• PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA IM. WITELONA W LEGNICY

Wydział Pedagogiki, Turystyki i Rekreacji

Kierunek: Pedagogika

Specjalność: Praca socjalna

ROKSANA MAKOWSKA

• DZIAŁALNOŚĆ OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZA ŚWIETLICY TERAPEUTYCZNEJ NR 1 W LEGNICY

Praca licencjacka napisana

pod kierunkiem dr Lilli Barbary Paszkiewicz

Legnica 2009

SPIS TREŚCI:

Wstęp .........................................................................................................................................3

I Idea pracy środowiskowej .......................................................................................................6

1. Istota pedagogiki społecznej i opiekuńczej ...................................................................6

2. Świetlice Środowiskowe jako placówki wsparcia dziennego .....................................10

3. Funkcje i zadania świetlic terapeutycznych ................................................................14

II Funkcjonowanie Świetlicy terapeutycznej nr 1 w Legnicy .................................................18

1. Podstawy prawne funkcjonowania Świetlicy ..............................................................18

2. Charakterystyka struktury organizacyjnej ....................................................................22

3. Formy pracy Świetlicy Terapeutycznej...........................................................................25

III Działania Świetlicy Teraeutycznej nr 1 w Legnicy na rzecz środowiska rodzinnego ........29

1. Charakterystyja społeczności .......................................................................................29

2. Działalność wychowawcza placówki ..........................................................................32

3. Praca socjalna wśród dzieci i ich rodzin ......................................................................35

Zakończenie .............................................................................................................................39

Aneks ......................................................................................................................................41

Bibliografia ..............................................................................................................................47

WSTĘP

Pomoc społeczna jest szeroką dziedziną, której głównym celem jest pomoc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji. Do realizacji tego celu zostały utworzone specjalne placówki, które zajmują się wspieraniem różnych grup społecznych. Jedną z takich instytucji jest właśnie świetlica terapeutyczna. Jest to placówka, której głównym celem jest sprawowanie opieki i wychowywaniem dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. Jako świetlica środowiskowa znajduje się w najbliższym otoczeniu dziecka i rodziny, co wynika z idei pracy środowiskowej, którą w niniejszej pracy ukazana jest przez pryzmat pedagogiki społecznej i opiekuńczej.

Wybór tematu dyktowany był chęcią bliższego zapoznania z funkcjonowaniem instytucji pomocy społecznej, a w szczególności specjalistycznych placówek wsparcia dziennego. Inspiracją do pisania była Świetlica Terapeutyczna Nr 1 w Legnicy. Obserwacje pracy placówki oraz uczestniczenie w niej umożliwiało zapoznanie się dogłębnie z zasadami pracy, funkcjami jakie pełni instytucja oraz uwarunkowaniami prawnymi i ideologicznymi. Przebywanie w Świetlicy i podejmowanie w niej różnorakich działań może okazać się pomocne przy dokonywaniu wyboru dalszych studiów oraz kierunku zawodowego.

Praca była pisana na podstawie wielu źródeł. W części teoretycznej dotyczącej głównie idei powstania świetlic środowiskowych wykorzystana była literatura przedmiotu dotycząca pedagogiki społecznej i opiekuńczej oraz placówek opiekuńczo - wychowawczych. Przykładem literatury mogą być: Pedagogika opiekuńcza w zarysie autorstwa Z. Dąbrowskiego oraz Pedagogika społeczna, dokonania - aktualności - perspektywy pod redakcją S. Kawuli. W rozdziałach dotyczących pracy Świetlicy Terapeutycznej nr 1 i jej funkcjonowania korzystałam głównie z dokumentów udostępnionych mi przez dyrekcję placówki takich, jak Statut, regulamin czy sprawozdania z pracy. W dużej mierze jednak musiałam opierać się na własnych obserwacjach, ponieważ nikt jeszcze nie podejmował próby scharakteryzowania społeczności placówki ani opisywania odbywających się w niej zajęć dydaktycznych bądź opiekuńczo - wychowawczych.

Praca w środowisku dziecka i rodziny jest bardzo istotna, gdyż to ona pozwala uzyskać obraz osób, którym chce się pomóc. Będąc blisko problemu łatwiej jest go rozwiązać. Z tego powodu chciałam również ukazać jak ważne jest położenie placówki. Uważam, że Świetlica Terapeutyczna nr 1 położona jest w bardzo strategicznym miejscu. Mieści się w dzielnicy miasta, która jest zaniedbana i po obserwacjach można stwierdzić, że zamieszkuje tam wiele rodzin zagrożonych demoralizacją oraz patologizacją.

Kolejnym celem przedstawionej pracy było ukazanie tego, jak funkcjonują świetlice. Jest to bardzo ważne, gdyż mały odsetek ludzi ludzi wie o istnieniu świetlic terapeutycznych, a jeszcze mniej wie o tym jak one pracują. Z tym celem można połączyć kolejny, którym jest ukazanie roli świetlic jakie pełnią w społeczeństwie i czy jest na nie duże zapotrzebowanie. Świetlic środowiskowych w moim miejscu zamieszkania jest niewiele, a świetlic terapeutycznych jest zaledwie dwa. Nasuwa się tu pytanie: nie ma więcej bo nie są potrzebne? Sądzę, że po ilości wychowanków Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy można wnioskować, iż na to pytanie można by odpowiedzieć: nie ma ponieważ społeczeństwo nie jest świadome, jak wiele może wnieść świetlica do życia rodziny. Ponadto uważam, iż kwestie finansowe również odgrywają znaczna rolę.

Ostatnim, jednak bardzo istotnym celem jest wskazanie na ważność położenia Świetlicy. Uważam, że miejsce to nie jest przypadkowe. Świadczyć może o tym ilość dzieci uczęszczających na zajęcia do placówki i jednocześnie zamieszkujących dzielnicę Zakaczawie, w której znajduje się Świetlica. Położenie to jest newralgiczne i uzależnione jest od poziomu patologizacji i demoralizacji ludzi zamieszkujących dany obszar.

Przedmiotowa praca licencjacka została podzielona na trzy rozdziały. Rozdział pierwszy pracy w ujęciu sensu largo przedstawia definicje, które nierozerwalnie łączą się z tematem pracy. Został podzielony na trzy punkty. Pierwszy z punktów pracy wprowadza czytelnika wyjaśniające istotę pedagogiki społecznej oraz opiekuńczej. W swoich rozważaniach dotyczących pedagogiki społecznej i opiekuńczej oparłam się na dokonaniach takich znawców tematu, jak Helena Orsza - Radlińska, Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński oraz Albin Kelm. W punkcie drugim pierwszego rozdziału zawarłam informacje dotyczące świetlic środowiskowych jako placówek wsparcia dziennego. Za słuszne uznałam wyjaśnienie pojęcia placówki wsparcia dziennego w oparciu o obowiązujące prawo w postaci rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007r., ich cele itp. W dalszej części punktu przedstawiłam zagadnienie dotyczące problematyki świetlic środowiskowych oraz zakresu prac przed którymi stoją wspomniane placówki. Ostatni z punktów rozdziału poruszał zagadnienie dotyczące funkcjonowania i zadań, które ma do wykonania świetlica terapeutyczna. W dużej mierze skupiłam się na przedstawieniu form pracy oraz przedstawieniu wizerunku profesjonalnego opiekuna - wychowawcy, który winien posiadać odpowiednie predyspozycje psychiczne oraz wykazać się odpowiednią wiedzą w procesie wychowawczo - socjalizacyjnym, który ma miejsce w tego typu placówkach.

Rozdział drugi pracy wprowadza odbiorcę w zagadnienie dotyczące funkcjonowania konkretnej świetlicy terapeutycznej, tj. Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy. Podobnie, jak w przypadku pierwszego rozdziału, rozdział drugi został podzielony na 3 punkty. W pierwszym punkcie przedstawiłam podstawę prawną, na podstawie której funkcjonuje wspomniana placówka wsparcia dziennego. Oparłam się zarówno na prawie powszechnie obowiązującym w postaci ustaw oraz rozporządzeń, jak i aktach prawa miejscowego w postaci uchwał Rady Miejskiej Legnicy. Nie omieszkałam również przedstawić wymagań, przed którymi stoi grono pedagogów wspomnianej placówki, zwłaszcza w zakresie prac opiekuńczo - wychowawczej. W drugim punkcie nakreśliłam strukturę organizacyjną Świetlicy. Został przedstawiony zakres zadań takich organów placówki, jak Dyrektor, Zespół ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka dla dzieci młodszych i starszych, Zespół Pedagogiczny oraz Rada Rodziców. W ostatnim z punktów wyjaśniłam form pracy, które są wyznacznikiem funkcjonowania legnickiej placówki. Do form pracy zaliczyłam zajęcia dydaktyczne w postaci np. odrabiania prac domowych pod opieką pedagoga, zajęcia terapeutyczne w postaci terapii pedagogicznej oraz psychologicznej, zajęcia korekcyjne, które mają na celu korygowanie wad wymowy u wychowanków oraz dbałość o sprawność fizyczną, zajęcia wychowawcze itp.

W trzecim rozdziale pracy przedstawione zostało zagadnienie dotyczące funkcjonowania Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy na rzecz środowiska rodzinnego. W pierwszym punkcie scharakteryzowane zostało środowisko, na którego obszarze znajduje się przedmiotowa placówka, tj. dzielnicę Legnicy zwaną potocznie Zakaczawie. W dalszej części punktu dokonano analizy przekroju placówki mając na uwadze wiek oraz ilość wychowanków Świetlicy. W drugim punkcie pracy skupiono się na wyjaśnieniu działalności wychowawczej placówki, która oprócz statutowych form działania realizowała różnorakie projekty takie, jak „Moja dzielnica”, „Rodzina a problemy zaburzające jej prawidłowe funkcjonowanie”. „ Ekomuzeum”, „Wywczasy zimowe” oraz Niebieski Mikołaj”. Ostatni
z punktów rozdziału dotyczył wyjaśnienia zakresu zadań pracownika socjalnego w postaci wywiadów środowiskowych, gromadzeniu informacji dotyczących dziecka i jej rodziny, współpracy z innymi instytucjami.

ROZDZIAŁ I

IDEA PRACY ŚRODOWISKOWEJ

1. Istota pedagogiki społecznej i opiekuńczej

Praca środowiskowa jest specyficzną dziedziną. Wkracza w obszar, gdzie zarówno jednostka, jak i rodzina nie radzą sobie z wyzwaniami, przed którymi stawia życie. Nie radzą sobie z problemami wychowawczymi. Brak czasu i problemy osobiste w rodzinie nie rzadko są przyczynami, gdzie najbardziej poszkodowane jest dziecko. Brak zrozumienia i akceptacji wśród rodziny sprowadza dziecko na złą drogę. W tym właśnie miejscu rozpoczyna się rola zarówno pedagogiki społecznej, jak i pedagogiki opiekuńczej, w której doniosłą rolę sprawują placówki wsparcia dziennego. Pedagogika społeczna i pedagogika opiekuńcza to dwie subdyscypliny nauk pedagogicznych powiązane wzajemnymi relacjami. Pedagogika opiekuńcza wyłoniła się z praktyki pedagogiki społecznej i początkowo była jedynie subdyscypliną pedagogiki społecznej. Z upływem czasu została włączona do kanonu nauk pedagogicznych. Mimo, iż jest częścią pedagogiki społecznej wymienia się ją równolegle.
W tych dziedzinach wszystkie teorie oparte są o refleksję, która towarzyszyła prężnemu działaniu wychowawczemu i opiekuńczemu.

Aby ująć istotę teorii i praktyki pedagogiki społecznej należy rozpocząć dyskusję
od pojęcia środowiska wokół którego rozwija się przedmiotowa nauka. Helena Radlińska zdefiniowała to pojęcie w kategoriach zespołu warunków, wśród których bytuje jednostka oraz czynników kształtujących jej osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas.
Z powyższego stwierdzenia jednak można wywnioskować, iż środowisko jest nie tylko poddane wpływom jednostki, ale także jednostka jest poddana wpływom środowiska. Może ono znacznie wpłynąć na kształtowanie się psychiki osoby przebywającej w danym środowisku. Autorka definicji wyróżnia też otoczenie, które jest „strukturą zmienną
i krótkotrwałą”.

We współczesnej pedagogice społecznej środowisko jest postrzegane jako dynamiczna struktura zmieniająca się w czasie historycznym oraz podlegająca zróżnicowanej i zmiennej sile oddziaływań. Przedmiotowe pojęcie zostało też zwężone do pojęcia środowiska lokalnego, którym jest „zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez nich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo materialne. Składnikami środowiska lokalnego są poczucie odrębności i izolacji, jednolitości zawodowej i ekonomicznej, tożsamości etnicznej i kulturowej”.

Kolejnym istotnym pojęciem dla zrozumienia pedagogiki społecznej jest praca socjalna. Głównym jej celem jest kształtowanie warunków środowiska tak, aby można było wzbogacić egzystencję człowieka. Przez pracę socjalną rozumie się też celową i zorganizowaną pomoc współczesnych społeczeństw, których część stanowią ludzie niewydolni ekonomicznie, społecznie i fizycznie. Głównym celem pracy socjalnej jest wsparcie w usamodzielnieniu się pod względem osobistym i społecznym.

Po zdefiniowaniu pojęcia środowiska oraz pracy socjalnej niezbędne jest wyjaśnienie istoty pedagogiki społecznej. Pedagogika społeczna jest „efektem jednoczesnego oddziaływania różnych zewnętrznych, pozanaukowych czynników”. Skupia się w szczególności na działalności i środkach wychowawczych, które w największym stopniu oddziaływują na wychowanka. W tej subdyscyplinie uwagę zwrócono przede wszystkim na potrzeby wychowanków w poszczególnych etapach ich życia. Składnikiem, który nie może być pominięty w rozważaniach o istocie pedagogiki społecznej to kompensacja w sytuacjach wychowawczych, wymagających pomocy społecznej. Miejscem oddziaływań na wychowanków jest zazwyczaj ich środowisko lokalne, czyli placówki wychowawcze, kulturalne i socjalne, w których dzieci spędzają czas po zajęciach szkolnych. Na przestrzeni wielu stuleci polscy oraz zagraniczni znawcy problematyki stworzyli wiele definicji, które w sposób bliski rzucają światło na zrozumienie pojęcia pedagogiki społecznej. Głównym przedstawicielem, która uważała, iż pedagogika społeczna powinna opierać swoje cele i zadania na wychowaniu narodowym, którego podstawą było kształtowanie świadomości i przynależności narodowej, a także zapewnienie godziwych warunków rozwoju każdemu człowiekowi.

W teorii Heleny Orszy - Radlińskiej najważniejsza w pedagogice społecznej była koncepcja środowiskowa. Poprzez środowisko rozumiała zespół warunków w których bytuje jednostka oraz czynników przekształcających jej osobowość oddziaływających stale lub przez dłuższy czas”^. Autorka w swych przemyśleniach przedstawiała nie tylko instytucje pozaszkolne, ale także szkoły środowiskowe, które mimo ciekawych założeń teoretycznych, w praktyce nie spełniają swojej roli. Należy jednak pamiętać, że środowisko odgrywa ważną rolę w wychowaniu dziecka. Dlatego właśnie podkreśla się jego szczególną rolę.

Kolejny przedstawiciel nurtu, Aleksander Kamiński stwierdził, iż pedagogika społeczna powinna analizować wpływy wychowawcze, których źródłem jest właśnie środowisko, a także ustalać zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowanków. Ponadto w równym stopniu jak H. Orsza - Radlińska zwraca uwagę na środowisko lokalne jako ważny element wychowawczy. Skupia się na instytucjach działających w tymże środowisku i panujących w nich stosunkach. Zadaniem takiej instytucji powinno być ukazywanie tego jak może być, a nie tego jak być powinno.

Nowe spojrzenie na pedagogikę społeczną i teorię środowiskową wniósł Ryszard Wroczyński. Według niego procesy wychowawcze są uwarunkowane środowiskiem. Mimo iż ważna jest praca poza szkołą, szczególny nacisk położył na działalność wychowawczą szkoły. Dopiero w drugiej kolejności zajął się instytucjami pozaszkolnymi działającymi
w środowisku wychowawczym dziecka. To właśnie do tych instytucji chciał przenieść większość zadań opiekuńczych, które wynikały z założeń pedagogiki opiekuńczej.

Przechodząc jednak do zagadnienia istoty pedagogiki opiekuńczej należy wyjaśnić pojęcie opieki, które jako działanie humanitarne jest formą tak starą jak ludzkość.
Od pradziejów ludzie opiekowali się sobą. Opieka jest nieodłącznym działaniem wychowawczym. Jako dyscyplina naukowa pedagogika opiekuńcza powstała na bazie refleksji nad opieką. W środowisku pedagogicznym istnieje wiele pojęć opieki, co sprawia znaczne trudności w jej jednoznacznym zdefiniowaniu. Zdawkową definicję na gruncie prawnym przedstawia nam kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25.02.1964r. Wg Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego opieka jest sprawowana przez opiekuna nad małoletnim lub ubezwłasnowolnionym. Polega na dbałości o wychowanie i pieczę nad majątkiem podopiecznego. W tym przypadku zachodzi ścisła relacja pomiędzy opiekunem, który sprawuje funkcje wychowawcze, a podopiecznym.

W literaturze przedmiotu można zaobserwować również definicje opieki. Pojęcie to
w znaczeniu szerokim można podzielić na trzy formy: zwierzęcą, ludzką oraz transcendentalną. Opieka zwierzęca jest wyrazem różnorodnych zachowań rodziców wobec własnego potomstwa, zarówno nabytych, jak i instynktownych, które mają na celu zaspokojenie potrzeb biologicznych i bezpieczeństwa. Opieka ludzka opiera się na działaniach ludzi, którzy wykazują zdolność do zaspokojenia potrzeb, zarówno ludzi którzy pozostają w asymetrycznej zależności (np. dzieci), jak również nie ludzi (elementy przyrody, wytwory ludzkie).

W znaczeniu wąskim w centrum zainteresowania opieki stoi człowiek jako podmiot relacji międzyludzkiej. Godne zainteresowania jest też wyjaśnienie opieki jako szczególnej relacji między opiekunem a podopiecznym. W tym zakresie aktywność opiekuna będzie wyrazem opieki. Opieka będzie polegała na utrzymaniu relacji między stronami, zaspokajaniu potrzeb w sposób stały i ciągły (cykliczny), przejęcie odpowiedzialności za podopiecznego oraz bezinteresownością opiekuna. Jest to klasyczna definicja opieki międzyludzkiej. Grażyna Gajewska przez opiekę rozumie „pierwszą działalność wobec drugiego człowieka, warunkującą jego przeżycie, zachowanie zdrowia, jakości życia, wychowanie, kształtowanie, usamodzielnienie się i socjalizację. Opieka przekształca się z czasem w pomoc i zaczynają
w niej dominować procesy wychowawcze, edukacyjne. Opieka trwa do uzyskania względnej samodzielności, przynajmniej do osiemnastego roku życia”.

Po wyjaśnieniu pojęcia opieki można przejść do definicji pedagogiki opiekuńczej. Bardzo ogólnie można powiedzieć, że pedagogika opiekuńcza to nauka o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki, wychowaniu przez opiekę i wychowaniu opiekuńczym. W tym rozumieniu podmiotem opieki będzie dziecko, młodzież. Wychowanie przez opiekę to przekazywanie wartości osobowościowych, natomiast wychowanie opiekuńcze nadaje różnych form i walorów wychowaniu. Opieka międzyludzka jest elementem spajającym, bez którego o pedagogice opiekuńczej nie można by mówić w pełnym znaczeniu. Z. Dąbrowski sprowadził pedagogikę opiekuńczą do wszelkich działań opiekuna, który biorąc odpowiedzialność za podopiecznego nieustannie zaspakaja jego potrzeby.

Istotne miejsce we współczesnej pedagogice opiekuńczej zajmuje badacz - Albin Kelm. W swoich rozważaniach skupia się walorach praktycznych opisywanej nauki. Według niego pedagogika opiekuńcza zajmuje się celami, treścią, formą i organizacją działalności opiekuńczo - wychowawczej. Przedmiotem dywagacji są: sytuacje wymagające opieki, cele opieki i zadania opiekuńczo - wychowawcze, formy opieki nad dzieckiem, system opieki nad dzieckiem, stosunek między wychowankiem a wychowawcą.

W centrum zainteresowań jest dziecko i to jemu autor podporządkował swoją teorię. Kelm utożsamia pojęcie opieki nad dzieckiem z działaniem opiekuńczo - wychowawczym, które jest procesem kierowanym przez opiekuna bądź instytucję. W sytuacji zagrożenia ma
na celu dbałość o prawidłowy rozwój dziecka. Zajmuje się też dostarczeniem środków materialnych i nie materialnych dziecku które ze względu na ograniczenia nie może osiągnąć tych środków.

W sposób niepełny byłoby opisane zagadnienie pedagogiki opiekuńczej bez przedstawienia w sposób szczegółowy funkcji, jakie spełnia przedmiotowa dyscyplina naukowa. Funkcje, jakie spełnia pedagogika opiekuńcza przedstawiają się następująco: dostarczanie wiedzy o potrzebach ludzkich, obiektywne diagnozowaniu warunków zewnętrznych, w jakim przebiega proces opiekuńczo - wychowawczy, wskazywanie zasad, form, metod i technik opieki, ukazywanie możliwości i powinności opiekuńczej, opisywanie i wyjaśnianie relacji wychowawczych i opiekuńczych oraz nieustanny rozwój wiedzy o opiece i opiekunie.

Podsumowując można uznać iż pedagogika opiekuńcza jest bardzo ważną częścią pedagogiki społecznej. Obie one dążą do prawidłowego wychowywania oraz zapewnienia dzieciom oraz rodzicom jak najlepszych warunków bytowych. Z tych pedagogik wywodzi się właśnie idea pracy środowiskowej, która jest bardzo ważna w obejmowaniu opieką rodzin nie wydolnych ekonomicznie oraz wychowawczo. Praca środowiskowa to nie tylko teoria, ale przede wszystkim działania praktyczne, które objawiają sie bardzo często w pracy socjalnej i pomocy społecznej. Jej przykładem mogą też być placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży z rodzin patologicznych.

2. Świetlice środowiskowe jako placówki wsparcia dziennego

Pojęcie świetlicy środowiskowej w sposób nierozerwalny łączy się z pojęciem wychowania oraz placówką wsparcia dziennego.

W ujęciu ogólnym wychowanie możemy rozumieć jako proces celowych
i intencjonalnych oddziaływań na osobę wychowywaną. Wychowawca wykorzystuje nabytą wiedzę oraz dostępne środki do celów opiekuńczo - wychowawczych, a także terapeutycznych. Kieruje się także określonym systemem wartości, którego celem jest dobro dziecka. Wszystkie podejmowane działania muszą być zgodne z literą prawa oraz zapewnić dziecku, w miarę możliwości, prawidłowy rozwój fizyczny, psychiczny, umysłowy oraz społeczny.
W znaczeniu szerokim (uniwersalnym) wychowanie to całokształt zjawisk związanych z oddziaływaniem środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka. Natomiast w znaczeniu wąskim (pedagogicznym), wychowanie wyodrębnia się z socjalizacji, jako świadomie kontrolowaną część procesów socjalizacyjnych (proces przekazywania jednostce systemów wartości, norm i wzorów zachowań).

Nad ujęciem wychowania jako procesu społecznego pracował Stanisław Kowalski. Zdefiniował wychowanie jako „przekazywanie odrastającym pokoleniom, w skali masowej, dorobku poprzednich pokoleń w dziedzinie kultury, przygotowanie ich do czynnego uczestnictwa w postępie społeczno kulturowym”.

Miejscem w którym możemy zaobserwować tego rodzaju wychowanie są między innymi placówki opiekuńczo - wychowawcze jako placówki wsparcia dziennego. Sama placówka wsparcia dziennego zapewnia opiekę pod którą należy rozumieć wspieranie rodziny przez objęcie dziecka działaniami wychowawczymi, opiekuńczymi i edukacyjnymi, które
są realizowane w placówce. Funkcjonowanie placówek opiekuńczo - wychowawczych zostało określone w Rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007r..

Określa ono między innymi z jakimi instytucjami powinny współpracować placówki opiekuńczo - wychowawcze. Rozporządzenie wymienia takie instytucje, jak powiatowe centra pomocy w rodzinie, szkoły, rodzina dziecka oraz rodziny zaprzyjaźnione. W placówce takiej mogą przebywać dzieci niepełnosprawne, jeżeli nie ma wyraźnych przeciwwskazań oraz dzieci o szczególnych potrzebach. Jako główne zadanie placówek opiekuńczo - wychowawczych rozporządzenie określa przygotowanie wychowanków do względnie samodzielnego życia.

Bardzo istotne jest aby placówki wsparcia dziennego jako rodzaj placówek opiekuńczo - wychowawczych działały przez wszystkie dni robocze w roku i być otwarte przynajmniej przez 4 godziny dziennie. Jest to ustalone minimum, jednak każda z placówek powinna indywidualnie dostosować swój czas pracy do trybu dnia swoich podopiecznych . Paragraf 7 wspomnianego rozporządzenia określa także, że placówka powinna zapewnić dziecku pomoc w nauce, zorganizować zajęcia socjoterapeutyczne bądź oddziaływania terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne logopedyczne, a także przynajmniej jeden posiłek dziennie dostosowany do pory dnia w jakiej dziecko przebywa w placówce. Głównym celem tego rodzaju placówek jest wsparcie rodzin dysfunkcyjnych i zapewnienie opieki dzieciom
z tych rodzin. Z uwagi na fakt, iż znajdują się one w najbliższym środowisku dziecka
i rodziny powinny tworzyć warunki do kompensowania braków rozwojowych oraz wychowawczych. Ich zadaniem jest także pomoc przy spełnianiu obowiązku szkolnego, organizowanie dzieciom czasu wolnego i rozwijanie ich zainteresowań oraz wzmocnienie terapeutyczne.

Jednym z rodzajów placówek wsparcia dziennego są świetlice środowiskowe. Świetlice środowiskowe mają za zadanie wspierać rodzinę w wykonywaniu jej podstawowych funkcji oraz zapewniać pomoc rodzinie i dzieciom, które sprawiają problemy wychowawcze, zagrożone jednocześnie demoralizacją, przestępczością itp. W tym wypadku działania świetlic środowiskowych mają na celu szukanie w rodzinie i jej najbliższym otoczeniu zasobów, które uchroniłyby np. dziecko przed umieszczeniem go poza domem. Są one dobrym rozwiązaniem na wzrastające zapotrzebowanie na wsparcie rodziny, kompensację jej niedostatków opiekuńczych, terapię zaburzeń dzieci i młodzieży, a jednocześnie chroniący dzieci przed odebraniem rodzicom i umieszczeniem w instytucji opieki zastępczej.

Działania świetlic środowiskowych powinny opierać się na współpracy ze szkołami, ośrodkami pomocy społecznej i innymi instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych. Świetlice środowiska w swoim profilu powinna wykonywać dwa rodzaje zadań: działania profilaktyczno - terapeutyczne oraz socjalno - wychowawcze.

W działaniach profilaktycznych niezwykle ważne jest to, aby rozpocząć je zanim dziecko nie zacznie trwale przyswajać zachowań patologicznych. Ważne jest także to, aby zaktywizować dziecko w pozytywny sposób oraz dostarczać mu wiedzę o możliwych właściwych relacjach z otoczeniem. Działania profilaktyczne mogą polegać na aktywizowaniu dzieci, młodzieży, dostarczaniu im pozytywnych przeżyć, budowaniu dobrego samopoczucia, wspomaganiu rozwoju i posiadanych zdolności, ułatwianiu nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi oraz na prowadzeniu wczesnej interwencji wobec dzieci i młodzieży z grup wysokiego ryzyka, tj. wychowujących się w rodzinach patologicznych lub niewydolnych wychowawczo.

Aby móc podjąć którekolwiek z działań konieczne jest przeprowadzenie diagnozy zarówno wychowanka jak i jego rodziny, grupy rówieśniczej i środowiska lokalnego. Diagnoza jest niezbędna celem podjęcia działań terapeutycznych. Działania z zakresu psychoterapii mają na celu kształtowanie osobowości wychowanka, jego świadomości społecznej, przyjmowania przez niego właściwych postaw w sytuacjach trudnych, zrozumienia i akceptacji siebie oraz otoczenia, konstruktywnego pokonywania istniejących przeszkód stających na drodze do realizacji celów, podniesienia jego samooceny do tego stopnia, żeby uwierzył w swoje możliwości i siły. Zadaniem socjoterapii jest natomiast „dostarczanie dziecku odpowiednio zorganizowanych doświadczeń społecznych”,
co umożliwia wyuczenie pozytywnych wzorców zachowań i eliminację tych patologicznych. Wychowanek uczy się zachowań plastycznych, adekwatnych, konstruktywnych i społecznie akceptowalnych. Są to jedne z najważniejszych zadań świetlic środowiskowych. Dzięki nim jednostka dewiacyjna może przekształcić się w jednostkę zdrową. Innym aspektem jest terapia pedagogiczna, która stymuluje rozwój psychoruchowy dziecka, przezwycięża trudności w uczeniu się, eliminuje braki dydaktyczne, poprawia sytuację społeczną dziecka wśród rówieśników.

Kolejnym oddziaływaniem które podejmuje placówka jest działalność socjalno wychowawcza. Polega ona na objęciu dziecka i jego rodziny szczególną opieką. Dzięki temu pomoc może być bardziej efektywna. Działalność ta daje możliwość objęcia pomocą szerszej grupy potrzebujących i zaktywizowania ich oraz zaangażowania. Można uznać, że jest to cała istota pracy z rodziną. Jest ona jednak długotrwała i świetlica jest tylko jednym z ogniw spajających działania różnych instytucji pomocowych.

Praca socjalno - wychowawcza jest połączeniem wychowania i pracy socjalnej.
W tym ujęciu mają one do siebie stosunek równorzędny. Praca socjalna także jest uznawana za pewien rodzaj wychowania. Nie chodzi w niej tylko o zaspakajanie potrzeb materialnych. Celem pracy socjalnej jest także pomoc w pełniejszym rozwoju człowieka oraz stworzenie mu nowej, lepszej rzeczywistości. Świetlica środowiskowa jako placówka znajdująca się w najbliższym otoczeniu rodziny może stale kontrolować jej sytuację i przy pomocy diagnozy podejmować odpowiednie działania pomocowe. Istotne w tej działalności jest to, że pojawia się ona w pracy w stosunku do ludzi w bardzo trudnej sytuacji życiowej,
z którą nie są w stanie sami sobie poradzić.

Dla osób w takiej właśnie trudnej sytuacji świetlice środowiskowe przygotowują różnorakie formy zajęć świetlicowych prowadzonych przez pedagogów, psychologów lub terapeutów. Należą do nich: zabawa, sport, wycieczki, sztuka, prace amatorskie, zajęcia przyrodnicze, zajęcia samokształcące itp. Dzieci w świetlicach mogą odrobić lekcje, zaprezentować swoje zdolności, zwiedzić okolice, a często i inne regiony kraju. Treści prowadzonych zajęć w świetlicy są różne. W jednych dominują sport i zabawa, w innych promowana jest sztuka i zajęcia zmierzające do samokształcenia wychowanków, a w jeszcze innych eksponowane są zajęcia praktyczne.

Dzięki swojemu położeniu i współpracy z różnymi placówkami o charakterze pomocowym, mogą objąć opieką wiele potrzebujących rodzin. To, że świetlice środowiskowe dzielą się na wiele rodzajów sprawia, że można dostosować placówkę do problemu, z jakim boryka się rodzina. Jednym z przykładów takich placówek jest świetlica terapeutyczna.

3. Funkcje i zadania świetlic terapeutycznych

Większa patologizacja społeczeństwa, wzrastająca agresywność wśród dzieci
i młodzieży oraz wykolejenie społeczne, to czynniki które przyczyniły się do powstawania coraz większej liczby instytucji jakimi są świetlice terapeutyczne. Są one placówkami wsparcia dziennego o szczególnych celach. Działają na podstawie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych.

Zadania, jakie życie stawia przed świetlicami terapeutycznymi, powinny polegać
na diagnozie środowiska w którym funkcjonuje wychowanek, rozpoznawaniu jego indywidualnych potrzeb i zaspokajaniu ich, a także rozpoznawaniu możliwości rozwoju wychowanka, rozpoznawaniu trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych, wspieraniu uczniów z wybitnymi uzdolnieniami, które na co dzień mogą się nie przejawiać, organizowaniu różnych form pomocy psychologicznej oraz pedagogicznej, wspieraniu rodzin wychowanków .

Zajęcia prowadzone w świetlicy terapeutycznej mogą przybierać różne formy. W rozporządzeniu pomoc przejawia się w zajęciach dydaktyczno - wyrównawczych, które mają ułatwić wychowankowi rozwój szkolny, zajęciach specjalistycznych takich jak: korekcyjno kompensacyjnych logopedycznych, socjoterapeutycznych lub innych zajęć terapeutycznych, które mają wspomagać rozwój psychopedagogiczny dziecka. Inną formą mogą być zajęcia psychoedukacyjne, związane z wyborem drogi kształcenia lub ścieżki zawodowej. Ważną formą są także prowadzone porady dla uczniów oraz konsultacje i warsztaty dla rodziców i nauczycieli.

W zadaniach oraz formach zajęć, jakie ma przed sobą świetlica terapeutyczna wymienia się trzy grupy celów. Pierwszym z takich celów jest edukacja. Nie chodzi tu tylko
o edukację w sensie zajęć dydaktycznych. W tym ujęciu jest to proces kształcenia wiedzy dziecka o sobie samym i innych ludziach. Wychowanek powinien nauczyć się, jak rozumieć otaczający go świat, co ułatwi mu chronienie samego siebie przed kolejnymi urazami psychicznymi. Za drugą grupę celów można uznać cele rozwojowe. Są one związane z wiekiem uczestników zajęć terapeutycznych. Najbardziej istotne są potrzeby, które dominują w danym okresie rozwojowym. Grupę na tego typu zajęciach dobiera się tak, aby wychowankowie byli w podobnym wieku. Dzięki temu łatwiej jest zaspokoić ich potrzeby rozwojowe. Grupa trzecia to cele terapeutyczne. Dotyczą one korygowania określonych zaburzeń, które mogą być przyczynami negatywnych zachowań podopiecznego.

W świetlicach terapeutycznych za najważniejszy uważa się proces terapeutyczno - wychowawczy. Składają się na niego trzy elementy. Pierwszych z nich jest zmiana sądów dziecka o rzeczywistości, polegająca na korekcie treści jego dotychczasowych doświadczeń. Dzieci wychowujące się w środowiskach patologicznych mają zaburzenia związane z krzywym obrazem rzeczywistości jaki poznały w swoim środowisku naturalny, zmieniając te sądy zmienia się nastawienie dziecka do otaczającej go rzeczywistości. Drugim z nich jest zmiana sposobów zachowania dziecka. Oznacza to, że należy pokazać dziecku prawidłowe, wzorcowe zachowania, które będzie mogło wdrażać w życie na miejsce nieadekwatnych do sytuacji, dewiacyjnych zachowań i ułatwi mu to kontakty z rówieśnikami co dla dorastającego dziecka jest bardzo ważne.

Kolejnym z elementów jest rozładowanie emocjonalne, które polega na pokazaniu dzieciom różnych form aktywności mogące rozładować narastające w nim napięcie, a odreagowywanie negatywnych emocji gromadzonych przez dziecko w sposób konstruktywny może zapobiec blokadzie emocjonalnej. Mając na uwadze powyższe elementy należy zwrócić uwagę na pracę wychowawców - pracowników świetlic środowiskowych. W tych wszystkich aspektach terapeutycznych bardzo ważne jest, aby wychowawcy organizowali zajęcia na świetlicy w taki sposób, aby dzieci mogły jak najbardziej aktywnie w nich uczestniczyć. Poprzez aktywne uczestnictwo mogą kształtować wiele sfer swojej osobowości. Może ich to także uczyć współdziałania i współistnienia w grupie.

Na tym etapie ważne są też kompetencje opiekuna - wychowawcy. Na tych stanowiskach najczęściej zatrudniani są pedagog, psycholog, terapeuta oraz logopeda.

Do zadań pedagoga należy w szczególności rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych, określanie form i sposobów udzielania uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno - pedagogicznej, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb oraz organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli. Istotne jest też podejmowanie działań wychowawczych i profilaktycznych wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach, w stosunku do uczniów, z udziałem rodziców i nauczycieli, wspieranie działań wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli, wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach, a także planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu, w przypadku gdy w szkole nie jest zatrudniony doradca zawodowy i działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.

Z przyjętych przez rozporządzenie z dnia 07.01.2003r. zadań opiekuna - wychowawcy mogą wynikać określone cechy. Ważny jest jego warsztat pedagogiczny. Wychowawca musi posiadać odpowiednie wykształcenie do sprawowanej funkcji. Kolejną ważną rzeczą są jego cechy osobowościowe. Musi on być osobą zaradną, która znajdzie rozwiązanie w wielu sytuacjach. Powinien posiadać intuicję pedagogiczną, która pozwoli mu na podejmowanie różnego rodzaju środków z wyczuciem, gdyż nie wobec każdego wychowanka z podobnym problemem można zastosować takie same środki. Ważne jest, aby potrafił radzić sobie ze stresem i był na niego odporny, co wynika z samej specyfiki jego pracy i sytuacji problemowych występujących w łonie rodziny.

Konieczne jest też to, aby wychowawca umiał radzić sobie z samym sobą. Powinien być konsekwentny i dawać dzieciom odpowiedni przykład postępowania adekwatnego
do zaistniałych okoliczności. Dystans to kolejna cecha, którą powinien posiadać pracownik świetlicy terapeutycznej. Jest ona istotna w tym względzie, żeby nie przenosił on problemów związanych z wychowankami do domu rodzinnego, gdyż może to spowodować zatracenie się w pracy i prowadzić do pracoholizmu. Niezbędnym aspektem jego pracy jest także to, aby nie angażował się nadmiernie w pracę, gdyż może zacząć przejawiać zbyt silne emocje względem swoich podopiecznych, co może prowadzić do szybkiego wypalenia zawodowego.

Praca opiekuńczo - wychowawcza i terapeutyczna w świetlicach środowiskowych jest oparta na określonych zasadach. Do powyższych zasad należy: Zasada akceptacji, w myśl której każdy pracownik powinien akceptować wychowanka bez względu na to z jakiego środowiska pochodzi, kim jest i jaka jest jego rodzina, a tym samym uczyć go akceptacji siebie i innych, zasada poszanowania godności i tolerancji, która polega na tym, iż zarówno pracownik, jak i wychowawca powinien szanować i tolerować innych oraz nie naruszać jego godności osobistej oraz zasada elastyczności, różnorodność, przemienności zajęć - jeżeli wychowawca nie chce nadmiernie zmęczyć i znudzić wychowanka powinien pamiętać,
że zbyt trudne i zbyt długotrwałe zajęcia nie utrzymają uwagi wychowanka, a tym samy nie będą korzystnie wpływać na jego rozwój. Następnie do zasad tych można zaliczyć: zasadę dostosowania organizacji pracy, która polega na wykonywaniu zadań przez wychowanków
do ich możliwości i przygotowane w ten sposób, aby wychowanek mógł aktywnie w nich uczestniczyć, zasadę indywidualności - należy pamiętać o tym że każdy wychowanek jest indywidualnym podmiotem i wymaga indywidualnego podejścia a także zasada ciągłości, celowości i systematyczności - każde zajęcia powinny mieć określony cel, powinny mieć charakter powtarzalny, aby założenia mogły się utrwalać oraz powinny odbywać się systematycznie, aby podopieczny uczył się pewnego rytmu życia. Ostatnią bardzo ważną zasadą jest zasada samodzielności i współodpowiedzialności, która polega na kształtowaniu w wychowanku względnej samodzielności, którą potem będzie mógł wykorzystywać w życiu poza placówką oraz uświadomić go, że jest odpowiedzialny za siebie i grupę w której się znajduje.

Placówka, która funkcjonuje na tych zasadach, może być odpowiednim miejscem dla dzieci i młodzieży, a także ich rodzin szukających wsparcia. Działa w zakresie profilaktycznym, terapeutycznym, opiekuńczym, wychowawczym oraz socjalnym. Dzieci znajdują tam właściwą opiekę, pomoc dydaktyczną, terapeutyczną i materialną a ich rodziny właściwe wsparcie w trudnych dla nich sytuacjach. Świetlica terapeutyczna to miejsce nadające środowisku pozytywnych aspektów i stwarzające odpowiednią rzeczywistość
do tego, aby rodziny mogły bytować w lepszych warunkach.

Dlatego właśnie świetlice są bardzo potrzebne i w Polsce wciąż wzrasta
na zapotrzebowanie na tego rodzaju placówki. Jest to wynikiem zwiększającej się patologizacji społeczeństwa, co prowadzi do powstawania dysfunkcji w rodzinach. To właśnie placówki wsparcia dziennego działają w najbliższym środowisku dziecka i wspierają rodzinę
w sprawowaniu jej podstawowych funkcji.

ROZDZIAŁ II

FUNKCJONOWANIE ŚWIETLICY TERAPEUTYCZNEJ NR 1 W LEGNICY

1. Podstawa prawna funkcjonowania Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy

Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnicy zajmuje specjalne miejsce na mapie społecznej miasta Legnicy. Jest specjalistyczną placówką wsparcia dziennego, która ma na celu wspieranie dzieci w ich codziennym zmaganiu z przeciwnościami losu, trudnymi sytuacjami życiowymi, z którymi ze względu na swój wiek i niedojrzałość nie są w stanie sobie poradzić. Oczywiście, nie należy zapominać, iż Świetlica służy w równym stopniu także rodzicom i wspiera ich w codziennej pracy opiekuńczo - wychowawczej.

Szeroka podstawa prawna funkcjonowania placówki, kompetentna kadra pedagogiczna oraz przejrzysta struktura organizacyjna Świetlicy pozwala przedmiotowej placówce w sposób bardzo rzetelny wykonywać pracę względem wychowanków placówki. Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnicy w swojej działalności posiada bardzo bogaty „repertuar” form pracy z dziećmi w wieku od 6-18 lat oraz ich rodzicami. Są to zarówno zajęcia w grupach (zajęcia jęyka polskiego, matematyki, zajęcia korekcyjne), jak i zajęcia dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka (zajęcia logopedyczne, terapeutyczne). Wszystkie te zajęcia mają na celu pomoc dzieciom w ich prawidłowym rozwoju, przezwyciężeniu trudności związanych z nauką, czytaniem. Ponadto prace mają również
na uwadze rozwijanie u wychowanków sprawności fizycznej, prawidłowej postawy oraz wskazaniu form, które polegają na gospodarowaniu czasem wolnym. Powyższe zagadnienia zostaną przedstawione w niniejszym rozdziale.

Jak każda instytucja państwowa, czy też prywatna funkcjonująca na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, także Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnicy posiada własną podstawą prawną i w oparciu o nią funkcjonuje. Jest to zbiór ustaw, rozporządzeń jako aktów wykonawczych, które traktują o funkcjonowaniu takich placówek w sensie ogólnym. Natomiast zbiór aktów prawa lokalnego w postaci uchwał Rady Miejskiej Legnicy traktuje o działalności przedmiotowej świetlicy w sposób bardziej szczegółowy i kompleksowy. W ujęciu ogólnym podstawa prawna dla Świetlicy Terapeutycznej w Legnicy opiera się na aktach prawnych wydanych przez władzę ustawodawczą w postaci właściwych ustaw oraz władzę wykonawczą (w tym wypadku przez Radę Ministrów oraz Ministra Pracy i Polityki Społecznej).

Natomiast w ujęciu szczegółowym, lokalnym podstawę prawną stanowią uchwały wydane przez Radę Miejską Legnicy w okresie od 2001r. do 2007r..

Ponadto na podstawie w/w dokumentów opracowano statut oraz regulamin Świetlicy Terapeutycznej nr w Legnicy.

We wcześniejszym rozdziale została poruszona kwestia świetlic jako placówek wsparcia dziennego. Punktem wyjścia do rozważań nad przedmiotem funkcjonowania świetlic lub też specjalistycznych placówek wsparcia dziennego, którą niewątpliwie jest Świetlica Terapeutyczna nr 1 Legnicy jest art. 71 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r. Przedmiotowy artykuł kładzie nacisk na funkcje opiekuńcze w stosunku do dziecka ze strony placówek opiekuńczo - wychowawczych. Swoiste rozszerzenie wspomnianego artykułu stanowi rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r..

Na podstawie powyższego rozporządzenie określa, iż specjalistyczna placówka wsparcia dziennego prowadzi w szczególności: zajęcia socjoterapeutyczne, oddziaływania terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne i logopedyczne, ale również udziela pomocy
w sytuacjach kryzysowych szkolnych, rówieśniczych, rodzinnych i osobistych w oparciu o diagnozę. W tym aspekcie została podkreślona funkcja opiekuńczo - wychowawcza placówki wsparcia dziennego, której głównym celem jest wspieranie rodziny w wypełnianiu podstawowych funkcji wychowawczych. Potwierdzone zostało to na gruncie statutu Świetlicy Terapeutycznej nr 1.

Ponadto, jak każda placówka opiekuńczo - wychowawcza, również Świetlica Terapeutyczna nr 1 wykonując własne obowiązki regulaminowe i statutowe jest zobowiązana do współpracy w zakresie opieki i wychowania z różnymi instytucjami, m.in. Poradnią Pedagogiczno - Psychologiczną, Sądem Rejonowym w Legnicy (Wydział Rodzinny i Nieletnich), Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Poradnią Zdrowia Psychicznego, Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz szkołami, policją, właścicielami firm i przedsiębiorstw w zakresie pozyskiwania funduszy na promowanie placówki w najbliższym środowisku. W dużej mierze współpraca przedmiotowej świetlicy dotyczy także placówek kościelnych, jak i samego kościoła. Znając już podstawę prawną dotyczącą funkcjonowania Świetlicy Terapeutycznej Nr 1
w Legnicy i jej współpracy z innymi podmiotami należy się skupić na strukturze kadrowej
i płacowej, tj. pracownikach świetlicy oraz ich wynagrodzenia oraz trybie kontroli w odniesieniu do obowiązujących przepisów, zarówno prawa powszechnie obowiązującego w postaci ustaw i rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego w postaci uchwał Rady Miejskiej Legnicy.

Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnicy jest jednostką budżetową podległą organowi prowadzącemu, w tym wypadku Gminie Legnica. Tym samym dyrektor placówki jest pracownikiem samorządowym w myśl art. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych. Ten stan rzeczy wyjaśnia również § 6 uchwały nr XLVII/489/06 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 26 czerwca 2006 r. w sprawie nadania Statutu Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy. Niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania i zarządzania jest dokonywanie ocen kwalifikacyjnych, którym podlega dyrektor placówki wsparcia dziennego oraz inni pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych, np. główna księgowa. Tryb dokonywania ocen kwalifikacyjnych oraz ich sposób został określony w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007r. Ocena pracowników samorządowych zatrudnionych w placówce jest sporządzana na podstawie kryteriów obowiązkowych oraz kryteriów wybranych przez przełożonego. Do kryteriów obowiązkowych należy: sumienność, sprawność, bezstronność, umiejętność stosowania odpowiednich przepisów, planowanie i organizowanie pracy oraz postawa etyczna Oceniającym w każdym przypadku jest przełożony.

Oprócz dyrektora będącego pracownikiem samorządowym w Świetlicy pracuje także kadra pedagogiczna, do której stosują się przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych.

Przed pracownikami kadry pedagogicznej w/w placówki stawia się szereg wymagań. Na każde stanowisko zostały określone wymagania. I tak na stanowisku wychowawcy wymagane są ukończone studia wyższe na kierunku pedagogika, pedagogika specjalna, psychologia, praca socjalna, nauki o rodzinie lub na innym kierunku w zakresie resocjalizacji, pracy socjalnej, pedagogiki opiekuńczo - wychowawczej albo na innym w/w kierunku uzupełnionymi studiami podyplomowymi. W tym wypadku dyrektor placówki spełnia również funkcje wychowawcy z racji takich samych stawianym przed nim wymagań kwalifikacyjnych. Rozporządzenie również wymienia stanowisko: pedagoga, którym może zostać osoba, która ukończyła studia wyższe na kierunku pedagogika albo pedagogika specjalna; psychologa, który ukończył studia wyższe na kierunku psychologia; terapeuty, który posiadać udokumentowane przygotowanie do prowadzenia terapii o profilu potrzebnym w pracy placówki; pracownika socjalnego, który musi udokumentować ukończoną szkołę średnią lub wyższe uprawniającą do wykonywania zawodu pracownika socjalnego pod warunkiem, że osoba, która ukończyła szkołę średnią udokumentuje to w postaci ukończenia specjalizacji zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego; opiekuna dziecięcego, która musi przedstawić ukończona szkołę medyczną, i posiada kwalifikacje do pracy w zawodzie; lekarza i pielęgniarki, posiadają odpowiednie wykształcenie medyczne.

Uchwała nr IV/32/07 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 29 stycznia 2007r. w sprawie ustalenia najniższego wynagrodzenia zasadniczego oraz zaopiniowania wartości jednego punktu w Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy określa w sposób ogólny kwestie finansowe. § 1 przedmiotowej uchwały ustalił najniższe wynagrodzenie zasadnicze obowiązujące w Świetlicy Terapeutycznej nr w Legnicy w wysokości 600,00 zł w I kategorii zaszeregowania. Ponadto § 2 określa wartość jednego punktu na wysokość 4,00 zł.

Podsumowując można stwierdzić, iż działanie placówki jaką jest Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnicy unormowane jest wieloma aktami prawnymi. Jej działalność opiera się na aktach rangi państwowej oraz lokalnej. Placówka pracuje głównie w oparciu
o statut oraz regulamin, które bazują na uchwałach państwowych oraz specjalnych uchwałach prezydenta miasta Legnicy dotyczących działania tej placówki.

2. Struktura organizacyjna Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy

Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnica jak każda jednostka budżetowa działa
na podstawie statutu. Oznacza to, iż działając jako jednostka budżetowa Świetlica Terapeutyczna nr 1 swoje wydatki pokrywa z budżetu państwa, a swoje dochody przekazuje na rachunek budżetu państwa bądź określonej jednostki samorządu terytorialnego.

Organem prowadzącym dla Świetlicy jest gmina Legnica, a organem nadzorującym jest Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Legnicy. Natomiast nadzór merytoryczny nad działalnością Świetlicy sprawuje Wojewoda Dolnośląski. Wynika
to również z ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej. Struktura organizacyjna Świetlicy przedstawia się następująco: Dyrektor, Zespół ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka dla dzieci młodszych i starszych, Zespół Pedagogiczny oraz Rada Rodziców
są organami. W obrębie struktury organizacyjnej znajduje się również dział księgowości oraz administracyjno - obsługowy, który nie jest organem.

Dyrektora Świetlicy zatrudnia Prezydent Miasta Legnicy, po zasięgnięciu opinii dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Legnicy. Do głównych zadań dyrektora należą funkcje kierownicze w zakresie organizacji funkcjonowania Świetlicy oraz sprawy finansowe, np. organizuje bieżącą działalność placówki oraz reprezentuje ją na zewnątrz, sprawuje nadzór nad gronem pedagogicznym, dysponuje środkami finansowymi i wraz
z głównym księgowym, odpowiada za prawidłowe ich wykorzystanie. Ponadto, jako osoba spełniająca funkcje kierownicze zatrudnia, i zwalnia pracowników pedagogicznych oraz nagradza, jak i wymierza kary porządkowe.

Kolejnym organem wchodzącym w skład Świetlicy jest Zespół ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka. Wykonuje on swoje zadania będąc podzielony na dwie grupy: na zespól dla dzieci młodszych w wieku od 6-12 lat oraz dla dzieci starszych w wieku 13-18 lat. Formy pracy w poszczególnych grupach będą szerzej opisane w dalszej części rozdziału. W skład zespołu wchodzi dyrektor lub osoba przez niego wyznaczona, pedagog terapeuta, psycholog, wychowawca bezpośrednio kierujący procesem wychowawczym dziecka oraz pracownik socjalny. Posiedzenia Zespołu odbywają się jeden raz w miesiącu. Działania Zespołu
ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka mają na celu kwalifikowanie dzieci zgłoszonych
do świetlicy, analizowanie stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną, list obecności wychowanków oraz ocenianie aktualnej sytuacji dziecka i rodziny i zasadności dalszego pobytu dziecka w placówce.

Zespół Pedagogiczny jest organem w skład którego wchodzi dyrektor jako jego przewodniczący, przedstawiciele kadry pedagogicznej oraz pracownik administracyjno - biurowy. Do jego zadań należy głównie: opracowywanie szczegółowych zasad prowadzenia dokumentacji pedagogicznej, opracowanie obowiązujących regulaminów oraz weryfikowanie wypracowanych i opracowywanie nowych narzędzi badawczych, które usprawniłby funkcjonowanie placówki pod kątem opiekuńczo - wychowawczym. W skład zespołu wchodzi Zespół ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka. Rada Rodziców jako organ opiniodawczo - doradczy nie spełnia znaczących funkcji w działaniu Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy. Działa wyłącznie społecznie. Składa się z trzech przedstawicieli rodziców/opiekunów dzieci.

Wsparciem w zakresie funkcjonowania Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy jest wolontariat. Powołując się na regulamin Świetlicy wolontariuszem w opisywanej placówce może być osoba pełnoletnia, nie karana oraz znająca specyfikę pracy wychowawczej. W swoim działaniu wykonuje funkcje w postaci: wspierania pracy wychowawczej poprzez pomoc w nauce, organizowania kół zainteresowań oraz zapoznania środowiska lokalnego z problemami placówki. Powierzone czynności wykonuje pod nadzorem dyrektora, ale najczęściej wyznaczonego mu przez dyrektora opiekuna.

Wyżej wymieniona instytucja jako specjalistyczna placówka wsparcia dziennego zatrudnia następujących pracowników: pedagogów, wychowawców, psychologów, którzy ukończyli magisterskie studia wyższe, terapeutów, pracowników socjalnych, pracowników administracji i obsługi. Ich kompetencje są określone w oparciu o obowiązujące przepisy określone przez dyrektora placówki.

Naczelne miejsce wśród kadry pedagogicznej zajmuje wychowawca. On też posiada bardzo rozległy zakres obowiązków w stosunku do swoich wychowanków. Do jego zadań należy: prowadzenie karty pobytu dziecka, organizowanie pracy w grupie dzieci oraz praca indywidualna z dzieckiem. Ponadto w ramach zajęć wychowawczych do obowiązków wychowawcy należy pomoc w odrabianiu lekcji oraz w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych, przygotowanie wychowanków o udziału w imprezach okolicznościowych, organizowanie rajdów, konkursów, wycieczek itp. Oczywiście do zadań wychowawcy nie należą tylko obowiązki w obrębie organizacyjnym. Opracowuje również plany pracy wychowawczej dla prowadzonych grup oraz indywidualne plany. Ponadto współpracuje z rodziną i szkołą do której uczęszcza dziecko, bierze czynny udział w pracach zarówno Zespołu Pedagogicznego, jak i Zespołu ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka oraz prowadzi dokumentację pedagogiczną. Powyższe argumenty potwierdzają tezę, iż osoba, która pracuje w świetlicy musi wykazać się odpowiednimi kwalifikacjami w postaci ukończenia odpowiednich studiów wyższych, jak i odpowiednimi predyspozycjami psychologicznymi, które są nieodzowne w tym zawodzie. Bardzo ważnym pracownikiem w Świetlicy jest psycholog. Do jego głównych zadań należy: bieżąca diagnoza dzieci przebywających w placówce, współpraca z wychowawcą w sprawie opracowywania lub modyfikowania indywidualnych planów pracy z dzieckiem, prowadzenie zajęć terapeutycznych, zarówno indywidualnych, jak i grupowych. W wykonywaniu swoich obowiązków doradza psychologicznie rodzinom, dzieciom i pracownikom placówki oraz, podobnie jak wychowawcy bierze udział w organizowaniu wycieczek rajdów, konkursów oraz wszelkiego rodzaju imprez okolicznościowych. Ponadto bierze aktywny udział w pracach Zespołu Pedagogicznego oraz Zespołu ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka.

Następnym z grona kadry pedagogicznej, który działa w Świetlicy jest osoba pedagoga - terapeuty. Gros jego obowiązków polega na stawianiu diagnozy pedagogicznej oraz prowadzeniu zajęć korekcyjno - kompensacyjnych. Za nieodzowną jest także współpraca prowadzona z wychowawcą oraz psychologiem w zakresie indywidualnych planów pracy z dzieckiem orz organizowanie wszelkiego rodzaju wycieczek, rajdów oraz współpraca z organami Świetlicy, jak również poradnictwo pedagogiczne udzielane rodzicom oraz dzieciom.

Do grona pedagogicznego należy również osoba obdarzona kwalifikacjami specjalistycznymi, a mianowicie logopeda. Zakres zadań logopedy można zaszeregować
w następujący sposób: diagnozowanie dzieci z problemami porozumiewania się w zakresie mowy, opracowywanie odpowiednich metod postępowania terapeutycznego, prowadzenie tejże terapii, udzielanie porad rodzicom oraz współpraca z placówkami ochrony zdrowia.

Do zadań pracownika socjalnego należy w szczególności: praca socjalna, tzw. wywiad środowiskowy, polegający na diagnozowaniu sytuacji życiowej rodziny/opiekunów dziecka uczęszczających do Świetlicy, współpraca z innymi podmiotami w zakresie realizacji zadań
i celów pomocy społecznej, mająca na celu dobro dziecka. Ostatnim ogniwem w strukturze organizacyjnej Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy jest pracownik administracji, który kompletuje i prowadzi dokumentację kadrową i finansową placówki.

3. Formy pracy

Świetlica Terapeutyczna prowadzi pracę z dziećmi i rodzicami w różnych formach. Jej celem jest umożliwienie jak najlepszego funkcjonowania rodziny w danych okolicznościach oraz, jeżeli to możliwe, optymalizację warunków bytowych dziecka i rodziny. Formy pracy można poddać różnej klasyfikacji. Pierwszą może być podział względem liczebności uczestników, czyli na formy pracy indywidualnej oraz grupowej. Innym podziałem może być rodzaj zajęć, czyli zajęcia dydaktyczne, terapeutyczne, korekcyjne, opiekuńczo - wychowawcze i konsultacyjne. Kolejnym podziałem może być: zajęcia bezpośrednio dotyczące dziecka oraz zajęcia dotyczące głównie rodziców/opiekunów lub całej rodziny. Ich dobór i ilość zależy głównie od indywidualnej sytuacji dziecka.

Kwalifikowanie wychowanka na zajęcia odbywa się po wcześniejszym zakwalifikowaniu dziecka do placówki. Do Świetlicy przyjmuje się uczniów legnickich szkół w wieku od 6 do 18 lat na prośbę/wniosek rodziców/opiekunów prawnych/ dziecka wobec których Zespół ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka wydał opinię o potrzebie pobytu w placówce. Oznacza to, że podstawą przyjęcia dziecka jest karta zgłoszenia dziecka do specjalistycznej placówki opiekuńczo - wychowawczej (załącznik 1). Warunkiem przyjęcia jest też potwierdzenie zameldowania dziecka na terenie miasta Legnicy. Na tej podstawie dziecko zostaje przyjęte do świetlicy na dany rok szkolny. Drugim istotnym dokumentem potrzebnym koniecznym, aby dziecko mogło uczęszczać na odpowiednie zajęcia jest Sytuacja szkolna dziecka - opinia wychowawcy klasy (załącznik 2). Dzięki odpowiedniej dokumentacji Zespół ds. Okresowej Oceny Sytuacji Dziecka po dokładnym zapoznaniu się z sytuacją wychowanka i jego problemami może podjąć kroki, aby zapisać go na odpowiednie dla jego potrzeb zajęcia.

Do dydaktycznych form pracy możemy zaliczać zajęcia z języka polskiego oraz matematyki. Jest to indywidualna forma zajęć. Zajęcia prowadzone są na różnym poziomie. Placówka zatrudnia dwóch polonistów, z czego jeden prowadzi zajęcia z dziećmi młodszymi - głównie ze szkoły podstawowej, klasy 1 - 3. Zajęcia te polegają na odrabianiu zadań domowych oraz tłumaczeniu niezrozumiałych dla wychowanka zagadnień. Ważnym aspektem tych zajęć jest wyrównywanie braków w edukacji, nadrabianiu zaległego materiału i kształceniu u uczniów nawyku systematycznego odrabiania lekcji oraz zadawania pytań odnośnie trudnych i niezrozumiałych kwestii. Tematyka zajęć jest dopasowana do możliwości i potrzeb dziecka. Wśród dzieci młodszych jest to głównie nauka: czytanie ze zrozumieniem, zasad ortografii oraz części mowy. Drugi polonista, który zajmuje się starszymi dziećmi uczęszczającymi do szkoły podstawowej (kasy 4 - 6) oraz szkoły gimnazjalne i średnie. W tym przypadku tematyka zajęć również jest dopasowana do możliwości dziecka oraz jego potrzeb. Najczęściej spotykane tematy to: czytanie ze zrozumieniem, pisanie różnych form wypowiedzi np. opowiadań, rozprawek, planów itp., omawianie tematyki lektur oraz powtarzanie zasad gramatyki.

Kolejne zajęcia dydaktyczne to matematyka. Podobnie jak w przypadku języka polskiego w Świetlicy pracuje dwóch matematyków z czego jeden pracuje z grupą młodszą
a drugi z grupą starszą. Zajęcia te odbywają się indywidualnie i są odpowiednio dopasowane do programu jakie dziecko realizuje w szkole. Zajęcia te w razie potrzeby przybierają charakter wyrównawczych w innych przypadkach wspomagają systematyczną pracę uczniów.

W Świetlicy Terapeutycznej bardzo ważne są zajęcia terapeutyczne. W placówce przeprowadzane są dwa rodzaje terapii: terapia pedagogiczna i terapia psychologiczna. Obie formy prowadzą do diagnozowania przyczyn zaburzeń w zachowaniu dziecka oraz mają na celu ich rozwiązywanie. Terapia psychologiczna odbywa się głównie indywidualnie i bardzo często w obecności rodzica. Terapia pedagogiczna zaś bardzo często przeprowadzana jest grupowo. Często przybiera formę zajęć socjoterapeutycznych. Polegają one główniena wspólnej zabawie, która uczy wzajemnego szacunku, zachowania adekwatnego do sytuacji oraz konstruktywnego rozwiązywania sytuacji problemowych. Ważne jest, aby konflikty nie prowadziły do kłótni i zawiści, ale do kompromisów i poszerzania horyzontów. Dzieci uczą się współpracować ze sobą oraz poprawnie funkcjonować w społeczeństwie.

Inną formą pracy są zajęcia korekcyjne. Do tego rodzaju zająć zaliczamy gimnastykę, której celem jest utrzymanie optymalnej sprawności fizycznej dziecka oraz korygowanie jego wad postawy. W ramach tych zajęć organizowane są także zajęcia sportowe które mają aktywizować wychowanków i dbać o ich rozwój i kondycję fizyczną. Podczas zajęć sportowych podopieczni uczą się zasad fairplay oraz godnego przyjmowania porażki.

Do zajęć korygujących można również zaliczyć terapię logopedyczną. Są to zajęcia indywidualne dla dzieci z wadami wymowy. Logopeda przeprowadzając diagnozę rozpoznaje przyczyny wady wymowy dziecka co pozwala mu na zastosowanie odpowiednich ćwiczeń. Praca logopedyczna ma prowadzić do zmniejszenia lub, jeśli to możliwe, wyeliminowania wady wymowy. Terapia logopedyczna jest bardzo istotna i wymaga dużego zaangażowania, zarówno ze strony logopedy jak i wychowanka oraz jego rodziców. Ćwiczenia logopedyczne muszą być systematyczne i konsekwentne. Wymagają od podopiecznego nie tylko pracy na zajęciach, ale indywidualnej pracy w domu. Rodzice dziecka z wadą wymowy powinni stosować się do zaleceń logopedy i wspierać dziecko w radzeniu sobie z problemem jakim jest nieprawidłowa wymowa.

Jako kolejne można wymienić formy opiekuńcze do których zaliczyć można uczenie dzieci dbania o higienę osobistą oraz dożywianie podopiecznych. Wychowawcy stwierdzający nieumiejętność radzenia sobie dziecka z higiena osobistą uczy je podstawowych zasad. Dożywianie jest jedną z ważniejszych form, ponieważ wielu wychowanków doświadcza uczucia głodu. Dla niektórych posiłek w Świetlicy jest to pierwszym, a czasem jedynym posiłkiem w ciągu dnia. Najczęściej jest to bułka z dodatkami lub bułka słodka czy kawałek ciasta.

Innym istotnym zadaniem jest, aby nauczyć dzieci w jaki sposób mogą konstruktywnie wypełnić swój wolny czas i to właśnie jest głównym celem zajęć wychowawczych. Wychowankowie poza czasem spędzonym w szkole, na nauce czy
z rodzinami mają pewien czas, którego często nie potrafią zagospodarować lub gospodarują nim w sposób destruktywny dla siebie i środowiska. Ulegają demoralizacji, zachowują się nieodpowiedzialnie i narażają siebie i swoje otoczenie na różne przejawy zachowań patologicznych. Zajęcia wychowawcze uczą ich jak mogą prawidłowo wykorzystać swój czas wolny, jak odróżnić postępowanie dewiacyjne od zachowania konstruktywnego. W trakcie tych zajęć odbywają się różne gry i zabawy, które stanowią relaks i odpoczynek dla wychowanków. Pomagają w poszukiwaniu własnych zainteresowań, bądź rozwijaniu pasji. Do takiego rodzaju zajęć można zaliczyć na przykład muzykoterapię i arteterapię. W dużej mierze rozwijają one zdolności muzyczne czy plastyczne u wychowanków. Muzykoterapia
to nauka śpiewu, gry na instrumentach czy zabawa z muzyką. Pod pojęciami zabawa
z muzyką możemy odkryć pląsy i tańce, rysowanie czy pisanie pod natchnieniem muzyki, zagadki muzyczne i rozmowy na temat muzyki. Arteterapia to głównie rozwijanie zdolności manualnych. Można do tego zaliczyć rysunki tematyczne i dowolne, formowanie figur
z masy solnej czy plasteliny. Zajęcia te pobudzają i rozwijają wyobraźnię. Mogą stać się przyjemnym oderwaniem od codzienności, skłonić wychowanka do konstruktywnego wypełniania czasu wolnego oraz rozwijać jego zainteresowania.

Formy pracy odejmowane względem rodziców to okresowe spotkania z pracownikiem socjalnym. Przedstawia on rodzicom wyniki pracy z ich dziećmi i stara się nimi w jak największej mierze zainteresować rodziców. Są to bardzo ważne spotkania, gdyż to dzięki nim można stwierdzić w jakim stopniu rodzic jest zainteresowany swoim dzieckiem. Spotkania pozwalają ocenić czy rodzice wspierają dzieci w podejmowanych przez nie działań czy są raczej biernymi obserwatorami. Stan w jakim rodzice przychodzą na spotkania świadczy o tym jaki mają stosunek do życia i wychowywania swojego potomstwa. Pracownik socjalny może nadzorować postępy w życiu rodzinnym oraz wspomagać rodzinę w ich trudnościach wychowawczych i egzystencjalnych.

Wszystkie formy pracy podejmowane przez świetlice są bardzo ważne i mają na celu polepszenie się stanu bytowania rodziny. Świetlica pracuje z dziećmi oraz z ich rodzicami
w różnych kierunkach. Podejmuje działania w zakresie dydaktyki, wychowania oraz pracy socjalnej i pomocy społecznej.

ROZDZIAŁ III

DZIAŁANIA ŚWIETLICY TERAPEUTYCZNEJ NR 1 W LEGNICY NA RZECZ ŚRODOWISKA RODZINNEGO

1.Charakterystyka społeczności

Chcąc poznać specyfikę instytucji należy znać środowisko, w którym działa i ludzi którzy tworzą społeczność placówki dlatego właśnie jej położenie jest bardzo istotne.
Do społeczności placówki zaliczamy pracowników, wychowanków i ich rodziców. Pracownicy to w większości wykształceni pedagodzy, psychologowie i terapeuci, którzy prowadząc zajęcia współtworzą specyfikę i atmosferę placówki Do innych pracowników zaliczamy kadrę administracyjną i dyrekcję, która ma mniejszy kontakt z podopiecznymi ale również tworzą styl pracy placówki. Charakter Świetlicy tworzą w największym stopniu jej wychowankowie i ich rodzice, którzy pochodzą ze specyficznego środowiska.

Świetlica Terapeutyczna nr 1 w Legnicy mieści się przy ulicy Brackiej 16.
Jest to dzielnica miasta nazywana Zakaczawiem. Placówka obejmuje swoim zasięgiem całe miasto. Aby dziecko mogło uczęszczać do Świetlicy musi być zameldowane na terenie miasta Legnicy. Ze znajdującej się poniżej tabeli nr 2 wynika jednak, iż uczęszczają do niej dzieci uczące się w szkłach także poza miastem.

W roku szkolnym 2007/2008 do Świetlicy zostało przyjętych 225 wychowanków
w wieku od 6 - 18 (27) roku życia. Wychowanków można skategoryzować na kilka sposobów. Jednym z nich jest podział wiekowy. Z tabeli nr 1 znajdującej się poniżej można wywnioskować, że najwięcej wychowanków jest w wieku od 7 - 10 roku życia i od 11 - 12 roku życia czyli na etapie szkoły podstawowej (161 wychowanków). Druga grupa podopiecznych jest znacznie mniej liczna. Młodzież w wieku od 13 - 15 roku życia oraz
od 16 - 18 roku życia to zaledwie 58 wychowanków. Z tych danych można wywnioskować, że do Świetlicy najczęściej uczęszczają dzieci w wieku edukacji podstawowej. Im młodsza grupa wychowanków, tym bardziej liczna. Młodzież znacznie rzadziej uczęszcza na zajęcia. Można zaobserwować, że im starsi wychowankowie, tym mniej liczna jest ich grupa.
W wieku edukacji gimnazjalnej jest to 45 wychowanków, a ponad gimnazjalnej zaledwie 15.

Wiek wychowanków	Ilość wychowanków
6 lat	4 wychowanków
7 - 10 lat	98 wychowanków
11 - 12 lat	53 wychowanków
13 - 15 lat	45 wychowanków
16 - 18 lat	13 wychowanków
powyżej 18 roku życia	2 wychowanków

Tabela 1. Zestawienie wychowanków według wieku

Drugą kategorią podopieczych jest podział dzieci według szkół do których uczęszczają. Wiek dzieci może być rozbieżny ze stopniem edukacji na jakim powinni być wychowankowie. Dzięki podziałowi na szkoły można ustalić dzielnice jakie zamieszkują dzieci i ich rodziny co pokazuje specyfikę środowiska dziecka i rodziny. Największa ilość dzieci uczęszcza do szkół znajdujących się w pobliżu Świetlicy czyli na dzielnicy Zakaczawie. Są to trzy szkoły podstawowe: Szkoła Podstawowa nr 1 (89 wychowanków) znajdująca się na ulicy Kamiennej czyli położona w środku Zakaczawia, Szkoła Podstawowa nr 6 (26 wychowanków). Mieści się przy Al. Piłsudskiego czyli na obrzeżach owej dzielnicy. Szkoła Podstawowa nr 7 (29 wychowanków) przy ul. Polarnej również znajduje się na obrzeżach Zakaczawia. Zastanawiające jest czy dzieci z pobliskich szkół uczęszczają na zajęcia dlatego, że mają niedaleko czy też dlatego, że jest im to bardziej potrzebne niż np. dzieciom zamieszkującym Piekary A, B, bądź C które są dość odległe od placówki. Pozostałe szkoły są w różnym stopniu oddalone od tej dzielnicy a nawet od miasta Legnicy. Gimnazjum nr 11 z którego największa ilość dzieci uczęszcza na zajęcia do Świetlicy (18 wychowanków) również znajduje się na Zakaczawiu.

Ważne jest, aby zastanowić się dlaczego do Świetlicy uczęszcza najwięcej dzieci z Zakaczawia, a z innych dzielnic Legnicy są to jednostki. Powodem na pewno nie jest nadmiar tego rodzaju placówek w mieście ponieważ są zaledwie dwie, położone w znacznej odległości od siebie i na dzielnicach najbardziej zagrożonych demoralizacją i patologizacją.

Rodzaj szkoły	Nazwa szkoły	Ilość wychowanków
Szkoły podstawowe	Szkoła Podstawowa Nr 1	89
		Szkoła Podstawowa Nr 2	2
		Szkoła Podstawowa Nr 6	26
		Szkoła Podstawowa Nr 7	29
		Szkoła Podstawowa Nr 9	4
		Szkoła Podstawowa Nr 10	2
		Szkoła Podstawowa Nr 12	2
		Szkoła Podstawowa Nr 16	2
		Szkoła Podstawowa Nr 19	1
		Szkoła Podstawowa Nr 20	3
		Szkoła Podstawowa w Kunicach	3
		Szkoła Podstawowa w Rosochatej	1
	Szkoły gimnazjalne	Gimnazjum Nr 4	2
		Gimnazjum Nr 5	5
		Gimnazjum Nr 11	18
		Gimnazjum Nr 13	1
		Gimnazjum PPO	1
	Szkoły ponadgimnazjalne	Liceum Ogólnokształcące Nr 3	1
		Liceum Ogólnokształcące Nr 5	1
		Ośrodek szkolno - wychowawczy	3
		Technikum Ochrony Środowiska	1
		WTZ	2
		Zespół Szkół Ekonomicznych	4
		Zespół Szkół Integracyjnych	2
		Zespół Szkół Przemysłu Spożywczego	2
		Zespół Szkół Technicznych	1
	Przedszkola	Przedszkole Nr 3	3
		Przedszkole Nr 9	1
		Przedszkole Nr 13	1
Inne		9
Razem		215

Tabela 2. Zestawienie wychowanków według szkół do których uczęszczają

Zakaczawie jest dzielnicą specyficzną. Można się o tym przekonać nie tylko po ilości dzieci jakie zamieszkują tę dzielnice i uczęszczają do Świetlicy ale i po przejściu przez ulice tej dzielnicy. Duża część ulic i domów jest zaniedbana. Wiele klatek schodowych wygląda obskurnie i nieprzyjemnie pachnie. Dzielnica jest brudna i niebezpieczna. Obserwując mieszkańców można wywnioskować, że panuje wśród nich ubóstwo i różne rodzaje patologii społecznej zaczynając od alkoholizmu i narkomani, a na rodzinach wielodzietnych kończąc. Dzieci i młodzież pozbawieni są właściwej opieki ze strony rodziców/ opiekunów prawnych, co często objawia się w niewłaściwym wykorzystywaniu ich czasu wolnego. Przechodząc przez dzielnice w godzinach popołudniowych i wieczornych można zaobserwować młodzież stojącą na klatkach i wykorzystującą swój czas wolny spożywając alkohol, narkotyzując się, paląc papierosy. Dzieci obserwując wspomniane sytuacje czerpią z nich wiedzę, w jaki sposób można wykorzystywać czas wolny i powielają je.

Patrząc na powyższy opis dzielnicy można wywnioskować, iż Świetlica Terapeutyczna nr 1 jest położona w bardzo odpowiednim miejscu. Mogą się w niej zgromadzić dzieci i młodzież z dzielnicy której mieszkańcy w bardzo dużym stopniu
są zagrożeni demoralizacją. Placówka ta uczy właściwego postrzegania przez dzieci obrazu świata i nie przyjmowania negatywnych wzorców obserwowanych wśród rodziców lub rodzeństwa.

• 2. Działalność wychowawcza.

Świetlica Terapeutyczna jako placówka opiekuńczo - wychowawcza wsparcia dziennego kładzie duży nacisk na wychowywanie swoich podopiecznych. Wychowywanie odbywa się poprzez prace socjoterapeutyczną oraz opiekuńczo - wychowawczą. Świetlica nie prowadzi tylko stałych, wyznaczonych systematycznym planem zajęć dydaktyczno - wyrównawczych, wychowawczych czy terapeutycznych. Organizowane są różne cykle zajęciowe mające na celu nie tylko opiekę, naukę i wychowywanie ale także wychowywanie przez opiekę. Do takich bloków zajęciowych zaliczają się projekty świetlicowe, które uczą jak konstruktywnie spędzać czas wolny oraz jak dzieci i ich rodziny mają radzić sobie
w trudnych sytuacjach.

Jednym z takich projektów był program „Moja dzielnica”. Były to cykle zajęć
o charakterze informacyjno - kompensacyjnym przeznaczone zarówno dla dzieci, jak i ich rodziców. Dla dorosłych przygotowano spotkanie dotyczące Profilaktyki uzależnień dla rodziców i opiekunów. Zajęcia te miały pokazać rodzicom i opiekunom jak można rozpoznać objawy uzależnienia się dziecka od substancji narkotyzujących oraz jak zapobiegać uzależnianiu i sięganiu dzieci po substancje uzależniające. Kolejnym celem tego spotkania było zwrócenie uwagi dorosłych na zagrożenia związane z przestępczością u nieletnich. W ramach tego bloku zajęciowego zorganizowano także festyn z okazji Dnia Matki oraz Dnia Dziecka. Festyn miał pokazać jak dzieci mogą spędzać czas ze swoimi rodzicami w konstruktywny sposób. W ramach spotkań promowano zdrowy styl życia. Organizowano gry, zabawy i turnieje na boisku. Ostatnim zakańczającym cykl przedsięwzięciem było przygotowanie grupy wolontariuszy do pomocy osobom starszym zamieszkującym tę dzielnicę. Dzięki tym zajęciom dzieci mogły nauczyć się jak spędzać swój czas wolny nie krzywdząc innych, nie szkodząc sobie, a przebywając z rodziną, rówieśnikami oraz osobami starszymi. Pomaganie ludziom starszym może bardzo wiele wnieść do życia młodego człowieka. Uczy opiekuńczości, systematyczności, wytrwałości a także wzbogaca o doświadczenie przekazywane przez starszych.

Drugim projektem realizowanym w placówce był program adresowany do rodzin z problemami pod tytułem: „Rodzina a problemy zaburzające jej prawidłowe funkcjonowanie”. Celem projektu było poszerzenie wiedzy rodziców / opiekunów prawnych
i dzieci na temat rozwiązywania konfliktów oraz radzenia sobie w sytuacjach trudnych. W ramach tego projektu odbyło się spotkanie z rodzinami i dziećmi mające charakter aktywnego wykładu.

Kolejnym projektem była „Nadzieja III” Jest to kolejna edycja programu opiekuńczo - wychowawczego i socjoterapeutycznego „Nadzieja”. Były to bloki zajęć informacyjno - edukacyjnych, sportowych, prowadzonych w formie pogadanek, wycieczek oraz turniejów. Zajęcia odbywały sie na różne tematy promujące trzeźwość - „zachowaj trzeźwy umysł”, asertywność - „bądź asertywny - sztuka mówienia NIE”, bezpieczeństwo - „bezpieczne wakacje”, brak nałogów - „Dziękuję - nie biorę, nie palę”, oraz mówienie o swoich potrzebach i zaspokajanie ich - „Jak artykułować swoje potrzeby”.

Następnym projektem było "Ekomuzeum". Program ten obejmował cykl wycieczek, które miały na celu przybliżyć dzieciom dziedzictwo przyrodniczo kulturowe regionu legnickiego oraz doliny rzeki Odry. Głównym celem tego programu było rozwijanie zainteresowań wychowanków, zachęcenie ich do poszerzania wiedzy o regionie który zamieszkują, wzmocnienie postawy w zakresie emocjonalno - psychicznym oraz promowanie zdrowego stylu życia. Wycieczki krajoznawcze uczą jak aktywnie, pożytecznie oraz przyjemnie można spędzić czas.

Czwartym projekt nosił nazwę "Wywczasy zimowe". Program adresowano do dzieci młodzieży pochodzących z rodzin patologicznych i dysfunkcyjnych, które zapisane są do Świetlicy i uczęszczają systematycznie na zajęcia. Głównym celem tego przedsięwzięcia było zapewnienie wychowankom czasu wolnego w okresie ferii. Cel ten był realizowany przez poszczególne zajęcia mające za zadanie zainteresowanie kulturą, sztuką i sportem wychowanków, którym brak zainteresowań. Dzieciom przedstawiono jak mogą konstruktywnie, kreatywnie, ciekawie oraz bezpiecznie spędzać czas wolny. Program był bardzo bogaty w rozmaite gry, zabawy oraz wyjścia poza placówkę.

„Wywczasy zimowe” to duży projekt rozłożony w czasie. Pierwszego dnia dzieci zapoznane zostały z regulaminem zajęć oraz zasadami bezpieczeństwa, a następnie przeprowadzono gry i zabawy integracyjne oraz sprawnościowe dla grupy młodszej i grę
w tenisa stołowego dla starszej. Zwieńczeniem pierwszego dnia był wspólny posiłek. Drugiego dnia wychowankowie oglądali bajkę po czym omawiali ją i dyskutowali o emocjach przez nią wywołanych. Następnie część dzieci udała się na zajęcia komputerowe, a część
na zabawy grupowe. Tak jak pierwszego dnia na koniec dzieci dostały posiłek. Kolejne dni
to wyjścia do teatru oraz do biblioteki. Wzbogacały one wiedzę dzieci na temat kultury
i sztuki a także uczyły jak zachować się w miejscach publicznych oraz propagujących kulturę.

W ramach zajęć organizowano gry i zabawy oraz omawiano sytuacje w jakich znalazły się dzieci w tych dniach. Organizowano także zabawy muzyczno - taneczne, oraz mini sesję zdjęciową. Wychowankowie mieli też okazje wybrać się do restauracji McDonald's oraz restauracji Fantazja co miało za zadanie nauczyć dzieci jak należy zachowywać się
w restauracjach i było połączone z elementami socjoterapii. Wycieczka do Osówki przybliżyła dzieciom obraz regionu oraz pozwoliła na pobudzenie u dzieci zainteresowania tematyką historyczną. Wizyta w Urzędzie Miasta Legnicy była kolejnym etapem programu. Dzieci dzięki temu mogły zobaczyć jak wygląda praca urzędników i zapoznać sie z miejscem do którego być może dorosłym życiu będą musieli pójść.

Podsumowaniem projektu był ostatni dzień w którym dzieci dzieci mogły odzwierciedlić swoje emocje związane z feriami w formie prac plastycznych. Zabawy grupowe zintegrowały dzieci oraz umiliły im czas. Na oficjalnym zakończeniu dzieci dostały nagrody za uczestnictwo w różnego rodzaju konkursach oraz za ich postawę i zaangażowanie we wspólne przedsięwzięcia. Efektem tego projektu było pokazanie dzieciom jak mogą aktywnie konstruktywnie i kulturalnie spędzać czas wolny. Wychowankowie zapoznali się z formami takimi jak sztuka teatralna czy seans kinowy i mogli je porównać. W różnorodnych zajęciach każdy mógł znaleźć coś dla siebie i zdecydować, co go interesuje. Dzięki zajęciom tego rodzaju można pobudzić wyobraźnię u dzieci, ćwiczyć ich zdolności manualne oraz sportowo rekreacyjne.

Jednym z projektów który przeprowadzany jest każdego roku jest program „Niebieski Mikołaj”. Świetlica przy współpracy Policyjnej Izby Dziecka i Komendy Policji Miejskiej organizuje zabawę Mikołajkową dla wychowanków świetlicy i ich rodzin. Festyn propaguje bezpieczeństwo, uczy szacunku i zaufania do policji, która jest przyjacielem, a nie wrogiem dzieci. Na zabawie Mikołajkowej było specjalnie przygotowane wyżywienie oraz paczki świąteczne dla każdego wychowanka placówki. Uczestnicy festynu mieli możliwość zjedzenia ciepłego posiłku, słodyczy w postaci wypieków z piekarni oraz owoców. Zorganizowany był także pokaz pościgu brygady policyjnej za przestępcą, który dzieci
z zainteresowaniem oglądały.

Przedstawione powyżej projekty to tylko część bogatej oferty programów które przeprowadzane są w świetlicy i łączą opiekę z wychowywaniem. Przeprowadzane zajęcia często łączą w sobie elementy pracy socjalnej, terapii oraz profilaktyki. Organizowane festyny, wyjścia do kina, teatru, bibliotek, restauracji oraz wyjazdy na wycieczki mają bardzo dobry wpływ na wychowanków. Uczą ich pracy w grupie, tego jak należy się zachowywać
w miejscach publicznych oraz rozwijania zainteresowań.

3. Praca socjalna wśród dzieci i ich rodzin.

Praca socjalna jest bardzo ważnym elementem funkcjonowania Świetlicy Terapeutycznej. Przejawia się ona w bardzo różnych czasem nie pozornych formach zajęć oraz innych podejmowanych przez placówkę działań. Można ją także odnaleźć
w opisywanych w poprzednim punkcie projektach. Aby dobrze zrozumieć czy zajmuje się pracownik socjalny i na czym polega jego praca należy poznać teoretyczna definicję pojęcia pracownik socjalny.

W ujęciu J. Mikulskiego pracownik socjalny jest to „specjalista zajmujący się zawodowo zaspokajaniem potrzeb socjalnych człowieka za pomocą metod i technik pracy socjalnej”. Jest to prosta i krótka definicja wymieniająca najważniejsze cechy pracownika socjalnego. Wynika z niej, iż jest to osoba posługująca się metodami pracy socjalnej, zaspokajająca potrzeby socjalne człowieka, a co najistotniejsze jest specjalistą
i zawodowcem.

Inną definicję można wysnuć z wielokrotnie już przytaczanej w myśl przepisów ustawy o pomocy społecznej. W owej ustawie pracownikiem socjalnym jest osoba posiadająca odpowiedni dyplom lub uprawnienia zawodowe. Cechuje go kompetencja zawodowa. Jego celem jest pomaganie osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi.

Kolejną istotną definicją jest pojęcie pracy socjalnej. Można ją określić jako celowy
i przemyślany zespół czynników mający za zadanie niesienie pomocy niewydolnym ekonomicznie, społecznie i fizycznie obywatelom. Do form pracy socjalnej można zaliczyć: psychoterapię, poradnictwo, mediację, rzecznictwo, kontakty interpersonalne pracownika socjalnego z klientem. W Świetlicy można zaobserwować wykorzystanie większości z tych technik.

Głównymi celami pracy socjalnej w tej placówce jest poprawa funkcjonowania rodziny wewnątrz jak i poza jej obrębem. Bardzo ważne jest tworzenie kontaktu emocjonalnego zarówno w rodzinie jak i z rodziną. Kolejną istotną rzeczą jest wzmacnianie pozytywnych aspektów oraz odpowiednie motywowanie klienta i ukazywanie mu alternatyw. Podstawowym zadaniem pracownika socjalnego w Świetlicy Terapeutycznej jest zbieranie
i gromadzenie jak największej ilości informacji dotyczących rodzin wychowanków placówki oraz dobór odpowiedniego rodzaju poradnictwa ukierunkowanego na pracę z zespołem interdyscyplinarnym.

Kolejnym ważnym elementem pracy socjalnej w Świetlicy Terapeutycznej jest wspieranie form pozytywnych umiejętności wychowawczych oraz wspomaganie procesu budowania bezpiecznego przywiązania między dzieckiem a rodzicem.
Powinno to w przyszłości zaowocować uniknięciem problemów z niską samooceną rodziców, lęku, depresji czy nałogów takich jak alkoholizm i narkomania. W placówce zwraca sie także uwagę na diagnozę ogólnej oceny potrzeb rozwojowych dziecka, ocenę zdolności rodzica
do właściwego reagowania, ocenę czynników społecznych i środowiskowych które wpływają na możliwości wychowawcze rodziców.

Do bardziej szczegółowych obowiązków pracownika socjalnego w Świetlicy Terapeutycznej nr 1 należy przeprowadzanie wywiadów środowiskowych z rodziną lub opiekunami prawnymi wychowanków, które umożliwiają gromadzenie informacji dotyczących dziecka i jego rodziny, a tym samym podejmowanie odpowiednich działań zapewniających rodzinie pomoc. Pracownik socjalny może także podejmować interwencje socjalne, których celem jest polepszenie sytuacji bytowej rodziny. Ważne jest także prowadzenie stosownej dokumentacji odnośnie podejmowanych działań. Pozwala ona
na okresowe sprawdzanie czy w rodzinie której udziela się pomocy właściwie się z niej korzysta. Dzięki temu możliwe jest kontrolowanie jakie formy zostały już zastosowane wobec rodziny a co jeszcze można zrobić by działania przynosiły wymierne rezultaty.

Praca socjalna w placówce polega również na współpracy z instytucjami takimi jak: Sąd Rodzinny (Wydział Rodziny i Nieletnich), Poradniami Psychologiczno - Pedagogicznymi, Poradniami Zdrowia Psychicznego, Szkołami podstawowymi, średnimi oraz gimnazjami, a także innymi placówkami opiekuńczo - wychowawczymi które mają kontakt
z wychowankami Świetlicy. Ponadto Świetlica współpracuje też z Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Komendą Miejską Policji, Policyjną Izbą Dziecka, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Legnicy, Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej w Legnicy, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Legnicy, a także innymi organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz pomocy dziecku i rodzinie. Jest to konieczne aby zapewnić dziecku i rodzinie jak najwięcej możliwości rozwoju i wychodzenia z różnych problemów. Współpraca ta ma polegać na tworzeniu wspólnego frontu w niesieniu pomocy, na realizacji wspólnych przedsięwzięć i skumulowanych działań. Wspólne działania placówek przybierają formę wielofazowych projektów mających na celu zabezpieczenia dziecka przed negatywnymi zjawiskami takimi jak zaniedbywanie, znęcanie się oraz innymi sytuacjami stanowiącymi zagrożenie dla prawidłowego rozwoju dziecka.

Projektem niezmiernie potrzebnym i istotnym dla efektywnej pracy socjalnej jest „Punkt Konsultacyjny”. W Punkcie każdy dorosły człowiek raz w tygodniu może przyjść po darmową poradę prawną, psychologiczną bądź pedagogiczną. Z punktu konsultacyjnego korzystają nie tylko rodzice wychowanków, ale każdy kto potrzebuje specjalistycznej pomocy. Psycholog i pedagog udzielają porad i w razie potrzeby kierują interesantów do odpowiednich miejsc. Prawnik pomaga w rozwiązaniu różnych sytuacji trudnych prawnie. Pomaga w sporządzaniu pism, odnajdywaniu potrzebnych klientowi przepisów prawnych bądź kieruje do odpowiednich placówek lub instytucji prawnej która może pomóc beneficjentowi. Zadaniem punktu jest pomoc ludziom w uzyskaniu konkretnej i ukierunkowanej pomocy w różnych sprawach. Punkt cieszy się dużym zainteresowaniem. Najwięcej ludzi zgłasza się po parady prawne. Często są to sprawy rodzinne, alimentacyjne lub porady związane z wyzyskiwaniem w pracy. Jeżeli prawnik uzna, że nie może pomóc w konkretnym przypadku kieruje beneficjenta w miejsce da niego odpowiednie bądź umawia się na inny termin wizyty. Psycholog i pedagog bardzo często umawiają swoich klientów na cykle spotkań, gdyż po jednorazowym spotkaniu nie są w stanie pomóc w rozwiązaniu problemu. Niekiedy, jeżeli problem jest z dzieckiem proponują zapisanie go do Świetlicy i wtedy podejmowana jest systematyczna praca z dzieckiem. W ramach punktu konsultacyjnego odbywają się również zajęcia grupy Dorosłe Dzieci Alkoholików, które są dużym wsparciem dla osób uczęszczających na owe zajęcia.

Kolejnym działaniem pracownika socjalnego jest staranie się o pomoc rzeczową i jej rozdzielanie między dzieci i rodziny. Najczęstszą formą pomocy rzeczowej jest wyprawka szkolna. Na początku roku szkolnego do świetlicy zgłaszają się rodzice dzieci, których nie stać na zakup zeszytów i przyborów szkolnych. Sporządzana jest lista takich osób i z funduszy budżetu Świetlicy lub funduszy od sponsorów zakupuje się tak zwaną wyprawkę szkolną. Rodzinom najbardziej potrzebującym czyli wykazującym najmniejszy dochód na osobę w rodzinie pomaga sie też zakupić podręczniki potrzebne dziecku na zajęcia szkolne. Inną formą pomocy rzeczonej jest przekazywanie rodzinom odzieży. Często zdarza się tak, że ludzie przynoszą do świetlicy ubrania w których już nie chodzą. Wtedy pozwala się tym najuboższym rodzinom wybrać sobie ubrania. Często są to nieznoszone buty czy też bardzo ciepła kurtka na zimę. Zarówno rodzice, jak i dzieci bardzo chętnie korzystają z takiej formy pomocy gdyż często oznacza to dla nich mniejsze wydatki.

Działaniem pracownika socjalnego bardzo porządanym przez rodziców podopiecznych jest pomoc w uzyskaniu zasiłków z pomocy społecznej. Jest wielu rodziców, którzy potrzebują pomocy finansowej, ale nie potrafią jej uzyskać. W takich przypadkach pracownik socjalny może pomóc gdyż posiada odpowiednią wiedzę konieczną do ich uzyskania. Instruuje beneficjentów w jaki sposób zgromadzić dokumentacje potrzebną do złożenia wniosku o zasiłek i pomaga w przygotowaniu owego wniosku.

Praca socjalna w placówce kształtuje się na wysokim poziomie. Świetlica proponuje sporo możliwości pomocy dziecku i rodzinie. Dba o rozwój psychiczny i fizyczny wychowanków świetlicy, a także ich rodzin. Ułatwia rozwiązywanie sytuacji trudnych i dostarcza rodzicom wiedzy potrzebnej do poprawienia warunków bytu ich rodzin

ZAKOŃCZENIE

Ogólnym celem niniejszej pracy było ukazanie funkcjonowania Świetlicy Terapeutycznej w teorii i praktyce. Począwszy od idei pracy środowiskowej, która swoje początki czerpie w pedagogice społecznej oraz opiekuńczej, przez powstanie placówek wsparcia dziennego i świetlic środowiskowych, funkcje świetlic terapeutycznych do szczegółowego opisu funkcjonowania świetlic na przykładzie Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy uwzględniając jej podstawy prawne, strukturę organizacyjną oraz formy podejmowanych w niej działań. Całości dopełniło scharakteryzowanie społeczności dokonane w celu uzasadnienia tezy o strategicznym położeniu placówki oraz opisanie tego co jest jednym z najważniejszych ogniw tworzących charakter Świetlicy czyli pracy socjalnej.

Jako pierwszy cel szczegółowy uznałam przedstawienie idei pracy środowiskowej co zostało uczynione w pierwszym rozdziale. Wynika z niego silne powiązanie pedagogiki społecznej i opiekuńczej z pracą w środowisku. Polega ona głównie na docieraniu do problemów ludzi będąc blisko nich. Z tego zrodziła się również praca socjalna i tworzenie takich placówek jak ogniska wychowawcze i opisane w pracy Świetlice.

Drugim bardzo istotnym celem było ukazanie funkcji placówek wsparcia dziennego. Starałam się to ukazać w dwóch aspektach: prawnym - czyli opisanie jakie akty prawne, tj. ustawy, rozporządzenia i uchwały określają zasady pracy Świetlicy oraz strukturalnym - czyli struktura organizacyjna i zadania placówki. Z takiego podziału wynikają funkcje i zadania jakie realizuje Świetlica w sowich działaniach.

Kolejnym celem było wskazanie roli jaką pełnią Świetlice. Można to wywnioskować
z form pracy placówki oraz bogatej oferty zajęć opiekuńczo - wychowawczych. Świetlice wypełniają czas wolny dzieci proponując im zajęcia różnego rodzaju i w dyskretny sposób kontrolują życie rodzin. Jej rolą jest roztaczanie opieki nad dziećmi z rodzin dysfunkcyjnych i pomoc rodzicom w wychodzeniu z sytuacji trudnych społecznie oraz wspomaganie funkcji wychowawczych rodziny.

Ostatnim założeniem przedmiotowej pracy było ukazanie, iż miejsce w którym znajduje się Świetlica nie jest przypadkowe. Jej położenie jest bardzo strategiczne. Świetlica Terapeutyczna Nr 1 została położona w dzielnicy, która jest w bardzo dużym stopniu zagrożona demoralizacją i patologizacją. Większość dzieci uczęszczających na zajęcia do Świetlicy pochodzi z tej właśnie dzielnicy i jest z rodzin patogennych. Zakaczawie jest uznawane za jedną z uboższych i bardzo zaniedbanych dzielnic miasta. Przechodząc przez nią można się narazić nie tylko na widok obskurnych budynków, ale także na usłyszenie niewybrednego słownictwa oraz zaczepki ze strony zdemoralizowanej społeczności.

Podsumowując niniejsze wywody należy stwierdzić, iż w obecnych czasach prowadzenie tego typu placówki niesie ze sobą tyle plusów, co i minusów. Niewątpliwie pozytywnym aspektem funkcjonowania Świetlicy jest zakres i formy prac. Są to prace, które w bardzo dużym stopniu pomagają zarówno najmłodszym jak i rodzicom. Oczywiście konieczna jest świadomość tego, że wychowankowie opisywanej placówki nie są nie są jednostką wyłącznie zdemoralizowaną. Z obserwacji oraz doświadczeń wynika, że są to dzieci wykazujące szerokie spektra zainteresowań począwszy od pisania a na plastyce kończąc. Placówka niesie pomoc dzieciom zagubionym pomagając im wejść na właściwą drogę, dzieciom uzdolnionym pomagają rozwijać zainteresowania. Usytuowanie Świetlicy w takim właśnie miejscu Legnicy również można zaliczyć na poczet plusów z tej racji, iż jest niejako bliżej problemów, z którymi boryka się dzielnica. Minusem może być fakt, iż Świetlica udziela pomocy dzieciom z całej Legnicy i okolic, a nie tylko z Zakaczawia. Śmiało można wysunąć wniosek, że funkcjonowanie dwóch Świetlic Terapeutycznych na terenie prawie 110 - tysięcznej Legnicy, ze świadomością istnienia wielu problemów społecznych, to stanowczo za mało.

Istotne byłoby także poszerzenie spektrum badań nad społecznościami narażonymi na demoralizację. Umożliwiło by to lepsze rozplanowanie pracy socjalnej na terenie miasta. Warto byłoby też przeprowadzić dokładne badania społeczności świetlic aby ustalić czego potrzebują w największym stopniu oraz jakie efekty daje praca w środowisku rodzinnym.

Sporym problemem przypisaniu prac na temat świetlic jest także niewielka ilość literatury dotycząca świetlicy terapeutycznej. Istnieje niewiele publikacji na ten temat. Można odnaleźć zalewie kilka pozycji w literaturze dotyczących Świetlic środowiskowych natomiast na temat świetlic terapeutycznych można odnaleźć zaledwie kilka niewielkich artykułów. Ograniczona ilość publikacji ogranicza dostęp do wiedzy i jest to bardzo często przyczyną nieświadomości ludzi jakie mają możliwości.

Ponadto nierówny dostęp do placówek przez dzieci jest kolejnym palącym problemem, który ma miejsce w Legnicy. Brak środków finansowych sprawia, iż funkcjonowanie Świetlic terapeutycznych jest niepełne. Wpływa to również w dużym stopniu na motywacje dla pracowników. Pracować za niskie wynagrodzenie, ale z sercem z przeświadczeniem, że się pomaga drugiej osobie, czy po prostu pracować za większe pieniądze w izolacji od problemów wychowanków? Pozytywnych i negatywnych aspektów jest bardzo wiele. Należy jednak pamiętać o jednym, najważniejszym aspekcie, w którym specjalizują się tego rodzaju placówki: jest to pomaganie innym.

ANEKS

Świetlica Terapeutyczna Nr 1 w Legnicy ul. Bracka 16, tel. [phone]

Karta zgłoszenia dziecka do specjalistycznej placówki opiekuńczo - wychowawczej

I. Dane dziecka

Imię i nazwisko ......................................................................

data urodzenia .................................................................................................................... PESEL...............................................................................

adres zamieszkania........................................................................................................................................................................

Nazwa szkoły, do której uczęszcza dziecko w danym roku szkolnym ................................................................................................................................................. klasa..............Wychowawca;Pan/i ..........................................................................................

II. Sytuacja rodzinna dziecka

3. Imię i nazwisko matki ................................................................................................ adres zamieszkania .......................................................................................................... tel......................................................

4. Imię i nazwisko ojca ......................................................................................................

adres zamieszkania ............................................................................................... . tel......................................................

5. Miejsce pracy matki

................................................................................................tel.......................................

Miejsce pracy ojca .........................................................tel....................................................

6. Rodzeństwo; imię i nazwisko, wiek

..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................

II a. Opiekun/opiekunowie prawni dziecka

adres...........................................................................................................................

tel.............................................................

stopień pokrewieństw (babcia, dziadek) ......................................................................................

III. Problemy związane z wychowywaniem dziecka (w domu).

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................

IV. Problemy i trudności szkolne dziecka (problemy z nauką lub z zachowaniem dziecka w szkole)......................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

• Dziecko przebywa w szkole od godz........................... do godz.....................................

V. Czy dziecko było badane w Poradni Psychologiczno Pedagogicznej?

Tak Nie (właściwe zaznaczyć kółkiem)

Jeżeli tak - proszę załączyć kopię opinii z Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej

VI. Czy dziecko uczęszczało do Świetlicy Terapeutycznej Nr 1

Tak Nie ( właściwe zaznaczyć kółkiem)

Jeżeli tak to proszę podać okresy pobytu dziecka w Świetlicy .............................................................

VII. Problemy zdrowotne dziecka (choruje, nie choruje, cierpi na choroby przewlekłe np. epilepsja, ADHD, astma, wady serca itp.( jakie?) ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

VIII. Oświadczam, że po zajęciach dziecko będzie odbierać................................................................................

matka.......................................................................................... nr dowodu osobistego ....................................................

ojciec............................................................................................nr dowodu osobistego ...................................................

inna osoba..................................................................................nr dowodu osobistego ...................................................

* Po zajęciach dziecko będzie samo wracało do domu tak nie

IX . Oświadczam, że wyrażam zgodę na:

1) przetwarzanie danych osobowych zgodnie z ustawą o ochronie danych osobowych z dnia

29 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 Nr 133 poz.883 z póź. zm.).

2) przeprowadzenie wywiadu rodzinnego przez pracownika socjalnego Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 lub MOPS-u w Legnicy.

3) konsultacje nauczycieli wychowanka z przedstawicielami szkół i innych instytucji w sprawie mojego dziecka.

4) uczestnictwo dziecka w zajęciach terapeutycznych (w określonej grupie wiekowej).

5) dokonywanie okresowej diagnozy dziecka przez zespół psychologów
i terapeutów (pracowników świetlicy) dla potrzeb placówki i rodziców (opiekunów), oraz, że;

6) zobowiązuję się do uczestnictwa w cyklicznych spotkaniach rodziców, których tematyka i zagadnienia oraz porady praktyczne dotyczą wychowywania i wspierania dziecka w procesie rozwojowym

7) zapoznalam/em się z Regulaminem pobytu dziecka w Świetlicy Terapeutycznej
Nr 1.

Legnica, dnia ..................................................... czytelny podpis ........................................................................

Uwaga:

• 1. Zajęcia dla dzieci i młodzieży odbywają się od poniedziałku do piątku w godzinach od 8⁰⁰ do 18⁰⁰ w soboty w godzinach od 8⁰⁰ do 14⁰⁰.

• 2. Listy przyjętych wychowanków będą wywieszane na tablicy informacyjnej w holu Świetlicy

Terapeutycznej Nr 1. Rodziców/Opiekunów dzieci prosimy o osobisty kontakt z nauczycielami

prowadzącymi zajęcia

3.Wyjścia / wyjazdy dzieci poza placówkę wymagają pisemnej zgody rodziców / opiekunów.

Sekretariat Świetlicy Terapeutycznej czynny od poniedziałku do piątku w godz. 8^{00 -}16⁰⁰ tel. [phone]; mail: [e-mail]

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KARTĘ PLANOWANYCH FORM ZAJĘĆ WYDANO DNIA …………………

Sytuacja szkolna dziecka - opinia wychowawcy klasy

1. Nazwisko i imię dziecka .................................................. data ur. ..........................................

2. Szkoła .......................................................................................................................................

• imię i nazwisko Wychowawcy ...............................................................................................

• pedagog szkolny Pan/i ...........................................................................................................

3. Wiek rozpoczęcia nauki, ewentualne opóźnienia, postępy w nauce

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

4. Stan zdrowia (czynniki mogące powodować trudności w nauce lub wychowawcze)

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

5. Przedmioty sprawiające kłopoty

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

6. Stosunek do nauki i obowiązków szkolnych

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

7. Zachowanie dziecka w szkole (stosunek do nauczycieli, kolegów, funkcjonowanie w grupie)

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

8. Czy dziecko wagaruje, jak często?

......................................................................................................................................................

9. Czy dziecko jest pod opieką Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej lub Poradni Zdrowia Psychicznego (prosimy dołączyć ksero opinii)

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

10. Zainteresowania, zdolności i cechy osobowościowe dziecka

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

11. Częstotliwość kontaktów rodziców (opiekunów) ze szkołą

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

12. Czy dziecko korzysta/ło z pomocy finansowej i dożywiania w szkole?

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

13. Środki zaradcze podjęte przez szkołę (udział w Zespołach korekcyjnych, wyrównawczych, terapia pedagogiczna) - TAK NIE

......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

Legnica, dn. .............................................

pieczęć szkoły podpis Wychowawcy

BIBLIOGRAFIA:

Literatura

Borowski R., Wysocki D., Placówki opiekuńczo - wychowawcze, Wydanie Novum, Płock 2001

Cichosz M., Kształtowania sie dyscypliny pedagogicznej [w:] E. Myrnowicz - Hetka (red), Pedagogika społeczna t. II

Dąbrowska - Jabłońska I., Placówki wsparcia dziennego [w:] Badoras B., Brągiel J. (red), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Opole 2005

Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie t.I, Opole 2006

Gajewska G., Bazydło - Stodolna K., Teoretyczno - metodyczne podstawy pracy opiekuńczo - wychowawczej w świetlicy, Zielona Góra 2005

Gajewska G., Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, Zielona Góra 2004

Kawula S., Pedagogika społeczna i jej miejsce wśród nauk pedagogicznych [w:] Kawula S.(red), Pedagogika społeczna, dokonania - aktualności - perspektywy, Toruń 2004

Kelm A., Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000

Lalak D., Pilch T., Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999

Matysiak B., Stojecka - Zuber R., Opieka i wychowanie w rodzinie, szkole i środowisku, Kielce 2007

Mikołajewicz W., Praca socjalna jako działania wychowawcze, BPS, Katowice 1999

Mikulski J, Służby socjalne, Warszawa 1974

Róg A., Świetlica socjoterapeutyczna [w:] S. Badoras, J. Brągiel (red), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Opole 2005

Stankiewicz L., Pracownik socjalny - zmiany koncepcji zawodu i problemy pracy zawodowej [w:] Kaczyńska - Butrym Z. (red), Koncepcje opieki i zawody opiekuńcze - pracownicy socjalni i pielęgniarki

Śliwerski B., Pedagogika. Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej t. 3, Gdańsk 2006

Winiarski M., Geneza i rozwój pedagogiki opiekuńczej [w:] Indziłł E., Pawłowska R., Pedagogika opiekuńcza. Przyszłość - teraźniejszość - przeszłość, Gdańsk 2008

Wroczyński R., Pedagogika społeczna, Warszawa 1985

Żukiewicz A., Praca socjalna ośrodków pomocy społecznej, Opole 2000

Akty prawne

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta nauczyciela

Ustawa o pracownikach samorządowych z dnia 22 marca 1990r.

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25.02.1964r

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 styczna 2003 r

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007r.

Uchwały nr XLVII/489/06 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 26 czerwca 2006 r.

Uchwała nr XXXV/352/01 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 28 maja 2001r.

Uchwała nr IV/32/07 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 29 stycznia 2007r.

Uchwała Nr XLVII/489/06 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 26 czerwca 2006 r.

Źródła niepublikowane

Regulamin Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy

Sprawozdanie końcowe z realizacji projektu „Wywczasy zimowe”

Sprawozdanie z działalności Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy za rok szkolny 2007/2008

Statut Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy

Zapobieganie patologiom społecznym z dn. 23.07.2008

D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999, s. 297.

Ibidem, s. 297.

Ibidem, s. 298.

Ibidem, s. 298.

L. Stankiewicz, Pracownik socjalny - zmiany koncepcji zawodu i problemy pracy zawodowej [w:] Z. Kaczyńska - Butrym (red), Koncepcje opieki i zawody opiekuńcze - pracownicy socjalni i pielęgniarki, Olsztyn 2005, s. 153.

S. Kawula, Pedagogika społeczna i jej miejsce wśród nauk pedagogicznych [w:] S. Kawula (red), Pedagogika społeczna, dokonania - aktualności - perspektywy, Toruń 2004, s.13

M. Cichosz, Kształtowania sie dyscypliny pedagogicznej [w:] E. Myrnowicz - Hetka (red), Pedagogika społeczna t. II, s.20

R. Wroczyński, Pedagogika społeczna, Warszawa 1985, s.20 - 23

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25.02.1964r, art. 145, 155

Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie t.I., Opole 2006, str. 89

B. Śliwerski, Pedagogika. Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej t. 3, Gdańsk 2006, s. 256

G. Gajewska, Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, Zielona Góra 2004, s.10.

Z. Dąbrowski...., op. cit., s. 18

B. Śliwerski…, op. cit., s. 256

M. Winiarski, Geneza i rozwój pedagogiki opiekuńczej [w:] E. Indziłł, R. Pawłowska, Pedagogika opiekuńcza. Przyszłość - teraźniejszość - przeszłość, Gdańsk 2008, s. 51 - 52.

A. Kelm, Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2000 s. 15

M. Winiarski ....., op. cit., s. 53-54.

B. Śliwerski…, op. cit., s 256-257.

R. Borowski, D. Wysocki, Placówki opiekuńczo - wychowawcze, Wydanie Novum, Płock 2001, s. 11.

M. Cichosz, Kształtowanie... op.cit., s.35

R. Borowski, D. Wysocki, Placówki….., op. cit., s. 89.

B. Matysiak, R. Stojecka - Zuber, Opieka i wychowanie w rodzinie, szkole i środowisku, Kielce 2007, s. 121.

Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 17 października 2007r., § 3 pkt.1-3

Ibidem§ 3 pkt.1-3

Ibidem, § 7.

B. Matysik, R. Stojecka - Zuber, Opieka i wychowanie….., op. cit., s.121.

I. Dąbrowska - Jabłońska, Placówki wsparcia dziennego [w:] S. Badoras, J. Brągiel (red), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005, s. 220.

Ibidem s. 221.

Ibidem, s. 222-223.

Ibidem, s. 224-225.

R. Borowski, D. Wysocki, Placówki……, op. cit., s. 93.

A. Róg, Świetlica socjoterapeutyczna [w:] S. Badoras, J. Brągiel (red), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005, s. 220.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 styczna 2003 r. § 2

Ibidem, § 5 punkt 5.

A. Róg, Świetlica……, op. cit., s. 228-229.

Ibidem, s. 229.

Ibidem, str. 229.

Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 7 stycznia 2003, § 15 pkt.3 ust.1-7

A. Róg, Świetlica……, op. cit., s. 229

A. Róg, Świetlica……, op. cit., s. 230.

G. Gajewska, K. Bazydło - Stodolna, Teoretyczno - metodyczne podstawy pracy opiekuńczo - wychowawczej w świetlicy, Zielona Góra 2005, s. 10 - 13

Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej,

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela, ustawie z dnia 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych,

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007r. w sprawie sposobu i trybu dokonywania ocen kwalifikacyjnych pracowników samorządowych

Uchwała nr XXXV/352/01 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 28 maja 2001r. w sprawie określenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć pedagogów, logopedów i psychologów zatrudnionych w ośrodkach adopcyjno - opiekuńczych i placówkach opiekuńczo - wychowawczych,

Uchwała nr IV/32/07 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 29 stycznia 2007r. w sprawie ustalenia najniższego wynagrodzenia zasadniczego oraz zaopiniowania wartości jednego punktu w Świetlicy Terapeutycznej nr 1,

Uchwała Nr XLVII/489/06 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 26 czerwca 2006 r. w sprawie nadania Statutu Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy

Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r., Art. 71

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych, § 28 ust.2

Statut Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 3 ust.1

Statut Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 4 ust.6 i § 31

Ustawa z dnia 22 marca 1990r. o pracownikach samorządowych oraz § 6 uchwały nr XLVII/489/06 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 26 czerwca 2006 r. w sprawie nadania Statutu Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy, art. 2

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 marca 2007r. w sprawie sposobu i trybu dokonywania ocen kwalifikacyjnych pracowników samorządowych, § 1 ust.1 oraz załącznik

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007r. w sprawie placówek opiekuńczo - wychowawczych, § 3 ust.1-7

Uchwała nr IV/32/07 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 29 stycznia 2007r. w sprawie ustalenia najniższego wynagrodzenia zasadniczego oraz zaopiniowania wartości jednego punktu w Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 1 i § 2

Statutu Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 13 oraz § 32 pkt.3

Ibidem § 14

Ibidem, § 15, 18 i 19.

Regulaminn Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 9

Statutu Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 23 ust.1

Ibidem, § 23 ust.2

Ibidem, § 23 ust

Regulaminu Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 12 ust.2

Statutu Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy, § 23 ust. 5 -7

Statut Świetlicy Terapeutycznej nr 1 w Legnicy

Badania własne

Badania własne

Badania własne

Badania własne

Badania własne

Badania własne

Badania własne

Badania własne

Sprawozdanie z działalności Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy za rok szkolny 2007/2008

Ibidem

Badania własne

Sprawozdanie z działalności Świetlicy Terapeutycznej Nr 1 w Legnicy za rok szkolny 2007/2008

Badania własne

Badania własne

Zapobieganie patologiom społecznym z dn. 23.07.2008

Ibidem

Ibidem

Ibidem

Sprawozdanie końcowe z realizacji projektu "Wywczasy zimowe" Ś.T. 4337/1387/02/09

Ibidem

Ibidem

Ibidem

J. Mikulski, służby socjalne, IWCRZZ, Warszawa 1974, s. 19

A. Żukiewicz, Praca socjalna ośrodków pomocy społecznej, Opole 2000, s. 108-109

W. Mikołajewicz, Praca socjalna jako działania wychowawcze, BPS, Katowice 1999, s. 29

D. Lalak, T. Pilch, Elementarne pojęcia.... op. cit. s 202-203

Zapobieganie patologiom.... op cit

Ibidem

Ibidem

Ibidem

Badania własne

Badania własne

2

3

---