Narodziny dydaktyki jako dyscypliny naukowej

Nieprzystosowanie jest zawsze w swej istocie pewnym stanem

skłonności, ujmowanym jako: manifestacje, składniki (składające

się na postawę nastawienia) oraz determinanty (czynniki

przyczyno-

we i wynikające zeń zdarzenia stanowiące elementy procesu

genezy wykolejenia się). Chodzi tu o skłonności tworzące swoiście

zintegrowany "zbiór postaw".

Próby dokonania typologii niedostosowania społecznego

sprowadzają się do wyróżnienia kryteriów klasyfikowania

zachowania dewiacyjnego według czynników etiologicznych lub

opisujących formy zachowania.

1. Zwichniętą socjalizację- prowadzącą do manifestowania

niedostosowania społecznego w różnych formach. Jednak czynnik

dominujący i warunkujący jest ten sam, a mianowicie: niedostatki

w zakresie socjalizacji dziecka (nieodpowiednia opieka

rodzicielska lub jej brak, odtrącenie emocjonalne, zaniedbanie

społeczne i pedagogiczne)

2. Demoralizację- pojawiającą się wówczas, gdy dziecko

prawidłowo socjalizowane dostaje się pod wpływ innej

obyczajowości i kultury niż ta, w której było wychowane

(emigracja ze wsi do miasta, z jednego kraju do drugiego). Proces

demoralizacji wiąże się zwykle z przewartościowaniem wartości

tradycyjnych na rzecz nowych, do których jednostka nie potrafi

się w pełni dostosować.

3. Socjalizację podkulturową- będącą odmianą

niedostosowania społecznego z uwagi na

związek jednostki z

wartościami i normami podkultury

pozostającej w opozycji

do kultury szerszej

zbiorowości

społecznej.

Do typowych objawów nieprzystosowania społecznego zalicza

się: nadużywanie alkoholu przez młodzież, uzależnienie lekowe,

samobójst-

wa, prostytucję, ucieczki z domu, wagary, pasożytnictwo

społeczne, uczestnictwo w gangach podkulturowych. O

zachowaniu jednostki decy-

duje splot przyczyn, ale na ogół jedna z nich wybija się na czoło i

tę nazywamy dominującą, pozostałe zaś wtórnymi. Decydujący

wpływ na zachowanie się dziecka ma atmosfera domu

rodzinnego. W rodzinie zdezintegrowanej i zdemoralizowanej jej

członkowie wpływają negatywnie na dziecko. W otoczeniu

konfliktowym, patologicznym, dewiacyjnym, gdzie brak

właściwych zachowań rodzicielskich, tworzą się identyczne

zachowania u dzieci. Wiąże się to z tym, iż dziecko jest

doskonałym obserwatorem, dlatego dzieci najczęściej od

rodziców uczą się kłamstw, intryg, drobnych i większych

złośliwości, niechęci, wrogości i łamania zasad kulturalnego

współżycia.

Do charakterystycznych form zachowania dzieci

nieprzystosowanych społecznie można także zaliczyć:

- brak zaufania do ludzi, nowych rzeczy, sytuacji

- depresję objawiającą się w łagodniejszej formie poprzez

zmienność reakcji, apatię, irytację, wybuch wściekłości

- wycofanie się czyli odrzucenie społecznych kontaktów,

niekonsekwentne

postępowanie, czyli działanie pod

wpływem bodźca, który w

danej chwili jest najsilniejszy.

Może to rodzić podatność

na wpływy obcych.

- agresje fizyczną przejawiającą się w popychaniu,

biciu i

niszczeniu mienia

Niedostosowane społecznie dziecko źle się czuje w sytuacjach
społe-
cznych i nie potrafi funkcjonować zgodnie z obowiązującymi
normami. Skutkiem tego jest poszukiwanie dla siebie innych
rozwiązań, nieakce-ptowanych społecznie. Bardzo ważną rolę
wśród determinantów zacho-
wań niedostosowania społecznego jest obraz własnej osoby i
postawa
wobec samego siebie. Osoby o mocno ugruntowanym i
realistycznym pojmowaniu samego siebie są odporne na wpływy
środowisk, które nie przestrzegają społecznie akceptowanych
norm.
Udowodniono, że motywacja do popełniania przestępstw leży w
agresji młodzieży. Przestępczość, która wynika z agresji jest
bardzo trudna do przeciwdziałania. Dzieje się tak, dlatego że
agresje jest bardzo trudno usunąć. Wykryto pewną zależność
występowaniem agresji u dzieci i młodzieży a przestępczością.
Badania przeprowadzone przez badaczy z Toronto udowadniają,
że ogromne znaczenie ma moment pojawienia się zachowań
agresywnych u dzieci. Jeśli pierwsze zaburzenia i agresja pojawia
się młodszym wieku wtedy prawdopodobieństwo wystąpienia
zachowań antyspołecznych w przyszłości jest o wiele większe a
agresja trudniejsza do usunięcia. Aspołeczne jednostki w
sytuacjach niepewności reagują złością i agresją. Rozwijanie się
zachowań antyspołecznych prowadzi od dziecka trudnego,
poprzez niedostosowanego społecznie po dziecko przestępcze.

Według Marii Grzegorzewskiej dziecko

niedostosowane

społecznie charakteryzuje się

czynną brawurą, stałymi

konfliktami z

otoczeniem, negatywnym stosunkiem do
regulaminów i do własnych czynów, nieumiejętnością zżycia

się z grupą, brakiem wiary w wyjście z trudnych sytuacji.

O niektórych uczniach zwykło się mówić, że sprawiają trudności

wychowawcze lub że są dziećmi niedostosowanymi społecznie. W

rzeczywistości mamy zazwyczaj do czynienia z poważnymi

przypadkami zaburzenia rozwoju emocjonalnego i społecznego.

Niedostosowanie społeczne jest problemem złożonym, którym

zajmują się pedagogika, psychologia, socjologia, kryminologia,

psychiatria. Dotyczy to młodych ludzi, którzy nie przekroczyli

dwudziestego pierwszego roku życia.

U społecznie niedostosowanych dostrzega się osłabione czynniki

wolicjonalne, nieharmonijny rozwój uczuć, zmienność nastrojów,

trudności w koncentracji uwagi, brak zainteresowań, niechęć do

wysiłku, a także ograniczoną zdolność do przejawiania uczuć

opiekuńczych, wdzięczności, przyjaźni oraz przywiązania.

Funkcjonowanie uczniów niedostosowanych społecznie jest

motywowane: kierowaniem się zasadą przyjemności (przede

wszystkim wyczynu, przygody, zabawy), destruktywnymi

postawami wobec otoczenia, zaspokajaniem własnych potrzeb,

które są typowo egoistyczne.

Uczeń niedostosowany społecznie nie nawiązuje kontaktów

społecznych, jest wyobcowany w grupie rówieśniczej, często

popada w konflikty z dorosłymi, brak mu nawyków współpracy i

współdziałania. Powyższe zaburzenia w zachowaniu są

następstwem niekorzystnego wpływu środowiska społecznego

oraz błędnych oddziaływań wychowawczych. Naukowcy wyróżniają

trzy

nieprawidłowe postawy społeczne: “ku

ludziom”, “przeciw

ludziom”, “odsuwania się od

ludzi”.

Postawa “ku ludziom” przejawia się w braku samodzielności

oraz zdolności do skutecznego działania bez pomocy innych

osób. Uczeń wykazujący taką postawę stara się pozyskać

życzliwość i sympatię otoczenia przez uskarżanie się na swe

dolegliwości, niepowodzenia i krzywdy, demonstruje własną

słabość, wzbudza współczucie i litość. Pragnie, aby rodzice i

nauczyciele traktowali go z pobłażliwością, mimo że

zachowuje się niewłaściwie.

Postawa “przeciw ludziom” przejawia się w dążeniu do władzy,

kontrolowania innych oraz uzyskania nad nimi przewagi.

Uczeń reprezentujący taką postawę dla osiągnięcia własnych

celów jest zdolny do stosowania przemocy oraz zmuszania

innych do podporządkowania się. Ponadto uczeń taki czuje

respekt wobec silniejszych od siebie, a słabszych lekceważy.

Ceni sobie przemoc, siłę i władzę.

Postawa “odsuwania się od ludzi” przejawia się w skłonności

do izolacji, w unikaniu nawiązywania kontaktów społecznych,

które wymagają współdziałania i współzawodnictwa.

Uczniowie, którzy wykazują taką postawę, dążą do

uniezależnienia się, nie chcą korzystać z rady i

pomocy innych osób. Wybierają izolację i bierność

społeczną, która prowadzi do unikania

uczestnictwa w

działaniach, co pociąga za

sobą niewykorzystanie

zdolności oraz

potencjalnych możliwości.

Aby zminimalizować problem niedostosowania społecznego
trzeba wyeliminować z życia nudę, która jest pierwszym
krokiem do niewła-ściwych zachowań aspołecznych. Od
najwcześniejszych lat należy wdr-ażać młodych ludzi do
zachowań prospołecznych, dążyć do rozbudzania
w nich zamiłowania do sportu, rozwoju zainteresowań
artystycznych jednostki, włączania ich do zespołów,
organizowania zajęć pozalekcyjnych. Dużą rolę do odegrania
mają tu nauczyciel i rodzic. Warto jeszcze zwrócić uwagę, że
większość uczniów niedostosowanych społecznie pochodzi z
rodzin patologicznych. W rodzinach tych często nadużywa się
alkoholu, a współmałżonków cechuje egoizm. Wobec tego
ważnym elementem resocjalizacyjnym jest eliminowanie
zachowań egoistycznych oraz aspołecznych wśród uczniów. Z
tego wynika, iż w pracy resocjalizacyjnej z osobami
niedostosowanymi społecznie decydującą rolę odgrywają
rodzice, czyli dom rodzinny ucznia, oraz nauczyciele i szkoła
jako placówka opiekuńczo-wychowawcza. Jeśli te dwa ogniska
wychowawcze funkcjonują źle, to można się spodziewać, że złe
oddziaływania wychowawcze przyczynią się do powstania
niedostosowania społecznego u uczniów. Bardzo ważne są
działania profilaktyczne mające na celu korygowanie zaburzeń u
dzieci trudnych i niedostosowanych społecznie. Jednak, choć
jest to problem bardzo poruszany jest mało realizowany w
praktyce.

Założenia pracy resocjalizacyjnej

powinny opierać się na

rozwijaniu wiary we

własne siły i stwarzanie wizji lepszego

życia,

rozbudzanie pozytywnego stosunku do nauki i pracy,
kształtowanie korzystnych warunków rozwoju oraz pracą

nad zmianą stosunku dziecka do własnego

postępowania.

Psychologia humanistyczna zaznacza, że człowiek ze swej natury

jest

dobry. Ta dobroć ukazuje się w momencie samorealizacji.

Wychowa-

nek, który potrzebuje pomocy ze strony instytucji i specjalistów

powi-

nien zostać obdarzony zaufaniem i jak każdy inny powinien być

trakto-

wany podmiotowo oraz ze zróżnicowanym podejściem. Pedagogika

dialogu, która zakłada traktowanie wychowanka podmiotowo, a

wszelkie czynności wychowawcze na zasadzie partnerskich

stosunków daje możliwość poznania jednostki ze wszystkimi jej

problemami. Poprzez dialog możliwe jest oddziaływanie na

wychowanka oraz wpłynięcie na jego stosunek do samego siebie i

otoczenia. Niedostosowany społecznie uświadamia sobie, że nie

jest jedynie winien swojej sytuacji. Przyczyny niewłaściwych

zachowań mogą być wynikiem niekonsekwencji w wychowaniu

przez rodziców, złym, niestabilnym systemem wymagań jak i

brakiem jednolitej postawy. Aby zapobiec niewłaściwemu

zachowaniu dziecka, należy podjąć działania kompleksowe. Dialog

jest o wiele bardziej przydatny przy działaniach profilaktycznych

niż w resocjalizacyjnych. Resocjalizacja łączy się z działaniami,

które mają na celu przywrócenie jednostki do prawidłowych

zachowań. Działania profilaktyczne natomiast koncentrują się na

jednostkach potencjalnie zagrożonych, aby nie dopuścić do

powstawania dewiacyjnych zachowań. Profilaktyka bada przyczyny

powstawania zaburzeń i eliminuje takie warunki, które niekorzys-

tnie wpływają na jednostkę. Bardzo cenny jest

kontakt i

doświadczenie danej jednostki, dzięki

czemu jest możliwość

bezpośredniego poznania.

Profilaktyka zakłada również

działania

podejmowane przez jednostki, specjalistów,

instytucje a także czynności młodzieży.

Powstawanie zachowań dewiacyjnych jest związane z czasem.

Stany dewiacyjne mogą ujawniać się podczas całego życia. Ich

przyczyny

bywają także najróżniejsze a objawy nie zawsze są dostrzegalne.

Pomoc nie zawsze przychodzi na czas, jednostka jest już w

stadium

dużego niedostosowania bądź przestępczości, a pomoc jest

jedynie w resocjalizacji. Profilaktyka stosowana do zapobiegania

przestępczości ma pewną wadę gdyż obejmuje swoim zasięgiem

jedynie młodzież, która pochodzi ze środowisk

zdemoralizowanych, natomiast całkowicie ignoruje jednostki,

które potrzebują interwencji mimo odpowiednich warunków

wychowawczych. Instytucje prowadzące działania zapobiegawcze

mają mały wachlarz rozeznania potrzeb i możliwości działania.

Badania diagnostyczne powinny zostać przeprowadzane wśród

dzieci rozpoczynających naukę szkolną, a działania profilaktyczne

powinny koncentrować się na lepszym przygotowaniu młodzieży

do podejmowania w przyszłości zawodu.

W stosunku do dzieci i młodzieży zagrożonych w normalnym

rozwoju społecznym, elementy działalności resocjalizacyjnej, a

zwłaszcza zabiegi kompensacyjno-profilaktyczne podejmowane są

w rodzinie, szkole, świetlicach różnego typu i placówkach

opiekuńczo-wychowawczych funkcjonujących w środowisku

otwartym. Dzieci i młodzież niedostosowani społecznie z

zaburzeniami charakterologicznymi kierowani są do Państwowych

Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych,

zakładów

poprawczych i schronisk dla

nieletnich. Proces opiekuńczo-

reedukacyjny i

dydaktyczno-wychowawczy wraz z edukacją

uzawodowiającą niedostosowanych społecznie (o normalnym

rozwoju umysłowym i poniżej normy intelektualnej)

realizowany jest w:

Policyjna Izba Dziecka

Jest placówką opiekuńczo- wychowawczą funkcjonującą przy

Rejonowej Komendzie Policji. Realizując zadania w zakresie

zwalczania demoraliza-

cji i przestępczości nieletnich, policja uprawniona jest do

zatrzymania nieletniego w w/w placówce. Umieszczanie: Jeśli jest

to koniecznie ze względu na okoliczności sprawy Policyjna Izba

Dziecka zatrzyma nieletniego, co do którego istnieje uzasadnione

podejrzenie, że popełnił czyn karalny, a zachodzi uzasadniona

obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów tego czynu lub

gdy nie można ustalić tożsamości nieletniego- dotyczy to

nieletnich którzy ukończyli 13 lat ale nie ukończyli 17 lat. Gdy

wymagane jest zapewnienie nieletniemu natychmiastowej opieki,

lecz nie możliwym jest przekazanie go rodzicom (opiekunom) albo

umieszczenie w pogotowiu opiekuńczym lub w innej placówce

opiekuńczo-wychowaczej (dotyczy to nieletnich, którzy ukończyli

lat 13 a nie ukończył lat 18- stu). Zatrzymanego w trakcie

samowolnego pobytu poza schroniskiem dla nieletnich lub

zakładem poprawczym na czas niezbędny do przekazania

nieletniego właściwemu zakładowi, nie dłużej jednak niż 5 dni.

Czas zatrzymania:

- 48 godzin w przypadku czynu karalnego

72 godzin w przypadku braku opieki

Dłuższy pobyt nieletniego może nastąpić jedynie za

zgodą

sędziego rodzinnego na czas przez niego określony,

nie

przekraczający 14 dni. O zatrzymaniu Policja

niezwłocznie

zawiadamia:

- rodziców lub opiekunów- zawiadomienie zawiera informacje o
przy-czynach zatrzymania, prawie do złożenia zażalenia i innych
przysłu-gujących prawach
- sąd rodzinny (nie później niż 24 godz. od chwili zatrzymania)

ZADANIA POLICYJNEJ IZBY DZIECKA:

- zapewnienie doraźnej opieki nieletnim zatrzymanym w związku
z popełnieniem czynu karalnego lub w związku z prowadzonym
postępowaniem przygotowawczym czy przekonwojowaniem go
do innej jednostki
- ustala przyczyny moralnego zagrożenia w celu ich likwidacji
- prowadzi działalność profilaktyczno- wychowawczą wobec
nieletniego zatrzymanego w izbie
- ustala przyczyny lub potwierdza tożsamość zatrzymanego
nieletniego
- zbiera informacje o sytuacji środowiskowej i rodzinnej
nieletniego
- informuje o sytuacji nieletniego instytucje państwowe
zajmujące się opieką, wychowaniem np. szkoły, poradnie itp.
w celu udzielenia nieletniemu pomocy
-utrzymanie stałego kontaktu z sądem rodzinnym
Zwolnienie: Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić i
przekazać rodzicom lub opiekunom jeżeli:

-ustanie przyczyna zatrzymania
-poleci to Sąd Rodzinny
-nie został zachowany termin powiadomienia Sądu

Rodzinnego o zatrzymaniu nieletniego

- w ciągu 72 godz. od chwili zatrzymania nie

ogłoszono

nieletniemu postanowienia o umieszczeniu w placówce

opiekuńczo- wychowawczej albo w zakładzie poprawczym

Schronisko dla nieletnich

Specjalna placówka opieki całkowitej podlegająca ministerstwu

sprawiedliwości, która realizuje funkcję diagnostyczną,

resocjalizacyjną i zapobiegawczą (zabezpieczenie prawidłowego

toku postępowania sądowego). Kierowani są tu nieletni w wieku

13 – 21 lat, podejrzani o dokonanie czynu karalnego lub

przestępstwa, a okoliczności i charakter czynu, stopień

demoralizacji i nieskuteczności dotychczasowych środków

wychowawczych przemawiają za przyszłym umieszczeniem w

zakładzie poprawczym.

Istnieją dwa typy schronisk dla nieletnich: zwykłe, interwencyjne.

Do schroniska zwykłego może trafić nieletni, gdy: zachodzi obawa

ukrycia się nieletniego, zatarcia śladów czynu karalnego przez

nieletniego, nie można ustalić tożsamości nieletniego, orzeczenie

o umieszczeniu nieletniego w zakładzie poprawczym natrafia na

niedające się usunąć przeszkody (jednak w tym przypadku

nieletni może trafić do schroniska maksymalnie na okres 3

miesięcy). Do schroniska interwencyjnego może trafić nieletni,

gdy: popełnił czyn karalny wymieniony w art. 10 par. 2 Kodeksu

Karnego, stwarza poważne zagrożenie społeczne lub zagrożenie

dla bezpieczeństwa schroniska zwykłego. Praca resocjalizacyjna

odbywa się w

szczególności przez nauczanie, zajęcia

korekcyjno-

wyrównawcze, przyuczenie do

zawodu oraz organizację

zajęć w internacie.

Praca z nieletnim służy tu rozwijaniu

jego

zainteresowań i uzdolnień, wdrażaniu do przestrzegania

zasad współżycia społecznego oraz umiejętnym

organizowaniu

czasu wolnego. Praca w schronisku interwencyjnym nastawiona

jest

na wyeliminowanie zachowań agresywnych.

Zakłady poprawcze

Specjalna placówka resocjalizacyjna dla nieletnich od 13 do 21

roku

życia, skierowanych ze schroniska dla nieletnich. Zapewnia

naukę i kształcenie zawodowe, zajęcia kulturalno-oświatowe i

sportowo-rekreacyjne. Głównym celem i zadaniem zakładów

poprawczych jest resocjalizacja nieletnich, zakładająca zmianę

ich postaw w kierunku społecznie pożądanym oraz

zapewniającym im prawidłowy rozwój osobowości, jak również

kształtowanie pozytywnych zainteresowań i motywacji oraz

odpowiedniego systemu wartości i przestrzegania ustalonych

zasad współżycia.

Zadania te realizowane są poprzez

następujące działania wychowawcze:

-nauczanie

-wychowanie

-przygotowanie do zawodu

-organizacja wolnego czasu

Oprócz wyżej wymienionych, zakłady poprawcze realizują

następujące cele szczegółowe :

-eliminacja czynników wywołujących zaburzone stany

osobowości

-kształtowanie odpowiednich stanów osobowości

poprzez

likwidację negatywnych zmian

wywołanych wspomnianymi

wyżej

czynnikami

-utrwalenie uzyskiwanych rezultatów resocjalizacji

-inspirowanie jednostek do samowychowania

Młodzieżowe ośrodki wychowawcze

Są prowadzone dla dzieci i młodzieży niedostosowanych

społecznie wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki,

metod pracy, wychowania i resocjalizacji jako resocjalizacyjno-

wychowawcze, a dla

dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

jako resocjalizacyjno-rewalidacyjne. Do zadań młodzieżowego

ośrodka wychowawczego należy eliminowanie przyczyn i

przejawów niedostosowania społecznego oraz przygotowanie

wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami

społecznymi i prawnymi. Młodzieżowe ośrodki socjoterapii są

prowadzone dla dzieci i młodzieży, które z powodu zaburzeń

rozwojowych, trudności w uczeniu się i zaburzeń w

funkcjonowaniu społecznym mogą być zagrożone

niedostosowaniem społecznym lub uzależnieniem i wymagają

stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i

wychowania oraz specjalistycznej pomocy psychoedukacyjnej. Do

zadań młodzieżowego ośrodka socjoterapii należy eliminowanie

przyczyn i przejawów zaburzeń zachowania oraz przygotowanie

wychowanków do życia zgodnego z obowiązującymi normami

społecznymi i prawnymi. Podstawową formą organizacyjną pracy z

wychowankami w młodzieżowym ośrodku wychowawczym i

młodzieżowym ośrodku socjoterapii jest grupa wychowawcza.

Liczba wychowanków w grupie wychowawczej wynosi od 8 do

12. Grupą wychowawczą opiekuje się co najmniej dwóch

wychowawców. Wychowawca jest

odpowiedzialny za

realizację indywidualnego

programu pracy z wychowankiem,

odpowiednio

resocjalizacyjnego lub terapeutycznego.

Wychowawca współpracuje w tym zakresie z innymi

pracownikami młodzieżowego ośrodka wychowawczego lub

młodzieżowego ośrodka socjoterapii, rodzicami (prawnymi

opiekunami) i instytucjami działając-

ymi w środowisku lokalnym. Młodzieżowy ośrodek wychowawczy i

młodzieżowy ośrodek socjoterapii zapewniają wychowankom

całodobową opiekę, którą w porze nocnej sprawuje wychowawca,

który ma do pomocy

co najmniej jednego pracownika nie będącego pracownikiem

pedagogicznym.

Istotną rolę w resocjalizacji oraz opiece środowiskowej i

penitencjarnej odgrywa kurator poprzez sprawowanie kurateli

sądowej. Kuratela sądowa jest „metodą indywidualnego i

społecznego działania wychowawczego w warunkach naturalnego

środowiska nieletniego, a więc jego domu, szkoły, instytucji

rekreacyjnych, zakładu pracy w celu doprowadzenia do jego

poprawy i ukształtowania u niego prawidłowych, pozytywnych z

punktu widzenia interesu ogólnospołecznego postaw i cech

charakteru [...] nie może więc być uważana za karę, nie stanowi

też ona jakiejkolwiek pozorowanej formy przebaczenia czy

zamazania czynu przestępczego delikwenta. Kurator jest

organizatorem oddziaływań resocjalizujących, a równocześnie

reprezentuje autorytet kierownika i ponadto wyraziciela woli

sądu. Kurator eksponuje jednak swą władzę pełniąc ją

sprawiedliwie i po ojcowsku. Równocześnie stara się stosować

wszechstronną antropotechnikę, w której

nie zabraknie

miejsca na oddziaływanie oparte głównie na

zależności wewnętrznej, na sympatii wzajemnej i przyjaźni.

„

Nie można utożsamiać przestępczości nieletnich ze społecznym

niedostosowaniem. Przestępczość jest wprawdzie częstym

przejawem,

ale niekoniecznym atrybutem społecznego niedostosowania.

Przestępca

jest jednostką, która dokonała czynu zabronionego przez prawo i

znalazła się w konflikcie z normą prawną. O tym, czy istnieją

podstawy

do zakwalifikowania jej jako jednostki społecznie

niedostosowanej,

decyduje motywacja i częstotliwość popełniania czy nów

sprzecznych z normą prawną. Rodzaje i formy dokonywanych

przestępstw mogą być bardzo różne, tak jak różny bywa stopień

wykolejenia lub zaburzeń charakterologicznych", które u

niedostosowanych społecznie występują najczęściej w sferze

kontaktu, aktywności i harmonii życia psychicznego. Jest rzeczą

oczywistą, że dewiacje osobowościowe jako predyspozycje

psychiczne jednostki oraz stopień odchylenia od normy

społecznej, prawnej, w istotny sposób rzutują na manifestacje

zewnętrzne, zachowanie i postawę nieletnich oraz czyny

przestępcze, a nawet częstotliwość ich popełniania w środowisku

otwartym. Oprócz takich przypadków, np. w wyniku nacisku ze

strony innych osób zdemoralizowanych lub grupy nieformalnej, o

cechach aspołecznych mogą mieć miejsce czyny przestępcze —

popełniane sporadycznie, a uwarunkowane specyficzną sytuacją i

nastawieniem (namową) większości uczestników z marginesu

społecznego, kradnących,

prowadzących rozboje

i napady,

uzależnionych.

Wówczas

jednostka taka (popeł niająca przestępstwo po raz

pierwszy — w dodatku pod namową lub przymusem) nie

będzie społecznie niedostosowana czy wykolejona;

z litery prawa będzie natomiast odpowiedzialna za popełnienie

czynu przestępczego z racji naruszenia normy prawnej, np. przy

kradzieży

mienia stanowiącego własność prywatną, państwową, społeczną.

Właśnie okoliczności i częstotliwość popełnianych czynów

przestępczych

w rodzinie, w szkole, w nieformalnych grupach rówieśniczych –

głównie

w środowisku otwartym (pozarodzinnym i pozaszkolnym) oraz ich

uwarunkowania motywacyjno-sytuacyjne: z przekory, chęci

zysku, wyrządzenia krzywdy innym lub szkody państwu z

naiwnym przekonaniem o anonimowości, rzekomej bezkarności,

której nieletni nie jest w stanie w porę przewidzieć adekwatnie

do kategorii popeł nianego czynu przestępczego, służą jako

istotne kryteria do ustalania przyczyn i przejawów dewiacji

psychospołecznych, które u nieletnich najczęściej mają postać

niedostosowania społecznego. Zanim dzieci i młodzież staną się

niedostosowani społecznie i poddani resocjalizacji, uprzednio - w

ramach profilaktycznej działal ności zabezpieczającej przed

destrukcją psychospołeczną rodzice, nauczyciele-wychowawcy i

opiekunowie społeczni, powinni mieć na uwadze konstruktywną

socjalizację w środowisku lokalnym, w którym proces

uspołeczniania dzieci i młodzieży ma bardzo szeroki wymiar w

zakresie i treści. Niewątpliwie pierwszorzędną rolę ma w tym

względzie dom rodzinny i szkoła —Jako środowisko dydaktyczno-

oraz opiekuńczo-i

społeczno-wychowawcze. Niemniej

potrzeba przebywania

dziecka w gronie

rówieśników poza domem, zwłaszcza w

miejscu

zamieszkania, jest rzeczą naturalną i niezbędną

tak w dalszym jego rozwoju osobo wym, jak i społecznym.

Zatem środowisko społeczne (lokalne, dzielnicowe, okoliczne)

rów-

nież czynnie współuczestniczy (powinno współuczestniczyć) w

socjalizacji dzieci i młodzieży z jednej strony poprzez społeczne

stosunki międzyosobnicze (gry i wspólne zabawy) z rówieś nikami,

z drugiej zaś - poprzez oddziaływanie na młodą generację osób

dorosłych

w środowisku. Jakość treści społeczno-wychowawczych tych

oddziaływań jest bardzo ważna, wręcz dopełniająca treść

socjalizacji w domu rodzinnym i w szkole. Musi więc być

wartościowa społecznie i wychowawczo, nad czym czuwać muszą

ustawicznie sami rodzice, niewątpliwie przy pomocy szkoły jako

instytucji kompetentnej. Zagadnienie to przedstawił interesująco

m.in. Stanisław Papuziński. Jego zdaniem, w środowisku

(lokalnym, koleżeńskim, osiedlowym, podobnie jak w instytucjach

oświatowo-wychowawczych ważną rolę w społecznym

wychowaniu dzieci i młodzieży może odgrywać samorząd osiedla,

którego działalność społeczno-wychowawcza powinna być zgodna

i skoordynowana z ogólnym procesem wychowania, w szkole i

placówkach jej towarzyszących. Działalność taka pozwoliłaby na

umiejętne spożytkowanie sił społecznych w celu stworzenia w

miejscu zamieszkania środowiska wychowawczego, środowiska, w

którym osoby wychowujące (wszyscy współmieszkańcy) widzą i

rozumieją tę rzeczywistą prawdę, że „dziecko, jako istota ludzka

jest istotą społeczną - musi zatem mieć oparcie w

ludziach. Gdy oparcia tego nie posiada (nie odczuwa) w

otoczeniu bliskich osób społecznie pozytywnych,

poszukuje

go tam, gdzie los zdarzy - w jakiejkolwiek

choćby grupie,

do której można „przylgnąć" lub

która „wciągnie",

bez względu na jej moralną jakość; istotna jest jedynie i przede

wszystkim chęć ucieczki od samotności, pragnienie znalezienia

się w społeczności - choćby była ona antyspołeczna lub

aspołeczna w ogólnie przyjętym rozumieniu rzeczy".

Zatem właściwie zorganizowane środowisko wychowujące samo

rządnie w osiedlu może stać się obok rodziny i szkoły trzecią siłą,

opartą na wzrastającej naturalnej więzi społecznej dzieci,

młodzieży i doros łych; więzi zdolnej do zbudowania środowiska

sąsiedzkiego, opartego na najlepszych wartościach społeczno-

wychowawczych wszystkich jego współmieszkańców.

Na koniec należy stwierdzić, że szczególny nacisk kładzie się

obecnie na działanie profilaktyczne z trzech istotnych powodów:

1) aspekt ekonomiczny — resocjalizacja niedostosowanych

społecznie w zakładach jest kosztowna, a efekty poprawy —

zwłaszcza jednostek o znacznym stopniu demoralizacji —

nieznaczne;

2) aspekt pedagogiczny — uczeń-wychowanek niedostosowany

społecznie utrudnia proces dydaktyczno-wychowawczy oraz

zakłóca zgodne, współżycie i konstruktywną socjalizację

rówieśników w środowisku normalnym;

3) aspekt humanitarny - dobro każdego dziecka jest

podstawowym motywem działań opiekuńczo-wychowawczych,

adaptacyjno-

przystosowawczych,

reformująco-korektywnych i

profilaktycznych, umożliwiających mu prawidłowy rozwój

psychofizyczny i społeczny.

Warto tu przypomnieć słowa wielkiego francuskiego

pedagoga, Celestyna Freineta, który powiedział, że:

„

Dzieciom potrzebne są chleb i róże. Chleb dla ciała,

aby utrzymać je w dobrym zdrowiu, chleb dla

umysłu w postaci wykształcenia. Ale potrzebne są

im również róże, i to nie jako luksusowy dodatek,

lecz jako konieczność życiowa. Potrzebują naszego

serdecznego spojrzenia, naszej myśli i życzliwości.

Pragną wiedzieć, że mają w nas kogoś, kto z uwagą

wysłucha tego, co nam chcą powiedzieć, kogoś, kto

odpowie na ich pytania i pocieszy w zmartwieniach.

Pragną wykonać rzeczy piękne i pożyteczne dla

kogoś, kto potrafi je ocenić.”

Bibliografia:

1) Magdalena Krawczonek „Uczeń niedostosowany”

2) Halina Roszak „Praca i kształcenie zawodowe

wychowanków zakładów poprawczych”

3) Bronisław Urban „Nieprzystosowanie społeczne,

zachowania dewiacyjne”

Aleksander

Makowski „niedostosowanie społeczne

młodzieży i jej resocjalizacja”

Document Outline