PRAWO KONSTYTUCYJNE

OPRACOWANE ZAGADNIENIA NA EGZAMIN

1. POJĘCIE KONSTYTUCYJNYCH ZASAD USTROJU RP

2. ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO RP

republikańska forma rządów

zasada demokratycznego państwa prawa (sprawiedliwość, równość, wolność obywateli; opiera się na prawie i podziale władz)

zasada zwierzchnictwa narodu

zasada reprezentacji politycznej

zasada trójpodziału władz (prawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

zasada legalizmu

zasada pluralizmu politycznego

3. ZASADY USTROJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO RP

4. PODSTAWOWE ELEMENTY ZASADY DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO

zasada suwerenności narodu

- II - wolności i równości wobec prawa

- II - konstytucjonalizmu

- II - podziału władzy

- II - legalizmu - prawo stanowi podstawę i granicę wszystkich działań państwa; oznacza trwałość i przewidywalność roztrzygnięć państwowych

zasada opowiedzialności państwa za błędne działania

zakaz podejmowania przez państwo działań ponad potrzebę

prawo do sądu

istnienie systemu instytucji samorządowych

Zasady wg Trybunału Konstytucyjnego:

zasada ochrony życia ludzkiego w każdej fazie jego rozwoju

zasada zaufania obywateli do państwa, a tym samym i prawa przez nie stanowionego oraz zasada bezpieczeństwa prawnego obywateli, co zapewnia m.in. vacatio legis. Z zasadą tą wiąże się zasada ochrony praw nabytych

zasada niedziałania prawa wstecz

zasada dostatecznej określoności dotycząca regulacji prawnych zezwalających organowi państwowemu na ingerencję w sferę praw i wolności jednostki

skierowany do organów państwowych zakaz stanowienia aktów normatywnych niezgodnych z aktami wyższego rzędu oraz nakaz działania „wyłącznie w granicach (…) prawem określonej kompetencji”

zasada „dochowania ustawowego trybu” uchwalania ustaw

zasada domniemania niewinności

zasada sprawiedliwości społecznej

zasada proporcjonalności, czyli zakaz nadmiernej ingerencji przez państwo w prawa i wolności jednostki

zasada praworządności, rozumiana w sposób formalny jako zgodne z prawem funkcjonowanie państwa lub w sposób materialny wg którego nie tylko państwo powinno trzymać się prawa, lecz samo prawo powinno odzwierciedlać pewne wartości

5. ZASADY PRAWORZĄDNOŚCI I LEGALNOŚCI

6. POJĘCIE NARODU W OBOWIĄZUJĄCYM PRAWIE KONSTYTUCYJNYM

7. TREŚĆ PRAWNA ZASADY ZWIERZCHNICTWA NARODU

1) Demokracja - forma państwa rozumiana jako konstytucyjnie określony sposób życia politycznego i społecznego, opierający się na zasadzie równości i wolności członków zbiorowego podmiotu suwerenności, w którym mają oni bezpośredni lub pośredni wpływ na podejmowanie decyzji państwowych, legitymację i kontrolę działalności organów państwowych.

A. rodzaje demokracji

- ze względu na sposób sprawowania władzy

bezpośrednia - władzę sprawuje ogół jednostek jako podmiot suwerenności

przedstawicielska - sprawowanie władzy przez przedstawicieli wybieranych przez podmiot suwerenności

- ze względu na system rządów przyjęty w państwie demokratycznym:

parlamentarną - parlament ma istotny wpływ na władzę ustawodawczą i wykonawczą

prezydencjalną - charakteryzuje ją silna separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz silna pozycja prezydenta

- podział ze względu na formę państwa:

pluralistyczna - gwarancje praw jednostki są szeroko rozbudowane (zwłaszcza prawa polityczne). Wolne wybory, gwarancje praw politycznych, wolna gospodarka to jej główne cechy.

centralistyczna - w drodze procedur demokratycznych ustalana jest jednolita działalność państwa, w którym raczej nie ma miejsca na pluralizm.

- podział ze względów historycznych:

antyczna - głownie grecka

nowożytna - po XVI w.

Elementami demokracji są:

a) sprawowanie bezpośrednio lub pośrednio władzy przez naród

b) posiadanie przez członków narodu praw i wolności gwarantującym im równy udział w sprawowaniu władzy oraz równość wobec prawa

c) podejmowanie przez naród decyzji większością głosów ale z poszanowaniem praw mniejszości

d) związanie wszystkich organów państwowych wolą narodu i prawem stanowionym pośrednio lub bezpośrednio przez członków narodu.

e) podleganie organów państwowych kontroli ze strony narodu

B. Demokratyczne sposoby podejmowania decyzji.

Głosowanie - forma podjęcia decyzji jawna lub tajna mogąca przybrać różne formy (podniesienie ręki, okrzyk, znak na karcie do głosowania)

jednomyślność - zgodność ta sprowadza się do nie zgłoszenia sprzeciwu. Głos wstrzymujący uważa się za nie wyrażający sprzeciwu.

większość - decyzję podejmuje się większością ważnych głosów oddanych przez uprawnionych.

- większość względna - gdy za przyjęciem rozwiązania głosowało więcej osób niż za przyjęciem jakiegokolwiek innego rozwiązania.

- większość bezwzględna - gdy dla ważności decyzji wymaga się więcej niż połowy ważnie oddanych głosów.

- większość kwalifikowana - każda szczególna forma większości większa od połowy

Quorum - absolutna matematycznie określona liczba członków podmiotu zbiorowego, których obecność podczas głosowania jest potrzebna, aby decyzje w nim podjęte były ważne i wywierały skutki prawne.

Frekwencja absolutna - matematycznie określona liczba członków podmiotu zbiorowego suwerenności, których udział w głosowaniu jest konieczny, aby podmiot ten mógł podejmować decyzje.

Losowanie - przypisanie znaczenia znakom umownym, wybranym przypadkowo spośród różnych znaków tego samego rodzaju.

8. ŹRODŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Źródłem prawa jest każdy akt prawotwórczy, czyli zawierający chociaż 1 normę generalną lub abstrakcyjną, mogącą być podstawą rozstrzygnięć indywidualnych. Źródłami prawa konstytucyjnego są takie źródła, które zawierają normy prawne dotyczące ustroju państwa i są zaliczone do tejże gałęzi. Są to nie tylko normy zawarte w konstytucji, ale także normy zawarte w niższych aktach normatywnych. Łączy je to, iż przedmiotem ich regulacji są instytucje i zasady polityczno-społeczno-gospodarczego ustroju. System źródeł prawnych składa się z określonych elementów (systemy normatywne) i ich grup (akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego, miejscowego i ogólnopaństwowego, ustawowe i podustawowe, powszechnie obowiązujące i wewnętrznie obowiązujące). System źródeł prawa ze względu na swą ważność normowany jest w konstytucji (III rozdz. konstytucji RP). Istnieją dwie zasady systemu źródeł prawa - zasada nadrzędności konstytucji oraz zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa. Ta druga mówi o: akty niższych szczebli służą realizacji norm aktów wyższych szczebli; normy wyższej rangi są ogólniejsze, normy niższe je konkretyzują; zakaz tworzenia aktów sprzecznych z aktami wyższymi; nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa.

9. PRECEDENS, ZWYCZAJ KONSTYTUCYJNY I KONSTYTUCYJNE PRAWO ZWYCZAJOWE

Precedens - jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie przez naczelny organ państwowy sprawy związanej ze stosowaniem przezeń konstytucji, przy czym isnieje przypuszczenie, że w przyszłości znajdzie ono podobne zastosowanie.

Zwyczaj konstytucyjny - stała praktyka naczelnych organów państwowych dotycząca pewnych zagadnień z zakresu stosowania konstytucji (np. za czasów Małej Konstytucji obsadzanie resortów prezydenckich).

Prawo konstytucyjne - całokształt norm prawnych dotyczących ustroju państwowego, czyli takich, których przedmiotem regulacji są podstawowe instytucje oraz zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

10. FUNKCJE I CECHY PRAWNE KONSTYTUCJI

Funkcje konstytucji - zespół skutków społecznych, jakie stale w danej społeczności, w odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości wywołane są istnieniem konstytucji. Funkcje te wzajemnie się przenikają, nie można też uważać jednej funkcji za nadrzędną w stosunku do drugiej. Funkcje konstytucji:

- funkcja prawna - polega na możliwości pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych, społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane

- funkcja stabilizacyjna

- funkcja programowa - konstytucja musi być otwarta na przyszłość
i wyznaczać cele

- funkcja integracyjna - stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem,
u którego podstaw leży konstytucja

- funkcja organizatorska - konstytucja określa zasady organizacji
i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej

- funkcja wychowawcza - ma dwojaki cel: upowszechniania jednych wartości, zasad i idei, a jednocześnie stymuluje przyjmowanie innych

Cechy konstytucji:

- najwyższa moc prawna

- nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa

- żaden inny akt prawny nie może posiadać tej samej nazwy

- inne nazwy konstytucji to: ustawa zasadnicza, karta konstytucyjna, ustawa rządowa

- treścią są podstawowe zasady ustroju państwa, podmiotu władzy w państwie i sposobu sprawowania przezeń władzy oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz jej statusu w państwie

- ma formę pisemną

- ogłasza się ją w Dz. Ustaw

- zmiana i uchwalenie charakterystyczne tylko dla niej

- systematyka konstytucji - ogólna i szczegółowa

11. PRZEDMIOT (MATERIA) KONSTYTUCJI

Przedmiotem konstytucji są podstawowe zasady ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie i sposobów sprawowania przezeń władzy, gwarancje praw i wolności jednostki, jej obowiązków oraz statusu w państwie. Konstytucje z XVIII i XIX wieku zawierały mało treści ograniczając się w zasadzie do wskazania suwerena, formułując zasadę podziału władz i gwarantując stosunkowo mało rozbudowany katalog praw i wolności jednostki. Ustrój społeczno gospodarczy był
w nich regulowany w sposób dalece niepełny. Jednak już pod koniec XIX w. do konstytucji zaczęto włączać postanowienia dotyczące ustroju społeczno-gospodarczego oraz mające na celu przeciwdziałanie nadużywaniu wolności działalności gospodarczej oraz ograniczenie prawa własności. Po I Wojnie Światowej zaczęto rozszerzać katalog praw o prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne. Wprowadzono także nowe obowiązki konstytucyjne jak np. obowiązek nauki. Konstytucje po II Wojnie Światowej poszerzają zakres zasad ustroju politycznego
o takie elementy jak regulacja działalności partii politycznych, a także szczegółowiej regulują ustrój społeczno-gospodarczy, np. przepisy o budżecie i finansach, rozbudowują postanowienia dotyczące gwarancji konstytucji, np. sądownictwo konstytucyjne. Poza tym konstytucje niektórych państw zaczęły dopuszczać przekazywanie części zadań organów państwowych organizacjom między - i ponadnarodowym.

12. NAJWYŻSZA MOC PRAWNA KONSTYTUCJI

Moc prawna określa wzajemny stosunek między aktami prawnymi (oraz zawartymi w nich normami) i zazwyczaj łączy się ją z siłą derogującą aktu tzn. możnością zmiany przezeń innych aktów oraz odporność jego samego na zmianę przez inne akty. Moc obowiązująca wyraża stosunek aktu prawnego do jego adresatów. Moc obowiązująca wszystkich aktów jest taka sama. Nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza:

- zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją. Żadna norma niższej rangi nie może być sprzeczna z normami konstytucji.

- nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji. Ponieważ konstytucja zawiera jedynie normy o podstawowym charakterze i wymagają one uzupełnienia oraz konkretyzacji w normach niższego rzędu, przede wszystkim ustawowych, to dla organów prawotwórczych wynika z tego obowiązek wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji. Powinny to czynić nie tylko wtedy gdy konstytucja formułuje taki nakaz wyraźnie lecz zawsze kiedy okazuje się to konieczne dla realizacji jej norm. Nadrzędna pozycja konstytucji może wynikać bezpośrednio konkretnych z jej przepisów np. preambuła Konstytucji RP z 2.IV.1997 r. art.8 ust.1 : „Konstytucja jest najwyższym prawem RP”.

- przysięga na wierność konstytucji. Składana przez piastunów naczelnych organów państwowych.

Najwyższa pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa implikuje szczególny tryb jej uchwalania, różny od wszystkich innych aktów normatywnych. Historycznie wykształciły się następujące typy uchwalania konstytucji:

Konstytucja oktrojowana - nadana przez monarchę traktowanego jako podmiot władzy np. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII z 1814 r.

Referendum konstytucyjne. Już J.J. Rousseau sformułował postulat uchwalania konstytucji w drodze referendum. Uchwalenie konstytucji w referendum wzmacnia znaczenie społecznego konsensusu, który powinien leżeć u podstaw, aby zapewnić jej trwałość. Konsensus będący przesłanką konstytucji nie powinien więc być jednorazowy, związany tylko z jej uchwaleniem, ale powinien być trwały. Pierwszą konstytucją uchwaloną w drodze referendum była Konstytucja Jakobińska z 1793 r. Referendum konstytucyjne może być poprzedzone powierzeniem opracowania konstytucji specjalnie w tym celu demokratycznie wyłonionemu organowi (konwent) lub parlamentowi działającemu jednak w szczególnym trybie. Jednak bez względu na to w jaki sposób postał podmiot, powinien on zapewnić narodowi swobodę wyrażania poglądów i wpływ nie tylko na koncepcję i zasady konstytucji, ale również na poszczególne jej postanowienia. Chodzi o to, aby naród był ustrojodawcą nie tylko w sensie podmiotowym ale i przedmiotowym. Rzeczywisty wpływ narodu na kształt konstytucji ma zapewnić publiczna debata oraz jawność prac związanych z jej przygotowaniem w organie opracowującym jej projekt, a także możliwość zgłaszania przez obywateli własnych wniosków i propozycji.

Uchwalenie konstytucji przez przedstawicieli wybranych przez naród. Suweren może wybrać reprezentantów do specjalnie przez siebie powołanego organu, któremu powierza uchwalenie konstytucji (Konstytuanta), albo zadanie to nakłada na swoich przedstawicieli w parlamencie lecz działających w szczególnym trybie. Możliwe są różne rozwiązania pośrednie pomiędzy wyżej scharakteryzowanymi rozwiązaniami modelowymi np. Konstytucja 3 Maja została uchwalona przez Sejm Wielki w skład którego wchodzili posłowie w podwójnej liczbie.

Wejście w życie konstytucji i nabycie przez nią mocy obowiązującej może być różnie określany przez ustrojodawcę:

Konstytucja może zacząć obowiązywać zaraz po jej uchwaleniu i publikacji w oficjalnym państwowym organie publikacyjnym. (polska Konstytucja z 1935r.)

Konstytucja może wejść w życie po okresie vacatio legis (polska Konstytucja z 1997r. weszła w życie po 3 miesiącach od dnia jej ogłoszenia).

Wejście w życie może być uzależnione od pewnych zdarzeń np. ratyfikacja przez kraje federalne w państwie federalnym.

Może się zdarzyć że tylko część konstytucji wejdzie w życie z dniem jej ogłoszenia. Reszta zacznie obowiązywać po spełnieniu określonych warunków.

Wejście w życie może być uregulowane w samej konstytucji lub w specjalnie w tym celu wydanej ustawie konstytucyjnej, albo też konstytucja formułuje jedynie pewne ogólne założenia, a szczegóły określane zostają w ustawach zwykłych (Konstytucja Marcowa).

13. SAMOISTNE STOSOWANIE KONSTYTUCJI

14. TRYB ZMIANY KONSTYTUCJI RP

Przez zmianę konstytucji we współczesnej nauce prawa rozumie się uchylenie lub nadanie odmiennej niż dotychczas obowiązującej treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla zmiany konstytucji trybie. Już E. Sieyes odróżniał uchwalanie konstytucji od jej zmiany i twierdził że stosownie do tego powinno się powierzyć obie te kompetencje odmiennym podmiotom. Wyróżniamy:

Tryb zmiany

Niektóre konstytucje przewidują dwa tryby zmiany, w zależności od tego czy chodzi o zmianę całkowitą czy częściową. Z reguły dla dokonania tej pierwszej potrzebne jest przeprowadzenie referendum, a tej drugiej dokonać może parlament lecz w szczególnym trybie. Konstytucja RP należy do grupy ustaw zasadniczych nie rozróżniających zmiany całkowitej od częściowej. Art. 235 stanowi, że zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w szczególnym trybie. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje tu:

- co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów

- Senatowi

- Prezydentowi RP

Pierwsze czytanie może się odbyć nie wcześniej niż 30 dnia od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. Jeżeli projekt dotyczy rozdziałów I, II, XII uchwalenie przez Sejm ustawy może odbyć się nie wcześniej niż 60 dnia po pierwszym czytaniu. Ustawę Sejm uchwala większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów a Senat bezwzględną większością głosów przy quorum wynoszącym połowę ustawowej liczby posłów. Senat ma na jej uchwalenie 60 dni. Jeżeli zmiana dotyczy rozdziałów I, II, XII podmioty którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej mogą zażądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od złożenia wniosku (za ustawą musi opowiedzieć się większość głosujących). Po jej zatwierdzeniu Prezydent ma 21 dni na jej podpisanie od momentu przedstawienia mu ustawy do podpisu. Prezydent nie ma w tym wypadku prawa weta. Zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. Częstotliwość zmian konstytucji jest w poszczególnych krajach zróżnicowana i zależy od wielu czynników:

- zależy od zakresu jej regulacji. Im jest on węższy tym trwalsza jest konstytucja.

zależy od stopnia ogólności jej sformułowań. Im jest on większy tym są one rzadsze. Cechą każdej konstytucji jest używanie przez nią pojęć o dużym stopniu abstrakcji, klauzul generalnych itp.

zależy od roli sądu konstytucyjnego lub najwyższego. Im sąd dokonujący wykładni jej postanowień jest bardziej aktywny, tym łatwiej jest uniknąć konieczności przeprowadzania zmian konstytucji, gdyż można zmienić znaczenie przypisywane jej normom.

zależy od stopnia, w jakim przystaje ona do rzeczywistości. Im jest on niższy tym rzadziej jest ona zmieniana. Chodzi tu o to że konstytucja nie przystająca do rzeczywistości nie stanowi podstawy ustroju państwowego, a jedynie swego rodzaju ozdobę np. Konstytucja PRL. Nie wymaga więc zmian.

15. TRYB PRZYGOTOWANIA I UCHWALENIA NOWEJ KONSTYTUCJI RP

Wg ustawy konstytucyjnej z dn. 23.04.1992 nowa konstytucja zostanie uchwalona przez obie izby parlamentu połączone w Zgromadzenie Narodowe, a następnie Naród w referendum konstytucyjnym zdecyduje o jej przyjęciu lub odrzuceniu. Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu projektu nowej konstytucji przyznano Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego w liczbie 46 posłów wybranych przez Sejm i 10 senatorów wybranych przez Senat; grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego oraz Prezydentowi RP. Ustawa konstytucyjna ustanowiła zasadę 2 czytań projektu nowej konstytucji. W drugim czytaniu konstytucję uchwala Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów przy quorum co najmniej ½ ogólnej liczby członków. Prezydent w ciągu 14 dni od uchwalenia konstytucji miał zarządzić referendum.

16. SYSTEMY GWARANCJI ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJĄ

Gwarancje zgodności prawa z konstytucją to ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych. Istnieje podział na gwarancje bezpośrednie, które zostają stworzone celowo po to aby zapewnić przestrzeganie konstytucji (sądownictwo konstytucyjne i instytucje odpowiedzialności konstytucyjnej) oraz gwarancje pośrednie, dla których funkcja zapewnienia realizowania nadrzędności konstytucji w systemie prawa jest jedną z wielu przez nie wypełnianych (zasada podziału władz, zasada jawności działania organów konstytucyjnych). Istnieje również podział na gwarancje materialne obejmujące zasady ustroju państwowego lub podstawowe mechanizmy systemu politycznego zabezpieczające przestrzeganie konstytucji oraz gwarancje formalne (instytucjonalne) w skład których wchodzą instytucje prawne zabezpieczające nadrzędność konstytucji
i urzeczywistnienie jej norm, a także zapewniające prawidłowość procesu prawotwórczego i procesu podejmowania decyzji państwowych, np. instytucje kontrolujące legalność działań państwa w stosunku do jednostki.

17. AMERYKAŃSKI I EUROPEJSKI SYSTEM KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA

Mówiąc o kontroli konstytucyjności prawa ma się zwykle na myśli kontrolę konstytucyjności ustaw, co w warunkach hierarchicznej budowy systemu prawa zapewnia zgodność całego prawa z konstytucją. Do podstawowych systemów kontroli konstytucyjności prawa należą:

System pozaparlamentarny:

Powstał on jako pierwszy i jest związany z konstytucją USA. Kontrolę konstytucyjności prawa powierzono tu władzy wykonawczej i ustawodawczej (w myśl zasady nemo iudex in propria causa). Powstały więc dwa podsystemy:

System kontroli sprawowanej przez głowę państwa:

Głowa państwa zostaje wyposażona w instrumenty pozwalające na oddziaływanie na proces stanowienia ustaw (np. weto) i w środki pozwalające jej zapewnić zgodność norm podustawowych z konstytucją. Kontrola ma tu charakter samoistny (nie zależy od inicjatywy innego podmiotu). Podkreśla się tu znaczenie promulgacji ustawy jako konieczny i wystarczający akt potwierdzający jej zgodność z konstytucją.

System jurysdykcyjny:

Obejmuje on działalność organów usytuowanych na zasadach niezawisłości i odrębności organizacyjnej od legislatywy i egzekutywy, rozpatrujących i rozstrzygających (wiążąco) o zgodności z konstytucją norm prawnych. Są dwa rodzaje tego podsystemu:

System kontroli sprawowanej przez sądy powszechne:

W doktrynie amerykańskiego prawa konstytucyjnego system ten określany jest mianem judicial review. Polega on na uprawnienia sądu do orzekania w trybie spornego postępowania o niestosowaniu (z powodu naruszania konstytucji) aktów władzy ustawodawczej (federalnej i stanowej) i wykonawczej. Sądy opierają się przy tym na dwóch podstawowych założeniach: konstytucja jest aktem o najwyższej mocy prawnej i wiąże wszystkie organy państwowe, w tym i ustawodawcę, i nakłada na nie obowiązek działania w granicach przyznanej im kompetencji; sędzia zobowiązany jest do przestrzegania konstytucji i dlatego w razie konfliktu między jej normą a normą niższego rzędu stosuje się hierarchicznie wyższą normę konstytucyjną. Kontrola konstytucyjności nie ma tu charakteru samoistnego. Jej uruchomienie następuje tylko przy rozpatrywaniu sprawy zawisłej przed sądem. W przypadku stwierdzenia naruszenia konstytucji orzeczenie sądu dotyczy tylko sprawy przezeń rozpatrywanej. Nie ma waloru ogólnego i nie powoduje nieważności zakwestionowanej normy podkonstytucyjnej.

System kontroli sprawowanej przez sądy konstytucyjne:

Po raz pierwszy koncepcję utworzenia specjalnego sądu konstytucyjnego wysunął w 1795 E. Sieyes, a pierwszym utworzonym takim organem Trybunał Konstytucyjny w Austrii w 1920r. W Polsce obecnie występuje ten rodzaj systemu kontroli, a TK powstał pod koniec 1985r. Wyróżnia się instytucjonalne i funkcjonale pojęcie sądownictwa konstytucyjnego. W pierwszym znaczeniu sąd konstytucyjny to szczególny organ sądowy powołany do ochrony konstytucji. W drugim pod pojęciem sądownictwa konstytucyjnego rozumie się sądowe postępowanie szczególne, którego celem jest zagwarantowanie przestrzegania konstytucji. Z podziałem tym pokrywa się rozróżnienie między formalnym i materialnym pojęciem sądownictwa konstytucyjnego. Skutkiem prawnym orzeczenia sądu o niezgodności danej normy prawnej z konstytucją może być eliminacja tej normy z systemu prawa. Kontrolę sprawowaną przez sądy konstytucyjne dzieli się na:

- kontrolę abstrakcyjną:

Cechuje ją to że z wnioskiem o zbadanie zgodności danej normy z konstytucją wystąpić może tylko określony w konstytucji lub ustawie podmiot.

- kontrolę konkretną:

Gdy podczas badania przez organ konkretno-indywidualnych spraw spornych pojawi się problem zgodności z konstytucją normy prawnej zawartej w akcie podkonstytucyjnym, organ rozpatrujący tą sprawę, może zwrócić się do sądu konstytucyjnego o zbadanie zgodności tej normy z kostytucją.

Wyróżniamy również podział ze względu na moment przeprowadzania kontroli:

- kontrolę następczą:

Dokonywaną po wejściu w życie aktu normatywnego (a posteriori). Jej przedmiotem są obowiązujące akty prawne.

- kontrolę uprzednią:

Dokonywaną w czasie uchwalania projektu albo w po jego uchwaleniu aż do momentu wejścia w życie.

Powyższa charakterystyka pozwala wskazać różnice pomiędzy systemami kontroli konstytucyjności prawa sprawowanej przez sądy powszechne, a systemem w którym istnieje sąd konstytucyjny:

- organizacja i działanie sądu konstytucyjnego jest określona w konstytucji, natomiast działalność sądów powszechnych nie musi być określona w konstytucji.

- skutki prawne orzeczenia sądu konstytucyjnego są inne niż sądów powszechnych i nie ograniczają się do konkretnej sprawy, lecz eliminują wadliwą normę z systemu prawnego.

- sąd konstytucyjny jest jedynym organem w państwie powołanym do kontroli konstytucyjności ustaw i inne sądy nie mają tej kompetencji, natomiast w systemie kontroli sprawowanej przez sądy powszechne każdy sąd powszechny jest w nią wyposażony.

- sądy konstytucyjne nie ograniczają się tylko do kontroli konstytucyjności prawa na tle konkretnych spraw i postępowanie może być wszczęte przed nimi przez uprawnione podmioty, gdy sądy powszechne dokonują kontroli zawsze na tle konkretnych spraw.

- sądy powszechne sprawują tylko kontrolę prewencyjną, a sądy konstytucyjne z reguły też prewencyjną.

System parlamentarny:

W ramach podziału władzy obowiązuje zasada nadrzędności parlamentu. W jego dominującej pozycji dostrzegano środek najpełniejszego urzeczywistnienia zasady suwerenności ludu. Wykluczało to możliwość kwestionowania zgodności ustaw z konstytucją przez jakikolwiek inny organ państwowy. Implikowało to uznanie dopuszczalności jedynie parlamentarnego systemu kontroli konstytucyjności ustaw. Z czasem wykształciły się dwie jego odmiany:

System kontroli sprawowanej przez parlament in pleno:

Polega on na sprawowaniu kontroli konstytucyjności ustaw przez parlament w ramach procedury ustawodawczej. Kontrola ma charakter samoistny i jej wszczęcie nie zależy od inicjatywy innego podmiotu. Ma charakter jedynie prewencyjny, po uchwaleniu ustawy nie ma prawnych możliwości zakwestionowania jej zgodności z konstytucją. System ten występował w Polsce pod rządami Konstytucji Marcowej i w okresie PRL (wsparty dodatkowo zasadą jedności władzy i uznania Sejmu za najwyższy organ władzy).

System kontroli sprawowanej przez specjalne organy wewnątrz-parlamentarne:

W systemie tym ostateczną decyzję dotyczącą uchwalenia ustawy podejmuje wprawdzie parlament in pleno, ale przedtem powierza on specjalnie w tym celu utworzonemu organowi wewnętrznemu o charakterze opiniodawczym ( z reguły specjalna komisja parlamentarna) zadanie zbadania zgodności projektu ustawy z konstytucją. Organ ten działa z własnej inicjatywy lub na wniosek uprawnionego podmiotu. Formułowane przez niego opinie nie wiążą parlamentu, a sama kontrola ma znaczenie tylko prewencyjne.

18. KOMPETENCJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Dzielą się na 6 grup:

- orzekanie w przedmiocie konstytucyjności i legalności norm prawnych:

- z konstytucja

- z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

- z ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

- orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

- rozpatrywanie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

- orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych

- sygnalizowanie luk i uchybień w prawie

- rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

19. ZAKRES WŁAŚCIWOŚCI TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO DO ORZEKANIA O ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJĄ

20. PRAWO WNIOSKU DO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

21. PYTANIA PRAWNE DO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Pytania prawne może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu każdy sąd co do zgodności aktu normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeśli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Istnieje wymóg wskazania w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

22. SKARGA KONSTYTUCYJNA

Konstytucja wprowadza nową instytucję służącą ochronie praw i wolności konstytucyjnych - skargę konstytucyjną. Jest ona instytucją służącą osobie fizycznej (a w niektórych państwach i osobie prawnej) do ochrony na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym przysługujących jej praw podstawowych w przypadku ich naruszenia przez akty organów władzy publicznej albo ich bezczynność. W Polsce instytucja ta ma nieco odmienny kształt. Wystąpić z nią może każdy, czyje prawa konstytucyjne lub wolności zostały naruszone. Zawsze muszą być to prawa i wolności określone w konstytucji, a nie w ustawach zwykłych lub umowach międzynarodowych. Skargę konstytucyjną wnosi się do Trybunału Konstytucyjnego i dotyczy ona zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o prawach i wolnościach skarżącego albo o jego obowiązkach. Obowiązuje tu zasada subsydiarności stanowiąca, że skargę konstytucyjną można wnieść dopiero po wykorzystaniu wszystkich innych przysługujących środków ochrony. Nie dopuszczono w Polsce możliwości ochrony przy pomocy skargi konstytucyjnej przed bezczynnością organów władzy publicznej a także niezgodnymi z Konstytucja wyrokami sądowymi, decyzjami administracyjnymi itp. Z kręgu aktów normatywnych możliwych do zaskarżenia konstytucja wyłączyła akty prawa miejscowego i uchwały samorządu terytorialnego. Konstytucja określa oprócz zasady subsydiarności następujące materialne przesłanki skargi konstytucyjnej:

- Skarżący powinien być osobiście zainteresowany usunięciem naruszenia przysługujących mu praw i wolności konstytucyjnych (interes osobisty).

- Naruszenie to powinno dotyczyć pozycji prawnej skarżącego (interes prawny).

- Naruszenie praw i wolności konstytucyjnych skarżącego musi być realne (interes realny).

Do przesłanek formalnych skargi konstytucyjnej należą:

- Termin dla wystąpienia z nią w ciągu 2 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub rozstrzygnięcia.

- Forma pisma procesowego w tym należy spełnić następujące warunki: dokładnie określić ustawę lub akt normatywny w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazać jakie konstytucyjne prawa i wolności oraz w jaki sposób zostały naruszone; uzasadnić skargę oraz podać dokładny opis stanu faktycznego; załączyć do skargi wydany na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego wyrok lub decyzję z podaniem daty doręczenia.

Wpis czyli opłata wpisowa w wysokości 50 zł., chyba że w imieniu skarżącego występuje adwokat lub radca prawny ustanowiony z urzędu.

Przymus adwokacki - polega on na tym, że skarga powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego chyba, że skarżącym jest sędzia, notariusz, prokurator, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.

Wadą jest konieczność wystąpienia ze skargą na podstawie zaskarżonego aktu orzeczenia sądowego lub innego rozstrzygnięcia władzy publicznej, ponieważ uniemożliwia on wystąpienie ze skargą, nawet gdy akt normatywny narusza prawa i wolności jednostki, ale stosowany jest bezpośrednio. Rozbudowane przesłanki formalne skargi konstytucyjnej ograniczają w praktyce korzystanie z niej - na 2,5 tys. pism skierowanych do TK zaledwie 80 spełniło wymogi określone prawem. Skargę konstytucyjną TK rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją. Postępowanie w sprawie skargi jest wolne od opłat, a koszty postępowania ponosi Skarb Państwa. Stronami postępowania przed TK są skarżący i organ który wydał kwestionowany akt normatywny. Powiadamia się również o wniesieniu skargi Rzecznika Praw Obywatelskich, który może zgłosić swój udział w postępowaniu. Do czasu rozpoczęcia rozprawy można wycofać skargę. Rozprawa przed TK może się odbyć nie wcześnie niż 14 dni po doręczeniu zawiadomienia o jej terminie. Obecność wnioskodawcy jest obowiązkowa. Wyroki Trybunał podejmuje:

- w składzie pełnym, jeżeli sprawa jest szczególnie zawiła lub jeżeli z wnioskiem wystąpił Prezes TK lub skład orzekający wyznaczony do rozpatrzenia danej sprawy.

- w składzie 5 sędziów; jeżeli bada zgodność ustaw bądź ratyfikowanych umów międzynarodowych z konstytucją.

- w składzie 3 sędziów; jeżeli bada zgodność innych aktów normatywnych z konstytucją.

Wyrok ogłoszony zostaje na posiedzeniu jawnym, opublikowany zaś w Dzienniku Ustaw, lub w Monitorze Polskim jeśli kwestionowany akt nie był nigdzie publikowany.

23. SKUTKI PRAWNE ORZECZEŃ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W SPRAWIE USTAW I AKTÓW PODUSTAWOWYCH

24. POWOŁYWANIE SĘDZIÓW TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

W skład TK wchodzi 15 sędziów wybranych przez Sejm. Organami Trybunału są:

- Zgromadzenie Ogólne:

Składa się z sędziów TK. Zwołuje je Prezes TK i on lub wiceprezes jemu przewodniczą. Zbiera się przynajmniej raz w roku. Uchwały Zgromadzenia zapadają zwykłą większością głosów (chyba, że ustawa stanowi inaczej), przy quorum wynoszącym 2/3 ogólne liczby sędziów. Niektóre kompetencje ZO to: uchwalanie regulaminu TK, wyrażenie zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, wybór kandydatów na Prezesa i wiceprezesa TK, stwierdzenie wygaśnięcia mandatu sędziego TK.

- Prezes Trybunału:

Konstytucja przyjęła zasadę nominacji Prezesa i wiceprezesa TK przez Prezydenta RP. Powołuje ich spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne. Prezes reprezentuje TK na zewnątrz i wykonuje czynności wskazane w ustawie i regulaminie czyli min.: zwoływanie Zgromadzenia Ogólnego i przewodniczenie jego obradom, zarządzenie ogłaszania orzeczeń TK w zbiorze urzędowym, przewodniczenie w sprawach rozpatrywanych w pełnym składzie. Kompetencje te nie dają mu możliwości wpływu na kierunek orzecznictwa TK. Uprawnienia te mają charakter organizacyjny, administracyjny i reprezentacyjny i nie mogą naruszać zasady niezawisłości sędziowskiej. Jednak zarówno Prezes jak i wiceprezes, będąc członkami TK pełnią równocześnie funkcje sędziowskie.

25. GWARANCJE ZASADY NIEZAWISŁOŚCI TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

26. PODSTAWOWE INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ I RODZAJE REFERENDUM

Instytucje demokracji bezpośredniej to:

- referendum (opisane niżej)

- plebiscyt - oświadczenie wyrażone w głosowaniu ludności związanej z pewnym obszarem, tj. mieszkającej na nim lub tam urodzonej w kwestii przyłączenia tego obszaru do określonego państwa

- weto ludowe - określona prawnie liczba obywateli posiadająca oświadczenie wobec już przyjętej ustawy

- inicjatywa ludowa - uprawnienie prawnie określonej grupy osób do wszczęcia postępowania ustawodawczego

- konsultacja ludowa - wyrażenie przez zbiorowy podmiot suwerenności w drodze głosowania opinii w jakiejś sprawie - wynik nie ma charakteru wiążącego

- zgromadzenie ludowe - jest to zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji. Występuje w trzech małych kantonach szwajcarskich. Głosuje się tam w sprawie zmiany konstytucji kantonu powołania organu władzy wykonawczej, budżetu

Referendum jest to opowiedzenie się zbiorowego podmiotu suwerenności odnośnie materii zawartej w pytaniach referendalnych za pomocą konkretnej ustalonej formy. Przyjęta w drodze referendum ustawa ma moc prawną równą ustawie uchwalonej przez parlament. Jest jedną z form demokracji bezpośredniej. Rodzaje:

- według kryterium wymagalności (obligatoryjne i fakultatywne)

- wg kryterium zasięgu terytorium (ogólnokrajowe, lokalne)

- wg kryterium materii (konstytucyjne, ustawodawcze, w sprawie samo opodatkowania się)

- wg kryterium czasu przeprowadzenia referendum (ratyfikacyjne, opiniodawcze)

27. REFERENDUM WG KONSTYTUCJI RP

Referendum fakultatywne - Konstytucja przewiduje (art. 90; ust.3) możliwość zarządzenia przez Sejm ref. fakultatywnego w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów państwowych w niektórych sprawach. Art. 125 określa zasady przeprowadzenia takiego referendum.

E. Zieliński zgodnie z określeniem” sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa” proponuje do tych spraw zakwalifikować:

- regulacje konstytucyjne

- kwestie ustrojowe państwa

- przyzwolenie na stosowanie nowoczesnej techniki

- rozstrzyganie o konkretnych sprawach publicznych

Prawo zarządzenia referendum fakultatywnego ma Sejm (większością bezwzględną przy obecności co najmniej połowy uprawnionych do głosowania) i Prezydent RP (za zgodą senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów). Referendum ma charakter wiążący jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Jeżeli powyższa większość nie zaistnieje mamy do czynienia z referendum opiniodawczym. Prof. dr hab. B. Banaszak twierdzi więc, że jest to konsultacja ludowa, a nie referendum.. Tak więc art.125 dotyczy referendum ogólnokrajowego fakultatywnego. Nie dotyczy i nie stanowi podstawy do przeprowadzenia referendum konstytucyjnego ani lokalnego, może jednak przybrać formę referendum ratyfikacyjnego (patrz art.90).

Przepisy konstytucyjne odnośnie referendum rozszerza ustawa o referendum z 29.6.1995 r.

Art.2 ust.2 ustawy stanowi że referendum polega na udzieleniu na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytania albo na dokonaniu wyboru zaproponowanymi wariantami rozwiązań. Przepisy tej ustawy wyrażeni precyzują kto może być podmiotem mogącym wystąpić z wnioskiem o jego zarządzenie:

- Senat po podjęciu odpowiedniej uchwały

- Rada Ministrów

- grupa 500000 obywateli polskich posiadających czynne prawa wyborcze i zamieszkujących na terytorium Polski.

W przypadku złożenia wniosku przez grupę obywateli Prezydium Sejmu ma prawo do wszczęcia postępowania wstępnego, w którym bada się spełnienie przez wnioskodawcę wymogów formalnych..

Procedura postępowania z wnioskiem jest określona w regulaminie Sejmu. Postępowanie toczy się przed Państwową Komisją Wyborczą. Odmowa przyjęcia wniosku leży w kompetencjach Prezydium Sejmu (ma formę uchwały).

W przypadku wniosku Prezydenta senat ma 14 dni przekazania projektu przez Prezydenta. Senat nie ma możliwości zmiany treści przedstawionych przez prezydenta pytań lub rozwiązań.

Referendum musi być przeprowadzone w terminie 90 dni od dnia ogłoszenia tych aktów w dzienniku ustaw (zarządzenie prezydenta, uchwała sejmu). Wynik referendum jest wiążący jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Rozstrzygnięcie zapada tylko wtedy gdy za jednym z dwóch przedstawionych rozwiązań opowiedziała większość biorących udział w głosowaniu lub gdy za jednym z więcej niż dwóch rozwiązań opowiedziała się największa liczba biorących udział w głosowaniu. Inaczej referendum przybiera formę konsultacji społecznych. Polskie prawodawstwo nie przewiduje instytucji ustawy referendalnej. W referendum rozstrzygamy więc nie o gotowej ustawie, ale o propozycjach lub wariantach będących podstawą stworzenia takiego aktu. Obowiązek wszczęcia procedury ustawodawczej w związku z wiążącym charakterem referendum ciąży na Sejmie i specjalnych komisjach, które mają opracować projekt. Organy te muszą wydać akty prawne nie później niż w terminie 60 dni od ogłoszenia uchwały Sądu Najwyższego, który jest organem stwierdzającym ważność referendum.

Referendum konstytucyjne - w art.235 ust.6 konstytucji RP określono, iż w przypadku gdy zmiana konstytucji dotyczyć będzie zasad naczelnych konstytucji ujętym w rozdziale pierwszym lub wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela określonych w rozdziale drugim, a także przepisów dotyczących zmiany konstytucji określonym w rozdziale dwunastym, Senat lub Prezydent RP mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Jest to również referendum fakultatywne. Wniosek kieruje się do Marszałka Sejmu, który ma obowiązek zarządzenia referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących. Referendum zatwierdzające dotyczy kwestii już uregulowanych przez Sejm i Senat tym samym przypomina to wiec ustawę referendalną.

Referendum lokalne - (określone w art.170). Referendum to może być przeprowadzone we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, a nie tylko „w sprawach szczególnym znaczeniu”. Szerzej na temat referendum lokalnego mówi ustawa o samorządzie terytorialnym której postanowienia są rozwinięte w ustawie o referendum lokalnym. Art.11 ustawy o samorządzie lokalnym stanowi, iż „mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy”. Może ono mieć charakter obligatoryjny i fakultatywny. Referendum obligatoryjne ma miejsce w przypadku rozstrzyganie w sprawie odwołania organów stanowiących gmin, powiatów i województw, a w gminach również w sprawie samo opodatkowania się. Referendum fakultatywne może być przeprowadzone w każdej ważnej sprawie dla jednostki terytorialnej. Prawo inicjatywy ma organ stanowiący jednostki terytorialnej lub 1/10 jej mieszkańców. Referendum jest ważne jeżeli wzięła w nim udział 30% uprawnionych do głosowania. W przypadku samo opodatkowania się wymagana jest większość 2/3. Referendum w sprawie odwołania rady przeprowadza się nie wcześniej jak 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum sprawie odwołania danej rady przed upływem kadencji i nie później niż 6 miesięcy przed upływem kadencji. Referendum gminne przeprowadza się rzadko gdyż gmina sama finansuje jego przeprowadzenie i może być to przyczyną jej bankructwa.

28. OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA WG KONSTYTUCJI RP

29. MANDAT PRZEDSTAWICIELSKI I JEGO RODZAJE

Mandat przedstawicielski jest to stosunek polityczno-prawny zachodzący między podmiotem sprawującym funkcje z wyboru, a wyborcami, obejmujący udzielone przez wyborców pełnomocnictwo do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy. Mandat obejmuje się po ślubowaniu, z mandatem wiąże się nadanie pewnych uprawnień (immunitet).

Rodzaje mandatu:

- mandat wolny - przedstawiciel reprezentuje cały naród, cechy:

- uniwersalność

- niezależność - ani wyborcy, ani partia nie mogą narzucić działania

- nieodwołalność - ani wyborcy, ani partia nie mogą odwołać przedstawiciela

- mandat imperatywny - przedstawiciel reprezentuje wyborców

30. CHARAKTER MANDATU POSŁA I SENATORA WG KONSTYTUCJI RP

Mandat - pochodzi z łac. mandatum oznaczającego zlecenie - jest to stosunek polityczno-prawny zachodzący pomiędzy podmiotem sprawującym funkcję z wyboru, a wyborcami, obejmujący udzielone przez wyborców pełnomocnictwo do reprezentowania ich w sprawowaniu władzy. Mandat stwierdza się od ogłoszenia wyborów i już nabywa się pierwsze uprawnienia (immunitet). Mandat otrzymuje się po ślubowaniu, którego niezłożenie łączy się z rezygnacją z mandatu.
Rodzaje mandatu:

- mandat wolny - przedstawiciel reprezentuje cały naród, cechy:

- uniwersalność

- niezależność - ani wyborcy, ani partia nie mogą narzucić działania

- nieodwołalność - ani wyborcy, ani partia nie mogą odwołać przedstawiciela

- mandat imperatywny - przedstawiciel reprezentuje wyborców

Każdy poseł i senator posiada immunitet parlamentarny. Obowiązuje ich zasada niepołączalności mandatu z funkcjami: z mandatem posła - Prezes NBP, Prezes NIK, RPO, RPDz, RPP, KRRiT, ambasador, kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta, naczelne i centralne organy administracyjne. Posiadaczowi mandatu zabronione jest prowadzenie działalności gospodarczej związanej z korzyścią z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nie może tego majątku nabywać.

31. POJĘCIE PARTII POLITYCZNEJ

Wg Konstytucji RP art.11 partie polityczne to organizacje zrzeszające na zasadach równości i dobrowolności obywateli polskich w celu wpływania demokratycznymi sposobami na kształtowanie polityki państwa. Ustawa o partiach politycznych z 27.6.1997 dodaje, że partia powinna występować pod określoną nazwą oraz jej celem prócz dodatkowych jest sprawowanie władzy publicznej.

Cechy partii:

posiadanie struktury organizacyjnej

dobrowolne członkostwo

program działania

dążenie do zdobycia władzy państwowej

Kwalifikacje partii politycznych:

- ze względu na zależność jednostek organizacyjnych wewnątrz struktury partyjnej

- ze względu na strukturalne zasady organizacyjne

- w oparciu o kryterium programowe

- ze względu na wpływ partii na podejmowanie decyzji na szczeblu władzy

32. FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH

- artykulacyjna - artykułuje i tworzy opinie poszczególnych grup społecznych

- wyborcza - udział partii w przygotowaniu i przeprowadzeniu wyborów do organów przedstawicielskich

- wyłanianie elit politycznych

- integracyjna - integruje grupy społeczne w zaplecze polityczne danej partii

33. KONTROLA LEGALNOŚCI PARTII POLITYCZNYCH W POLSCE

Wedle Konstytucji RP art. 11 ust.2 - finansowanie partii politycznych jest jawne. Art. 13 Konstytucji mówi zaś o zakazie istnienia partii odwołujących się do nazizmu, faszyzmu, komunizmu, a także tych dopuszczających nienawiść rasową, narodowościową, stosowanie przemocy, utajnienie struktur lub członkostwa. Postanowienia Konstytucji rozwija ustawa z dnia 27.06.1997 r. o partiach politycznych. Mówi ona, iż partię należy zgłosić do ewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie, jeżeli wszystko jest zgodne z prawem sąd niezwłocznie wpisuje partię do ewidencji. Sąd może wystąpić o zbadanie zgodności celów działalności partii z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny może orzec o sprzeczności celów działalności partii z Konstytucją i wtedy zostaje ona wykreślona. Finanse partii politycznych to: składki, darowizny, spadki, dochody z majątku, ze zbiórek publicznych, z dochodów działalności gospodarczej, ale tylko w formie spółdzielni. Mogą korzystać z dotacji z budżetu państwa - dotacje celowe (40% na dział. statutową) oraz podmiotowe (60% w związku z wyborami parlamentarnymi). Do 31 marca partie mają obowiązek składać Sejmowi informacje o źródłach finansowania.

34. POJĘCIE PODSTAWOWYCH PRAW I WOLNOŚCI

Prawa i wolności uznane za podstawowe mają wyższą moc prawną od pozostałych. W nowej konstytucji powielono prawa występujące w konstytucji z 1952 r. Nie wszystkie prawa i wolności występujące w konstytucji mają charakter podstawowy - w konstytucji RFN tylko prawa i wolności z 1-go rozdziału mają taki charakter, pozostałe są tylko podobne do nich. Prawa podstawowe mają wyższy stopień ochrony przed ingerencją ustawodawcy (np. we Francji). Pojęcie podstawowych praw i wolności jest konstruowane o:

- kryteria natury formalnej

- w prawie wewnętrznym - zawarte w konstytucji

- w prawie międzynarodowym - w akcie o szczególnym znaczeniu (EKPCz)

- kryteria materialne

- związane z punktem odniesienia determinowanym przez przyjęcie pewnej koncepcji praw jednostki

35. POJĘCIE PRAW CZŁOWIEKA I PRAW OBYWATELSKICH

Prawa człowieka - to prawa przysługujące każdemu człowiekowi, bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną. To określenie występuje we wstępie do Karty Narodów Zjednoczonych oraz w EKPCz. Inna definicja to: prawa człowieka odnoszą się do praw zawartych w konstytucji danego państwa i przysługują wszystkim jednostkom podległym jego jurysdykcji. Prawa człowieka są niezbywalne, równe, trwałe czasowo,, uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i terytorialnie oraz są chronione prawnie.

Prawa obywatelskie - uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służące do ochrony interesów danego obywatela. Prawa obywatela nakładają na państwo obowiązki zapewniające obywatelowi korzystanie z nich, ich istotą jest możliwość roszczenia obywateli wobec państwa. W razie sporu to obywatel winien podać podstawowe prawa swego uprawnienia. Obywatel może skorzystać lub nie skorzystać z przysługującego mu uprawnienia. 1789 r. - Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela formułuje pojęcie praw obywatelskich.

36. PRAWA I WOLNOŚCI KONSTYTUCYJNE

Wolność - możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby, w więc i możność wyboru różnego postępowania. Zakres korzystania z praw i wolności konstytucyjnych podlega ograniczeniom tylko w ustawie i tylko wtedy gdy są one konieczne w państwie demokratycznym do ochrony wolności i praw innych osób. Każdy, kogo prawa bądź wolności konstytucyjne zostały naruszone ma prawo wnieść skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego. Objęcie regulacją konstytucyjną pewnego katalogu praw i wolności nie oznacza, iż wykluczone są inne prawa i wolności nie występujące w konstytucji. Zasada ta jest uznawana w państwach demokratycznych. Istnieje także pogląd, że oprócz praw zapisanych w konstytucji, istnieją tzw. prawa niepisane - które powinny być gwarantowane w momencie ich aktualizacji. Poglądu tego, jednakże nie uznają sądy polskie i innych państw demokratycznych.

37. KLASYFIKACJE PRAW JEDNOSTKI

- prawa człowieka - to prawa przysługujące każdemu człowiekowi, bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną

- prawa obywatelskie - uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służące do ochrony interesów danego obywatela

- prawa i wolności konstytucyjne - wyróżnione przez konstytucję

- prawa i wolności osobiste - dotyczą sfery życia prywatnego jednostki

- prawa i wolności polityczne

- prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne

- prawa i wolności podstawowe

- prawa i wolności podmiotowe - prawa, których dochodzić można na drodze sądowej i które są podstawą roszczenia procesowego

- prawa podmiotowe publiczne - oznaczają taką sytuację prawną jednostki (zbiorowej) w obrębie której obywatel ten opierając się na chroniących jego interesy normach prawnych może skutecznie żądać czegoś od państwa lub może w sposób niekwestionowany przez państwo coś zdziałać

38. ZAKRES PODMIOTOWY PRAW PODSTAWOWYCH

39. KONCEPCJA PRAW JEDNOSTKI W SOCJALNYM PAŃSTWIE PRAWNYM

Państwo ma za zadanie kierować procesami rozwoju społecznego za pomocą metod innych niż nakazy i zakazy. Jednostka nie jest odizolowanym podmiotem, uznaje się jej więzi ze społeczeństwem i odpowiedzialność za los ogółu. Prawo musi dbać o byt jednostki. Prawa jednostki są celem działalności państwa. Prawa i wolności jednostki nie chronią tylko indywidualnej sfery wolności jednostki, ale pełnią też funkcje społeczne i korzystanie z nich powinno służyć ochronie interesów jednostki, służyć dobru ogółu. Obowiązek państwa stanowi ochrona socjalna obywatela. Socjalne państwo prawne odnosi najczęściej zakres praw, wolności i obowiązków do wszystkich na terenie danego państwa, nie tylko do obywateli tegoż kraju. W koncepcji państwa socjalnego prawa socjalne stanowią „drugą generację” praw człowieka.

40. LIBERALNA KONCEPCJA PRAW JEDNOSTKI

Liberalna koncepcja praw jednostki pojawiła się najwcześniej i jest związana z „pierwszą generacją” praw jednostki - tzn. odnosi się głównie do wolności. Wg tej koncepcji państwo ma stwarzać warunki do rozwoju społeczeństwa i jednostki. Koncentruje się na prawach i wolnościach, zarówno osobistych jak i politycznych. Jest to sfera wolna od ingerencji państwa. Celem państwa jest zagwarantowanie wolności jednostce. Wolność nie podlega ograniczeniom, chyba, że wymaga tego dobro ogółu. Obowiązki nałożone przez państwo wymagają uzasadnienia i są z zasady ograniczone. Jednostka realizując je przyczynia się do realizacji praw i wolności.

41. SYSTEMATYKA PODSTAWOWYCH PRAW OBYWATELSKICH W RP

42. GWARANCJE PRAW JEDNOSTKI WG KONSTYTUCJI RP

43. OGRANICZENIA PRAW JEDNOSTKI W KONSTYTUCJI RP

44. NARUSZENIE PRAW JEDNOSTKI

45. PRAWA POLITYCZNE OBYWATELI RP

46. POJĘCIE PRAWA WYBORCZEGO

Prawo wyborcze:

- w znaczeniu przedmiotowym - ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie składu organów przedstawicielskich

- w znaczeniu podmiotowym - określone prawo obywatela, a raczej ogół jego wyborczych uprawnień

Czynne prawo wyborcze:

- w znaczeniu przedmiotowym - całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich poprzez wybory

- w znaczeniu podmiotowym - prawo obywatela do głosowania w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych

Bierne prawo wyborcze:

- ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi musi odpowiadać obywatel, by mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego

47. AKT WYBORCZY I JEGO CHARAKTER

Akt wyborczy to wyraz dokonywanego uwzględnienia postaw wyborców i przedstawicieli, a z prawnego punktu widzenia jest formalną podstawą do kontrolowania przez wyborców działalności reprezentantów. Akt wyborczy ma charakter aktu dwustronnego, stosunek prawny jaki się przez niego zawiązuje trwa przez całą kadencję. Treść prawna aktu wyborczego nie zostaje sprowadzona do aktu desygnacji. Akt wyborczy nie jest aktem prawnym czasowo ograniczonym i sprowadzonym tylko do aktu głosowania.

48. ZASADY PRAWA WYBORCZEGO DO SEJMU I SENATU (RÓŻNICE)

49. POJĘCIE SYSTEMU WYBORCZEGO I RODZAJE SYSTEMÓW WYBORCZYCH

Pojęcie systemu wyborczego:

sensu largo - ogół zasad określających tryb, przygotowanie i przeprowadzanie wyborów oraz podziału mandatów

sensu stricto - ogół zasad ustalania wyników wyborów

Rodzaje systemów wyborczych:

systemy większościowe

systemy proporcjonalne

systemy mieszane

50. ZGŁASZANIE KANDYDATÓW W WYBORACH DO SEJMU I SENATU

51. REJESTR I SPISY WYBORCÓW

Rejestr wyborców - prowadzi gmina, służy do sporządzania spisu wyborców dla wyborów prezydenckich, parlamentarnych, samorządowych i referendum. Rejestr jest jawny, każdy może wnieść reklamację.

Spis wyborców - sporządzany dla danego obwodu wyborczego na podstawie rejestru wyborczego. Jest jawny, dopuszcza się reklamację. Spisy sporządza zarząd gminy w dwóch egzemplarzach w terminie 14 dni przed wyborami. Spis zawiera imię, nazwisko, imię ojca, datę urodzenia oraz adres zamieszkania. Przewidziane jest publiczne wykładanie spisów.

52. WERYFIKACJA WYBORÓW W RP

Weryfikacja wyborów to rozstrzygnięcie o ważności wyborów i pochodzących z nich mandatów. Ważność wyborów nie zależy od ważności głosów. Muszą być za to spełnione wymogi prawa wyborczego. Rodzaje weryfikacji wyborów:

typ parlamentarny

sądowy

komisje wyborcze

typ mieszany

W Polsce ważność wyborów do Parlamentu i prezydenckich stwierdza Sąd Najwyższy (3 sędziów), a wyborów samorządowych - Sąd Wojewódzki. Protest może wnieść każdy wyborca oraz pełnomocnik komitetu wyborczego. Istnieje tzw. domniemanie ważności wyborów - działanie organów jest ważne do stwierdzenia nieważności wyborów.

53. WIĘKSZOŚCIOWE SYSTEMY WYBORCZE

Większościowe systemy wyborcze charakteryzują się tym, iż mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym lub tej liście w okręgu wielomandatowym, która uzyska najwięcej głosów. Rodzaje:

- system większości bezwzględnej - kandydat lub lista muszą uzyskać więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Gdy jej nie uzyska, to przeprowadza się drugą rundę (wybory prezydenckie).

- system większości względnej - kandydat lub lista muszą uzyskać więcej głosów niż przeciwnicy (senat, rady gmin do 20 tys. obywateli)

54. PROPORCJONALNE SYSTEMY WYBORCZE

Ten system zapewnia podział mandatów proporcjonalnie do liczby oddanych głosów na dane ugrupowanie w wyborach. Systemy proporcjonalne:

- iloraz wyborczy - powstaje w wyniku podziału liczby głosów przez liczbę będących do dyspozycji mandatów; może mieć charakter zmienny (okręg wyborczy) lub stały (cały kraj)

- metoda największej reszty

- metoda największej przeciętnej

- system d'Hondta - liczbę głosów oddanych na poszczególne listy wyborcze dzieli się przez kolejne liczby naturalne (sejm, samorząd pow. 20 tys. ob.)

- system St. Lague - dzielenie głosów uzyskanych przez poszczególne listy nie przez kolejne liczby naturalne, a przez kolejne liczby nieparzyste. Popularne w wersji zmodyfikowanej, gdzie dzielnikiem jest 1,4.

- System Hare'a

55. PRAWO DO ZRZESZANIA SIĘ W RP

Występuje w Konstytucji RP, uregulowane zostało poza rozdziałem mówiącym o wolnościach, prawach i obowiązkach obywateli. Prawo do zrzeszania się mówi o wolności tworzenia i działania związków zawodowych, stowarzyszeń, organizacji społeczno-zawodowych zwykłych i rolniczych, ruchów obywatelskich, fundacji, itp. Każdy ma prawo do zrzeszania się. Konstytucja normuje wolność zrzeszania się w różnych miejscach w nieco inny sposób. Jednolitą regulacją zostały objęte tylko partie polityczne, jako zrzeszenia szczególnego rodzaju.

56. WOLNOŚCI OBYWATELSKIE W RP

prawna ochrona życia

zakaz tortur i kar cielesnych

wolność sumienia i wyznania

wolność słowa

wolność przemieszczania się

prawo do sądu

prawo do ochrony prywatności

nietykalność osobista

wolność osobista

nienaruszalność lokum

domniemanie niewinności

prawo azylu dla cudzoziemca

zakaz ekstradycji obywatela polskiego

prawo do ochrony danych osobowych

wolność komunikowania się

ochrona komunikowania się

zakaz podejmowania eksperymentów naukowych bez zgody zainteresowanego

57. ZASADA RÓWNOŚCI WOBEC PRAWA

Odnosi się do wszystkich podlegających jurysdykcji RP. Uzupełnia ją prawo do równego traktowania wszystkich obywateli przez władze publiczne. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwaliło się stanowisko głoszące, że równość wobec prawa należy rozumieć tak, iż wszystkie podmioty charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo. Trybunał dopuścił przy tym do tzw. dyskryminacji pozytywnej, polegającej na aktywnym preferowaniu pewnym grup, gdy jest to konieczne dla doprowadzenia do faktycznej równości. Pozostałe normy konstytucji to:

- zakaz dyskryminacji kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkowiek przyczyny

- równouprawnienie kobiet i mężczyzn

- równy dostęp obywateli do świadczeń państwowej opieki zdrowotnej

- równy dostęp obywateli do wykształcenia

- zasada równości prawa wyborczego

- równy dostęp do dóbr kultury

- prawo dostępu obywateli do służby publicznej

58. POJĘCIE PODSTAWOWYCH OBOWIĄZKÓW OBYWATELI

Kryterium formalne - za obowiązki podstawowe w prawie wewnętrznym uznaje się po prostu te, które są zawarte w konstytucji - tzw. obowiązki konstytucyjne.

Kryterium materialne - oparte na subiektywnych opiniach poszczególnych autorów

59. KONSTYTUCYJNE OBOWIĄZKI OBYWATELI RP

obowiązek wierności RP

obowiązek troski o dobro wspólne

obowiązek obrony ojczyzny i służby wojskowej bądź służby zastępczej

60. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

POZYCJA USTROJOWA

RPO to organ monokratyczny, stojący na straży praw i wolności człowieka i obywatela (PiWCziO) określonych w Konstytucji oraz innych aktach normatywnych. Obejmuje on swoim działaniem całe terytorium RP. RPO wykonuje swoje działania przy pomocy podległego mu biura. Może on również, za zgodą Sejmu, ustanowić swoich pełnomocników. Ponadto na wniosek RPO Marszałek Sejmu może powołać nie więcej niż 3 jego zastępców.

RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5-letnią kadencję (możliwość najwyżej dwóch reelekcji tej samej osoby). Kandydatów na stanowisko RPO przedstawić może Marszałek Sejmu (MS) lub grupa 35 posłów.

Pozycję ustrojową RPO określa Konstytucja (art. 210). RPO jest w swej działalności niezawisły, niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem.

Może być odwołany przez Sejm przed końcem kadencji jeżeli:

zrzekł się wykonywania swoich obowiązków

stał się trwale niezdolny do ich pełnienia na skutek choroby, ułomności lub upadku sił

sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu

RPO corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania PiWCziO. Na wniosek MS zobowiązany jest przedstawić informacje lub podejmować czynności w określonych sprawach. RPO może również z własnej inicjatywy przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności.

RPO nie może bez uprzedniej zgody Sejmu zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być zatrzymany i aresztowany, chyba że został przyłapany na gorącym uczynku przestępstwa. O zatrzymaniu zawiadamia się MS, który może nakazać jego natychmiastowe zwolnienie. RPO nie może zajmować innego stanowiska (wyjątek: profesor szkoły wyższej), ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może również należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

KOMPETENCJE RPO

RPO podejmuje czynności mające na celu ochronę PiWCziO z własnej inicjatywy lub na wniosek obywateli lub ich organizacji albo organów samorządowych (wniosek nie wymaga ani zachowania szczególnej formy, ani opłat). Po zapoznaniu się z takim wnioskiem RPO może:

prowadzić samodzielnie całe postępowanie

zwrócić się o zbadanie całej lub części sprawy do właściwych organów

zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK konieczności przeprowadzenia kontroli dla zbadania danej sprawy

nie podjąć sprawy, zawiadamiając o tym wnioskodawcę lub osobę której sprawa dotyczy

Po zbadaniu sprawy RPO może:

- przekazać wnioskodawcy wnioski, z których wnika, iż RPO nie stwierdził naruszenia PiWCziO

- zwrócić się do organu nadrzędnego o zastosowanie przewidzianych środków w związku z dokonanym naruszeniem PiWCziO przez jednostkę podległą

- wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia lub też wystąpić o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w takiej sprawie

- wystąpić do instytucji, która naruszyła PiWCziO. W wystąpieniu zawarte być powinny opinie i wnioski RPO co do sposobu załatwienia sprawy. Instytucja, do której RPO skierował wystąpienie, zobligowana jest do zawiadomienia rzecznika - w terminie 30 dni - o podjętych działaniach

- zażądać wszczęcia postępowania cywilnego oraz uczestniczyć w toczącym się już postępowaniu (na prawach prokuratora)

- wystąpić do uprawnionego oskarżyciela z żądaniem wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu

- wystąpić o wszczęcie postępowania administracyjnego lub zaskarżać podjętą decyzję sądu administracyjnego oraz uczestniczyć w toczącym się już postępowaniu administracyjnym na prawach przysługujących prokuratorowi

Ponadto RPO:

- w związku z rozpatrywanymi sprawami uprawniony jest do przedstawiania właściwym organom, instytucjom i organizacjom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony PiWCziO i usprawnienia załatwiania spraw jednostki

- może występować do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących PiWCziO

- może wystąpić do TK z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawach:

- zgodności ustaw i umów międzynarodowych (UM) z Konstytucją

- zgodności ustaw z ratyfikowanymi UM (RUM)

- zgodności przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ustawami i RUM

- zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

- może występować do SN o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w praktyce.

61. POJĘCIE OBYWATELSTWA

Obywatelstwo jest to stosunek prawny łączący jednostkę z państwem, z którego to stosunku wynikają skutki prawne, określone w prawie wewnętrznym i międzynarodowym, a także prawa i obowiązki wspólne wszystkim osobom mającym to obywatelstwo. Obywatel to osoba o przynależności państwowej do danego państwa (obywatelstwo = przynależność państwowa) i osoba posiadająca pełnię prawa politycznych.

62. SPOSOBY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO

- przez urodzenie:

- prawo krwi - obywatelstwo nabywają dzieci zrodzonone z obywateli polskich bez względu na miejsce urodzenia, bądź też jeden z rodziców jest bezpaństwowcem, a drugi polakiem. W przypadku gdy jest polak + cudzoziemiec dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, ale w ciągu 3 miesięcy można mu wybrać inne. W przypadku braku porozumienia rodzic może się zgłosić do sądu rejonowego celem rozstrzygnięcia.

- prawo ziemi - uzależnia nabycie obywatelstwa od urodzenia na terytorium danego państwa. Polskie prawo stosuje je posiłkowo, gdy dzieci są znalezione lub narodzone w Polsce, a rodzice są nieznani bądź są apardytami o nieokreślonym obywatelstwie.

- naturalizacja - nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi lub bezpaństwowcowi lub osobie o nieokreślonym obywatelstwie. W Polsce cudzoziemiec lub apardyta chcący otrzymać polskie obywatelstwo musi spełnić 2 warunki: zamieszkiwać w Polsce min. 5 lat oraz wystąpić do Prezydenta o nadanie obywatelstwa, dotyczy to również dzieci. Występuje także naturalizacja uproszczona - cudzoziemka po zerwaniu małżeństwa z obywatelem polskim może w ciągu trzech miesięcy wystąpić do wojewody lub urzędu konsularnego o przyznanie obywatelstwa.

- reintegracja - odzyskanie poprzedniego obywatelstwa, dot. tylko kobiet, które utraciły obywatelstwo polskie przez małżeństwo z cudzoziemcem, a to zostało unieważnione lub ustało. Formalności j.w.

repatriacja - przechodzi na dzieci, dla cudzoziemców pochodzenia polskiego

- przez opcję - wybór obywatelstwa przez osobę mogącą się ubiegać o obywatelstwo co najmniej 2 państw. Stosowane przy zmianach terytorialnych. Dzieci w połowie polskie mające obce obywatelstwo między 16, a 6-cioma miesiącami przez 18 rokiem życia mogą złożyć oświadczenie o chęci nabycia obywatelstwa polskiego.

63. UTRATA OBYWATELSTWA POLSKIEGO

Teoretycznie istnieją trzy modele utraty obywatelstwa:

- decyzja o rezygnacji należy do obywatela i jej skutki wiąże państwo - w Polsce

- Prezydent wydaje zgodę na zmianę obywatelstwa

- Obywatel RP może zrzec się obywatelstwa będąc tylko poza granicami RP

64. ZASADY WYŁĄCZNOŚCI I ZASADA CIĄGŁOŚCI OBYWATELSTWA

Zasada ciągłości obywatelstwa - oznacza ona, iż zachowują obywatelstwo polscy obywatele posiadający je na podstawie wcześniej wydanych przepisów i wejście w życie w 1962 r nowej ustawy nie zmieniło ich statusu.

Zasada wyłączności obywatelstwa - wyklucza ona uznanie na gruncie prawa polskiego obywatela RP za obywatela innego państwa. Polska nie uznaje obcych obywatelstw swoich obywateli, gdy wchodzą oni w stosunki z polskimi organami państwowymi lub dokonują czynności na podstawie prawa polskiego. Ma to skutki negatywne - obowiązki wobec drugiego państwa zakazane w Polsce (sł. wojskowa) jak i pozytywne - korzystanie w pełni z praw obywatelskich w RP. Zasada wyłączności nie likwiduje ani nie zakazuje posiadać drugiego obywatelstwa lecz zapobiega negatywnym skutkom tego zjawiska.

65. TREŚĆ ZASADY PODZIAŁU WŁADZ

Trzy aspekty rozpatrywania koncepcji podziału władz.

aspekt funkcjonalny - działalność państwa zostaje podzielona na trzy sfery

sprawowania władzy:

* prawodawstwo polegające na wydawaniu norm prawnych

* wykonawstwo

* sądownictwo polegające na rozstrzyganiu sporów prawnych

- aspekt organizacyjny - trzy funkcje państwa zostają podporządkowane

różnym organom

* prawodawstwo - parlamentowi

* wykonawstwo rządowi i podległym mu władzom administracyjnym

* sądownictwo - sądom powszechnym, szczególnym , konstytucyjnym

aspekt personalny - podział władz zgodny z zasadą incompabilitas

Z podziałem władz niewątpliwie łączy się zasada wzajemnego oddziaływania poszczególnych władz na siebie. Organy jednej władzy mogą oddziaływać na organy drugiej tylko do tego stopnia, aby nie naruszyć istoty kompetencji tej drugiej władzy. Monteskiusz postulował aby wszystkie trzy władze powinny być zrównoważone i wyposażone w kompetencje pozwalające im kontrolować i powściągać działalność każdej z nich.. TK: „władze ustawodawcza wykonawcza i sądownicza muszą być rozdzielone a nadto, że musi panować między nimi równowaga oraz, że muszą one ze sobą współpracować.”

Art.10 ust.1 Konstytucji RP stanowi „Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”.

66. SYSTEMY RZĄDÓW

67. SYSTEMY RZĄDÓW OPARTE NA ZASADZIE PODZIAŁU WŁADZ

System rządów - jest to relacja pomiędzy trzema rodzajami władz

1) System prezydencki - dąży on do maksymalnej separacji wszystkich władz (zwłaszcza legislatywy i egzekutywy). Nie jest to jednak separacja zupełna i poszczególne władze i tak oddziałują na siebie.

- prezydent nie może rozwiązać parlamentu, nie odpowiada politycznie przed parlamentem i nie może być przez niego odwołany. Ministrowie odpowiadają przed prezydentem, który sprawuje władzę wykonawczą. Prezydent w swym postępowaniu ograniczany jest ustawami uchwalanymi przez parlament. Może wystosowywać do parlamentu orędzia w celu wszczęcia postępowania ustawodawczego w jakiejś sprawie. Prezydent i ministrowie odpowiadają jedynie karnie za naruszenie konstytucji, zdradę stanu, itp.

2) System parlamentarny - władza wykonawcza należy tu do rządu i głowy państwa. Rząd wymaga zatwierdzenia przez parlament i może być przez niego odwołany określonych przypadkach parlament może być odwołany przez egzekutywę. Członkowie rządu ponoszą przed parlamentem odpowiedzialność polityczną jak również konstytucyjną. Kompetencje głowy państwa mają głównie charakter formalny.

3) System prezydencko parlamentarny - egzekutywa składa się tu z dwóch członów. Prezydent kontroluje działalność zarówno parlamentu, jak i rządu. Rozstrzyga konflikty między parlamentem, a rządem. Prezydent nie odpowiada politycznie, ale konstytucyjnie za zdradę stanu. Stoi on na straży konstytucji Rząd odpowiada przed prezydentem i parlamentem. Parlament jest osłabiony poprzez wprowadzanie ustaw drogami nie normalnej procedury, a możliwości zakresu regulacji ustaw są konstytucyjnie ustanowione.

4) System komitetowy - (z Konstytucji Jakobińskiej) - parlament łączy kompetencje ustawodawcze i wykonawcze .Rząd jest organem wykonawczym wyłanianym z parlamentu. , którzy potem pełnią funkcję szefów resortów .Parlament , rząd i ministrowie nie mogą być odwołani. Występuje on bardzo rzadko (np. w Szwajcarii).

5) System rządów Polsce - System w Polsce nie stanowi wzoru (czystego dla powyższych) modeli.

J. Trzciński uważa że jest to system parlamentarny. Mimo podobieństwa do prezydencko - parlamentarnego bardziej przypomina parlamentarny w którym sejm ma nad Prezydentem wyraźną przewagę.

68. PODSTAWOWE RÓŻNICE POMIĘDZY PREZYDENCKIM I PARLAMENTARNYM SYSTEMEM RZĄDÓW

69. ZAŁOŻENIA SYSTEMU PARLAMENTARNO - GABINETOWEGO

70. SYSTEM RZĄDÓW W KONSTYTUCJI RP

71. ELEMENTY NIERÓWNOPRAWNEJ POZYCJI SENATU RP WOBEC SEJMU

72. POJĘCIE KANDENCJI PARLAMENTU

W Polsce kadencja obu izb trwa 4 lata i ich skład odnawiany jest w jednym wyborach. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji, również w wypadku skrócenia kadencji Sejmu. Istnieje możliwość współistnienia dwóch parlamentów przez okres 30 dni. Skrócenie kadencji Sejmu i Senatu zarządza Prezydent w przypadku gdy: faktycznie - parlament nie przedstawi przez 4 miesiące budżetu Prezydentowi do podpisu; obligatoryjnie - Sejm nie udzieli w ciągu 14 dni wotum zaufania dla Rady Ministrów powołanej wg art. 155. Rozwiązać może się także sam Sejm uchwałą podjętą większością 2/3 ustawowej liczby posłów. Prezydent jednocześnie zarządza wtedy wybory do obu izb i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od zarządzenia skrócenia kadencji.

Przedłużenie kadencji parlamentu jest niemożliwe, z wyjątkiem przedłużenia kadencji nie tylko obu izb, ale też Prezydenta i samorządu terytorialnego. Jest to możliwe w przypadku stanu nadzwyczajnego do 90 dni po jego zakończeniu. Obowiązuje zasada dyskontacji - parlament nowej kadencji nie może podjąć przerwanych prac parlamentu poprzedniej kadencji.

73. POJĘCIE SESJI PARLAMENTU

74. ZAKRES IMMUNITETU POSELSKIEGO

75. NIEPOŁĄCZALNOŚĆ MANDATU PRZEDSTAWICIELSKIEGO

Incompatibilitas oznacza zasadę niepołączalności. Konstytucja zakazuje łączenia wykonywania mandatu przedstawicielskiego ze sprawowaniem pewnych funkcji publicznych oraz upoważnia ustawę do wprowadzenia dodatkowych ograniczeń. Prezydent nie może łączyć swej funkcji z żadną inną (z wyjątkiem tych, które są związane bezpośrednio ze sprawowaniem Urzędu Prezydenta RP)

Zarówno poseł jak i senator nie może łączyć swej funkcji ze sprawowaniem mandatu w drugiej izbie, ponadto:

- z funkcją: Prezesa NBP, NIK, RPO (oraz jego zastępców), RP Dziecka (oraz jego zastępców), członka RPP, KRRiT, ambasadora, sędziego prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza służby czynnej, funkcjonariusza policji i służb ochrony państwa oraz z zatrudnieniem w kancelarii Sejmu lub Senatu, Kancelarii Prezydenta RP oraz administracji rządowej (nie dotyczy członków RM i sekretarzy stanu)

- z wykonywaniem działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego (ani też nabywać takiego majątku).

76. ORGANY KIEROWNICZE SEJMU

77. KONWENT SENIORÓW SEJMU

78. RODZAJE KOMISJI PARLAMENTARNYCH

ORGANIZACJA I ZAKRES DZIAŁANIA KOMISJI SEJMOWYCH

Komisje sejmowe mają charakter wewnętrznych organów pomocniczych i opiniodawczych Sejmu i są mu podporządkowane. Powoływane są wyłącznie w ramach kompetencji Sejmu i nie mogą mieć uprawnień przekraczających kompetencje Sejmu.

Konstytucja RP wyróżnia następujące rodzaje komisji: stałe, nadzwyczajne i śledcze.

Komisje stałe - ich istnienie jest przewidziane w regulaminie Sejmu, a ich przedmiotowy zakres działania określa załącznik do tego regulaminu. Istnieją one przez całą kadencję danego Sejmu. Komisje stałe dzieli się na:

resortowe - zajmują się sprawami powierzonymi jednemu lub kilku resortom administracji państwowej i kontrolujące ich działalność

nieresortowe - zajmujące się sprawami o charakterze międzyresortowym lub nie związane z działalnością administracji

Komisje nadzwyczajne - ich cel, zasady i tryb działania określa Sejm podczas ich powoływania i odwoływania. Mogą istnieć przez cały czas kadencji Sejmu lub tylko przez czas konieczny dla wypełnienia przez nie powierzonego im zadania.

Komisje śledcze - powoływane są tylko przez Sejm dla zbadania określonej sprawy. Ich tryb działania określa ustawa. Po zakończeniu swojej misji powinny zostać przez Sejm odwołane.

Komisje mogą powoływać podkomisje, w przypadku powołania podkomisji stałych wymagana jest zgoda Prezydium Sejmu.

Skład osobowy komisji - wybierany przez Sejm w drodze uchwały na wniosek swojego Prezydium i po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów. Członkami komisji mogą być tylko posłowie. Każdy poseł może być członkiem nie więcej niż dwóch komisji stałych. Nie może być członkiem żadnej komisji poseł pełniący funkcję ministra lub sekretarza stanu.

Prezydium komisji (przewodniczący i jego zastępcy) wybierani są w sposób jawny spośród swojego grona na pierwszym posiedzeniu komisji, które zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu.

Komisje sejmowe obradują na posiedzeniach, które nie mogą się odbywać w czasie trwania posiedzeń Sejmu, chyba że Marszałek Sejmu wyrazi na to zgodę. Posiedzenia są jawne, chyba że komisja postanowi inaczej. Zasada jawności nie obowiązuje w przypadku Komisji ds. Służ Specjalnych. W posiedzeniach Komisji ds. SS, komisji śledczych oraz Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej uczestniczą tylko ich członkowie oraz osoby zaproszone. W pozostałych mogą uczestniczyć posłowie nie będący ich członkami. Uchwały zapadają większością głosów w obecności min. 1/3 liczby członków komisji.

Komisje sejmowe mogą odbywać posiedzenia wspólne. Przewodniczy im jeden z ich przewodniczących. Uchwały zapadają większością głosów przy quorum min. 1/3 liczby członków z każdej komisji.

Przedmiot posiedzeń komisji stanowi m. in. (zakres działania):

- rozpatrywanie i opiniowanie założeń projektów ustaw i uchwał

- rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał

- rozpatrywanie przekazanych im uchwał zawierających stanowisko Senatu wobec ustawy uchwalonej przez Sejm

- rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej i innych urzędów i instytucji

- analizowanie działalności poszczególnych działów administracji i gospodarki państwowej

- rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu

- realizacja uchwalonych przez komisje dezyderatów

- opiniowanie skierowanych do Marszałka Sejmu wniosków w sprawie wyboru, powołania lub odwołania przez Sejm poszczególnych osób na stanowiska państwowe

- na żądanie prezydium komisji ministrowie oraz kierownicy naczelnych organów administracji państwowej i innych urzędów i instytucji mają obowiązek przedstawiać sprawozdania i udzielać informacji, obowiązani są uczestniczyć w posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące ich zakresu działania

ORGANIZACJA I ZAKRES DZIAŁANIA KOMISJI SENACKICH

Istnienie komisji senackich przewidziane jest w Konstytucji RP. Senat powołuje komisje stałe (do określonego rodzaju spraw) oraz komisje nadzwyczajne (do realizacji określonych zadań. Przedmiotowy zakres działania stałych komisji senackich określa załącznik do regulaminu Senatu.

Na czele komisji stoi jej przewodniczący (kieruje jej pracą, jest odpowiedzialny za jej działalność). Przewodniczący oraz członkowie komisji są powoływani i odwoływani przez Senat.

Projekty uchwał w sprawie powołania i rozwiązania komisji oraz ustalania ich składów, a także powoływania i odwoływania jej przewodniczących przygotowuje i przedstawia Senatowi Komisja Regulaminowa i Spraw Senatorskich. Z wnioskiem o odwołanie przewodniczącego komisji może również wystąpić Marszałek Senatu.

Komisje obradują na posiedzeniach. Termin posiedzeń ustala sama komisja lub jej przewodniczący. Przewodniczący zwołuje posiedzenie komisji na wniosek Marszałka Senatu, prezydium Senatu lub ¼ ogólnej liczby członków komisji. W posiedzeniach mogą uczestniczyć inni przedstawiciele nie będący członkami komisji (np. posłowie). Mają oni prawo głosu, ale nie mają prawa do głosowania.

Komisje senackie podejmują uchwały zwykłą większością głosów, przy quorum min. 1/3 członków. W przypadku równowagi głosów decyduje głos przewodniczącego.

Komisje Senatu mogą odbywać posiedzenia wspólne, którym przewodniczy jeden z przewodniczących tych komisji. Przy podjęciu uchwały wymagana jest obecność min. 1/3 liczby członków z każdej komisji.

Komisje mogą wyłonić spośród swoich członków podkomisje stałe lub nadzwyczajne. Powołanie podkomisji stałej wymaga zgody prezydium Senatu.

Zakres działania komisji senackich:

- są one organami powoływanymi do rozważania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz spraw przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub prezydium - po rozpatrzeniu tych spraw przedstawiają sprawozdania

- rozpatrują i przedstawiają Senatowi sprawozdania dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm

- zajmują stanowisko w przedmiocie prawidłowości wprowadzania w życie i sposobu wykonywania ustaw

- w sprawach będących przedmiotem ich zakresu działania mogą żądać informacji i wyjaśnień od członków RM oraz przedstawicieli właściwych organów i instytucji państwowych i samorządowych, organizacji społecznych itd.

79. POJĘCIE PRAWA INICJATYWY USTAWODAWCZEJ

80. PODMIOTY PRAWA INICJATYWY USTAWODAWCZEJ

81. STADIA POSTĘPOWANIA USTAWODAWCZEGO W SEJMIE

Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:

- grupie 15 posłów

- komisjom sejmowym

- Senatowi

- Prezydentowi RP

- Radzie Ministrów

- grupie 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

W/w podmioty składają projekt ustawy na piśmie Marszałkowi Sejmu.

Projekt ustawy rozpatrywany jest w trzech czytaniach.

I czytanie - odbywa się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom druku projektu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu ustawy przez wnioskodawcę, pytania posłów oraz dyskusje nad ogólnymi zasadami projektu. Kończy je głosowanie:

- projekt może zostać odrzucony w całości (zakończenie postępowania),

- nadanie mu dalszego biegu i skierowanie go do odpowiednich komisji sejmowych.

II czytanie - może odbyć się nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji. Obejmuje ono przedstawienie sprawozdania komisji, przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Prawo zgłaszania poprawek mają: wnioskodawca, posłowie i rząd. Do czasu zakończenia tego czytania wnioskodawca może wycofać projekt ustawy i zakończyć postępowanie nad nim. Jeżeli są nowe poprawki i wnioski, projekt trafia ponownie odpowiedniej komisji - a jeżeli nie ma i nie został skierowany do komisji, można bezpośrednio przejść do III czytania projektu ustawy.

III czytanie - obejmuje: 1) przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji, lub - jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas drugiego głosowania oraz 2) głosowanie.

Porządek głosowania jest następujący:

- głosowanie nad wnioskiem o odrzucenie projektu ustawy w całości

- głosowanie nad wnioskiem o przyjęciu ustawy bez poprawek

- głosowanie nad poprawkami do poszczególnych artykułów lub ustępów według kolejności przepisów ustawy

Jeżeli projekt ustawy przejdzie w głosowaniu (zwykłą większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów) to następnie Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi senatu oraz Prezydentowi RP potwierdzony swoim podpisem tekst przyjętej przez Sejm ustawy, chyba, że projekt został odrzucony w głosowaniu.

Kolejnym etapem jest postępowanie w Senacie nad uchwaloną przez Sejm ustawą.

Senat ma 30 dni na podjęcie uchwały, która może obejmować:

- odrzucenie ustawy w całości

- wprowadzenie poprawek do tekstu ustawy

- przyjęcie ustawy bez poprawek

82. PILNE PROJEKTY USTAW

Prawo opatrzenia ustawy klauzulą pilności ma tylko Rada Ministrów. Nie mogą zostać zgłoszone jako pilne projekty:

- ustaw podatkowych

- ustaw dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego

- ustaw regulujących ustrój i właściwości władz publicznych kodeksów

Następnie projekt trafia do rąk Marszałka Sejmu, który nadaje bieg wniesionemu projektowi pilnemu i jednocześnie:

1) określa orientacyjny kalendarz prac w Sejmie,

2) zarządza drukowanie projektu.

Po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu (PS), Marszałek Sejmu (MS) może zwrócić projekt rządowi w celu uzupełnienia, jeżeli uzasadnienie projektu jest niekompletne.

I czytanie - MS może je zarządzić bez zachowania 7-dniowego terminu od doręczenia posłom projektu. Pilny projekt może zostać od razu odrzucony albo skierowany przez MS do komisji, ustalając jednocześnie termin przedstawienia przez nie sprawozdania na max 30 dni. MS wprowadza projekt pilny do porządku dziennego najbliższego posiedzenia Sejmu, po zakończeniu prac komisji.

II czytanie - przed rozpoczęciem II czytania RM może wycofać klauzulę pilności. II czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania o projekcie ustawy sporządzonego przez komisje, do których skierowano projekt po I czytaniu, a także przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek. W razie zgłoszenia poprawek i wniosków, projekt kieruje się ponownie do komisji, która go rozpatrywał, chyba że Sejm postanowi inaczej.

III czytanie - odbywa się na zasadach ogólnych. 1) może odbyć się niezwłocznie, jeżeli w II czytaniu projekt nie został skierowany ponownie do komisji, 2) jeżeli po II czytaniu projekt nie został skierowany do komisji to III czytanie odbywa się po doręczeniu posłom druku sprawozdania. Sejm może odrzucić projekt albo uchwalić ustawę MS musi uwierzytelnić podpisem i niezwłocznie (max 3 dni od jej uchwalenia) przesyła ją Prezydentowi i Marszałkowi Senatu.

Postępowanie w Senacie - termin rozpatrzenia ustawy wynosi 14 dni. Senat w uchwale może wnosić o:

- przyjęcie ustawy bez poprawek

- wniesienie poprawek do ustawy

- odrzucenie ustawy

- może nie podjąć uchwały w terminie

Jeżeli Senat przyjmie ustawę bez poprawek lub nie podejmie stanowiska w terminie to ustawa trafia do Prezydenta.

W przypadku wniesienia poprawek lub odrzucenia ustawy przez Senat ustawa trafia ponownie do Sejmu. Sejm głosuje w sprawie odrzucenia uchwały Senatu (konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów). Jeśli Senat wnosił o odrzucenie ustawy w całości, a w Sejmie nie uzyskano większości niezbędnej do jego przełamania następuje koniec postępowania. Jeżeli Sejm przełamał stanowisko Senatu, ustawa trafia do Prezydenta.

Prezydent - przysługują mu uprawnienia takie jak w zwykłym postępowaniu legislacyjnym, lecz termin na podpisanie ustawy wynosi 7 dni.

83. UPRAWNIENIA SENATU W PROCESIE USTAWODAWCZYM

Po uchwaleniu ustawy przez Sejm trafia ona do Senatu. Marszałek Senatu przekazuje ją do rozpatrzenia odpowiedniej komisji senackiej, która w terminie nie dłuższym niż 2 tygodnie przygotowuje projekt uchwały Senatu w sprawie ustawy. Komisja może zaproponować:

- przyjęcie ustawy bez poprawek

- odrzucenie ustawy

- przyjęcie ustawy z poprawkami zaproponowanymi przez komisję senacką

Uchwałę w tej sprawie Senat podejmuje zwykłą większością głosów w obecności min. połowy ogólnej liczby senatorów. Senat na podjęcie stosownej uchwały ma 30 dni - jeśli jej nie podejmie w tym terminie ustawę uznaje się uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm.

Senat prowadzi również postępowanie nad pilnymi projektami ustaw - wynosi ono 14 dni. W przypadku ustawy budżetowej na jej rozpatrzenie Senat ma 20 dni i nie może jej odrzucić ponieważ oznaczałoby to pośrednio wotum nieufności dla rządu, a takiego uprawnienia Senat nie posiada.

84. BUDŻET PAŃSTWA

85. POSTĘPOWANIE W SEJMIE Z PROJEKTEM USTAWY BUDŻETOWEJ

POSTĘPOWANIE Z USTAWĄ BUDŻETOWĄ

Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie przedłożenia ustawy budżetowej posiada jedynie Rada Ministrów. Przedkłada ona projekt najpóźniej na 3 m-ce przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Postępowanie w Sejmie odbywa się na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych; części projektu rozpatrują także właściwe komisje sejmowe, które przekazują Komisji Finansów Publicznych swoje stanowiska.

Postępowanie w Senacie dotyczące projektu ustawy budżetowej różni się od postępowania ze zwykłymi projektami ustaw. Uchwałę w sprawie ustawy budżetowej Senat podejmuje w ciągu 20 dni od jej przekazania. Ustawę budżetową po jej otrzymaniu Marszałek Senatu kieruje do komisji senackich. Komisje senackie, po rozpatrzeniu właściwych części budżetowych, przekazują swoje opinie Komisji Gospodarki Narodowej, która na ich podstawie przygotowuje projekt uchwały Senatu. Uchwała Senatu może dotyczyć albo przyjęcia ustawy bez poprawek albo wprowadzenia poprawek. Senat zatem nie może odrzucić ustawy budżetowej. Brak stanowiska w terminie traktowany jest jako brak sprzeciwu.

Prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, jeżeli w terminie 4 m-cy od skierowania do Sejmu projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedłożona mu do podpisu.

Po przedstawieniu uchwalonej ustawy budżetowej przez Marszałka Sejmu Prezydentowi winien on w ciągu 7 dni: podpisać ustawę budżetową lub zwrócić się do TK w celu zbadania zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją.

Prezydent nie może zwrócić ustawy budżetowej do Sejmu w celu ponownego rozpoznania (brak możliwości założenia weta).

86. ABSOLUTORIUM RZĄDU

Absolutorium - z łac. zwolnienie, uniewinnienie - akt Sejmu uznający prawidłowość działalności finansowej Rady Ministrów w okresie roku budżetowego.

Rada Ministrów musi przedłożyć Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej. Sejm in pleno po wysłuchaniu opinii Najwyższej Izby Kontroli dokonuje oceny wykonania ustawy budżetowej. Kryterium stanowi zachowanie dyscypliny budżetowej. Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu absolutorium bądź też o odmowie jego udzielenia w ciągu 90 dni od przedłożenia mu sprawozdania Rady Ministrów zwykłą większością głosów w obecności połowy ustawowej liczby posłów.

87. INTERPELACJA POSŁA

Interpelacja - z łac. przerwanie, przeszkadzanie - zajęcie przez posła stanowiska w sprawie o zasadniczym charakterze, zawierające krótkie przedstawienie stanu faktycznego oraz sformułowanie związanego z tym pytania. Interpelacje składa Marszałkowi Sejmu, do jej wniesienia wystarczy 1 podpis posła, może być skierowany do członka Rady Ministrów. Interpelowany ma obowiązek odpowiedzieć w ciągu 21 dni pisemnie. W przypadku niedotrzymania terminu bądź odpowiedzi niezadowalającej posła, może zwrócić się on do Marszałka Sejmu o żądanie dotychczasowych wyjaśnień oraz umieszczenie ich na porządku dziennym obrad Sejmu. Rozpatrzenie interpelacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje informacje o treści interpelacji oraz udzielenie odpowiedzi - max 10 min. Interpelant może żądać dodatkowych wyjaśnień na odpowiedź - max 5 minut. Na temat interpelacji i odpowiedzi przeprowadza się dyskusję.

88. ZAPYTANIA POSELSKIE

Zapytanie - forma zwracania się posła o udzielenie informacji w sprawach aktualnych problemów politycznych państwa. Zasady identyczne jak przy interpelacji z wyjątkiem - na posiedzeniu Sejmu postawienie zapytania (max 1 minuta, odp. max 5 minut), brak dyskusji, dodatkowe pytanie 30 sek., odp. 5 minut. Zapytania w sprawach bieżących są formułowane ustnie, wymagają bezpośredniej odpowiedzi. Poseł informuje Prezydium 12 godzin wcześniej o tematyce zapytania i jego adresacie.

89. ZGROMADZENIE NARODOWE

Zgromadzenie Narodowe to - w myśl art. 114 Konstytucji RP - Sejm i Senat obradujący wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu. ZN jest organem przedstawicielskim, gdyż w jego skład wchodzą członkowie pochodzących z wyboru izb parlamentu. Członkowie ZN posiadają identyczne uprawnienia, głosują łącznie i jednakowo i ich głosów nie oblicza się oddzielnie. ZN należy zaliczyć do organów władzy ustawodawczej pomimo tego, że nie mają żadnej kompetencji związanej z tworzeniem prawa (poza swoim regulaminem).

Nie każde wspólne posiedzenie obu izb tworzy ZN (np. wysłuchanie przez Sejm i Senat przemowy głowy obcego państwa składającego wizytę w Polsce). Musi być ono zwołane przedtem właśnie jako posiedzenie ZN i musi mieć jasno sprecyzowany cel, jakim jest realizacja kompetencji wskazanych w Konstytucji.

ZN nie jest organem sesyjnym. Obraduje ono wtedy, gdy zajdzie potrzeba.

KOMPETENCJE ZN:

- przyjmuje przysięgę od nowo wybranego prezydenta - akt ten jest niezbędny do objęcia przez niego urzędu (art. 130 Konstytucji RP), posiedzenie ZN w tym celu jest jawne. Słowa roty przysięgi odczytuje Marszałek Senatu, a prezydent ją powtarza

- uznaje trwałą niezdolność prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia - uchwałę taką ZN podejmuje większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby swoich członków. W razie uznania prezydenta za niezdolnego do sprawowania swoich funkcji, jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu do czasu wyboru nowego prezydenta

- decyduje o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed TS - ZN uchwałę w tej sprawie podejmuje większością 2/3 głosów ustawowej liczby swoich członków, na wniosek co najmniej 140 swoich członków

- wysłuchiwanie orędzi Prezydenta RP - zachowanie ZN w tym przypadku jest bierne

- uchwala własny regulamin - ZN nie uchwala jednego regulaminu, ale dla każdej ze swoich kompetencji uchwala odrębny regulamin. Regulamin uchwalony zostaje dopiero tuż przed posiedzeniem, na którym ma być zrealizowana dana kompetencja.

90. FORMY ORGANIZACJI PRZEDSTAWICIELI W IZBACH

W Polsce posłowie w oparciu o „zasadę polityczną” (pojęcie to może obejmować posłów, niekoniecznie należących do jednej partii, czy koalicji, ale będących członkami różnych organizacji reprezentujących jednak zbliżoną linię polityczną) mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie (min. 15 posłów) lub koła poselskie (min. 3 posłów).

Poseł może należeć tylko do jednego klubu lub koła poselskiego. Kluby lub koła poselskie na zasadzie wzajemnych porozumień mogą ustanawiać wspólną reprezentacje w Konwencie Seniorów. Posłowie mogą również tworzyć w Sejmie zespoły (np. forum ...., grupa parlamentarna ....).

Senatorowie również na zasadzie politycznej mogą w Senacie tworzyć kluby senackie (min. 7 senatorów) lub koła senackie (min. 3 senatorów).

Senator może należeć tylko do jednego koła lub kluby senackiego. Kluby i koła senackie mogą na zasadach wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Również Senatorowie mogą tworzyć zespoły.

Przynależność posła, senatora do klubu, koła, czy zespołu nie jest przymusowa i mogą być parlamentarzyści niezrzeszeni.

Zgoda marszałka odpowiedniej izby na utworzenie danego zrzeszenia nie jest konieczna.

Posłowie wraz z senatorami mogą tworzyć wspólne kluby, koła lub zespoły parlamentarne.

91. ZAKRES PRZEDMIOTOWY USTAWY

92. AUTONOMIA PARLAMENTU

93. REGULAMIN PARLAMENTARNY

Konstytucja RP z 1997 r. art. 112.

Organizację wewnętrzną i porządek prac Sejmu oraz tryb powoływania i działalności jego organów, jak też sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec Sejmu określa regulamin Sejmu uchwalony przez Sejm.

Powyższy artykuł stosuje się odpowiednio do Senatu (art. 124).

Na podstawie art. 112. Konstytucji RP regulaminem parlamentarnym będziemy nazywać zbiór przepisów określających organizację wewnętrzną i porządek prac parlamentu, tryb powoływania i działalności jego organów oraz sposób wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków przez te organy wobec Sejmu i Senatu.

Każda z izb ma swój regulamin.

Regulaminy wydawane są na podstawie normy konstytucyjnej i pełnią wykonawcze funkcje w stosunku do postanowień Konstytucji. są aktami niższej rangi od Konstytucji i muszą być z nią zgodne.

Służą one również uściślaniu norm konstytucyjnych, określaniu sposobu ich realizacji, ewentualnie wypełniają istniejące w Konstytucji luki.

Regulaminy Sejmu i Senatu należą do aktów prawnych wewnętrznie obowiązujących.

94. RODZAJE GŁOSOWANIA

95. POJĘCIE I RODZAJE QUORUM

Quorum - to absolutna, matematycznie określona liczba członków podmiotu zbiorowego, których obecność podczas głosowania jest konieczna, aby decyzje w nim podjęte były ważne i wywierały skutki prawne. Pojęcie to łączy się z funkcjonowaniem organów kolegialnych (np. parlament).

96. RODZAJE KOMISJI PARLAMENTARNYCH

BŁĄD SPISU TEMATÓW - TEN TEMAT JEST JUŻ W PYTANIU 78.

97. STRUKTURA WŁADZY WYKONAWCZEJ W RÓŻNYCH SYSTEMACH RZĄDÓW

1) System prezydencki - dąży on do maksymalnej separacji wszystkich władz (zwłaszcza legislatywy i egzekutywy). Nie jest to jednak separacja zupełna i poszczególne władze i tak oddziałują na siebie.

- prezydent nie może rozwiązać parlamentu, nie odpowiada politycznie przed parlamentem i nie może być przez niego odwołany. Ministrowie odpowiadają przed prezydentem, który sprawuje władzę wykonawczą. Prezydent w swym postępowaniu ograniczany jest ustawami uchwalanymi przez parlament. Może wystosowywać do parlamentu orędzia w celu wszczęcia postępowania ustawodawczego w jakiejś sprawie. Prezydent i ministrowie odpowiadają jedynie karnie za naruszenie konstytucji, zdradę stanu, itp.

2) System parlamentarny - władza wykonawcza należy tu do rządu i głowy państwa. Rząd wymaga zatwierdzenia przez parlament i może być przez niego odwołany określonych przypadkach parlament może być odwołany przez egzekutywę. Członkowie rządu ponoszą przed parlamentem odpowiedzialność polityczną jak również konstytucyjną. Kompetencje głowy państwa mają głównie charakter formalny.

3) System prezydencko parlamentarny - egzekutywa składa się tu z dwóch członów. Prezydent kontroluje działalność zarówno parlamentu, jak i rządu. Rozstrzyga konflikty między parlamentem, a rządem. Prezydent nie odpowiada politycznie, ale konstytucyjnie za zdradę stanu. Stoi on na straży konstytucji Rząd odpowiada przed prezydentem i parlamentem. Parlament jest osłabiony poprzez wprowadzanie ustaw drogami nie normalnej procedury, a możliwości zakresu regulacji ustaw są konstytucyjnie ustanowione.

4) System komitetowy - (z Konstytucji Jakobińskiej) - parlament łączy kompetencje ustawodawcze i wykonawcze .Rząd jest organem wykonawczym wyłanianym z parlamentu. , którzy potem pełnią funkcję szefów resortów .Parlament , rząd i ministrowie nie mogą być odwołani. Występuje on bardzo rzadko (np. w Szwajcarii).

5) System rządów Polsce - System w Polsce nie stanowi wzoru (czystego dla powyższych) modeli.

J. Trzciński uważa że jest to system parlamentarny. Mimo podobieństwa do prezydencko - parlamentarnego bardziej przypomina parlamentarny w którym sejm ma nad Prezydentem wyraźną przewagę.

98. POZYCJA I FUNKCJE GŁOWY PAŃSTWA W SYSTEMIE
PARLAMENTARNO - GABINETOWYM

- reprezentowanie RP w stosunkach zewnętrznych

- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli w innych państwach (ambasadorów RP) i przy organizacjach międzynarodowych

- przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

- ratyfikowanie umów międzynarodowych i wypowiadanie umów międzynarodowych (musi o tym powiadomić Sejm i Senat; na umowy określone w art. 89 Konstytucji wymagana jest zgoda parlamentu, a w przypadku umów określonych w art. 90 - zgoda wyrażona w referendum ogólnokrajowym)

- nadawanie orderów i odznaczeń - czyni to z własnej inicjatywy

- nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się tego obywatelstwa (np. Emanuel Olisadebe, Joe McNaull)

- stosowanie prawa łaski

Ułaskawienie jest aktem indywidualnym i może dotyczyć wszystkich kar prawomocnie orzeczonych. Wyjątkiem są osoby skazane przez TS - w tym przypadku prezydent nie może zastosować prawa łaski.

- wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego

Akty te podejmowane są na wniosek RM w formie rozporządzenia. Następnie rozporządzenie prezydenta przedstawiane jest Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. Sejm rozpatruje je niezwłocznie i może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów

- zwierzchnictwo na siłami zbrojnymi RP:

- w czasie pokoju: za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej

- w czasie wojny: prezydent na wniosek premiera mianuje i odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

- na wniosek MON nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe (pierwszy stopień oficerski, stopnie generałów i admirałów oraz stopień Marszałka Polski)

99. PREROGATYWY PREZYDENTA

100. POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA RP

ANALOGICZNIE DO 98

101. ZASADY I TRYB WYBORU PREZYDENTA RP

102. UDZIAŁ PREZYDENTA RP W PROCEDURZE USTAWODAWCZEJ

Prezydent ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Podpisuje ustawy w terminie do 21 dni. Posiada wobec nich weto zawieszające (musi ją podpisać, jeśli Sejm weto odrzucił - ma na to 7 dni) oraz sprawuje materialną i formalną kontrolę konstytucyjności ustaw. Może złożyć wniosek w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego. W przypadku gdy TK uzna zgodność nie może odmówić jej podpisania. Zarządza ogłaszanie ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw. Gdy

103. AKTY PRAWNE PREZYDENTA RP

104. UPRAWNIENIA PREZYDENTA RP WOBEC SEJMU I SENATU

zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu

zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranych izb

- Prezydent czyni to w ciągu 30 dni od dnia wyborów

- w ciągu 15 dni - jeśli poprzednia kadencja Sejmu i Senatu uległa skróceniu

zarządza skrócenie kadencji Sejmu (a tym samym Senatu)

fakultatywnie - gdy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu; na podjęcie decyzji ma on wówczas 14 dni, po upływie tego czasu nie może już skrócić kadencji Sejmu

obligatoryjnie - w razie nie udzielenia przez Sejm w ciągu 14 dni wotum zaufania Radzie Ministrów powołanej przez Prezydenta RP

Przed skróceniem kadencji parlamentu prezydent ma obowiązek zwrócić się do marszałków obu izb o wyrażenie opinii. Opinia może mieć jakiś wpływ tylko w przypadku fakultatywnego skrócenia kadencji.

Prezydent RP posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

podpisywanie ustawy

zarządzenie ogłoszenia ustaw i umów międzynarodowych w Dzienniku Ustaw

zwraca się z orędziem do Sejmu, Senatu lub ZN

zarządzanie referendum ogólnokrajowego za zgodą Senatu

występowanie do Sejmu z wnioskiem o powołanie Prezesa NBP

105. UPRAWNIENIA PREZYDENTA RP WOBEC RZĄDU

powoływanie Rady Ministrów; istnieją trzy sposoby powoływania RM:

1. w trybie art. 154 ust. 1 Konstytucji:

- procedura powołania RM rozpoczyna się w ciągu 14 dni od 1-go posiedzenia Sejmu nowej kadencji lub w ciągu 14 dni od przyjęcia dymisji poprzedniej RM

- najpierw prezydent desygnuje Prezesa RM

- następnie premier proponuje prezydentowi skład RM

- po zaakceptowaniu go prezydent powołuje premiera i pozostałych członków rządu

- powołany rząd musi w ciągu 14 dni od powołania uzyskać wotum zaufania ze strony Sejmu uchwalane bezwzględną większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów

2. w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji:

- tryb ten jest stosowany gdy prezydent nie zaakceptuje składu RM zaproponowanego przez desygnowanego przez niego premiera inicjatywę powołania rządu przejmuje Sejm

- kandydata na premiera może zgłosić co najmniej 46 posłów

- Sejm wybiera premiera w głosowaniu imiennym bezwzględną większością głosów, przy quorum wynoszącym ½ ustawowej liczby posłów

- wybrany premier przedstawia program działania rządu i proponowany przez siebie skład RM

- wniosek w sprawie wyboru RM głosowany jest łącznie, wybór RM następuje bezwzględną większością głosów, przy quorum wynoszącym ½ ustawowej liczby posłów

- Prezydent RP ma obowiązek powołać wybraną w ten sposób (bez jego udziału) RM

3. w trybie art. 155 ust. 1 Konstytucji:

- stosowany jeżeli powyższe sposoby nie przyniosą rezultatu

- jeżeli Sejm nie będzie w stanie powołać rządu to w ciągu 14 dni od zakończenia procedur sejmowych inicjatywa powołania RM wraca do rąk prezydenta

- Prezydent ponownie powołuje Prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków

- Powołany rząd musi uzyskać w Sejmie wotum zaufania uchwalone zwykłą większością głosów w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów

- jeśli i to się nie powiedzie, prezydent ma obowiązek skrócić kadencję Sejmu

- odbieranie przysięgi od prezesa, wiceprezesów i członków RM

- dokonywanie zmian w składzie RM (działanie czysto formalne np. gdy Sejm udzieli wotum nieufności ministrowi, lub na wniosek premiera - prezydent musi go odwołać)

- przyjmowanie dymisji RM

akt ten ma charakter formalny - prezydent nie może nie przyjąć dymisji RM w przypadku:

a) gdy dymisję składa rząd na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu

b) gdy Sejm nie uchwalił rządowi wotum zaufania

c) gdy wyraził mu wotum nieufności

Jedynym wyjątkiem gdzie prezydent może odmówić przyjęcia dymisji rządu jest dymisja RM złożona przez premiera w związku z rezygnacją ze stanowiska

zwoływanie Rady Gabinetowej

RG tworzy RM obradująca pod przewodnictwem prezydenta. Zwoływana jest w sprawach większej o których sam decyduje prezydent. RG nie przysługują kompetencje RM. Rada ta to organ o charakterze opiniodawczo-doradczym

występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS członka RM

106. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA PREZYDENTA RP

107. POWOŁYWANIE RADY MINISTRÓW

Prezydent desygnuje premiera, który powołuje skład Rady Ministrów, potem Prezydent powołuje premiera wraz z resztą członków Rady Ministrów w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej RM. W razie niepowołania RM w trybie powyższym lub przy nieudzieleniu jej wotum zaufania przez Sejm, Sejm w ciągu 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów, a prezydent powołuje RM i odbiera od niej przysięgę. W przypadku gdy to się niepowiedzie, prezydent w ciągu 14 dni powołuje premiera, a na jego wniosek pozostałych członków RM, a Sejm w ciągu 14 dni udziela wotum zaufania zwykłą większością głosów.

108. ZAKRES DZIAŁANIA RADY MINISTRÓW

Do kompetencji RM zalicza się:

- zapewnienie wykonywania ustaw

RM powinna wpływać wszystkimi możliwymi w danej sytuacji środkami na pozostałe organy, aby właściwie wykonywały one ustawy

- wydawanie rozporządzeń (tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie)

- koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej

- przy kontroli RM korzysta najczęściej z wyspecjalizowanych jednostek kontroli wewnętrznej, albo z NIK

- przy koordynacji w większości wypadków wystarczy uzgadnianie kierunków prac podległych jej organów, a zwłaszcza ministrów; w najważniejszych sprawach kompetencja ta jest podejmowana na posiedzeniach RM

- ochrona interesów Skarbu Państwa

- RM prowadząc politykę zarówno wewnętrzną jak i zewnętrzną RP powinna działać w ten sposób aby przysporzyć Skarbowi Państwa korzyści a nie go uszczuplać

- uchwalanie projektu budżetu państwa

- projekt ustawy budżetowej sporządza Minister Finansów a następnie uchwala go RM

- RM musi przedstawić projekt Sejmowi najpóźniej na 3 m-ce przed rozpoczęciem roku budżetowego

- jeżeli RM nie uchwali projektu budżet to jest ona zobowiązana przedłożyć Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym (dane o wydatkach i dochodach itp. na określoną część roku budżetowego) - nie zwalnia to jednak RM od uchwalenia projektu budżetu i przedłożenia go Sejmowi

- kierowanie wykonaniem budżetu państwa oraz uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu

- RM odpowiada za wykonanie budżetu przed Sejmem, który udziela jej absolutorium

- RM przedstawia Sejmowi uchwalone rachunki państwowe i sprawozdania z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego

- zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa oraz porządku publicznego

- RM musi zapewnić właściwe funkcjonowanie państwa i gwarancje pewności bytu jego mieszkańcom

- zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego państwa

- RM powinna prowadzić politykę zagraniczną nakierowaną na eliminowanie groźby obcej agresji

- RM sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej

- RM wraz z prezydentem stanowi ważny element cywilnej kontroli nad armią

- sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi

- zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów

- wydawanie uchwał

- uchwały RM mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe RM

- uchylanie rozporządzeń lub zarządzeń ministra na wniosek Prezesa RM

- rozporządzenia ministra posiadają niższą moc prawną od aktów RM i premiera o tej samej nazwie; zarządzenia ministra znajdują się jeszcze niżej w hierarchii aktów prawnych

- jeżeli rozporządzenie lub zarządzenie ministra jest niezgodne z prawem premier ma obowiązek złożyć wniosek o uchylenie tego aktu, a RM zobowiązana jest go uchylić

- w pozostałych przypadkach RM ma swobodę decyzji co do tego, czy zechce uchylić wadliwy, jej zdaniem, akt ministerialny

109. AKTY PRAWNE RADY MINISTRÓW

110. ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE

111. PREZES RADY MINISTRÓW - POZYCJA USTROJOWA I KOMPETENCJE

Obecna Konstytucja RP wyraźnie wzmocniła pozycję Prezesa RM. Pozycję ustrojową Prezesa RM określa art. 148 Konstytucji, który stanowi, że premier:

reprezentuje RM

- podpisuje oświadczenia, dokumenty, akty prawne

- występuje wobec innych organów państwowych, osób fizycznych i prawnych, a także wobec rządów innych państw

- przyjmuje pisma adresowane do RM i nadaje im bieg

kieruje pracami RM

- zwołuje, otwiera, ustala porządek obrad RM i prowadzi jej posiedzenia

- może przewodniczyć w każdym z komitetów RM

- może wyznaczyć ministrowi zakres spraw, w których działa on z jego upoważnienia

- może żądać informacji, dokumentów i sprawozdań od ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody

- może zarządzać przeprowadzenie korespondencyjnego uzgadniania stanowisk członków RM

- nadaje statut ministerstwu i ustala w nim szczegółową strukturę organizacyjną

- i inne (Banaszak, PK str. 527)

wydaje rozporządzenia

- tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i wyraźnie wskazującego, że to on ma je wydać

zapewnia wykonanie polityki RM i określa sposoby jej wykonania

koordynuje i kontroluje pracę członków RM

sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym

jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej

Oprócz w/w kompetencji premier posiada również dość szerokie uprawnienia w zakresie kreowania organów pomocniczych swoich lub RM. Może tworzyć z inicjatywy własnej lub na wniosek RM: komitety, rady i zespoły.

Ma ponadto kompetencje do powoływania i odwoływania wyższych urzędników państwowych: pełnomocników rządu, sekretarzy i podsekretarzy stanu (na wniosek właściwego ministra).

Kompetencje premiera względem wojewody, który jest przedstawicielem RM w województwie:

- powoływanie i odwoływanie wojewody (na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej)

- uchylanie w trybie nadzoru ustanawianych przez wojewodę aktów prawa miejscowego, w tym rozporządzeń porządkowych:

obligatoryjnie - gdy są niezgodne z ustawami

fakultatywnie - z powodu niezgodności z polityką rządu lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności

- sprawowanie nadzoru nad działalnością wojewody i dokonywanie okresowej oceny jego pracy

- kierowanie działalnością wojewody poprzez wydawanie zarządzeń i poleceń

- rozstrzyganie sporów między wojewodami oraz między wojewodą a właściwym ministrem

Duży wpływ na pozycję ustrojową Prezesa RM ma rola jaką odgrywa on w tworzeniu rządu i w zmianach w jego składzie oraz składaniu dymisji RM:

- premier proponuje skład RM

- ma wyłączne prawo występowania do prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie RM

- jego rezygnacja oznacza jednocześnie dymisję rządu

- może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie RM wotum zaufania

112. KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOŚCI

Członkowie RM ponoszą za działalność RM solidarną odpowiedzialność przed Sejmem. Sejm wyraża wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów. Wniosek w tej sprawie złożyć musi w formie pisemnej min. 46 posłów (1/10 ustawowej liczby), wskazując jednocześnie imiennie kandydata na Prezesa RM konstruktywne wotum nieufności.

Po złożeniu wniosku nie można już wycofać podpisów, ani złożyć nowych. Przyczyny złożenia takiego wniosku mogą być różne:

- negatywna ocena działalności rządu

- w wyniku układów partyjno-koalicyjnych w Sejmie

Wniosek może zostać poddany głosowaniu nie wcześniej niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia i nie później niż na następnym posiedzeniu Sejmu.

Jeżeli zgłoszono więcej niż jeden wniosek o wotum nieufności, są one rozpatrywane łącznie, ale głosowanie odbywa się wg kolejności zgłoszenia. W przypadku uchwalenia jednego wniosku pozostałe nie są głosowane.

Po przyjęciu wniosku przez Sejm Prezydent RP zobowiązany do udzielenia dymisji RM wskazanej we wniosku i powołania wybranego przez Sejm nowego premiera.

Jeżeli wniosek o wotum nieufności dla RM został przez Sejm odrzucony, to powtórny wniosek w tej sprawie może być zgłoszony nie wcześniej niż po upływie 3 m-cy od zgłoszenia poprzedniego wniosku, chyba że ponowny wniosek zostanie zgłoszony przez 115 posłów.

113. ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA RADY MINISTRÓW

114. POJĘCIE KONTRASYGNATY

115. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PARLAMENTARNA, A ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA

Odpowiedzialność polityczna - ustalona prawnie lub zwyczajowo zasada, według której osoba piastująca urząd państwowy obowiązana jest ustąpić lub może zostać odwołana w przypadku utraty zaufania podmiotu mianującego ją na piastowany urząd lub sprawującego nad nim kontrolę. Nie ma ona charakteru prawnego nie musi być związana z jakimkolwiek. W krajach anglosaskich występuje pod pojęciem impeachentu. Przy pociągnięciu do takiej odpowiedzialności nie musi następować stwierdzenie winy, a jedyną sankcją jest usunięcie z zajmowanego stanowiska. Odpowiedzialność polityczna ponoszona przed parlamentem nazywana jest parlamentarną.

Odpowiedzialność konstytucyjna - przewidziane prawem konstytucyjnym konsekwencje postępowania osób zajmujące wysokie stanowiska w państwie za naruszenie konstytucji lub innych ustaw w związku z wykonywaniem ich funkcji. Wyraża się ona uprawnieniem jednej z izb parlamentu postawienia tych osób w stan oskarżenia przed drugą z izb lub specjalnym trybunałem.

Można wyróżnić następujące rozwiązania organu rozstrzygającego sprawy jej zakresu:

- sąd (sąd najwyższy) - konstytucja Belgii z 1831r

- specjalnie powołany trybunał - rozwiązanie przyjęte min. W Polsce i we Francji
(Wysoki Trybunał Sprawiedliwości)

- izba wyższa parlamentu (Senat w USA)

- trybunał konstytucyjny (Włochy, Turcja, Austria)

116. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ MINISTRÓW

117. SKŁAD I SPOSÓB POWOŁYWANIA TRYBUNAŁU STANU

Skład TS:

Przewodniczący TS, którym jest I Prezes SN

dwóch zastępców przewodniczącego TS

16 członków TS

Zastępców i członków wybiera Sejm na swoim pierwszym posiedzeniu, spoza grona posłów i senatorów, na czas swojej kadencji. Obaj zastępcy przewodniczącego TS i co najmniej połowa członków TS (min. 8) powinni mieć kwalifikacje wymagane dla stanowiska sędziego.

Sędziowie TS są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.

TS orzeka jako sąd I i jako sąd II instancji.

Skład:

I instancji: przewodniczący TS i 4 członków

II instancja - przewodniczący TS i 6 członków, z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w I instancji.

Tryb pociągania do odpowiedzialności przed TS:

Prezydent RP

Prawo postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przed TS przysługuje tylko ZN. Wniosek w tej sprawie na ręce Marszałka Sejmu składa 140 członków ZN. Następnie wniosek ten rozpatrywany jest przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej (KOK), która uchwala stosowne sprawozdanie. Postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą ZN podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby jego członków. Uchwała o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed TS stanowi akt oskarżenia. Prezydenta, do czasu wydania orzeczenia przez TS, zastępuje Marszałek Sejmu.

ministrowie

Tutaj uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS podejmuje Sejm na wniosek prezydenta lub co najmniej 115 posłów, większością 3/5 ustawowej liczby posłów.

pozostałe osoby

Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności może być złożony do Marszałka Sejmu przez: prezydenta, komisję sejmową powołaną dla zbadania określonej sprawy większością 2/3 jej członków oraz przez co najmniej 115 posłów.

Jeśli wniosek spełnia odpowiednie wymogi, przekazywany jest on KOK, która następnie uchwala sprawozdanie o wystąpienie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej lub o umorzenie postępowania w sprawie. Sprawozdania i wnioski dostarczane są posłom nie później niż 21 dnia przed rozpoczęciem posiedzenia Sejmu, na którym ma być rozpatrzona sprawa. Sejm podejmuje stosowną uchwałę bezwzględną większością głosów, w obecności min. ½ ustawowej liczby posłów.

Uchwała o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej wywołuje następujące skutki wobec osób, których dotyczy:

- w stosunku do prezydenta powoduje zawieszenie w sprawowaniu przez niego urzędu

- w stosunku do pozostałych osób powoduje zawieszenie ich w czynnościach

- jeżeli uchwała obejmuje także pociągnięcie do odpowiedzialności karnej w przypadku posłów i senatorów stanowi równocześnie wniosek o uchylenie immunitetu

Po powzięciu uchwały Sejm wybiera spośród posłów dwóch oskarżycieli (powinni oni odpowiadać warunkom wymaganym do powołania na stanowisko sędziego). W przypadku uchwały dotyczącej prezydenta wyboru oskarżycieli dokonuje ZN. Oskarżyciele są związani uchwałą Sejmu (lub ZN).

118. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

W NIK można wyróżnić dwa rodzaje organów: organy monokratyczne np. Prezes NIK oraz organy kolegialne Kolegium NIK.

ORGANY MONOKRATYCZNE

Szczególne miejsce w strukturze NIK zajmuje Prezes NIK, który:

- kieruje Izbą i odpowiada przed Sejmem za jej działalność

- bierze udział w posiedzeniach Sejmu i ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach rządu

- powoływany jest na 6-letnią kadencję (możliwość tylko jednej reelekcji) przez Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu

- nie może zajmować żadnego innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej

- nie może wykonywać innych zajęć zawodowych ani pełnić funkcji publicznych

- nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu

Kandydatury na stanowisko Prezesa NIK może przedstawić Marszałek Sejmu lub grupa min. 35 posłów. Sejm również odwołuje Prezesa NIK za zgodą Senatu.

Wiceprezesi NIK:

- powoływani i odwoływani są przez Prezydium Sejmu w liczbie od 2 do 4 na wniosek Prezesa NIK

Dyrektor Generalny NIK:

- powoływany i odwoływany przez Prezesa NIK za zgodą Marszałka Sejmu

KOLEGIUM NIK

Skład: Prezes NIK, Wiceprezesi NIK, Dyrektor Generalny NIK oraz 14 członków powołanych przez prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK:

w tym:

- 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych

- 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców Prezesa NIK

Niektóre kompetencje Kolegium NIK:

- zatwierdzanie analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz corocznych sprawozdań z działalności NIK

- uchwalanie opinii w przedmiocie absolutorium dla rządu

Uchwały Kolegium zapadają większością głosów w głosowaniu tajnym. W przypadku równowagi głosów o przyjęciu uchwały decyduje przewodniczący posiedzenia (Prezes bądź Wiceprezes NIK). Osoby wchodzące w skład Kolegium są niezawisłe, mogą zgłaszać votum separatum.

Jednostkami organizacyjnymi NIK są ponadto:

- departamenty działające na szczeblu centralnym: 13 z nich prowadzi działalność kontrolną w zakresie określonego działu administracji lub gospodarki (np. d. zdrowia i kultury fizycznej, administracji publicznej), 7 służy obsłudze organizacyjno-prawnej i administracyjno-finansowej NIK (d. organizacyjny, rachunkowości)

- delegatury (17) działające w terenie prowadzące bieżącą działalność kontrolną; ich siedziby i zakres właściwości terytorialnej określa statut NIK

119. KRYTERIA I ZAKRES KONTROLI NIK

Podmiotowy i przedmiotowy zakres kontroli NIK określa Konstytucja w art. 203, a bardziej szczegółowo ustawa o NIK z 23.12.1994 r.

ZAKRES PODMIOTOWY

Wyróżniamy dwie grupy podmiotów:

1. Podmioty, które Izba ma obowiązek kontrolować. Należą do nich jednostki państwowe.

NIK kontroluje z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności działalność:

- organów administracji rządowej

- NBP

- państwowych osób prawnych (państwowe przedsiębiorstwa, banki instytucje ubezpieczeniowe, szkoły wyższe)

- innych państwowych jednostek organizacyjnych (jednostki nie posiadające osobowości prawnej, prowadzące gospodarkę finansową na zasadach określonych w Prawie Budżetowym, jako państwowe jednostki budżetowe itp.)

NIK kontroluje również w oparciu o cztery w/w kryteria, ale w nieco węższym zakresie, tylko pod kątem wykonania budżetu oraz gospodarki finansowej i majątkowej:

- kancelarie prezydenta i obu izb parlamentu

- TK

- RPO

- KRRiT

- Krajowe Biuro Wyborcze

- SN i NSA

- Państwową Inspekcję Pracy (PIP)

2. Podmioty, które NIK może kontrolować.

Z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności NIK może kontrolować działalność:

organów samorządu terytorialnego

komunalnych osób prawnych

i innych komunalnych jednostek organizacyjnych

Z punktu widzenia legalności, gospodarności NIK może kontrolować działalność:

- innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań na rzecz państwa.

ZAKRES PRZEDMIOTOWY

NIK kontrolując poszczególne podmioty stosuje kilka kryteriów, co pozwala spojrzeć na działalność kontrolowanych jednostek pod kątek wielu aspektów a zarazem czyni to kontrolę bardziej skuteczną.

W/w kryteria kontroli NIK należy rozumieć następująco:

- legalność - sprawdzenie czy działalność jednostki kontrolowanej ma podstawę prawną i jest zgodna z obowiązującym prawem

- gospodarność - w teorii istnieją dwa warianty i oznaczają:

- sprawdzenie czy nakłady poniesione w trakcie działania jednostki kontrolowanej przyniosły maksymalne efekty maksymalizacja efektu

- z drugiej strony polegać ona może na osiągnięciu celu przy jak najmniejszych kosztach poszczególnych przedsięwzięć, przy równoczesnej dbałości także o ich jakość minimalizacja nakładu

- celowość - wyróżnić można jej dwa rodzaje:

- celowość przedmiotowa - sprawdzenie czy działania jednostki kontrolowanej prowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu

- celowość metodyczna - polega na trafności wyboru sposobu realizacji zamierzonego celu

- rzetelność - sprawdzenie czy działania jednostki kontrolowanej są zgodne z wymaganiami wiedzy i techniki oraz zasadami dobrej wiary.

120. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI

POWOŁYWANIE

Konstytucja RP określa podmioty powołujące członków KRRiT, są to: Sejm, Senat i Prezydent RP (art. 214). Członek KRRiT nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji. Na podstawie ustawy o radiofonii i telewizji w skład KRRiT wchodzi 9 członków:

z których:

4 powoływanych jest przez Sejm

2 - przez Senat

3 - przez Prezydenta RP

„spośród osób wyróżniających się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków masowego przekazu”.

Kadencja trwa 6 lat, co 2 lata następuje zmiana 1/3 liczby członków. Wygaśnięcie kadencji wszystkich członków rady może nastąpić jedynie w przypadku odrzucenia jej rocznego sprawozdania z działalności przez obie izby parlamentu oraz potwierdzenie tego faktu przez Prezydenta RP.

KOMPETENCJE KRRiT

Generalną funkcją KRRiT jest stanie na straży wolności i słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji (art. 213 Konstytucji).

Konkretyzacja tych zadań została rozmieszczona w ustawie o radiofonii i telewizji, a są to:

- projektowanie (w porozumieniu z premierem) kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji (RiT)

- określanie w granicach upoważnień ustawowych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców

- opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących RiT

- organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dziedzinie RiT

- podejmowanie, w zakresie przewidzianym ustawą, rozstrzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie programów

- określanie opłat abonamentowych, opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru

- inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie RiT

- sprawowanie w granicach określonych ustawą kontroli działalności nadawców

- organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych

- współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych

121. ZASADY USTROJU SĄDÓW

---