Czym jest stres i dlaczego jest niekorzystny dla ryb?
Większość ryb może tolerować warunki środowiskowe, które różnią się nieco od naturalnych warunków, w których się rozwinęły. Nie znaczy to jednakże, że ryby będą tak zdrowe albo tak "żywe", jakby żyły w normalnym środowisku. Na przykład hodowla ryb w wodzie, która jest chłodniejsza (lub cieplejsza) od tej, którą preferują, zmusza organy ryb do wydajniejszej pracy. Inaczej mówiąc, takie warunki powodują, że ryby żyją w stresie.
Powiększający się stres zmniejsza zdolność ryb do ochrony przed chorobami i do samoleczenia (np. jeśli płetwy zostaną uszkodzone lub do akwarium dostaną się pasożyty, wprowadzone wraz z niedawno nabytą rybą). Dodatkowo stres zmniejsza zdolność ryb do posiadania udanego przychówku i skraca naturalną długość życia. Niewielki stres nie jest zwykle zgubny w skutkach, ale gdy poziom stresu wzrasta, zmniejsza się też zdolność ryb do radzenia sobie z nim. Tak więc, jednym z najważniejszych celów hodowcy ryb jest usuwanie źródeł stresu, gdy tylko jest to możliwe.
Należy zaznaczyć, że eliminacja stresu nie gwarantuje, że akwarium będzie zdrowe, ale szanse na to są o wiele większe. Wielu uczestników grup dyskusyjnych w Internecie chwali się regularnie tym, jak hodowali przez długi czas ryby (na pozór) "zdrowe i szczęśliwe" w warunkach (wyraźnie) bardzo stresujących. Tacy akwaryści siedzą na przysłowiowej bombie zegarowej; nie ma w tym nic niezwykłego, kiedy jedna ryba zachoruje ale za nią pójdzie następna, co w rezultacie końcowym może dać wielokrotne zgony ryb. Zmniejszanie stresu w prosty sposób powiększa prawdopodobieństwo, że akwarium będzie zdrowe (w podobny sposób jak poprawne odżywianie, gimnastyka i odpowiednia ilość snu jest związana z długością życia człowieka).
Najczęstsze powody stresu w akwarium
W tej części zostaną wyróżnione niektóre z warunków, które powodują stres. We wszystkich wypadkach poziom stresu powodowany przez konkretny czynnik jest zależny od gatunku ryb. Powinno się być świadomym jaki jest powód stresu, który występuje w akwarium i dobrać ryby, które tolerują takie warunki. Na przykład, jeżeli woda jest twarda lub zasadowa, najlepiej będzie wybrać ryby, które przetrwają w takich warunkach.
Związki azotowe (amoniak, azotyny i azotany) mają różne stopnie toksyczności i są bardzo stresujące niezależnie od poziomu. Już niska koncentracja amoniaku jest toksyczna - ryby bardzo stresuje KAŻDA jego ilość. Zatem zdrowe akwarium musi mieć odpowiedni filtr biologiczny, który szybko przekształca amoniak do azotynów (i azotanów). Pomimo tego, że azotany są o wiele mniej toksyczne niż amoniak albo azotyny - one również są powodem stresu ryb. Tak więc środki do usuwania nadmiaru azotanów (np. regularna zmiana wody) są bardzo pomocne w utrzymaniu zdrowego akwarium.
Temperatura wody w akwarium powinna być koniecznie dopasowana do wymagań jego mieszkańców. Utrzymywanie zbyt zimnej lub ciepłej wody dla danego gatunku będzie stresować ryby. Na przykład, "złota rybka" woli niższe temperatury (do 21°C) od większości ryb tropikalnych (złota rybka przeżywa zimy w stawach, gdzie temperatura wody bliska jest poziomowi zamarzania), co powoduje, że akwarium, w którym hodowane są zarówno złote rybki, jak i ryby tropikalne będzie zbyt zimne albo zbyt ciepłe dla niektórych z jego mieszkańców.
Niektóre ryby wolą wodę miękka, inne wolą twardą. Hodowanie ryb preferujących wodę miękką w twardej (i odwrotnie) jest dla nich bardzo stresujące.
Niektóre ryby wolą wodę kwaśną, inne wolą zasadową, jeszcze inne wolą wodę o neutralnym odczynie pH. (Niektórym rybą jest to obojętne).
Niektóre ryby żyją w słonawych wodach; będzie im lepiej w wodzie z dodaną małą ilością soli. Inne gatunki są nadzwyczaj nietolerancyjne dla soli. Należy dodawać sól tylko wtedy jeśli wszyscy mieszkańcy akwarium tolerują zasolenie wody. Molinezje, na przykład są znane z tego, że lubią sól, podczas gdy wiele gatunków kirysków jej nie toleruje. Generalnie, ryby pozbawione łusek (albo mające je małe) nie lubą soli.
Ilość przestrzeni wymagana dla poszczególnych ryb zależy od gatunku, do którego należą. Niektóre ryby czują się właściwie dobrze w czterdziestolitrowym akwarium, inne potrzebują czterystu litów albo więcej. Hodowanie ryb w zbyt małym dla nich akwarium zwiększa poziom stresu, często prowadzi to do wzrostu agresji wśród mieszkańców. Zauważ też, że ilość wymaganej przestrzeni może się zmieniać, kiedy ryby są w okresie godowym. Pielęgnice, na przykład, żądają dla siebie sporej części akwarium kiedy są w okresie godowym, przeganiając wszystkie ryby, które wdzierają się na ich terytorium. Tak więc, natężenie zachowań rozrodczych często zwiększa poziom stresu.
Nie wszystkie gatunki ryb dobrze czują się w towarzystwie innych. Oczywistym przykładem jest większość pielęgnic, które zjadają mniejszych mieszkańców akwarium (wszystko co im wpadnie do pyska). Nawet jeśli ryby są zbyt duże aby zostać zjedzone, jeśli są spokojne, będą żyć w stresie, jeśli będą trzymane razem z rybą agresywną, która ściga je przez cały dzień. Ponadto, wiele ryb komunikuje się przez zachowanie i język ciała (np. pielęgnice często zakładają kolonię (stado), w której jedna ryba spełnia rolę przywódczą). Ryby z różnych odmian tego samego gatunku mogą nie rozpoznawać sygnałów wysyłanych przez innych przedstawicieli tego gatunku, co powoduje nieustanny konflikt.
Niektóre ryby w naturze spędzają całe życie w wielkich grupach (a nie indywidualnie); nigdy nie czują się dobrze ani bezpiecznie, kiedy są hodowane pojedynczo. Kiryski na przykład, lepiej czują się akwarium z 6 albo więcej towarzyszami, niż pojedynczo. Dla akwarysty może być jednak bardziej kuszące kupienie sześciu różnych rodzajów ryb, co może nie być odpowiednie dla ryb. Przeciwne sytuacje też się zdarzają. Niektóre ryby przejawiają agresję ku członkom własnego gatunku (np. podczas godów), podczas gdy te nie czują się zagrożone i ignorują takie zachowania.
Ryby potrzebują tlenu, a niektóre ryby są bardziej niż inne tolerancyjne na niski poziom tlenu w wodzie. Woda z niedostatkiem tlenu stresuje ryby. Zauważ, że kiedy temperatura wody podnosi się, ilość tlenu rozpuszczonego w wodzie zmniejsza się.
Ubogie odżywianie też powoduje stres. Zdrowa dieta jest dietą różnorodną; powinno się unikać używania starej żywności, w której zanikły witaminy i inne elementy odżywcze. Do "starej żywności" należy zaliczyć ten pokarm, który był przechowywany w ciepłych miejscach, jest zwietrzały (nie zamknięty) itp.
"Leczenie" przez dodawanie leków do akwariów jest często gorsze od samej choroby. Medykamenty, które zabijają bakterie, pasożyty itd. zwykle nie są zbyt dobre: mogą również zabić bakterie nitryfikujące (wtedy dopiero pojawia się PRAWDZIWY problem) lub mogą być trujące dla samych ryb. Na przykład, niektóre gatunki zupełnie nie tolerują pewnych typów leków. Ich dodanie może do tego stopnia osłabić zdrowe ryby, że staną się one podatne na samą chorobę.
Dodanie nie odstanej wody do akwarium może wprowadzać chlor albo chloraminę, które są toksyczne dla ryb. Upewnij się testując wodę przed dodaniem do akwarium.
Nagłe zmiany warunków wodnych mogą być bardzo stresujące. Większość ryb może dostosować się w pewnych granicach do warunków wodnych (np. do nieodpowiedniej temperatury i pH). Jednakże ryby mają trudność z dostosowaniem się do NAGŁEJ zmiany właściwości chemicznych wody. Tak więc nagłe podniesienie (albo obniżenie) temperatury, zmieniające się pH, zmieniająca się twardość wody itp. powodują stres u ryb. Ważniejsze jest utrzymanie stabilnych parametrów chemicznych wody w długim czasie, niż utrzymanie optymalnych warunków wody.
Podsumowując, wiele czynników prowadzi do stresu ryb. Minimalizowanie i eliminacja źródeł stresu zwiększa szansę utrzymania zdrowych mieszkańców akwarium. Konkretna ilość stresu, który dotknął rybę zależy od jej gatunku, wieku, rozmiaru, itp. Ryba zestresowana jest rybą osłabioną. Pomimo tego, że może się dla postronnego obserwatora wydawać zdrową, to będzie ona bardziej podatna na choroby, uszkodzenia, itp. Przeciwnie, zdrowa (nie zestresowana) ryba będzie zdolna do obrony przed chorobą i zakażaniem. Tak więc pojawienie się choroby w akwarium często jest skutkiem złych warunków wodnych, co osłabia system immunologiczny ryb.
Symptomy, które wskazują na stres ryb
Krótko mówiąc, zestresowana ryba nie zachowuje się normalnie (normalnie, czyli zgodnie z zachowaniem właściwym dla swojego gatunku). Jeśli ryba znajduje się w akwarium kilka tygodni można zaobserwować zachowania charakterystyczne dla danego gatunku (dlatego właśnie posiadanie ryb przynosi tyle radości!). Niektóre ryby pływają zawsze blisko powierzchni wody, inne bliżej dna. Niektóre ryby pływają bez przerwy, inne przebywają w jednym miejscu. Odchylenie od normy zwykle wskazuje na stres.
Do powszechnych symptomów stresu zalicza się:
Przebywanie łapiących oddech ryb blisko powierzchni wody, co wskazuje na kłopoty z dostarczaniem wystarczającej ilości tlenu (koncentracja rozpuszczonego tlenu jest najwyższa blisko powierzchni). Do możliwych przyczyn powodujących niskie stężenie tlenu należy zaliczyć słabe krążenie wody, obecność toksyn, które uszkadzają skrzela ryb, wysoki poziom amoniaku albo azotynów itp.
Brak apetytu u ryb, lub nie jedzenie tak chętnie jak w przeszłości.
Ciągłe przebywanie ryb w ukryciu, nie chcących wyjść tam, gdzie mogłyby być widziane. Możliwe powody: obecność agresywnej ryby, niedostateczne zakrycie (np. rośliny, drewno, itp.) co powoduje, że ryby nie czują się bezpiecznie podczas pływania.
Rozczłonkowane (uszkodzone) płetwy, otwarte rany, które się nie goją. Możliwy powód: ryba jest celem agresji. Normalnie mniejsze rozczłonkowania płetw i cięcia goją się szybko. Jeżeli tak się nie dzieje, poziom stresu może wpływać na system odpornościowy.
Choroby ryb (pasożyty, grzyby, itp.) Oczywiście choroba sama w sobie jest głównym problemem ale w większości wypadków system immunologiczny zdrowej ryby chroni ją przed chorobami. Tak więc choroba jest znakiem, że ryby są zestresowane (lub ostatnio były).