l. Pojęcie Konstytucjonalizmu i jego podział - pojęcie zbiorcze utworzone z 3 elementów 1. aksjologiczny (wartościujący) - ogół poglądów dotyczących ustroju państwa 2. normatywny - ogół norm dotyczących ustroju państwa - głównie konstytucyjnych 3. socjologiczny - szeroko rozumiana praktyka konstytucyjna Podział konstytucji - demokratyczny: angielski, francuski, amerykański; nie demokratyczny: nazistowski, socjalistyczny
2. Główne zasady konstytucjonalizmu angielskiego - l. zasada bikameralizmu lub dwuizbowości, 2. system przedstawicielski (wybiera się rządzącego, który jest naszym przedstawicielem) inaczej zasada reprezentacji, 3. system parlamentarny jako system rządu (wybiera się tylko 2 partie do rządu)
3. Główne zasad konstytucjonalizmu. francuskiego: 1. zasada zwierzchnictwa narodu, 2. zasada podziału władz państwa (1748- „o duchu praw” monteskiusz), 3. idea konstytucji pisanej, 4. idea wolności i praw jednostki (deklaracja z 1789r)
4. Główne zasady konstytucjonalizmu amerykańskiego 1. zasada federalizmu (ustanowiona w tym kraju jako pierwszy na świecie), 2. Judicial Review (prawo sądów powszechnych do interpretacji konstytucji oraz do badania zgodności prawa z konstytucją 18031 z ustawami włącznie').
5. Główne. zasady konstytucjonalizmu socjalistycznego 1. zwierzchnictwo ludu (klasa robotnicza i chłopska), 2. jednolitość władzy państwowej (organ najwyższy Parlament), 3. system rad jako system. rządów (wybierano radę a ta z kolei wybierała spośród siebie radę wykonawczą., rada powiatowa., wojewódzką., narodowa)
6. Główne zasady konstytucjonalizmu. nazistowskiego 1. zasada połączenia aparatu partyjnego z państwowym, 2. FUHRERPRINZIP (zasada wodzostwa sprawowanie władzy prawodawczej i wykonawczej).
7. Pojęcie prawa konstytucyjnego.- termin pr. konstytucyjnego. ma przynajmniej 2 znaczenia. Wynika to stąd, że sama konstytucja. ma kilka znaczeń: to przede wszystkim 1. akt prawny pisany (ustawa zasadnicza w państwie). Pr. konstytucyjne rozumie się tu jako zespół norm prawnych zawartych w konstytucji. Normy te tworzą pewną grupę przepisów, wyróżniają się swoją szczególną mocą prawną - najwyższą w całym systemie prawa. Tak określone pr. konstytucyjne byłoby za wąskie, ograniczałoby bowiem zakres analizy do przepisów zawartych w ustawie zasadniczej 2. synonim istniejącego ustroju po1itycznego państwa. Tutaj wyróżnienia prawa konstytucyjnego dokonuje się z uwagi na przedmiot, który to prawo reguluje, a nie ze względu na moc prawną norm zawartych w konstytucji i w innych ustawach. Konstytucyjnych. W konsekwencji przez prawo konstytucyjne rozumiemy zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno gospodarczego państwa. Tak więc termin prawa konstytucyjnego może oznaczać w sensie wąskim - zespół norm prawnych, zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych.; w sensie szerokim - całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

8. Przedmiot prawa konstytucyjnego - materia praw konstytucyjnego obejmuje te normy prawne, które określają 1.podmiot władzy suwerennej w państwie i sposobu jej sprawowania. (prawo Konstytucyjne wskazuje w szczególności do kogo należy najwyższa władza w państwie - władza suwerenna, określa jaka jest forma i charakter państwa). Podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa (wskazuje się formy własności w państwie, mechanizmy jej ochrony, sposób organizacji życia gospodarczego i społecznego) System organów państwa (chodzi o wskazanie struktury organów państwa, trybu ich funkcjonowania oraz wzajemnego stosunku do siebie) 4.Status obywatela w państwie (prawo Konstytucyjne. określa prawa i wolności obywatela a także nakłada na niego obowiązki) 5.Podstawy systemu. wyborczego (określają sposób powoływania organów przedstawia) Przedmiotem prawa konstytucyjnego jest określenie podstaw ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego. państwa



9. Prawo konstytucyjne a instytucje polityczne - l. Aparat państwowy (parlament, rząd, sądy, organizacje samorządu, NIK, Trybunał Stanu) 2. Partie polityczne (stan. pierwszoplanową rolę w państwach demokratycznych i niedemokratycznych); regulamin partii - akty regulujące pracę partii; finanse partii - rozliczanie funduszy musi być należycie dokonywane, Władze partii politycznych muszą pochodzić z wyborów i nie mogą być kadencyjne; 3. Związki zawodowe i wyznaniowe - ZW (kościół katolicki - najpoważniejszy podmiot polityczny w Polsce, Komisja Episkopatu Polski) wydano 3 regulacje ich działalności: a. prawo o stowarzyszeniach (USA i Francja), b. ustawa ZW (Zw. Radziecki) c. w Polsce co związek to inny akt prawny; ZZ - mają eksponowane role polityczne (np. Solidarność była super rządem 1989-92) są od strzeżenia praw pracowniczych 4. Grupy Interesu - grupa nacisku, niesformalizowane grupa ludzi, która stara się by jej działalność gospodarcza była przez państwo preferowana, Grupy Interesu wymykają się wszelkim uregulowaniom prawnym
10. Źródła prawa konstytucyjnego.- Pisane (konstytucja + wszystkie akty prawne, które dotyczą aparatu państwowo - ustawodawczego o NIK, o RM, ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu, ordynacja do wyborów samorządowych.); Niepisane: precedensy (pewne jednorazowe, lecz celowe rozstrzygnięcie wątpliwej kwestii konstytucyjnej np. 10-tki projektów ustaw w parlamencie dyskontynuacja prac parlamentarnych, nie załatwione w tej kadencji nie przechodzą do następnej), konwenanse zwyczaje konstytucji. (jeżeli kilka razy powtarzają się precedensy)
11. Charakter Prawny Ustawy- ustawa, czyli akt o charakterze normatywnym w większości współczesnych państw uważana jest za najważniejszy akt prawny właściwy do regulacji prawa konstytucyjnego. Moc prawna ustawy sytuuje ją w hierarchii aktów prawnych bezpośrednio po konstytucji. Oznacza to, że z jednej strony ustawa powinna być zgodna z konstytucją z drugiej zaś sama stanowi punkt odniesienia dla tzw. aktów podstawowych (niższego rzędu), które muszą być z nią zgodne. Szczególna ranga ustawy w systemie źródeł prawa wynika min. z tego, że jest to akt uchwalany przez parlament a więc organ o charakterze przedstawicielskim.
12. Charakter prawny uchwały parlamentarnej. Uchwały to tzw. regulaminy parlamentarne ich przedmiotem jest określenie zasad organizacji i funkcjonowania izb oraz praw i obowiązków ich członków zadaniem regulaminów jest konkretyzacja odpowiednich postanowień konstytucji
13. Charakter prawny aktów o mocy ustaw- akty te (wydane przez organ władzy wykonawczej)mogą nie tylko regulować po raz I-wszy materię ustawy, ale także z uwagi na moc prawną równą ustawie uchylać i zmieniać już obowiązujące ustawy i z tego względu stanowić źródło prawa konstytucyjnego. Upoważnienie do wydawania tego typu aktów nazywanych najczęściej dekretami lub rozporządzeniami z mocą ustawy może wynikać wprost z postanowienia konstytucji lub być każdorazowo udziel. przez parlament w formie ustawy.
14. Zwyczajowe prawo konstytucyjne- u jego podłoża leży zwyczaj konstytucja i precedens. Zwyczaj to powszechnie uznany sposób postępowania nie znajdujący wyraźnej postawy w normach konstytucyjnych Jest on wyrazem jedynie praktyki ustrojowej a więc jego złamanie nie powoduje naruszenia norm prawnych. Dopiero uznanie zwyczaju za prawną regułę działania organu państwa nadaje mu wymiar zwyczajowego prawa konstytucyjnego, którego naruszenie wywołuje takie same skutki prawne jak naruszenie konstytucji. Za źródło niepisanego prawa konstytucyjnego uznaje się niekiedy precedens prawotwórczy. Konstytuuje jego jednorazowe rozstrzygnięcie w konkretnej sprawie i w przedmiocie należącym do prawa konstytucyjnego pozwalające przypuszczać, że praktyka taka będzie kontynuowana

15. Prawo konstytucyjne a normy prawa międzynarodowego. Specyficznym źródłem prawa normy prawa międzynarodowego. Przejawiają się one w różnych formach traktatów , umów zwyczajowego prawa międzynarodowego ogólnie uznanych zasad prawnych i częstokroć dotyczą przedmiotu prawa konstytucyjnego.

16. Miejsce prawa konstytucyjnego w systemie prawa- w klasycznym podziale prawa na publiczne i prywatne prawo konstytucyjne należy do prawa publicznego. Znajduje się tam obok takich gałęzi jak: prawo międzynarodowe administracyjne, karne czy cywilne. W podziale prawa na materialne i formalne należy do praw materialnych. Większość spośród norm prawa konstytucyjnego ma charakter materialny, określa uprawnienia i obowiązki podmiotów prawnych oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie. Znaczenie w prawie konstytucyjnym mają jednakże normy formalne, które określają tryb postępowania przed organami państwa, związanymi. z dochodzeniem praw i obowiązków określonych. w prawie materialnym.



17. Definicja konstytucji. KONSTYTUCJA - ustawa zasadnicza regulująca podstawy ustroju państwa i uchwalona w szczególnym trybie. I-a konstytucja na świecie to konstytucja amer. 1787r. USTAWA ZASADNICZA : 1. nie może obowiązywać jakikolwiek akt prawny, którego moc byłaby równa lub wyższa od konstytucji., 2. akty niższego rzędu z ustawami na czele powinny konstytucje konkretyzować, 3. konstytucja jest aktem kardynalnym czyli dotyczy najważniejszych spraw. Konstytucja reguluje tylko postawy ustroju państwa (nie jest regulowany cały ustrój). Jest uchwalana w szczególnym trybie czyli trudniej ją regulować niż np. ustawy, powinna być zmieniana jak najrzadziej.
18. Dziś można wskazać różne znaczenia terminu konstytucja. Jest on używany niekiedy w znaczeniu socjologiczno-politycznym na określenie faktycznego układu sił politycznych istniejących w danym państwie decydującego o treści prawa. Termin ten używany jest także na określenie całokształtu norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych w których są zawarte. Przykładem takiej konstytucji określanej mianem materialnej jest konstytucja WB. Najczęściej jednak pod pojęciem konstytucji rozumie się akt pisany konstytucję w znaczeniu formalnym definiując ją jako ustawę zasadniczą zawierającą normy o najwyższej mocy prawnej regulujące podstawy ustroju politycznego i społecznego.
19. Geneza konstytucji. Prototyp konstytucji to karty konstytucyjne 13 kolonii brytyjskich, które utworzyły Stany Zjednoczone Ameryki 1607 Wirginia, 1732 Gorgia. Każda z tych kolonii otrzymała od króla kartę konstytucyjną -prawa i obowiązki mieszkańców, kompetencje lokalnych władz. 1770 uchwalono deklaracje niepodległości, 1776 Stany uchwaliły swoją konstytucje, Konstytucja amerykańska z 1787 jest aktualna do dziś z 27 poprawkami. I konstytucja europejska to Konstytucja 3 Maja 1791, 1791 konstytucja francuska., 1793 konstytucja jakobińska, konstytucja Szwecji 1809, Norwegii i Państw Niemieckich 1814. Ostatnia konstytucja 1906 Rosja. Czynniki, które wpłynęły na powstanie konstytucji pisanej l. poglądy szkoły natury w myśl której władza państwowa winna być ogranicz. przez przyrodzone prawa jednostki, 2. koncepcja umowy społecznej jako swoisty kontakt między rządzonymi a rządzącymi, która znalazła wsparcie w rozszerzającym się światopoglądzie nacjonalistycznym (rozum to najważniejsze. źródło poznania rzeczywistości.) 3. teoria podziału władzy w ujęciu monteskiuszowskim, według. której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam, gdzie władza jest podzielona między różne wzajemnie się hamujące organy. 4. wolność i równość wszystkich obywateli 5. szkoła pozytywizmu prawnego, której przedstawiciele przywiązywali wagę do prawa pisanego. PRZYCZYNY POWSTANIA KONST. W XVII w. 1. O charakterze ekonomiczno, społecznym politycznym (w kapitalizmie produkowano w małych fabrykach XVIII w nie było pracowników, chłopi byli przypisani do ziemi. W interesie burżuazji było zniesienie poddaństwa, ale chłopi nie mieli praw politycznych. Zaczęto głosić idee równości formalnej wobec prawa. Zapisano tę zasadę w konstytucji. 2. o charakter ideologicznym: ideologia praw natury (prawa ludzkie mogą być prawami niegodnymi dlatego nad prawem stanowionym jest prawo natury, idea umowy społecznej (państwo powstało w wyniku umowy społ. między władzą a społeczeństwem), idea podziału władz, idea pozytywizmu prawniczego (prawo stanowione tylko przez organ państwa).

20. Konstytucja formalna a materialna. .- w konstytucji formalnej interesuje nas tylko litera konstytucji będziemy ją czytać i z tego wysuwać wnioski. W sensie materialnym interesuje nas jak wygląda realizacja aktów normatywnych. Jeżeli porównuje się literę i realizację to okazuje się, że nie zawsze zgadzają się one ze sobą. Formalna - litra prawa, coś co ma charakter formalny, akty prawne, materialna - stopień przestrzegania konstytucji. Karol Loevenstein wyodrębnił 3 typy konstytucji 1. normatywne - w pełni przestrzegane, np. USA 2. nominalne - nie są w pełni przestrzegane, ale są drogowskazem przemian ustrojowych i mają szansę zostać konstytucjami normatywnymi w przyszłości {np. nasza .konstytucja), 3. semantyczne - konstytucja formalizująca rządy jednej partii zgromadzenia lub junty wojskowej. np. Białorusi

21. Idealizm prawniczy w pojmowaniu oddziaływania konstytucji. l. konstytucja jest wyrazem abstrakcyjnych idei. 2. Konstytucja to samoistna siła która kształtuje ustrój państwa. 3. Konstytucja jest wyrazem interesu całego narodu.

22. Konstytucja a ogólne zasady prawa i tzw. wyższe prawo. W skład konstytucji wchodzą ogólne zasady prawa. Wyższe prawa to prawa naturalne, prawa Boże Prawo ustanowione przez państwo może być prawem niemoralnym, nieludzkim (np. Antygona), pozytywizm prawniczy - prawo jest wyłącznie rozkazem suwerena, prawa natury mają obowiązywać w innym wymiarze, nie normatywnym, zwyczajowe prawo konstytucyjne. - (pakt ONZ) jest zawarte w aktach międzynarodowych 1948 Deklaracja Praw Człowieka, 1907 Konwencja Haska. Można sięgnąć do prawa totalitarnego III Rzeszy gdzie żydzi byli traktowani jako obywatele II kategorii. Konstytucja a ogólne zasady prawa. Konstytucja jest ustawą zasadniczą. Konsekwencją takiego stanowiska jest uznanie, że " konstytucja obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie rodzaje organów państwowych, a jednostka może powoływać się wprost na jej normy."


23. Treść konstytucji konstytucja pełna i niepełna.
Podział konstytucji na pełne i niepełne (tzw. Mała Konstytucja). Określenia "Mała Konstytucja" przyjęło się używać dla aktu o randze konstytucji, który "reguluje na czas przejściowy podstawowe zasady i instytucje ustroju politycznego, w tym przede wszystkim wykonywanie władzy państwowej, ale nie obejmuje wszystkich spraw jakie zwyczajowo i doktrynalnie uznawane są za materię konstytucyjną."
Minimum konstytucji:
- organizacja i zasady funkcjonowania aparatu państwowego
- wolności prawa i obowiązki obywatelskie
Konstytucja pełna:
- stany nadzwyczajne
- tryb zmiany konstytucji
- skonstytucjo9nalizowane zasady ustroju państwa
- podstawy ustroju społeczno-ekonomicznego
- zasady prawa wyborczego
- społeczny podmiot władz
- zagadnienia wewnątrz państwowe

24. Czynniki określające treść konstytucji.
De lege ferenda - co my postulujemy odnośnie prawa ( jakie prawo powinno być)
De lege lata - prawo które już obowiązywało i my na jego podstawie wyciągamy wnioski

1.istota tego aktu-dokument podstawowy
2. założenia aksjologiczne jego twórców - wartości jakie im przyświecały
3. Sytuacja społeczno-polityczna kraju w okresie uchwalania tego aktu
4. Rodzime tradycje ustrojowe oraz wpływy obce
5. Poziom kultury politycznej społeczeństwa
6. Interpretacja tego aktu przez organ uprawnimy do kontroli konstytucyjności prawa
7. Obiektywna trudność oddzielenia materii konstytucyjnych od ustawowych.

25. Zakres konstytucjonalizacji praw socjalnych - KONSYTUCJONALIZACJA zaczyna pojawiać się po okresie II wojny światowej. Szwecja - państwo wzorcowe jeśli chodzi o świadczenia socjalne, miała bardzo wysokie podatki. Konstytucja nie może być politycznym ubezpieczeniem na życie. Prawo do pracy: 1. zlikdiwoanie bezrobocia, 2. w sensie moralnym każdy ma prawo do pracy (powinno tak być ale w prawie tak nie jest gdyż należałoby to rozumieć iż państwo ma zapewnić obywatelowi pracę. zatrudnienie powinno być obiektywne. Art. 65 - władza prowadzi politykę do pełnego produktywnego zatrudnienia.

26. Konstytucjonalizacja zasad ustroju społeczno -gospodarczego.

27. Konstytucjonalizacja społecznych podmiotów władzy.

28. Konstytucjonalizacja funkcji państwa. Funkcje państwa to główne kierunki działania organizacji państwowej.
1. funkcja obronna- państwo ma nas chronić przed wrogiem zewnętrznym i wewnętrznym
2. funkcja socjalna- człowiek ma prawo żyć godnie i państwo ma obowiązek mu to zapewnić np. prawo do ochrony zdrowia
3. funkcja kulturalna- państwo ma obowiązek obywateli kształcić

29. Zasady konstytucji i ich podział. dzielą się na naczelne i zwykłe; naczelne to podstawowe decyzje ustrojodawcze stanowiące myśli przewodnie konstytucji, określające typ państwa i podstawy organizacji jego władzy, a znajdujące swój wyraz w szczegółowych postanowieniach konstytucji Np. I. RP jest demokratycznym państwem prawnym 2. RP jest jednolitym państwem 3. władza należy do narodu.


30. Forma konstytucji. konstytucja jako ustawa zasadnicza wyróżnia się swymi cechami formalnym, szczególnie nazwą, sposobem uchwalania i zmiany oraz systematyką. We współczesnym świecie (poza nielicznym wyjątkami) wszystkie tego typu akty określane są mianem konstytucji. Szczególny tryb uchwalania i zmiany konstytucji stanowi tak istotną jej cechę, iż wymieniany jest często jako element definicji konstytucji. O formie konstytucji można mówić wówczas, gdy mamy do czynienia z konstytucją pisaną, choć niektóre z jej elementów rozpatrywać można także w odniesieniu do konstytucji materialno-prawnych. Jest jednym aktem prawnym albo kilkoma np. Konstytucja 3 Republiki Francji składa się z 3 ustaw, Szwecji 5 ustaw konstytucyjnych.

31. Norma konstytucyjna a przepis konstytucyjny. przepis to zewnętrzna szata normy prawnej, norma prawna to nadrzędna istota rzeczy. Jeden przepis może zawierać l normę prawną, część normy prawnej lub kilka norm prawnych

32. Niepisane normy konstytucyjne. W każdej konstytucji powinny znaleźć się wszystkie materie ale czasem ustawodawca coś przeoczy, albo pewne rzeczy uważane są za oczywiste i też ich nie ma w konstytucji (np. w konstytucji. po II wojnie nie zapisano prawa do życia). Z konstytucji można pewne normy wyinterpunktować np. prawo nie działa wstecz

33. Klasyfikacja norm konstytucyjnych.
Materialne (nieproceduralne) - określają merytoryczną treść stosunków prawnych , czyli uprawnienia i obowiązki podmiotów prawa oraz ewentualne sankcje za ich przekroczenie.
Formalne (proceduralne)- określają tryb postępowania przed organami państwa (votum nieufności).

34. Problem hierarchizacji norm konstytucyjnych- pojęcie praw fundamentalnych. Płaszczyzna formalna i materialna. Wszystkie akty mają moc prawną. Z formalnego punktu widzenia w aspekcie społ. Politycznym nie maja takiej samej mocy. Ma dwojaki charakter 1. każdy artykuł konstytucyjny ma jednakową moc prawną np. wszyscy ludzie są równi. 2. nie każdy artykuł ma jednakową rangę społeczną. Na płaszczyźnie formalnej wszystkie normy są jednakowe, a na płaszczyźnie społecznej mogą się różnić. Np. art. 10 - mówiący o podziale władzy państwowej jest ważniejszy od art. Mówiącego o składzie sejmu.

35. Sposoby uchwalania konstytucji 1. uchwalanie konstytucji poprzez parlament- to najczęstszy sposób, 2. uchwalanie konstytucji poprzez specjalny parlament- konstytuanta w Polsce konstytuanta to sejm ustawodawczy. 3. amerykanie zwołują specjalne ciało nie parlamentarne które opracowuje konstytucje.4. octroger ( ustanawiać nadawać) forma dzisiaj nie spotykana konstytucje może opracować monarcha. 1992- parlament uchwalił konstytucje powołano komisję konstytucyjną która opracowała projekt konstytucji oddała ją do zgromadzenia narodowego. Prezydent Kwaśniewski opracował 32 poprawki z czego 30 weszło w życie. Referendum było ostatecznym czynnikiem przyjęcia konstytucji.

36. Sposoby zmiany konstytucji- konstytucja sztywna i elastyczna. Konstytucja sztywna- nazywamy taką konstytucje która ma trudny tryb zmiany np. konstytucja USA (2/3 reprezentantów za 2/3 w senacie, ¾ wszystkich kongresów stanowych). Konstytucja elastyczna - łatwy tryb zmiany np. konstytucja PRL.

37. Gdy zmiany są niewielkie np. zmiana 3 artykułów mówimy o nowelizacji konstytucji a jeśli są dalej idące to mówimy o rewizji konstytucji.
38. Tryb zmiany konstytucji RP.- 1. Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć min 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP 2. następuje w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm i następnie (w terminie nie dłuższym niż 60 dni) przez Senat 3. I-e czytanie projektu ustawy o zmianie konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż 30 dnia do dnia przedłożenia sejmowi 4. ustawę te uchwala sejm większością min 2/3 gł. w obecności min połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności min połowy ustawowej liczby senatorów. 5. po zakończeniu tego postępowania. Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w DzU RP.
39. Systematyka konstytucji- ogólna- to jest układ rozdziałów w konstytucji. Zaliczany do względów natury ideologicznej (wartości konstytucyjne) szczegółowa- układ artykułów w ramach poszczególnych rozdziałów względy natury techniczno- legislacyjne.
40. Treść i charakter prawny wstępów do konstytucji. Preambuła - wstęp do konstytucji. Nie jest konieczne aby konstytucja posiadała wstęp. wskazuje się w nim na cele wydania konstytucji. Niektóre zdania mają charakter norm prawnych. Jeżeli będzie choć jedna norma to całość ma charakter normatywny.
41. Stosowanie konstytucji. Bezpośrednio- organ który stosuje musi działać na podstawie jakiegoś artykułu. pośrednie- stosuje się via inne akty prawne a zwłaszcza ustawy ( które są jej rozwinięciem. Stosują je organy państwa zwykle obywatel nie stosuje konstytucji ;tylko wtedy gdy skarżą ustawy do trybunału konstytucyjnego.
42. Gwarancje konstytucji.- Dzielą się na l. formalne (badanie zgodności aktów z konstytucją z ustawami na czele, niezawisłość sędziów i sądów, pozaparlamentarne kontrole, wszelkie formy kontroli parlamentu, uchwalone wotum zaufania, uchwalenie budżetu, debata generalna nad polityką) 2. materialne: stosunki własnościowe w państwie, system partyjny (najważniejszy czynnik który stabilizuje lub nie stabilizuje partię, jaka partia lub system taka stabilność konstytucji), bezpośrednie- służą utrzymywaniu w stanie nie naruszalnym samej konstytucji art. 188 działalność trybunału konstytucyjnego art. 198 trybunał stanu pośrednie zasady niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów. Prawo oskarżonego do obrony,
43. Kontrola konstytucyjności prawa i jej rodzaje. polega na ocenie zgodności z ustawą zasadniczą norm prawnych oraz ewentualnych innych działań podejmowanych przez organy państwowe, Rodzaje 1. kontrola parlamentarna (obecnie zanika) - w swym rozwoju przybrała formę kontroli zinstytucjonalizowanej poprzez np. powołanie specjalnej komisji parlamentarnej prawa opiniowania projektów ustaw z punktu widzenia ich zgodności z konstytucją Parlamentarny system konstytucyjności odnosi się w zasadzie do ustaw. Jego cechą jest brak możliwości kwestionowania zgodności ustawy z konstytucją przez jakikolwiek organ pozaparlamentarny. W konsekwencji każda ustawa uchwalona przez parlament uważana jest za zgodną z konstytucją i nie ma możliwości jej zakwestionowania 2. kontrola pozaparlamentarna - powierza się funkcję ochrony konstytucji organowi niezależnemu od parlamentu. Współczesne rozwiązania kształtują się wokół 2 podst. modeli ameryk. i kontynentalnego (wykonywana przez specjalne ciała Trybunał Konstytucyjny, kontrola wykonywana przez sądy powszechne)

44. Amerykański model kontroli konstytucyjności prawa. Cechą charakterystyczną tego modelu jest l. powierzenie jej sprawowania niezawisłym sądom. Kontrola ma charakter zdekoncentrowany tzn. prawo jej sprawowania przysługuje każdemu sądowi powszechnemu w związku z rozpatrywaną przezeń sprawą 2. uniwersalność kontroli w sensie przedmiotowym, co oznacza że podlegają jej wszystkie akty normatywne. i działania urzędowe podjęte na wszystkich szczeblach 3. konkretność kontroli, czyli sprawowanie jej przy okazji rozpatrywania przez sąd indywidualnej sprawy wówczas, gdy jedna ze stron podniesie zarzut nie konstytucyjności wobec aktu, który ma stanowić podstawę sądowego rozstrzygnięcia 4. względność orzeczenia sądu o nie konstytucyjności oznacza, że rozstrzygnięcie sądowe jest obowiązujące w tej konkretnej sprawie, która jest przedmiotem orzeczenia
45.Geneza instytucji judicial review. Powstała w Anglii w razie konfliktu prawa stanowionego ze zwyczajowym to zwyczajowe wygrywa. Interpretacja konstytucji jest ważniejsza od badania zgodności prawa z konstytucją sady wszystkich instancji rozpatrują zgodność prawa w rozumnym znaczeniu judicial (sądowy, sądowniczy) review (rewizja) 1. istnieje sądowa kontrola konstytucyjności prawa, prawo do sądów powszechnych do interpretowania konstytucji. Rodowód sięga XVII w. (ang.) kraj prawa zwyczajowego 1810 - prawo zwyczajowe stoi poza ustawami parlamentarnymi, 1803- prezes Marhau stwierdza, że gdyby nie było badania zgodności ustaw z konstytucją to ustawy byłyby z nią sprzeczne, a w rezultacie konstytucja przestałaby być najwyższym aktem prawnym.
46. Europejski model kontroli konstytucyjności prawa. cechy modelu: l. powierzenie funkcji ochrony konstytucyjności jednostce samodzielnej (kontrola skoncentrowana) Jego podstawą kompetencji jest kontrola zgodności prawa z konstytucją chociaż może on rozstrzygać inne sprawy związane ze stosowaniem konstytucji., spory federalne, odpowiadające za naruszenie konstytucji spory wyborcze 2. przedmiot kontroli konstytucyjności obejmuje na ogół wszystkie poza konstytucyjne normy prawne choć zasadnicze znaczenie ma kontrola konstytucyjności ustaw oraz innych aktów o mocy ustawy, a także kontrola umów międzynarodowych, regulaminów izb 3. abstrakcyjność polega na sprawowaniu. kontroli w oderwaniu od indywidualnych przypadków stosowania prawa i zakwestionowaniu normy prawnej w oparciu o ogólne przekonanie o jej nie konstytucyjności. Prawo inicjatywy posiadają wyłącznie organy państwa (Prezydent, org. rządowe, przewodniczący izb parlamentu, grupa posłów) 4. akt prawny może podlegać zarówno kontroli następczej jak i wstępnej (prewencyjnej) czyli dokonywanej na wcześniejszych etapach powstawania prawa lub uzyskania przez niego mocy obowiązuj. 5. prawne skutki orzeczeń o nie konstytucyjności normy prawnej nie ograniczają się do danej sprawy, ale mają bezwzględnie obowiązujący charakter.
47. Interpretacja konstytucji. Zasady interpretacji: jedność konstytucji- aby nie była w nowy sposób wyidealizowana, normy konstytucyjne należy ze sobą harmonizować, normy które określają kompetencje organów winny być interpretowane z uwzględnieniem relacji zachodzących między tymi organami. Metody interpretacji: dużo większą rolę niż przy wykładni innych altów prawnych odgrywa wykładnia historyczna.
48. Koncepcje konstytucji. 1. Koncepcja konstytucji jako bilansu i jako programu. Lepsza jest konstytucja jako bilans ale dobrze jest że w konstytucji pojawia się program 2. koncepcja konstytucji państwa i koncepcja konstytucji społeczeństwa lepsza konstytucja państwa i społeczeństwa niż konstytucja państwa. Autorami są postacie z krajów socjalistycznych.

49. Funkcje konstytucji. Statyczna- konstytucja utrwala istniejący ustrój Dynamiczna- władze mają się troszczyć o obywatela. Prawna (jurydyczna)- jaka będzie konstytucja takie będą ustawy, Ideologiczna- pewne wartości wspólne dla wszystkich obywateli np. demokratyczne państwo prawne respektowanie praw człowieka praw mniejszości zasada suwerenności narodu, integracyjna- konstytucja nas integruje.

50. Wejście w życie konstytucji. Uchwala się osobna uchwałę która mówi kiedy konstytucja wchodzi w życie. termin wejścia w życie konstytucji może mieścić się w niej samej, może być uregulowany w odrębnych przepisach konstytucyjnych Konstytucja może zacząć obowiązywać zaraz po wejściu lub po okresie przejściowym (vocatio legis)

51. Problem jurydyzacji konstytucji. Konstytucja jako akt prawny jest zbyt ogólna aby można było z niej korzystać. Lepiej jest jednak kiedy szereg artykułów można stosować bezpośrednio, chyba ze konstytucja stanowi inaczej.

52. Konstytucja a prawo międzynarodowe.

53. Zmiany konstytucji w latach 1989-1997. W latach 1989-1992 wprowadzono zmiany tworzące podstawy systemu demokracji parlamentarnej Nowelizacja z 04.04.1989r. wprowadzała dwuizbowy parlament, instytucję prezydenta jako głowy państwa, oraz wzmocniła niezawisłość sądów. 29.12.89r przyjęto zapis stanowiący iż Polska jest demokratycznym państwem prawnym, przywrócono dawną nazwę państwa (RP) i jego godło, a także przyznano prawo do swobodnego tworzenia partii politycznych ( równocześnie zrezygnowano z zapisu o przewodniej roli partii komunistycznej), udzielono także gwarancji swobodnej działalności gospodarczej. W marcu 1990r wprowadzono do konstytucji zapis o samorządzie terytorialnym a we wrześniu o powszechnych wyborach prezydenckich na 5-letnią kadencję. Mała konstytucja z 1992r uregulowała kwestie władzy ustawodawczej wykonawczej oraz sądowniczej a także uchyliła konstytucję z 1952r pozostawiając jednak w mocy część jej postanowień aż do momentu uchwalenia nowej konstytucji RP.

54. Ocena konstytucji z 1997r. .- minusy konstytucji 1. projekt jest rozgadany (za dużo się mówi) jest za dużo artykułów zbyt błahe rzeczy podnosi się do rangi artykułu 2. kwestia pozycji Senatu (w państwie unijnym dwuizbowość jest niepotrzebna, Senat ma podobne funkcje jak Sejm) 3. krytyka sposobu wyboru Prezydenta (Prezydenta powinno powoływać Zgromadzenie Narodowe) a wybiera go naród 4. wieloznaczność niektórych klauzul. Plusy konstytucji 1. kryterium dobrej konstytucji (średni poziom abstrakcji - nie może być zbyt ogólna, ani zbyt sztywna,) 2. W pierwszej kolejności musi być położony nacisk na funkcję prawną, a w II-ej na funkcję ideolog, 3. efektywny system rządów (rządy mają być skuteczne, państwo nie może być ani za silne ani zbyt słabe) 4. Optymalny zakres praw obywatelskich np. wolność słowa 5. nowoczesność regulacji (silna pozycja NBP, rozbudowane procedury formalne przy dochodzeniu do praw obywatel., uregul. zagadnienia źródeł prawa, prawo do skargi konstytucyjnej, prawo inicjatywy narodowej, zawarcie umowy o supremencję prawa międzynar. 6. jurydyzacja konstytucji (obyw. powinien posługiwać się nią w urzędach). Polska konstytucja spełnia te wymogi.
55. Pojęcie ustroju politycznego. można rozpatrywać w 2 aspektach: l. statyczny (elementy składające się na ustrój polityczny), 2. dynamiczny (zasady funkcjonowania, wzajemne relacje między organami państwowymi i społecznym i organami władzy)
56. Pojęcie ustroju społeczno ekonomicznego. jest całokształtem stosunków produkcji w całym państwie. Z prawnego punktu widzenia ustrój jest to całokształt stosunków własnościowych w danym państwie.
57. Zasada republikańskiej formy państwa. różnice między republiką a monarchią l. Aspekt materialny republika (może istnieć monarchia, która jest republiką lub republika która jest monarchią). monarchia (monarcha pełni funkcje reprezentacyjne) aspekt formalny - republika (suwerenem jest naród lub lud, wolności i prawa wywodzą się z zasady suwerenności i praw naturalnych) monarchia (władzą jest monarcha, źródłem wolności i praw jest przywilej monarszy)

58. Zasada suwerenności narodu. polega na tym, że władza najwyższa w państwie znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.1. aspekt zewnętrzny- to niezależność od innego państwa wewnętrzny- suwerenność to zwierzchnictwo narodu który sprawuje władzę
59. Instytucje demokracji bezpośredniej. 1. referendum obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w określonej sprawie. 2. inicjatywa ludowa (przepisana liczba obywateli może złożyć projekt ustawy 3. Zgromadzenie Narodowe (wywodzi się ze starożytnej Grecji, obecnie nie istnieje, pełnoprawni obywatele gromadzili się na placu i sprawowali najwyższą władzę).
60. Instytucja referendum- jej rodzaje i znaczenie ustrojowe. referendum- instytucja demokracji bezpośredniej polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w określonej sprawie. Rodzaje referendum 1. ogólnokrajowe i lokalne (z uwagi na zasięg terytorialny głosowania) 2. rozstrzygające (na moc wiążącą wyniku referendum) 3. obligatoryjne i fakultatywne (na wymóg prawny przeprowadzenia) 4. konstytucyjne i ustawowy (na materie głosowania)
61. Referendum w świetle ustawodawstwa polskiego. referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub prezydent RP za zgodą Senatu wyraża bezwzględną większością głosów w obecności min połowy ustawowej liczby senatorów. Jeżeli w referendum wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania wynik referendum jest wiążący. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy. Zasady i tryb przeprowadzania referendum określa ustawa.
62. Referendum konstytucyjne w świetle ustawodawstwa polskiego. prawo udziału w referendum przysługuje każdemu obywatelowi RP który ma prawo wyborcze. Prezydent RP zarządza poddanie konstytucji pod referendum. Przyjęcie w referendum konstytucji występuje wówczas, gdy opowiedziała się za nią większość biorących udział w głosowaniu. O przeprowadzeniu referendum decyduje Zgromadzenie Narodowe z inicjatywy 56 członków Zgromadzenia. Przedmiotem referendum mogą być wyłącznie określone problemy lub rozwiązania projektu Konstytucji RP. Uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum ZN podejmuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby członków.
63. Zasada podziału władzy państwowej.- zakłada ona 1. podział prawnych sfer działania państwa 2. powierzenie prawnych sfer działania państwa odrębnym równym niezależnym od siebie organom 3. utrzymanie tego podziału władzy poprzez ustanowienie hamulców ustrojowych. 4. poszczególne organy mają niewielką możliwość ingerencji w działalność pozostałych. Podział władzy według aspektów (płaszczyzn) 1. płaszczyzna socjologiczno- polityczna. - brak stanu społecznego i politycznej tożsamości podmiotów władzy z aparatem państwowym względnie identyfikowanie się poszczególnych warstw i klas społecznych z poszczególnymi organami 2. płaszcz funkcjonalno-organizacyjna - funkcjonalne wyodrębnienie poszczególnej sfery działania aparatu państwowego oraz dokonanie odpowiedniego podziału organizacji tego aparatu na poszczególne organy I a)aspekt formalny - podział władzy w świetle przepisów obowiązującego prawa b) aspekt materialny - faktycznie istniejący podział władzy II a) aspekt przedmiotowy - funkcjonalne wyodrębnienie poszczególnej sfery działania aspektu państwowego b) aspekt podmiotowy - podział organów aparatu państwowego na poszczególne organy odpowiednio do uprzednio dokonanego funkcjonalnego podziału władzy III a)poziomy (horyzontalny) - podział kompetencji pomiędzy odpowiednie organy aparatu państwowego tego samego szczebla b) pionowy - podział kompetencji między organy szczebla centralnego (w tym federalnego) i terenowego (w tym członków federacji)
64. Zasada przedstawicielskiej formy sprawowania władzy. Zasada przedstawicielstwa jest wyrażona w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: "naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli". Zasada reprezentacji polega na tym, iż władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tę władzę przedstawiciele narodu. Jest to tak zwane klasyczne rozumienie przedstawicielstwa.

65. Zasada pluralizmu społeczno- ekonomicznego. Pluralizm ma kilka zakresów znaczeń. W ujęciu prawno konstytucyjnym pluralizm należy rozumieć ściślej i sprowadzić go do problemu partii. W ujęciu szerszym (poza konstytucyjnym) pluralizmu politycznego nie da się zwęzić tylko do kwestii struktur o statusie partii. Jako zasada ustrojowa w prawie konstytucyjnym pluralizm polityczny polega na 1. uznaniu wielości partii 2. uznaniu równości partii 3. określeniu demokratycznej roli partii politycznej. Znaczenie prawne tak rozumianej zasady jest co najmniej dwojakie. Po I-wsze determinuje system wielopartyjny - wyklucza jakąkolwiek jedno partyjność. Po II w systemie wielopartyjnym jest to punkt wyjścia kreowania wymogów dotyczących jakości systemu partii.

66. Wymogi towarzyszące zakładaniu i funkcjonowaniu partii politycznych. Wyróżnia się 3 sposoby tworzenia parii.1Administracyjna- w tym systemie założenie partii uzależnione jest od decyzji organu administracji Podmiotem legalizującym partię i sprawującym nad nim nadzór jest organ administracji państwowej. Minister Sprawiedliwości 2. rejestracyjny - partia zostaje zarejestrowana po przedstawieniu określonemu organowi państwowemu, z reguły sądowi, wymaganych przez prawo dokumentów. Założenie partii nie jest uzależnione od akceptacji przez organ państwowy samej woli tworzenia partii, lecz od sprostania przez inicjatorów pewnym wymogom formalnym, 3. ewidencyjny - partie powstają w sposób swobodny - bez wstępnego zezwolenia lub rejestrowania nie mogą jednak mieć z reguły zdolności prawnej, jeśli nie dokonają zgłoszenia we właściwym organie państwowym. Partia uzyskuje zdolność prawną po zgłoszeniu swego powstania do organu państwowego prowadzącego ewidencję (spis) partii. Organ ten przyjmuje do wiadomości fakt założenia partii. Swobodne tworzenie partii w toku procedury zgłoszeniowej ma określone granice prawne. Interes samych partii oraz interes publiczny wymagają wyznaczenia tych granic.

67. Zasada demokratycznego państwa prawnego- jej ujecie gwarancje. Warunki praworządnego państwa prawnego w aspekcie formalnym 1. jeżeli granice i zakres władzy państwowej są określone przez prawo (ustawy) 2. prawo jest przestrzegane przez organy państwowe, 3. muszą być gwarancje praworządności (formalne - działanie Parlamentu. NIK, Trybunał. Konstytucyjny, materialne - stosunki własnościowe, system partyjny) 4. aspekt materialny (prawo musi spełniać pewne wymogi etyczne)

68. Zasada społecznej gospodarki rynkowej. W ujęciu normatywnym podstawą ustroju gospodarczo RP jest
społeczna gospodarka rynkowa. Bezpośrednio opiera się na filarach swobodnej działalności. gospodarczej, własności prywatnej, solidarności, dialogu, współpracy partnerów społecznych. Społeczna gospodo rynkowa jest koncepcją ustroju gospodarczego wypracowaną przez A. Mullera-Armacka, a zastosowaną przez Ludwika Erhardta po II wojnie św. Określa ona ustrój gospodo który z jednej strony akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarkę rynkową z drugiej zaś ustanawia pewne regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu zapewnienia realizowania postulatów społecznych. Społeczna gospodarka rynkowa różni się zatem od gospodo wolnorynkowej tym, że odrzuca skrajności, dopuszcza interwencję państwa w gospodarkę, zakłada ocenę stosunków. gospodarczych według. kryteriów godności ludzkiej i równości społecznej.

69. Zasada swobody działalności gospodarczej. - W świetle wypowiedzi Trybunału zasada swobody działalności gospodarczej jest następująca:
1. ograniczenia wolności gospodarowania nie mogą być dowolne,(np. wykluczanie pewnych kategorii osób z kręgu uprawnionych do prowadzenia działalności)
2. swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną (np. opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska naturalnego)
3. zasada swobody działalności gospodarczej gwarantuje wolność tej działalności pod względem podmiotowym(prowadzenie działalności gospodarczej jest dozwolone każdemu na równych prawach).

70. Pojęcie prawa wolności i obowiązku obywatelskiego. Prawa obywatelskie - zespól praw przyznanych jednostce przez porządek prawny określonego państwa w oparciu o kryterium przynależności państwowej. Prawa obywatelskie są prawami o charakterze publicznym - nie dotyczą relacji pomiędzy obywatelami, ale wyłącznie między jednostką a państwem. Wolności obywatelskie - kategoria praw podstawowych służących zapewnieniu obywatelom sfery wolnej od ingerencji państwa. Wśród wolności obywatelskich wyróżnić można: wolności osobiste, wolności polityczne itp.
Obowiązki - wypływają z dwóch generalnych zobowiązań, będących konsekwencją ograniczonego, politycznego władztwa państwa wobec obywatela oraz jego emocjonalnego związku z własnym państwem:
l. do posłuszeństwa: a) dla porządku prawnego, którego konstytucjonalność i legalność jednostka może kwestionować na drodze prawnej, natomiast nie może sprzeciwiać się prawu, kierując się przekonaniami bądź normami religijnymi, b) dla ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych,
2. do wierności wobec Ojczyzny - państwa






71. Prawa człowieka- prawa podstawowe- prawa podmiotowe. Zespół praw jednostki wyróżniających się z ogółu praw przysługujących obywatelom w danym państwie z racji zajmowania wyższego miejsca w hierarchii wartości akceptowanej powszechnie przez społeczeństwo i państwo. Zakres podmiotów dotyczący w I-ym rzędzie obywatela jako indywidualnych osób fizycznych. Coraz częściej państwo gwarantuje większość praw także obcokrajowcą przebywającym na jego terytorium Prawo podmiotowe - termin ten ma znaczenie aksjologiczne. Oznacza się nim np. roszczenie praw. Obowiązuje tylko wtedy, gdy zostały stworzone stosowne instrumenty prawne, które mogą wynikać wprost z konstytucji bądź ustaw.

72. Pojęcie godności człowieka.

73. Koncepcje praw i wolności obywatelskich. Rodzaje koncepcji 1. indywidualistyczna- zakłada, że podmiotem dominującym jest jednostka, natomiast państwo jest podmiotem podporządkowanym 2. uniwersalistyczna (kolektywistyczna) - na plan pierwszy wysuwa się państwo, natomiast jednostka jest na drugim planie (państwo totalitarne). Koncepcja indywidualistyczna. dzieli się na liberalną i neoliteralną.

74. Podstawowe założenia liberalnej koncepcji praw obywatelskich. Tolerancja wobec zachowań i poglądów innych osób. Niechęć do stosowania radykalnych środków wobec ludzi.

75. Podstawowe założenia neoliberalnej koncepcji praw obywatelskich.
76. Podstawowe założenia tzw. socjalistycznej koncepcji praw obywatelskich. Zasada jedności praw i obowiązków. W Konstytucji z 1952 roku przez ponad 30 lat dominowała koncepcja kolektywistyczno -uniwersalistyczna nie tylko ze względu na metody realizacji praw jednostki, ale i w przedmiocie celu działalności państwa, określanego jako interes "ludu pracującego miast i wsi", "społeczeństwa" czy wreszcie "zabezpieczenie prawidłowości budownictwa socjalistycznego". Do ich podstawowych cech należy: 1) klasowość, 2) deklaratywny charakter odnośnych postanowień ustawy zasadniczej, 3) wskazanie na materialne gwarancje wszystkich praw z pominięciem gwarancji formalnych, 4) rozwojowy charakter instytucji praw i wolności.
77. Wolności i prawa osobiste w Konstytucji RP. Wśród swobód osobistych Konstytucja wymienia następujące prawa i wolności:
1. prawo każdego człowieka do ochrony życia,
2. zakaz stosowania tortur, okrutnego i poniżającego traktowania lub karania, zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez zgody zainteresowanej osoby,
3. prawo do nietykalności osobistej i gwarancje bezpieczeństwa osobistego; a) zakaz bezprawnego pozbawiania wolności, zasada sądowej kontroli pozbawiania wolności, uprawnienia osoby pozbawionej wolności, b) zasada nullum crimen sine lege i domniemania niewinności,
4. prawo do obrony i obrońcy z wyboru i urzędu
5. prawo do rzetelnego sądu - niezależne go , bezstronnego i niezawisłego, działającego bez nieuzasadnionej zwłoki, jawnie; zasada, że orzeczenie w pierwszej instancji każda ze stron może zaskarżyć,
6. prawo do ochrony prywatności, w tym: tajemnica korespondencji, nienaruszalność mieszkania, prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby,
7. wolność wyboru miejsca pobytu i zamieszkania oraz wyjazdu i powrotu do kraju,
8. wolność sumienia i religii,
9. wolność komunikowania się tzn. wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji oraz wyrażania swoich podglądów
10. wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wolność nauczania,
11. zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły,
12. prawo azylu.

78. Wolności i prawa polityczne w Konstytucji RP. l. wolność zrzeszania się, 2.wolność zgromadzeń,
3. prawo do uczestnictwa w życiu politycznym: a) prawo wyborcze, b) prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości, c) prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych, d) prawo inicjatywy ustawodawczej i udział w referendum,4. prawo składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych.

79. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne w Konstytucji RP.
1. prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia,
2.swoboda działalności gospodarczej,
3.wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej, obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, zasada ochrony pracy przez państwo i jego nadzoru nad warunkami jej wykonywania, ustawowe określenie minimalnego wynagrodzenia,
4. prawo do ochrony warunków pracy oraz ustawowego określenia dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, maksymalnych norm czasu pracy,
5. prawo do nauki, bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych, wolność nauczania i tworzenia szkół niepublicznych, autonomia wyższych uczelni,
6. prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy - w zakresie i formach określonych przez ustawy,
7. prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczna służbę zdrowia, obowiązek władz publicznych zapewnienia opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i niepełnosprawnym, 8.obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka,
9. obowiązek państwa tworzenia warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązek ochrony środowiska przez władze publiczne,
10. obowiązek władz publicznych prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli,
11. obowiązek władz publicznych ochrony w zakresie określonym ustawami, konsumentów, użytkowników i najemców przed obowiązek władz publicznych ochrony w zakresie określonym ustawami, konsumentów, użytkowników i najemców przed praktykami zagrażającymi ich zdrowiu i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
12. nieuczciwymi praktykami rynkowymi.

80. Zasada wolności sumienia i wyznania. Zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych, bezstronności władz państwowych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych oraz zagwarantowania swobody ich wyrażania w życiu publicznym stanowi jedną z fundamentalnych gwarancji i warunek wolności człowieka, której realizacja napotyka trudności w państwie wyznaniowym.
81. Instytucja rozdziału kościoła od państwa jako podstawowa gwarancja wolności religijnej. Konstytucja RP z 1997roku określa generalną zasadę ustrojową wyrażającą relacje instytucjonalne między państwem a kościołami, która stanowi, że " stosunki między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie, jak również współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego."
82. Zasada wolności a równości w prawach obywatelskich. Zasada równouprawnienia - równość wobec prawa i prawo obywateli do równego traktowania przez władze publiczne. Zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym jest pełny.
83. Podstawowe obowiązki obywatelskie w Konstytucji RP. Znajdują się w rozdziale z prawami i wolnościami. Ustrojodawca wyraża w ten sposób ważką ideę integralności, wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela. Bez niej nieograniczona wolność naruszać może porządek zbiorowości, indywidualną wolność innych, a przez to godzić w dobro wspólne. Ideologiczny aspekt Konstytucji znajduje swe odbicie w zakresie obowiązków. Wypływają one z 2 generalnych zobowiązań będących konsekwencją ograniczonego politycznie władztwa państwa wobec obywatela oraz jego emocjonalnego związku z własnym państwem. l. do posłuszeństwa a. porządku prawnego b. dla ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych 2. do wierności wobec Ojczyzny - Państwa. Konstytucyjny katalog obejmuje 6 obowiązków. Powinność przestrzegania prawa jest normą nadającą się do bezpośredniego stosowania 5 pozostałych, wymaga do ich egzekwowania regulacji ustawowej, która stanowi wyłączną podstawę nakładania wszelkich, nie tylko konstytucyjnych obowiązków.
84. Granice praw i wolności obywatelskich. Granice praw są określone w dwojaki sposób - przez wskazanie formy (podstawy prawnej) ograniczeń i podstawy merytorycznej Od zarania ochrony praw jednostki jako wyłączną formę ich ograniczeń wskazywano ustawę - akt pochodzący od organu przedstawiciel. narodu. Jednocześnie przyjęto zasadę wyczerpującego ustawowego uregulowania ograniczeń praw wyjątkowo dopuszczając w tej mierze właściwości aktów ściśle wykonywanych do ustawy. Wśród merytorycznych kryteriów ograniczeń, konstytucje wymieniają najczęściej prawa innych osób, bezpieczeństwo państwa, moralność, zdrowie, porządek publiczny, ochronę środowiska, dobrobyt gospodarczy kraju. Pewne prawa w żadnych okolicznościach nie mogą być ograniczone. Odnosi się to do takich praw jak godność, życie, humanitarne traktowanie, dostęp do sądu, dobra osobiste, wolność sumienia., religii. W praktyce granice pojęć "wolności obywatelskich." i "praw obywatelskich" są nieostre. Pewne uprawnienia określone są niekiedy bądź jako równość, bądź jako wolność (prawa) korzystania z dóbr kultury czy wolność (prawo) zrzeszania się. Zmiana terminologiczna ma z reguły istotne konsekwencje prawne i faktyczne. Przykładowo, zrzeszenie się jako prawo może być uzależnione od zezwoleń, koncesji itp., a wolność zrzeszania opiera się jedynie na wymogu rejestracji zrzeszenia.

85. Gwarancje praw i wolności obywatelskich. Pod tym pojęciem rozumiemy zespół czynników i środków zapewniających urzeczywistnienie praw i wolności jednostki. Dzielą się na gwarancje materialne - dotyczące ogólnych cech ustroju gospodarczego , społecznego i politycznego tzn. zadowalający stan gospodarki kraju, odpowiednio wysoka kultura polityczna. Gwarancje formalne - występują jako gwarancje pośrednie lub bezpośrednie Pośrednie stanowią zasady prawne, dla których realizowanie praw obywatelskich jest celem pobocznym, bezpośrednie tworzone są z zamiarem wyposażenia obywateli w bezpośrednie środki dochodzenia praw i swobód obywatelskich.

86. Międzynarodowa ochrona praw jednostki. II wojna światowa uświadomiła w społeczności międzynarodowej że wewnątrz państwowy system gwarantowania praw obywatelskich jest nie skuteczny. Pierwszym krokiem było uchwalenie Powszechnej deklaracji praw człowieka (1948) nie miała charakteru prawnego ale stała się wskazówką do prac nad modelem ochrony prawnej międzynarodowej. Obecnie istnieją dwa modele; system ochrony regionalnej, system ochrony powszechnej (uniwersalnej) Polska ratyfikowała umowy reprezentujące oba systemy.

---