Kokcydioza (coccydiosis) drobiu grzebiącego
Choroba wielu gatunków zwierząt wywoływana przez pierwotniaki, które lokalizują się (w zależności od gatunku) w różnych odcinkach jelit. Przedstawicielami tych pierwotniaków są np. Eimeria tenella, E. nucatrix, E. acerwulina ...
Źródła zarażenia- zarażenie następuje drogą pokarmową za pośrednictwem zanieczyszczonej oocystami karmy, wody, ściółki i gleby. Miejscem inwazji może być każde środowisko, w którym przebywają ptaki. Szczególnie dobre warunki do rozwoju oocyst istnieją w środowisku wilgotnym bez dostępu promieni słonecznych. W rozprzestrzenianiu oocyst mogą brać udział, poza wieloma różnymi czynnikami środowiskowymi, także owady, ptaki domowe i dzikie, ssaki (myszy i szczury), zwierzęta domowe oraz ludzie przenoszący mechanicznie oocysty z obszarów zarażonych. Zagrożenie wybuchu kokcydiozy u ptaków a zwłaszcza u kurcząt jest ogromne (z 1 oocysty E. tenella powstaje 400000 potomnych oocyst, a jedno kurczę może wydalać dziennie do 670 milionów oocyst). Następnym bardzo ważnym czynnikiem inwazyjności przez tą grupę pierwotniaków jest znaczna odporność oocyst na czynniki klimatyczne i związki chemiczne (oocysty E. tenella mogą przetrwać w sprzyjających warunkach środowiska i być zdolnymi do inwazji nawet przez 20 miesięcy). Jedynymi czynnikami, na które wrażliwe są oocysty kokcydiów są susza i bezpośrednie działanie promieni słonecznych.
W cyklu rozwojowym kokcydiów wyróżnić można dwie fazy:
I rozwój poza organizmem ptaka
- oocysty są wydalane z kałem, w sprzyjających warunkach (odpowiednia wilgotność i temperatura) ulegają sporulacji i po 21-48 godzinach stają się formą inwazyjną.
II rozwój w organizmie ptaka
Z inwazyjnych oocyst w przewodzie pokarmowym (pod wpływem min. soków trawiennych trzustki) wydostają się sporozoity, które dostają się do nabłonka jelit i przekształcają w schizonty I rzędu. W schizontach powstają merozoity I rzędu (ok. 900 merozoitów w jednym schizoncie). Merozoity I rzędu atakują komórki nabłonka i podśluzówkę jelit, a następnie przekształcają się w schizonty II rzędu. Schizonty te są większe od schizontów I rzędu i zawierają 200-300 merozoitów II rzędu. Merozoity II rzędu atakują ponownie komórki nabłonka, dając początek schizontom i merozoitom III rzędu oraz komórkom macierzystym gamet żeńskich i męskich, czyli makro- i mikrogametocytom. Po osiągnięciu dojrzałości komórki są gotowe do kopulacji. Zapłodnione gamety żeńskie (zygoty) wytwarzają otoczki i przekształcają się w oocysty (cykl trwa ok. 6 dni).
Objawy kliniczne- pojawiają się w momencie dojrzewania i podziału schizontów II rzędu tj. ok. 4-go dnia po zakażeniu. Zauważalna jest wówczas szybko szerząca się na całe stado osowiałość niewielkiej grupy ptaków. Towarzyszy temu biegunka z domieszką krwi w kale, anemia, opuszczenie skrzydeł i drgawki.
Profilaktyka: dbać o higienę pomieszczeń, zapewnić oddzielny wychów kurcząt i ptaków dorosłych, zapewnić dobre warunki zoohigieniczne- sucha ściółka, odpowiednia wilgotność powietrza, nie dopuszczać do obniżenia odporności ptaków (przeziębienia, przegrzania, nieodpowiednia karma, niedobory witaminowe zwł. witamin A i K). Stosowanie w paszy kokcydiostatyków powinno być pod nadzorem lekarza weterynarii.