HYDROLOGIA
TYPY DENNYCH OSADÓW MORSKICH
WSTĘP
Tematem niniejszej pracy są typy dennych osadów morskich. Ich podziału oraz krótkiej charakterystyki każdego z osobna dokonam na podstawie następującej literatury: „Hydrologia ogólna” Elżbiety Bajkiewicz - Grabowskiej oraz „Hydrologia ogólna” Lva Konstantinovica Davydova.
II. OSADY DENNE I TYPY
Osady denne gromadzą się na całej powierzchni dna Oceanu Światowego. Nie ma ich tylko tam, gdzie mają miejsce intensywne podwodne prądy lub duże spadki dna.
Aby ogólnie przybliżyć istotę osadów dennych, na początku napiszę krótką ich genezę. Jednym z czynników, które powodują ich powstawanie, jest niszczenie skał brzegowych, których okruchy poddawane chemicznemu działaniu wody morskiej transportowane są za pomocą prądów. Materiał skalny, który właśnie stanowi osady denne, dostaje się do mórz również za pośrednictwem wiatru czy rzek. Niemałą rolę w tworzeniu osadu odgrywają także podwodne wybuchy wulkanów, obumieranie organizmów, a nawet spadające na Ziemię cząstki kosmiczne.
Przejdę już teraz do właściwej części mojej pracy, która poświęcona będzie podziałowi osadów morskich na różnorodne typy. Wyróżnia się dwie podstawowe klasyfikacje - ze względu na oddalenie od brzegu kontynentu oraz ze względu na głębokość morza.
Zajmę się najpierw pierwszym z wymienionych, w którym dzieli się osady na kontynentalne i pelagiczne.
Osady kontynentalne nazywane są również terygenicznymi lub litogenicznymi. Akumulują się głównie na podwodnych obrzeżach kontynentalnych. Należą do nich produkty niszczenia skał na lądzie. Wymienia się ich cztery podstawowe źródła. Na pewno trzeba wspomnieć o transporcie z rzek, ponieważ dostarczany z nich materiał stanowi aż 90% ogólnej dostawy do oceanu. Bajkiewicz - Grabowska podaje, że rzeki transportują 18,3mld ton na rok. Drugim źródłem osadów morskich jest erozja eoliczna, ale dostarcza ona już nieporównywalnie mniejszą ilość materiału, bo tylko 1,6mld ton. Osady dostają się również w wyniku topnienia pływających lodów oraz abrazji. Wszystkie te materiały
składają się z głazów, rumosza skalnego, otoczaków, żwiru, piasku (także pylastego), pyłu piaszczystego, mułu oraz różnobarwnych iłów. Podana kolejność nie jest przypadkowa - głazy jako największe znajdują się najbliżej brzegu, a wymienione jako ostatnie iły najdalej. Jak widzimy wynika z tego, że im dalej kontynentu, tym materiał denny jest drobniejszy. Warto wspomnieć, że najpowszechniejszym materiał terygenicznym jest muł błękitny. Jak podaje Bajkiewicz - Grabowska, zajmuje on obszar 35mln km2. W morzach strefy podzwrotnikowej ma on swoją odmianę - muł czerwony.
Innym typem osadów, obok kontynentalnych, są osady pelagiczne - spotykane w otwartych morzach i oceanach, z dala od lądu. Według Davydova (1979) zwane są inaczej organicznymi. Powstają one ze szczątków obumarłych organizmów, głównie planktonowych. Natomiast Bajkiewicz - Grabowska (2006) wśród pelagicznych wyróżnia już nie tylko materiał organiczny, lecz też nieorganiczny, na który składają się minerały i skały pochodzenia terygenicznego (przede wszystkim iły), wulkanicznego (produkty podwodnych erupcji - materiał piroklastyczny) oraz kosmicznego. Ze względu na to czy procentowo więcej jest na badanym obszarze w osadach pelagicznych składników organicznych czy nieorganicznych, dzieli się je na nieorganiczne oraz biogeniczne. Najbardziej powszechny pelagiczny osad nieorganiczny to czerwony ił głębokowodny charakteryzujący się zabarwieniem brązowym i jego odcieniami. Natomiast osady biogeniczne są bardzo zróżnicowane, dlatego dzieli się ja na dwie grupy: muły wapienne (powstałe z wapiennych szkieletów planktonu) oraz krzemionkowe (z krzemionkowych szkieletów).
Istnieje też druga klasyfikacja - rozróżniająca osady na podstawie głębokości morza. Tworzy ona podział na litoralne, płytkowodne oraz głębokowodne. Nakreślę jedynie ogólny ich obraz. Osady litoralne pokrywają dno stref pływów, płytkowodne zajmują powierzchnie pomiędzy linią odpływu a szelfem, a głębokowodne osadzają się poniżej krawędzi szelfu.
PODSUMOWANIE
Podsumowując, wyróżniamy kilka głównych typów dennych osadów morskich- kontynentalne i pelagiczne, a w nich organiczne i nieorganiczne, oraz litoralne, płytkowodne i głębokowodne. Jak twierdzi autorka nowszej z dwóch książek, na podstawie której pracowałam, wśród morskich osadów dominują osady organiczne, a wyściełają one aż 83% powierzchni dna oceanicznego.
BIBLIOGRAFIA
Bajkiewicz - Grabowska E., 2006 - Hydrologia ogólna - Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 338 (wydanie IV uaktualnione)
Davydov L. K, 1979 - Hydrologia ogólna - Państwowe Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, str. 605
http://pl.wikipedia.org/wiki/Rumosz_skalny
Niniejszą pracę wykonałam osobiście
Erozja eoliczna (wiatrowa) - przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr oraz akumulowanie ich na jakiejś powierzchni.
Abrazja - jeden z czynników erozyjnych. Proces ścierania skały przez okruchy skalne poruszane falami wody.
Rumosz skalny - zespół luźnych skał frakcji żwirowej lub blokowej.
Otoczak - fragment minerału lub skały o rozmiarach frakcji żwirowej, wygładzony i zaokrąglony podczas transportu przez wodę.
1
1