczych, a także terapii rodzinnej;
prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej;
udzielanie informacji klientom pomocy społecznej o prawach i uprawnieniach;
szkolenie i doskonalenie zawodowe kadr pomocy społecznej z terenu powiatu;
3 Badora S., Czeredecka B., Marzec D., Rodzina i formy jej wspomagania, Kraków 2001, s. 24
doradztwo metodyczne dla kierowników i pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej z terenu powiatu;
organizowanie opieki w rodzinach zastępczych, udzielanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci;
pomoc osobom mającym trudności w integracji ze środowiskiem, które otrzymały status uchodźcy;
zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców w placówkach opiekuńczo - wychowawczych;
prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób;
pokrywanie kosztów utrzymania dzieci z terenu powiatu, umieszczonych
w placówkach opiekuńczo - wychowawczych i w rodzinach zastępczych, również na terenie innego powiatu;
prowadzenie mieszkań chronionych dla osób z terenu więcej niż jednej gminy oraz powiatowych ośrodków wsparcia;
przyznawanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki osobom opuszczającym placówki opiekuńczo - wychowawcze typu rodzinnego
i socjalizacyjnego, domy pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, rodziny zastępcze oraz schroniska dla nieletnich, zakłady poprawcze, specjalne ośrodki szkolno - wychowawcze lub młodzieżowe ośrodki wychowawcze, mających braki
w przystosowaniu się;
działalność na rzecz osób niepełnosprawnych z zakresu rehabilitacji zawodowej
i społecznej.
3. RODZINY ZASTĘPCZE
Rodzina stwarza bytowe warunki egzystencji jej członków oraz umożliwia zaspokojenie ich podstawowych potrzeb biologicznych. Wywiera również wpływ na rozwój umysłowy, społeczny, moralny dzieci i młodzieży, kształtowanie się ich osobowości, internalizację określonych wartości i norm postępowania. 4
4 Skorny Zbigniew, Psychologia wychowawcza dla nauczycieli, Warszawa 1987, s. 31
Rodzina zastępcza sensu largo, oznacza każdą formę opieki, przez którą zapewnia się potrzebującemu warunki ogniska domowego i to zarówno w gronie dalszych stopniem krewnych (poza rodzicami biologicznymi) lub rodzinie obcej, czy nawet u osoby samotnej, jak też w ramach organizacyjnych instytucji społecznej lub zakładu publicznego. Rodzina sensu stricte jest formą całkowitej, okresowej opieki nad dzieckiem osieroconym lub z innych przyczyn pozbawionym właściwej opieki rodziców generacyjnych. Powstaje wtedy, gdy małżeństwo lub osoba nie pozostająca w związku małżeńskim bierze na wychowanie nie więcej jak troje dzieci, przy czym między tymi osobami a dziećmi nie powstają takie same skutki prawne jak przy adopcji. 5
Rodziny zastępcze mają w Polsce długoletnią tradycję. W dawnych latach przyjmowanie do rodziny dzieci osamotnionych, głównie sierot naturalnych, miało charakter spontaniczny - z odruchu serca lub z poczucia powinności opiekuńczych, formułowanych kodeksach moralnych różnych wyznań. Opiekę nad sierotami podejmowały najczęściej rodziny spokrewnione lub zaprzyjaźnione z rodzicami dziecka osieroconego, rzadziej obce. 6
Dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej.
Rodziny zastępcze od wielu lat pełnią istotną rolę w systemie opieki nad dzieckiem. Zadaniem każdej rodziny zastępczej sprawowanie osobistej opieki nad powierzonym jej dzieckiem, zapewnienie mu warunków rozwoju i wychowania odpowiednich do jego stanu zdrowia. Rodzina zastępcza musi współpracować z sądem rodzinnym a także Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie. Zobowiązana jest przy wykonywaniu swojej funkcji do kierowania się przede dobrem dziecka i poszanowaniu jego praw do wiedzy o swoim pochodzeniu oraz podtrzymywaniu kontaktu z rodziną naturalną. Rodzina zastępcza kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw oraz sprawuje opiekę nad powierzonym dzieckiem osobiście. Zapewnia dziecku warunki rozwoju i wychowania odpowiednie do jego stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym: odpowiednie warunki bytowe, możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka, możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
5 Jamrożek Mirosław, Rodzina zastępcza w: Encyklopedia pedagogiczna / pod red. W. Pomykały, Warszawa 1993, s. 703-705
6 Kelm A. Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 2000, s. 143
Rodziny zastępcze dzielą się na: spokrewnione z dzieckiem, niespokrewnione
z dzieckiem, zawodowe niespokrewnione z dzieckiem (wielodzietne, specjalistyczne,
o charakterze pogotowia rodzinnego). Rodziny zastępcze wszelkiego typu tworzone są w celu zapewnienia pomocy dzieciom pozbawionym opieki rodziców z różnych powodów, najczęściej ich niezaradności w sprawach opiekuńczo - wychowawczych spowodowanej m.in. alkoholizmem lub innymi uzależnieniami, z powodu ubóstwa, sieroctwa, czy ciężkich chorób. Dziecko pozbawione opieki rodziców z wyżej wymienionych przyczyn powinno być umieszczone w rodzinie zastępczej, a dopiero w sytuacji braku takiej możliwości w placówce opiekuńczo - wychowawczej jaką jest dom dziecka. Umieszczanie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia właściwego sądu opiekuńczego. Rodzina zastępcza pozostaje pod opieką Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, które ma wspierać ją w rozwiązywaniu bieżących problemów wynikających z opieki nad dzieckiem oraz udzielać pomocy w formie pracy socjalnej oraz poradnictwa. Każda rodzina zastępcza otrzymuje pomoc z Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka w rodzinie zastępczej.
Na terenie powiatu krośnieńskiego jest 90 rodzin zastępczych, w tym 27 rodzin niespokrewnionych i 63 spokrewnione. Wszystkich dzieci w rodzinach zastępczych jest 154, w tym 73 w rodzinach niespokrewnionych i 81 w rodzinach spokrewnionych.
Wejście dziecka do rodziny zastępczej jest sytuacją trudną zarówno dla niego jak i dla rodziny. Opiekunowie jednak podejmują świadomą decyzję i aby uzyskać kwalifikacje przechodzą 3 miesięczne szkolenie. Dziecko, nawet, jeśli będąc w placówce marzy o rodzinie z reguły zupełnie nie jest przygotowane do tak ogromnej zmiany, jaką jest wejście do rodziny.
4. POTRZEBY OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE.
ROLA I CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZYCH Z TERENU POWIATU.
Wiedza o potrzebach człowieka, w tym o potrzebach dziecka, rozwija się i znajduje swoje odzwierciedlenie m.in. w bogatej już klasyfikacji ludzkich potrzeb. Działanie na rzecz zaspokojenia potrzeb dziecka wymaga równoległego podejmowania czynności opiekuńczych, wychowawczych i dydaktycznych. Z tego względu zadania, jakie wobec dziecka podejmuje rodzina lub też inne środowiska opieki całkowitej, określa się jako zadania opiekuńczo-wychowawcze. 7
Okoliczności skłaniające do podjęcia działań opiekuńczych i ratowniczych wobec dzieci mogą wynikać z przyczyn obiektywnych - śmierci rodziców, przewlekłych chorób uniemożliwiających rodzicom sprawowanie opieki nad dzieckiem; dotyczą środowisk rodzinnych o niskim poziomie społeczno - moralnym, patologicznych, ubogich. 8
Nie ulega wątpliwości, że zarówno nauczyciel w szkole, jak i wychowawca
w placówce opiekuńczo - wychowawczej powinien mieć pełną świadomość celów i zadań, jakie ma podjąć w swojej pracy z dziećmi. Te cele bowiem i zadania decydują przecież
o treści działania opiekuńczo - wychowawczego. Różny jest jednak stopień konkretyzacji tych treści. Wychowawca w placówce opiekuńczo - -wychowawczej nie dysponuje tak szczegółowymi dokumentami. Cele i zadania treści jego pracy są najczęściej rozproszone
w różnych dokumentach normatywnych, zwykle o bardzo ramowym charakterze (statuty, regulaminy, instrukcje, rzadziej szczegółowe wytyczne). Stąd ogromne znaczenie ma planowanie pracy w placówce opiekuńczo - wychowawczej. 9
Do zadań powiatu krośnieńskiego należy zapewnienie opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, w szczególności przez organizowanie i prowadzenie placówek opiekuńczo - wychowawczych, dla dzieci
i młodzieży, w tym placówek wsparcia dziennego o zasięgu ponadgminnym, a także tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie. Skierowanie dziecka pozbawionego częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej do placówki opiekuńczo - wychowawczej na pobyt całodobowy może nastąpić wyczerpaniu możliwości udzielenia pomocy rodzinie naturalnej lub umieszczonej w rodzinie zastępczej. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej może być umieszczone w placówce opiekuńczo - wychowawczej następującego typu: interwencyjnego (pogotowia opiekuńcze), rodzinnego (rodzinny dom dziecka), socjalizacyjnego (dom dziecka).
7 Kelm A. Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 2000, s. 57
8 Kolankiewicz M. (red.) Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki,
Warszawa 1998, s. 93
9 Kelm A. Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 2000, s. 191
Placówka opiekuńczo - wychowawcza zapewnia dziecku całodobową ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, społeczne, religijne, a także zapewnia korzystanie z przysługujących świadczeń zdrowotnych i kształcenia. Całodobowy pobyt dziecka w placówce opiekuńczo - wychowawczej powinien mieć charakter przejściowy - do czasu powrotu dziecka do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie zastępczej. W realizacji powyższego zadania Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie ściśle współpracuje z sądem, kuratorami, innymi powiatowymi centrami pomocy rodzinie, ośrodkami pomocy społecznej oraz placówkami opiekuńczo - wychowawczymi.
Rodzinne domy dziecka powstały w oparciu o dawno uznane założenia pedagogiczne doceniające wartość wychowania rodzinnego dzieci osieroconych. Koncepcja tej formy opieki nad dzieckiem zrodziła się w okresie, gdy o tej prawdzie zapomniano. Była wynikiem krytycznej oceny niedostatków wychowania w zakładach opiekuńczych, a także troski wrażliwych na los osamotnionych dzieci wychowawców o stworzenie im jak najlepszych warunków rozwoju. 10
Na terenie powiatu krośnieńskiego działa 5 placówek opiekuńczo - wychowawczych:
Rodzinny Dom Dziecka w Widaczu - jest placówką opiekuńczo - wychowawczą typu rodzinnego, w której może przebywać od 4 do 8 wychowanków, w szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba ta może ulec zwiększeniu lub zmniejszeniu. Organem prowadzącym placówkę jest Powiat Krośnieński. Wychowankowie pochodzą z terenu Powiatu Tarnowskiego, Sanockiego, Leskiego. Wszyscy wychowankowie przebywający w placówce zostali do niej skierowani na podstawie postanowienia sądu. W placówce nie ma umieszczonych dzieci terenu Powiatu Krośnieńskiego .
Dom Dziecka im. Janusza Korczaka w Długiem - jest powiatową, koedukacyjną placówką opiekuńczo - wychowawczą typu socjalizacyjnego. Organem prowadzącym jest Powiat Krośnieński. Wychowankowie mogą przebywać w placówce do ukończenia 18 roku życia lub do ukończenia szkoły, w której osiągnęli pełnoletniość. Statutowa liczba miejsc w placówce wynosi 20.
Rodzinny Dom Dziecka w Targowiskach - jest placówką opiekuńczo - wychowawczą typu rodzinnego, w której może przebywać od 4 do 8 wychowanków, w szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba ta może ulec zmniejszeniu lub zwiększeniu. Organem prowadzącym placówkę jest Powiat Krośnieński.
10 Brągiel J., Badora S. (red) Formy pracy opiekuńczo-wychowawczej, Częstochowa 1997, s. 169
Wszyscy wychowankowie przebywający w placówce zostali do niej skierowani na podstawie postanowienia sądu. Wychowankowie umieszczeni w placówce pochodzą z terenu gminy Rzeszów oraz Powiatu Stalowowolskiego, Sanockiego i Leskiego.
Katolicka Placówka Wychowawcza „Nasz Dom” w Miejscu Piastowym - jest niepubliczną placówką socjalizacyjną dla dziewcząt. Regulaminowa liczba miejsc w placówce wynosi 12. Organem prowadzącym placówkę jest Zgromadzenie Sióstr Św. Michała Archanioła.
Rodzinny Dom Dziecka w Głowience - jest placówką opiekuńczo -wychowawczą typu rodzinnego, w której może przebywać od 4 do 8 wychowanków, w szczególnie uzasadnionych przypadkach liczba ta może ulec zwiększeniu lub zmniejszeniu. Organem prowadzącym placówkę jest Powiat Krośnieński. W placówce nie ma umieszczonych dzieci z terenu Powiatu Krośnieńskiego, wychowankowie pochodzą z terenu Powiatu Jasielskiego i Brzozowskiego. Wszyscy wychowankowie przebywający w placówce zostali do niej skierowani na podstawie postanowienia sądu.
5. DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ
W przypadku gdy osoba starsza, chora nie może już sobie sama radzić w miejscu zamieszkania, albo rodzina nie jest w stanie zapewnić choremu dziecku całodobowej opieki, można ubiegać się o umieszczenie w domu pomocy społecznej. W tym celu należy złożyć wniosek do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu. Następnie ośrodek pomocy społecznej kompletuje niezbędne dokumenty, na które składają się: postanowienie sądu rodzinnego (gdy chodzi o umieszczenie osoby małoletniej), pisemna prośba osoby zainteresowanej przyjęciem - rodziców lub opiekuna prawnego, wywiad środowiskowy, opinia dotycząca stopnia sprawności, zaświadczenie o stanie zdrowia, wyniki badań lekarskich, zaświadczenie lub opinia psychologa (w przypadku osób upośledzonych umysłowo), zaświadczenie lekarza psychiatry (w przypadku osoby
z zaburzeniami psychicznymi), aktualna decyzja ZUS, OPS lub inny dokument potwierdzający źródło dochodu rodziny i dziecka. P złożeniu odpowiednich dokumentów, ośrodek pomocy społecznej wybiera dom pomocy społecznej, który odpowiada stanowi zdrowia osoby ubiegającej się i wydaje decyzję kierującą, a następnie powiat, na terenie którego funkcjonuje dom pomocy społecznej wydaje decyzję o umieszczeniu osoby w domu.
Na terenie powiatu krośnieńskiego funkcjonują dwa Domy Pomocy Społecznej:
Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci w Iwoniczu - istnieje od 1951 r. Mieści się
w budynkach Sióstr Felicjanek w Iwoniczu. Zgromadzenie Sióstr Felicjanek prowadzi Dom na podstawie umowy z Powiatem Krośnieńskim. Całodobową opieką obejmuje
80 niepełnosprawnych intelektualnie chłopców. Dom przyjmuje chłopców w wieku od 3 do 18 lat. Zgodnie z umową o pomocy społecznej chłopcy mogą przebywać jeszcze w Domu do
30 roku życia. Chłopcy uczęszczają na zajęcia rewalidacyjno - wychowawcze i nauczanie indywidualne w Domu, a prowadzą te zajęcia nauczyciele z Iwonicza oraz Specjalnego Ośrodka Szkolno - Wychowawczego z Krosna oraz Iwonicza Zdroju. Tym, którym pozwala zdrowie i zdolności uczęszczają do szkoły podstawowej. Dla wszystkich mieszkańców według potrzeb i możliwości prowadzona jest kinezyterapia, terapia muzyką, sztuką, terapia zajęciowa, terapia pracą i inne. Wspólnota Domu dzieli się na 5 mniejszych grup. W małej grupie łatwiej zauważyć każdego i to czego potrzebuje. Zatrudniona kadra: wychowawczynie, opiekunki, pielęgniarki, lekarze, terapeuci nieustannie służą mieszkańcom pomocą, pomagają zachować lub rozwinąć zakres sprawności. Chłopcy, których rodzice wyrazili na to zgodę, są wychowywani w wierze katolickiej. Mają możliwość uczestnictwa we Mszy Świętej
i w sakramentach świętych. W Domu pracuje 10 sióstr Felicjanek i 157 osób świeckich. Siostry mieszkają w tym samym Domu, przeżywają z mieszkańcami wydarzenia całego roku
i współtworzą klimat Domu. Dom Pomocy Społecznej dla Dzieci mieści się w budynku, który od 125 lat jest Domem Opatrzności Bożej.
Dom Pomocy Społecznej Zakonu Bonifratrów w Iwoniczu - Iwonicki Dom Pomocy zamieszkują osoby w różnym wieku, o różnym stopniu sprawności fizycznej i umysłowej. Kierowani wskazaniami swego założyciela św. Jana Bożego bracia Bonifratrzy opiekują się nimi z cierpliwością, miłosierdziem i poszanowaniem ich ludzkiej godności, w każdym z nich widząc brata. Dom prowadzi swą działalność od 1932 roku. Przeznaczony jest dla mężczyzn niepełnosprawnych intelektualnie. Dom dysponuje 112 miejscami w obszernym, zmodernizowanym budynku, posiada również Kaplicę, dużą salę rehabilitacyjną, pracownie terapeutyczne, gabinet zabiegowo - pielęgniarski, pokoje dziennego pobytu i stołówkę. Podstawowym celem działalności Domu jest zapewnienie mieszkańcom całodobowej opieki oraz zaspokojenie ich niezbędnych potrzeb: bytowych, zdrowotnych, społecznych, kulturalnych i religijnych. Zakres i poziom usług świadczonych przez Dom zapewnia godność, wolność, prywatność i poczucie bezpieczeństwa. W Bonifraterskim Domu Pomocy Społecznej panuje ciepła i rodzinna atmosfera. Jednym z ważniejszych działań mających na celu uczynienie życia mieszkańców lepszym jest terapia zajęciowa. Pracownie terapii otwarte są dla wszystkich pragnących spróbować swych sił w różnych dziedzinach sztuki i muzyki. Dom zapewnia różne formy rehabilitacji, m.in. kinezyterapię, masaże lecznicze oraz hipoterapię nie tylko dla mieszkańców Domu, ale również dla osób z zewnątrz legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności. W ramach działań terapeutycznych co roku organizowane jest spotkanie integracyjne osób niepełnosprawnych pod nazwą Podkarpacki Festiwal Rekreacji i Zabawy - Pożegnanie lata, który przynosi wiele niezapomnianych wrażeń oraz chwil radości. W Domu, który został stworzony, realizowane jest proste przykazanie bliźniego; Jeśli jesteśmy w stanie pomóc któremukolwiek z naszych podopiecznych, czynimy to ze wszystkich sił, bo „tyle w nas jest człowieczeństwa, ile dobra dajemy innym”.
6. ŚRODOWISKOWE DOMY SAMOPOMOCY
Środowiskowe domy samopomocy to ośrodki wsparcia dziennego dla osób chorych psychicznie i niepełnosprawnych intelektualnie. Jest to specyficzna oferta dla osób
z zaburzeniami psychicznymi. Środowiskowe Domy Samopomocy to jednostki organizacyjne pomocy społecznej zapewniające formy pomocy półstacjonarnej, np. takie jak: trening umiejętności życia codziennego (np. pranie, higiena, przygotowanie posiłków, gospodarowanie pieniędzmi); trening umiejętności społecznych i interpersonalnych (kontakty społeczne, aktywność, odpowiedzialność); terapia zajęciowa (rzeźbienie, malowanie, itp.); poradnictwo psychologiczne i socjalne, psychoedukacja. Pomoc ta ma na celu utrzymanie osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałanie instytucjonalizacji, czyli umieszczaniu osoby w placówce całodobowej opieki. Podstawowym zadaniem środowiskowego domu samopomocy jest przede wszystkim podtrzymywanie w dobrej kondycji psychofizycznej (pomimo istniejącej choroby) i rozwijanie umiejętności uczestników niezbędnych do możliwie jak najbardziej samodzielnego życia. Zadania te są realizowane poprzez: terapię zajęciową, treningi interpersonalne, poradnictwo psychologiczne, rehabilitację ruchową, opiekę pielęgniarską. Prowadzone są programy kształtowania umiejętności spędzania wolnego czasu. Terapeuci pracujący w tych ośrodkach starają się rozwijać zainteresowania uczestników lekturą czasopism i książek, a także wybranymi audycjami telewizyjnymi i filmami, motywują do wychodzenia na zewnątrz domu (do kawiarni, muzeum, kina), rozwijają umiejętności korzystania z takich form spędzania wolnego czasu jak: turystyka, działalność rekreacyjna, udział w imprezach kulturalnych, sportowych, towarzyskich.
Na terenie powiatu krośnieńskiego działają dwa Środowiskowe Domy Samopomocy:
Środowiskowy Dom Samopomocy w Potoku - jest placówką wsparcia dziennego dla dorosłych osób z upośledzeniem umysłowym oraz sprzężonymi kalectwami i chorobami. Głównym celem pracy Środowiskowego Domu Samopomocy jest prowadzenie rehabilitacji zdrowotnej i społecznej osób niepełnosprawnych, podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia. Zadania realizowane są w formie terapii zajęciowej
w pracowniach: gospodarstwa domowego z elementami ogrodnictwa, plastycznej, technicznej, rękodzieła - stymulacji zmysłów. Działalność Środowiskowego Domu Samopomocy nastawiona jest również na współpracę z innymi Domami, placówkami i społecznością lokalną. Uczestnicy Domu biorą udział w konkursach, zawodach sportowych i innych wydarzeniach Stowarzyszenia, Powiatu, województwa. Wszystkie prowadzone przez Środowiskowy Dom samopomocy zadania i formy terapii ukierunkowane są na nadanie życiu osób niepełnosprawnych różnorodności przeżyć oraz możliwości aktywnego uczestnictwa
w życiu społecznym.
Środowiskowy Dom Samopomocy w Rymanowie - prowadzony przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Rymanowie, istnieje od 2001 roku. Powołany Uchwałą Rady Powiatu Krośnieńskiego skupiał początkowo 15 osób. Obecnie zaś zgodnie z obowiązującym regulaminem placówka liczy 20 uczestników. Osoby skierowane do placówki na podstawie decyzji wydanej przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Krośnie. Dom jest miejscem pobytu dziennego, przeznaczony dla osób zaburzeniami psychicznymi, które nie wymagają leczenia szpitalnego oraz osób niepełnosprawnych intelektualnie. Celem Środowiskowego Domu Samopomocy jest stworzenie osobom do niego zakwalifikowanym systemu oparcia społecznego poprzez zaspokajanie potrzeb bytowych, edukacyjnych, społecznych ukierunkowanych na podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia. Zakres
i poziom świadczeń jest dostosowany do indywidualnych potrzeb osób w nich przebywających. Środowiskowy Dom Samopomocy
w Rymanowie powadzi trzy grupy terapeutyczne zorganizowane w pracowniach plastycznej, muzycznej i kulinarnej. Celem głównym jest zapewnienie osobom niepełnosprawnym (uczestnikom ŚDS) możliwie aktywnego, autentycznego i dającego zadowolenie życia oraz pełnego uczestnictwa w życiu rodzinnym i społecznym w warunkach akceptacji
i bezpieczeństwa. Ponadto prowadzona jest rehabilitacja ruchowa, terapia psychologiczna oraz rewalidacja jednostek upośledzonych w oparciu o zasady: akceptacji, pomocy, zasadę terapii pedagogicznej, zasadę współpracy z rodziną.
7. WARSZTAT TERAPII ZAJĘCIOWEJ
Warsztat realizuje zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zmierzające do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności, niezbędnych do prowadzenia przez osobę niepełnosprawną niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia - na miarę jej indywidualnych możliwości. Każdy warsztat terapii zajęciowej realizuje zadania na rzecz osób niepełnosprawnych, w szczególności z upośledzeniem umysłowym, odchyleniami
i zaburzeniami rozwojowymi, wadami, kalectwem i innymi schorzeniami sprzężonymi. Warsztat terapii zajęciowej jest placówką pobytu dziennego, czas trwania zajęć wynosi
7 godzin dziennie i do 35 godzin tygodniowo. Działalność Warsztatu jest działalnością
o charakterze niezarobkowym, a ewentualny dochód ze sprzedaży produktów i usług, wykonanych przez uczestników terapii, przeznacza się na pokrycie wydatków związanych
z integracją społeczną uczestników. Uczestnictwo w Warsztatach Terapii Zajęciowej ma doprowadzić osoby upośledzone umysłowo do podjęcia zatrudniania w warunkach chronionych na otwartym rynku pracy lub zakładach aktywności zawodowej.
Na terenie powiatu funkcjonuje jeden Warsztat Terapii Zajęciowej w Rymanowie. Działa on w strukturach organizacyjnych Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób
z Upośledzeniem Umysłowym w Rymanowie, który obejmuje opieką 36 osób niepełnosprawnych w stopniu znacznym i umiarkowanym. Warsztat Terapii Zajęciowej stwarza osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwość rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia w Zakładach Aktywności Zawodowej, Zakładach Pracy Chronionych lub na otwartym rynku pracy. W celu lepszego przygotowania zawodowego uczestników Warsztatu Terapii Zajęciowej realizowane są dodatkowe programy z środków Unii Europejskiej oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych: niepełnosprawny partnerem w pracy; aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych.
W trakcie zajęć podejmowana byłą tematyka związana z poznaniem swoich słabych
i mocnych stron, możliwości podjęcia zatrudnienia, poznawania zawodów i niezbędnych umiejętności. W celu wdrożenia teorii w praktykę organizowano zajęcia uczestników
w zakładach pracy chronionych. Efektem tych działań było przejście kilkunastu uczestników do Zakładu Aktywności Zawodowej oraz Zakładu Pracy Chronionej.
8. ZAKŁAD AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ
Zakład Aktywności Zawodowej jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką tworzoną przez powiat, gminę, stowarzyszenie lub inną organizację społeczną, której statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych. W Rymanowie Zdroju funkcjonuje Zakład Aktywności Zawodowej prowadzony przez Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym Koło w Rymanowie. W Rymanowie Zakład Aktywności Zawodowej działa od 2003 roku i jego celem jest: zatrudnienie osób niepełnosprawnych, rehabilitacja zawodowa i społeczna, przygotowanie osób niepełnosprawnych do pracy na otwartym rynku pracy, przygotowanie osób niepełnosprawnych do pracy na otwartym rynku pracy, przygotowanie do samodzielnego, niezależnego aktywnego życia na miarę ich indywidualnych możliwości.
Uczestnikami Zakładu Aktywności Zawodowej są młodzi ludzi w wieku produkcyjnym,
z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Aby mogli autentycznie pracować muszą wykonywać specjalnie dobrane czynności, korzystać
z bezpiecznych urządzeń i organizacji wsparcia. Pracę w Zakładzie Aktywności Zawodowej podejmują osoby najbardziej sprawne, zdolne do wykonywania prac pod opieką instruktorów. Osoby te osiągnęły awans zawodowy przechodząc z Warsztatu Terapii Zajęciowej do Zakładu Aktywności Zawodowej. Za wykonaną pracę otrzymują wynagrodzenie, co pozwala im na zwiększenie samodzielności.
Dla osób niepełnosprawnych aktywność zawodowa jest nie tylko szansą na uzyskanie dochodów, ale też formą rehabilitacji społecznej oraz elementem kształtującym więź społeczną. Wraz ze zmianami przełomu lat 90 zmienił się również rynek pracy osób niepełnosprawnych. Obecne tendencje coraz silniej kierują osoby niepełnosprawne w stronę poszukiwania zatrudnienia na otwartym rynku pracy.
„Świat nie zakończył jeszcze odkrywania bogactw ukrytych przez Boga w sercu osób upośledzonych umysłowo: to właśnie w nich Bóg pozwala się widzieć i kochać. Im też pragnie się oddawać. Dlatego więc należy umieć odkrywać ich zdolność do duchowego otwarcia i rozwoju - sprzyjać formowaniu ich życia chrześcijańskiego” 11
11 Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych „Światło i Cienie”, nr4/1996
9. STOWARZYSZENIA
Stowarzyszenia można określić - na podstawie przepisów prawa - jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia ludzi, którzy zamierzają realizować wspólnym wysiłkiem cele o charakterze niezarobkowym. Mają one prawo wypowiadać się w sprawach publicznych
i mogą prowadzić działalność gospodarczą na zasadach ogólnych z tym jednak, że uzyskiwane dochody powinny być przeznaczone wyłącznie na finansowanie zadań statutowych, co automatycznie wyklucza podział zysku miedzy członków stowarzyszenia. 12
Stowarzyszenia jako swoisty typ asocjacji, będąc elementem kształtowania
i modyfikacji procesu współżycia społecznego, zawsze funkcjonują w określonym kontekście społecznym i zawsze są pewnym heteronomicznym układem społecznym.
Zdaniem A. Kamińskiego stowarzyszenie społeczne, jako swoisty ty grup, jakimi są asocjacje, charakteryzuje się następującymi cechami: jest grupą zorganizowaną; ma własnych członków i własną strukturę organizacyjną; cechuje się dążeniem do osiągnięcia określonych celów
i interesów; członkowie podporządkowują się ustalonym przez siebie sposobom postępowania i zadaniom. 13
Na terenie miasta Krosno i powiatu Krośnieńskiego działa Podkarpackie Stowarzyszenie Rodzicielstwa Zastępczego „Wielkie Serce”.
Stowarzyszenie to jest organizacja pozarządową o celach nie zarobkowych. Działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku: Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 20, poz. 104 z późniejszymi zmianami), oraz statutu Stowarzyszenia. Siedzibą Stowarzyszenia jest lokal w Domu Ludowym w Łężanach, w gminie Miejsce Piastowe. Celem Stowarzyszenia jest:
pomoc społeczna w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji rodzinnej oraz wyrównywanie szans tych dzieci i osób;
propagowanie i tworzenie ruchu zastępczego rodzicielstwa dla dzieci i młodzieży osieroconej, osamotnionej i odrzuconej;
udzielanie wszechstronnej pomocy rodzicom zastępczym;
prowadzenie działań profilaktyczno - zapobiegawczych niepowodzeniom rodzinnym
i osobistym w środowiskach będących w kręgu zainteresowań Stowarzyszenia;
12 Pilch T., Lepalczyk I. (red) Pedagogika społeczna, Warszawa 1995, s. 463
13 Kawula S., Studia z pedagogiki społecznej, Olsztyn 1996, s. 392
reprezentowanie i obrona interesów rodzin zastępczych wobec organów administracji państwowej i samorządowej oraz innych instytucji;
pozyskiwanie środków na realizację celów statutowych;
pomoc w usamodzielnianiu się wychowanków poprzez mobilizacje instytucji;
działalność charytatywna: wspieranie w zdobywaniu przysługujących wychowankom rodzin zastępczych mieszkań i funduszy; nadzór nad powierzonymi im lokalami
i funduszami;
działania na rzecz niepełnosprawnych wychowanków;
integracyjne działania mające na celu rozwój kontaktów międzyludzkich;
organizacja świetlic środowiskowych;
Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez:
wspieranie rodzin zastępczych;
wzajemną pomoc i współprace członków Stowarzyszenia;
organizowanie i uczestniczenie w sympozjach, zjazdach naukowych, oraz kursach szkoleniowych dla rodziców zastępczych;
czuwanie nad przestrzeganiem zasad etyki, godności, uczciwości i sumienności wśród rodzin zastępczych;
wydawanie własnego, specjalistycznego czasopisma i publikacji;
organizowanie wypoczynku dla rodzin zastępczych i ich wychowanków;
współprace z pokrewnymi stowarzyszeniami i organizacjami w Polsce i zagranicą;
organizowanie imprez o charakterze charytatywnym jak konkursy, aukcje, loterie, zbiórki publiczne w formie darowizn pieniężnych;
współprace z organami administracji państwowej i samorządowej oraz osobami
i instytucjami;
organizowanie zaopatrzenia w artykuły żywnościowe i odzież rodzin zastępczych;
inspirowanie i prowadzenie przedsięwzięć integrujących członków Stowarzyszenia takich jak: imprezy o charakterze kulturalnym i towarzysko - rekreacyjnym;
organizowanie wsparcia terapeutycznego i resocjalizacyjnego.
Organizacje i stowarzyszenia społeczne powinny uczestniczyć w realizacji wszystkich celów
i zadań w dziedzinie opieki i wychowania, jakie stają przed społecznością lokalną, jej placówkami i instytucjami, grupami społecznymi. Tak więc mówiąc o funkcji opiekuńczo - wychowawczej organizacji i stowarzyszeń społecznych, należy mieć na uwadze cały zestaw celów i zadań, jakie stają przed środowiskiem lokalnym jako środowiskiem wychowawczym. Nie jest rzeczą łatwą określenie tej listy zadań i ustalenie ich hierarchii ważności. Przesądzają o tym przede wszystkim: wielość przesłanek, jakie przy tym należy brać pod uwagę oraz złożoność procedury stanowienia tych zadań. Można jednak podjąć pewną próbę ustalenia listy tych zadań bez ich rangowania. 14
W placówkach opiekuńczo- wychowawczych dostrzec można coraz większe zapotrzebowanie na pomoc przy pracy, ponieważ jest coraz więcej osób potrzebujących, a za mało osób zatrudnionych w danej placówce, dlatego uważamy, że bardzo dobrym i realnym rozwiązaniem jest wykorzystanie aktywności wolontariuszy, jednakże wiedza wychowawców i dyrektorów różnorodnych placówek jest ciągle zbyt mała, aby przygotować osoby chętne do pełnienia tej funkcji. Wolontariusz najczęściej jest traktowany jako tradycyjny praktykant bądź też student pedagogiki, który z założenia przełożonych jest traktowany jako osoba przygotowana do pracy z dziećmi i młodzieżą a także innymi wymagającymi pomocy osobami. Tak, więc placówka, w której znajduje się wolontariusz dla swojej i jego korzyści powinna umożliwić mu przełożenie wiedzy teoretycznej na praktyczną, wówczas praca jego będzie bardziej wydajna a liczba zadowolonych osób zdecydowanie wzrośnie.
14 Pilch T., Lepalczyk I., (red) Pedagogika społeczna, Warszawa 1995, s. 199
BIBILIOGRAFIA:
Badora S., Czeredecka B., Marzec D. Rodzina i formy jej wspomagania, Kraków 2001;
Brągiel J., Badora S. (red) Formy pracy opiekuńczo-wychowawczej, Częstochowa 1997
Kawula S., Studia z pedagogiki społecznej, Olsztyn 1996;
Kelm A. Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 2000;
Kolankiewicz M. (red.) Zagrożone dzieciństwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki,
Warszawa 1998;
Konwencja o Prawach Dziecka. Dz. U. 1991 nr 120.;
Pilch T., Lepalczyk I. (red) Pedagogika społeczna, Warszawa 1995;
Skorny Zbigniew, Psychologia wychowawcza dla nauczycieli, Warszawa 1987;
"Sprawozdanie z działalności Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Krośnie za 2008 rok";
Broszura "A.B.C.. Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Krośnie";
Dane zawarte w Ustawie o pomocy społecznej - dotyczy rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych;
"Sprawozdanie z działalności Środowiskowych Domów Samopomocy w Potoku
i Rymanowie";
Dane ze "Strategii rozwiązywania problemów społecznych w Powiecie Krośnieńskim na lata 2008-2015";
Chrześcijańskie Pismo Osób Niepełnosprawnych „Światło i Cienie”, nr4/1996;
18