WIEŚ

M. Rej "Żywot człowieka poczciwego"

Życie na wsi, w bliskim kontakcie z naturą i zgodzie z jej rytmem, daje człowiekowi poczucie szczęścia i spełnienia. Uczy też pokory wobec świata i godzenia się z przemijaniem i śmiercią.

M. Rej "Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem"

Wieś jest miejscem, które zarówno Pan, jak i pleban traktują jako źródło dochodu, nie przejmując się wcale losem chłopa (Ksiądz pana wini, pan księdza, A nam prostym zewsząd nędza).

J. Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce"

Podczas nocy sobótkowej dwanaście panien kolejno śpiewa pieśni pochwalne na cześć wsi, która jest mniejscem, gdzie kwitną wszelkie cnoty. Z dala os blichtru i niebezpieczeństw świata ludzie żyją cicho i spokojnie, mając pod dostatkiem wszystkiego, co niezbędne do egzystencji. Wieś uczy przestawać na male, Wstyd i cnotę chować w cale i pozwala po prostu cieszyć się drobnymi radościami życia.

Sz. Szymonowiec "Żeńcy"

Wieś jest miejscem, gdzie wyraźnie zarysowują się już konflikty społeczne - chłopi zmuszani są do zbyt ciężkiej pracy i są wykorzystywani przez dworskich nadzorców. Jednak wszystkie przykre strony życia na wsi zostają złagodzone przez przekonanie o tkwiącej w człowieku pierwotnej niewinności i dobroci, pragnieniu harmonii ze światem i innymi ludźmi.

Sentymentalizm

Na wsi żyją ludzie, którzy przez bliski kontakt z naturą zachwali pierwotne, wrodzone naturze ludzkiej dobro, zniszczone przez cywilizację. Prostota i niewinność życia na wsi jest przeciwieństwem uwikłanego w konwenanse, pełnego fałszu i zakłamania życia w mieście. Tylko wieśniacy mogą doświadczać prawdziwej, szczęśliwej miłości.

J.W. Goethe "Cierpienia młodego Wertera"

Werter na wsi szuka spokoju i ukojenia po przeżytej przygodzie miłosnej. Prosty lud wydaje mu się żyć szczęśliwie, w doskonałej harmonii ze światem. Jednak w miarę jak komplikują się jego uczucia w stosunku do Lotty, zmienia się też jego widzenie wsi.

Romantyzm

Dla romantyków wieś była miejscem, gdzie przetrwały dawne tradycje. Życie na wsi, podporządkowane odwiecznym prawom moralnym, zbliżano do tajemniczej, czasem groźnej, ale zawsze sprawiedliwej natury. Wieśniacy, nie skażeni przez cywilizację, zachowali zdolność do kontaktu ze światem pozazmysłowym.

A. Mickiewicz "Dziady" II

Wieś jest miejscem, gdzie żyje się według elementarnych, odwiecznych praw moralnych, odwiecznych praw moralnych, w przekonaniu, że nie masz zbrodni bez kary ("Lilie")

A. Mickiewicz "Pan Tadeusz"

W Soplicowie panują patriarchalne stosunki. Sędzia Soplica jest nie tylko skrzętnym gospodarzem, który sam dogląda swojego majątku, ale również niemal ojcem dla swoich chłopów.

E. Orzeszkowa "Nad Niemnem"

Zaścianek Bohatyrowiczów to miejsce, gdzie ludzie są szczęśliwi dzięki pracy, która daje im poczucie spełnienie w życiu. Tu także żywa pozostał pamięć o powstaniu. Dla nich mogiła powstańcza jest swego rodzaju świętością.

B. Prus "Antek"

Na wsi ciągle jeszcze ludzie wierzą w najróżniejsze zabobony i gusła, a lekarzami są znachorzy, którzy niejednokrotnie przywodzą swoich pacjentów do śmierci (Rozalka). Tutaj też rodzą się niezwykłe talenty, którym nie jest dane się rozwinąć (Antek).

H. Sienkiewicz "Szkice węglem"

Wieś po reformie uwłaszczeniowej z pozoru jest samodzielna i ma własne instytucje samorządowe. Naprawdę jednak chłopi, nieświadomi swoich praw, pozbawienie opieki dziedziców, którzy stosują "zasadę nieinterwencji", dostali się pod wpływ kanalii i łajdaków typu Zołziekiewicza.

J. Kasprowicz "Z chałupy"

Na wsi panuje skrajna nędza - choroba czy śmierć kogoś z chałupskiej rodziny pociąga za sobą zwykle konieczność pozbycia się gospodarstwa. Chłopskie chaty są biedne i zniszczone. Dzieci wiejskie z trudnością zdobywają wiedzę i niejednokrotnie z głodu i wyczerpania umierają.

J. Kasprowicz "Księga ubogich"

Wieś daje poczucie bezpieczeństwa, chroni przed zgiełkiem świata. Codzienne, proste zajęcia dają radość i szczęście. Bliskie kontakt z naturą uczy, że przemijanie należy do porządku rzeczy i uwalnia od lęku przed śmiercią.

S. Wyspiański "Wesele"

W borowickiej chacie zgromadzili się na weselu artyści różnych dziedzin. Ale łączyą ich tylko powierzchowna fascynacja wsią i ludem, bierność, młodopolska poza i skłonność do logorei, która potokiem słów pokrywa zupełną pustkę wewnętrzną.

Dziennikarz chciałby widzieć wieś jako rak, do którego nie docierają sprawy wielkiego świata ani problemy polityczne.

Choć wspomnienia rzezi galicyjskiej są ciągle żywe, inteligenci strzegą się tych badań, bo to im psuje obraz wsi.

Powierzchowna fascynacja życiem wsi łączy się u inteligentów z miasta z całkowitą nieznajomością realiów życia wiejskiego.

W.S. Reymont "Chłopi"

Reymont ukazuje wieś po uwłaszczeniu, kiedy zdążyła się już wykształcić wewnętrzna hierarchia. Mieszkańcy Lipiec dzielą się według ilości posiadanej ziemi. Ci, którzy mają jej najwięcej, decydują o najważniejszych dla wsi sprawach (Maciej Boryna). Ale też właśnie oni wyzyskują tych, którzy ziemi mają mało i muszą - aby przeżyć - godzić się na upokarzające traktowanie przez najbogatszych.

Życie na wsi podporządkowane jest rytmowi natury z jego powtarzalnością i biegowi roku liturgicznego, co sprawia, że czas powieści nie jest wielkością linearną, ale toczy się, jak we wszystkich kulturach tradycyjnych, po okręgu.

S. Żeromski "Ludzie bezdomni"

Podczas pobytu w Cisach Judym widzie nędzę wsi i przerażające warunki higieniczne, w jakich żyją chłopi. Choroby, które ich dziesiątkują są efektem biedy i niewiedzy.

S. Żeromski "Siłaczka"

Ukazana jest ciemnota ludu, kierowanego przez felczera i aptekarza, oraz ich pęd ku wiedzy, gdy są uczeni przez Stanisławę Bozowską

S. Żeromski "Przedwiośnie"

Obraz nędzy wsi kontrastuje z beztroskim życiem ziemiańskich dworów. Odzyskanie niepodległości nie zmieniło niczego w życiu chłopów, tak jak nie zlikwidowało innych problemów społecznych.

W. Gombrowicz "Ferdydurke"

Wieś jest miejscem, gdzie czas jakby się zatrzymał. Chłopi nienawidzą panów, panowie pogardzają chłopami.

---