1. Prawo konstytucyjne w wąskim i szerokim ujęciu. W wąskim znaczeniu termin „prawo konstytucyjne” to zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych. Normy te tworzą pewną grupę przepisów i wyróżniają się szczególną, najwyższą w całym systemie mocą prawną. W tym znaczeniu prawo konstytucyjne sprowadzałoby się do swoistego prawa konstytucji. Takie nazwanie tej dyscypliny jest jednak zbyt wąskie, bo ograniczałoby ją jedynie do norm zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych. Szersze znaczenie prawa konstytucyjnego wywodzi się od rozumienia konstytucji jako synonimu ustroju politycznego. Jego wyróżnienia dokonuje się według kryterium przedmiotu, który to prawo reguluje, a nie ze względu na moc prawną norm zawartych w konstytucji i w innych ustawach konstytucyjnych. Na prawo konstytucyjne składają się bowiem nie tylko normy zawarte w ustawie zasadniczej, ale także przepisy ustaw zwykłych i innych aktów prawnych dotyczących ustroju politycznego państwa.

2. Geneza prawa konstytucyjnego pisanego. Pierwsze pisane akty prawne zawierające normy racjonalnej i planowanej organizacji państwa pojawiły się w Europie w XVI i XVII wieku. Związane to było ściśle z końcem feudalizmu i początkiem kształtowania się nowoczesnych państw narodowych. Akty te na razie nie miały charakteru norm „o najwyższej mocy prawnej”, były próbą znacjonalizowania organizacji i funkcjonowania różnych organów monarszych, państwowych i lokalnych. Pierwszymi nowoczesnymi dokumentami były dwie angielskie ustawy: z 1647 roku - Agrement of People, i późniejsza, bo z 1653 roku - Instrument of Government. Wprowadzanie nowoczesnych ustaw zasadniczych następowało na dwu odległych od siebie kontynentach niemal równocześnie, tj. w Ameryce i w Europie (Francja). Stąd niekiedy mówi się o amerykańskim i francuskim modelu konstytucjonalizmu. Pierwszym pisanym tekstem konstytucyjnym była wydana 29 czerwca 1776 roku konstytucja Wirginii. Stała się ona wzorem dla innych stanów. Zwieńczenia tego procesu dokonała konstytucja Unii z 17 września 1787 roku, która weszła w życie w 1789 roku. Na kontynencie europejskim natomiast przyjęta została Konstytucja 3 Maja 1791 r. i francuska z 3 września tegoż roku, którą poprzedzało przyjęcie 26 sierpnia 1789 r. Deklaracji Praw Człowieka. Następnymi były konstytucje Francji z 24 czerwca 1793 r. i 13 grudnia 1799 r. oraz konstytucja Republiki Helwecji z 12 kwietnia 1798 roku. z wprowadzeniem nowożytnych ustaw zasadniczych ściśle wiążą się nowatorskie w ówczesnym okresie nurty filozoficzne liberalizmu i prawa natury. Postulat konstytucji pisanej korespondował z modną wówczas teorią umowy społecznej, którą Jan Jakub Rousseau opublikował w 1762 r. to właśnie pisana ustawa zasadnicza miała być swoistą umową społeczną między rządzonymi a panującymi, miała określać warunki sprawowania władzy.

3. Konstytucja w znaczeniu faktycznym. Wskazać można na różne znaczenie terminu konstytucja; jest on używany czasem w znaczeniu socjologiczno-politycznym na określenie faktycznego układu sił politycznych istniejących w danym państwie, decydującego o treści prawa. W tym znaczeniu (tzn. KONSTYTUCJA FAKTYCZNA) konstytucję posiada każde państwo niezależnie od istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim konstytucji pisanej. Czyli konstytucje faktyczne to takie, w których postanowienia ustawy zasadniczej pozostają martwe, a praktyka ustrojowa znacznie rozmija się z rzeczywistością normatywną.

4. Rodzaje konstytucji w znaczeniu prawnym.

1. Konstytucje pisane - ujęte w formę aktu lub aktów normatywnych

2.Konstytucje niepisane - oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i procesach sądowych ( Wlk. Brytania)

W zależności od mocy prawnej konstytucji w stosunku do aktów zwykłych :

1. Konstytucja sztywna - to taka, która posiada wyższą moc prawną od ustaw zwykłych; ustawy te nie mogą zmieniać konstytucji i muszą być z nią zgodne- wokół tej zasady powstało tzw. sądownictwo konstytucyjne.

2. Konstytucja elastyczna - to taka , którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy. Samo wyodrębnienie konstytucji opiera się na kryterium materialnym - treści regulacji , a nie formalnym - mocy prawnej regulacji(Wlk. Brytania, Włochy przed I wojną światowa)

1. Jednolite -ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie .

2.Złożone -składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej (III republika Francuska [1875-1940] ) na kilku wycinkowych ustawach konstytucyjnych opierała się organizacja aparatu państwowego-(polska 1992-1997- obok Małej Konstytucji obowiązywały utrzymane w mocy dawniejsze przepisy konstytucyjne oraz ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji)

1. Konstytucje stabilne - Stany Zjednoczone , gdzie konstytucja obowiązuje już ponad 200 lat

2.Konstytucje zmienne - Francja - w tym samym czasie obowiązywało 13 kolejnych aktów konstytucyjnych .

5. Różnice między konstytucją pisaną a ustawami zwykłymi. Najbardziej istotną cechą konstytucji jako ustawy zasadniczej w odróżnieniu od ustaw zwykłych jest jej szczególna moc prawna, która przesądza o nadrzędności konstytucji nad ustawami zwykłymi. Podkreśleniem nadrzędności konstytucji jest także jej szczególny tryb uchwalenia i zmiany, zwykle bardziej skomplikowany niż podejmowanie zmiany ustaw zwykłych. Większość teoretyków prawa konstytucyjnego zwraca uwagę na szczególną nazwę, jaką nadaje ustawie zasadniczej ustrojodawca, indywidualizując ją i podkreślając jej szczególną moc prawną. Reasumując cechy szczególne konstytucji to jej treść, forma i moc prawna.

6. Szczególna treść konstytucji. Polega na zakresie(szerokości)regulowanej przez konstytucję materii i na sposobie (głębokości) regulowanej przez nią materii. Szerokość, głębokość zależy od państwa. Konstytucja to jedyna ustawa obowiązująca w państwie ,która kompleksowo reguluje całokształt zagadnień dotyczących :

1. zasad ustroju politycznego państwa

2. relacji pomiędzy państwem a obywatelem, określenie podstawowych praw , wolności i obowiązków jednostki

3.norm określających stosunek prawa wewnętrznego do międzynarodowego.

7. Szczególna forma konstytucji. Polega na szczególnej nazwie (sama nazwa konstytucja), polega na szczególnym trybie ustalania, uchwalania konstytucji oraz wszelkich zmian wprowadzanych do niej. Skomplikowanie toku uchwalenia i zmiany konstytucji polega na zaostrzeniu (zwiększeniu) następujących wymogów: 1. quorum obecnych podczas głosowania, 2. podwyższenie progu ilości głosów oddanych „za”, 3. czasu, w którym projekt zmiany może być: wniesiony, uchwalony lub wchodzi w życie.

8. Szczególna moc prawna konstytucji. Ta cecha konstytucji jako ustawy zasadniczej polega na tym, że: 1. konstytucja zajmuje najważniejsze miejsce w systemie źródeł prawa, a zatem nie ma w państwie norm prawnych, które by nie wchodziły w skład konstytucji, a które by jednocześnie pod względem mocy prawnej były czy to nadrzędne, czy choćby równorzędne z normami konstytucyjnymi. 2. normy konstytucyjne są nadrzędne w stosunku do norm ustaw zwykłych, co zarazem oznacza, że normy ustaw zwykłych nie mogą (ściślej: nie powinny) być sprzeczne z normami konstytucyjnymi, czyli oznacza to obowiązek ustawodawcy niewydawania ustaw zwykłych, które byłyby sprzeczne z konstytucją. 3. Ustawy zwykłe powinny służyć realizacji postanowień konstytucji; oznacza to obowiązek ustawodawcy wydawania ustaw wszędzie tam, gdzie to jest potrzebne, czy tym bardziej konieczne do realizacji postanowień konstytucji.

9. Charakterystyka tzw. małych konstytucji. Jeśli obowiązująca konstytucja zawiera regulacje poświęcone: określeniu suwerena, zasadom ustroju, katalogowi praw i wolności człowieka i obywatela, organizacji i wzajemnym relacjom między władzami publicznymi, trybowi uchwalania i zmiany samej ustawy zasadniczej, to wówczas mówimy o niej, że jest to konstytucja pełna. Jeżeli natomiast ustawa zasadnicza nie reguluje jednej z wymienionych kwestii, to wówczas nazywamy ją małą lub niepełną. Najczęściej taka konstytucja nie zawiera regulacji poświęconych prawom i wolnościom człowieka i obywatela, co więcej, ma ona charakter tymczasowy. Zwykle obowiązuje w okresach gruntownych zmian ustrojowych.

10. Etapy tworzenia Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się już w 1989 roku i zostały wymuszone przez głębokie zmiany ustrojowe, jakie rozpoczęły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych. Konstytucja PRL z 1952 poprzez ciągłe jej zmiany (których szczególnie wiele dokonano po zwycięstwie obozu Solidarności w 1989 roku) stała się aktem wewnętrznie niespójnym i ze względu na swój rodowód społecznie nieakceptowanym, nie odpowiadając potrzebom przeżywającego głębokie przemiany państwa.

Zdecydowane działania w kwestii zmiany konstytucji podjął dopiero Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1991-1993). 23 kwietnia 1992 roku uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływała ona do życia instytucję Komisji Konstytucyjnej, która miała zająć się przygotowaniem ostatecznej wersji nowej ustawy zasadniczej. Określiła również, iż uchwalenia konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe, a następnie zostanie ona poddana pod głosowanie w ogólnonarodowym referendum. Prawo wnoszenia projektów nowej Konstytucji RP przysługiwało grupom 56 członków Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej oraz Prezydentowi RP. Po nowelizacji ustawy dokonanej w 1994 roku takie prawo otrzymała również grupa 500 tysięcy obywateli naszego państwa.

W toku prac do Komisji Konstytucyjnej wniesiono osiem projektów nowej konstytucji (prezydenta Lecha Wałęsy, Unii Demokratycznej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Komisji Konstytucyjnej, wspólny projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy, Konfederacji Polski Niepodległej, Porozumienia Centrum oraz projekt obywatelski, prace nad którym koordynowane były przez NSZZ Solidarność). 1 sierpnia 1992 nastąpiło uchwalenie przez polski parlament "małej konstytucji", a 17 października tego roku podpisał ją Prezydent RP Lech Wałęsa. Porządkowała ona podstawowe zasady ustrojowe państwa. W pozostałych kwestiach nadal obowiązywały przepisy Konstytucji z 1952 roku, co spowodowało, iż w okresie 1992-1997 przepisy konstytucyjne zawarte były w aż trzech różnych dokumentach. Obowiązywała od 8 grudnia 1992. Prace nad tekstem nowej polskiej konstytucji zakończyły się na początku 1997 roku.

2 kwietnia 1997 roku, po długotrwałej dyskusji, została ona przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe (451 głosów za, 40 przeciw, 6 wstrzymujących się), które uwzględniło większość poprawek prezydenta.

25 maja 1997 odbyło się referendum, w którym społeczeństwo większością 52,71% głosów opowiedziało się za przyjęciem konstytucji. Frekwencja w referendum wyniosła 42,86%.

16 lipca 1997 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw.

16 lipca 1997 roku ukazał się Dziennik Ustaw Nr 78 z tekstem konstytucji.

17 października 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie po 3 miesiącach od daty jej ogłoszenia (art. 243 nowej konstytucji). Jednocześnie straciły moc obowiązujące nadal niektóre przepisy Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 roku, "mała konstytucja" (Ustawa Konstytucyjna z 17 października 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym} i Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 242 nowej konstytucji).

11. Podstawa prawna prac nad Konstytucją RP. Tryb przygotowania i uchwalenia nowej Konstytucji RP określała Ustawa Konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku. Przewidywała ona, że nowa Konstytucja zostanie uchwalona przez obie izby parlamentu działające jako Zgromadzenie Narodowe, a następnie przyjęta w referendum konstytucyjnym. Kompetencję zwołania ZN w celu przygotowania i uchwalenia Konstytucji ustawa powierzyła marszałkowi Sejmu, który wydać miał odpowiednie zarządzenie w porozumieniu z marszałkiem Senatu. Marszałek Sejmu, a w jego następstwie marszałek Senatu, miał przewodniczyć obradom ZN. Ustawa przewidywała powstanie Komisji Konstytucyjnej ZN składającej się z 46 posłów wybranych przez Sejm oraz 10 senatorów wybranych przez Senat.

12. Generalna charakterystyka Konstytucji RP. Konstytucja RP z 2 IV 1997r. jest konstytucją pełną, regulującą materie tradycyjne i powszechnie uznawane jako konstytucyjne. Jest również konstytucją sztywną, ponieważ tryb jej zmiany ( Artykuł 235) jest trudny w porównaniu ze zmianą ustaw, ponieważ:

• projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP

• zmiana Konstytucji powinna być dokonana ustawą uchwaloną w jednakowym brzmieniu przez Sejm i nie dłużej niż 60 dni przez Senat

• uchwalenie ustawy o zmianie Konstytucji wymaga w Sejmie ⅔ głosów w obecności co najmniej ½ a w Senacie bezwzględną większością głosów

• uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II, XII może się odbyć najwcześniej 60 dnia po I czytaniu

• ustawa o zmianie rozdziałów I, II, XII może być na żądanie podmiotów w punkcie 1 poddana referendum zatwierdzającemu

Ma to wszystko zapewnić stabilność ustawy zasadniczej i jej zabezpieczenie przed pochopnymi zmianami dyktowanymi doraźnymi potrzebami i celami politycznymi. Konstytucja stanowi rezultat kompromisu politycznego. W jej treści możemy odnaleźć przyjęcie różnych propozycji z różnych projektów. Konstytucja została przyjęta dzięki zawarciu w Komisji Konstytucyjnej koalicji konstytucyjnej 4 partii reprezentowanych w parlamencie wybranym w 1993r.: SLD, PSL, UW, UP. Odwołuje się różnych systemów wartości np. liberalno-demokratyczne (np. pluralizm polityczny, gospodarka rynkowa), socjaldemokratyczne (prawa socjalne, ochrona pracy itp.), chrześcijańsko-demokratyczne ( ochrona rodziny, zasada solidaryzmu, przyrodzone i niezbywalne prawa człowieka i godność) Konstytucja posiada normatywny charakter. Dzięki temu wprowadzono zasadę bezpośredniego stosowania Konstytucji.. Potwierdzeniem normatywnego charakteru jest rozdział III regulujący system źródeł prawa. Ma to znaczenie dla realizacji zasady demokratycznego państwa prawnego. Konstytucja nawiązuje do tradycji ustrojowych i doświadczeń polskiego parlamentaryzmu. Widoczne jest to w regulacjach prawnych dotyczących systemu dwuizbowości systemu parlamentarno-gabinetowego itd.

Powstała na gruncie doświadczeń okresu transformacji ustrojowej zapoczątkowanej w 1989r (nawiązuje do myśli konstytucyjnej zawartej w Małej Konstytucji). Konstytucja odpowiada nowoczesnym standardom europejskim. Świadczy o tym jej normatywny charakter i przyjęcie współczesnych tendencji w zakresie treści i sposobu regulacji konstytucyjnych ( przepisy dotyczące wolności, praw, obowiązków jednostki). Rozszerzenie o prawa człowieka. Regulacje sytuacji prawnej jednostki odpowiadające europejskim rozwiązaniom. Konstytucja RP z 1997r jest obfita.

13. Zasady podstawowe polskiej Konstytucji. Główne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

• zasada suwerenności narodu

• zasada suwerenności i niepodległości RP

• zasada legalizmu

• zasada pomocniczości

• zasada społecznej gospodarki rynkowej

• zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita)

• zasada reprezentacji politycznej

• zasada demokratycznego państwa prawa

• zasada podziału i równowagi władzy

• zasada pluralizmu społecznego

• zasada zrównoważonego rozwoju

• zasada sprawiedliwości społecznej

• zasada bezstronności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych

14. Szczególna rola zasady praw wolności i obowiązków obywatelskich. 2 rozdział konstytucji poświęcony jest określeniu katalogu wolności i praw, jakie przysługują obywatelom Polski i których ochronę ma zapewnić państwo. Konstytucja przede wszystkim wyraża zasadę równości obywateli wobec prawa oraz zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, a więc np. ze względu na pochodzenie, narodowość, religię itp. Osobny przepis został poświęcony określeniu zasady równouprawnienia kobiety i mężczyzny. Jak stanowi art. 33, kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. W szczególności mają oni takie same prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. Wśród wolności i praw osobistych konstytucja wymienia:

- prawną ochronę życia,

- zakaz poddawania eksperymentom naukowym bez dobrowolnej zgody,

- zakaz poddawania torturom oraz okrutnemu lub poniżającemu traktowaniu,

- zakaz stosowania kar cielesnych,

- nietykalność osobistą i wolność osobistą; pozbawienie lub ograniczenie wolności, np. w razie popełnienia przestępstwa określa ustawa.

- prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd,

- prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego, czci, dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim życiu osobistym,

- prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami,

- nienaruszalność mieszkania,

- wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu; prawo swobodnego opuszczenia Polski,

- wolność sumienia i religii,

- wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.,

- zakaz ekstradycji obywatela polskiego.

Do chronionych wolności i praw politycznych konstytucja zalicza:
- wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich,

- wolność zrzeszania się; zakazane jest jednak tworzenie zrzeszenia, którego cel lub działalność są sprzeczne z konstytucją lub ustawami,

- wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno - zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców,

- jednakowe prawo dostępu do służby publicznej,

- prawo do udziału w referendum, prawo wybierania Prezydenta, posłów, senatorów, przedstawicieli do samorządu terytorialnego,

- prawo składania petycji, wniosków i skarg w interesie własnym lub publicznym.

Do wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych konstytucja zalicza:
- prawo do własności i innych praw majątkowych oraz prawo do dziedziczenia,

- wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy,

- prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

- prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy,

- prawo do ochrony zdrowia,

- prawo do nauki,

- wolność twórczości artystycznej, badań naukowych, wolność nauczania, wolność korzystania z dóbr kultury.

Przedstawione prawa i wolności mają charakter pewnych podstawowych standardów prawnych, które państwo musi zapewnić swoim obywatelom. Ograniczenie wolności oraz praw konstytucyjnych może zatem nastąpić tylko na warunkach określonych w ustawie.
Do środków, które mają służyć ochronie praw i wolności obywatelskich konstytucja zalicza m.in. prawo do otrzymania wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Środkiem tym jest również prawo zaskarżania orzeczeń oraz decyzji, wydawanych przez sądy czy organy administracji. Ponadto w art.79 konstytucja przewiduje tzw. skargę konstytucyjną, czyli prawo każdego obywatela do wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego. Ze skargą taką można wystąpić, jeśli obywatel uważa, że któreś jego konstytucyjne prawo lub wolność zostało naruszone wskutek wydania orzeczenia sądu lub organu administracji. Każdy obywatel ma również prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organ władzy publicznej. Natomiast wśród obowiązków obywateli konstytucja wymienia:
- obowiązek wierności Rzeczpospolitej Polskiej oraz troskę o dobro wspólne,

- obowiązek przestrzegania prawa RP,

- obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznoprawnych, jak np. podatków,

- obowiązek obrony Ojczyzny,

- obowiązek dbałości o stan środowiska.

15. Zamknięty system źródeł prawa w Konstytucji RP. Zamknięcie katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego oznacza, że nie może być innych źródeł prawa stanowionego, jak tylko te wymienione w Konstytucji. Zamknięcie katalogu źródeł prawa ma charakter przedmiotowy i podmiotowy. Zamknięcie katalogu źródeł prawa pod względem przedmiotowym oznacza, że w konstytucji zostały wyczerpująco wymienione wszystkie rodzaje aktów stanowienia prawa, którymi są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, a także rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez Prezydenta w czasie stanu wojennego (art. 234 Konstytucji). Zamknięcie źródeł prawa pod względem podmiotowym oznacza, że Konstytucja wyczerpująco wymienia organy władzy publicznej, które są upoważnione do stanowienia prawa, a zatem do przyjmowania tych wymienionych aktów. Organami tymi są m.in. Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

16. Źródła powszechnie obowiązującego prawa. Źródła prawa konstytucyjnego dzielimy na normatywne: 1. Krajowe( ustawy zasadnicze, ustawy zwykłe, regulaminy parlamentarne, inne akty władzy, rozporządzenia, zwyczajowe prawo konstytucyjne) 2. Pozakrajowe (prawo międzynarodowe, ponadnarodowe); oraz na pozanormatywne: 1. zwyczaje konstytucyjne, 2. precedensy, 3. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (czy innych, np. Trybunału Stanu), 4. Powszechnie obowiązująca wykładnia prawa. W odniesieniu do obowiązującej Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, oraz na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

17. Akty prawne o charakterze wewnętrznym. Obowiązują one tylko w stosunku do jednostek organizacyjnych podległych organowi wydającemu taki akt prawny, mogą być wydane tylko na podstawie ustawy, podlegają kontroli co do zgodności z powszechnie obowiązującym prawem i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Np. zarządzenia poszczególnych ministrów.

18. Tryb ratyfikacji aktów prawa międzynarodowego. Wyczerpujące wyliczenie materii umów międzynarodowych, wymagających ratyfikacji w tzw. trybie kwalifikowanym, tj. za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie uchwalanej w normalnej procedurze ustawodawczej, zawiera art. 89 Konstytucji. Chodzi tu o umowy dotyczące

1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,

2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,

3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,

4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,

5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.

Wszystkie pozostałe umowy międzynarodowe nie wymagają ustawy akceptującej i są ratyfikowane przez prezydenta w trybie prostym.

19. Dwuizbowość parlamentu polskiego. Jest to forma organizacji organu przedstawicielskiego (zwł. parlamentu) polegająca na istnieniu w jego strukturze 2 części (izb), powoływanych w odrębny sposób i współdziałających w uchwalaniu aktów prawnych; dwuizbowość parlamentu ma 2 źródła hist.: reprezentację stanową (np. parlament bryt.) oraz zasadę federalizmu (np. USA); współcześnie dwuizbowość parlamentu jest typowa dla wielu państw. Izba pierwsza (zw. też niższą) jest wyłaniana w powszechnych wyborach i odgrywa najistotniejszą rolę w funkcjonowaniu parlamentu; druga izba (zw. też wyższą) bądź zachowała tradycyjny skład (lordowie, najwyżsi sędziowie), bądź pochodzi z wyborów, ale przeprowadzanych na innych zasadach niż wybory do pierwszej izby; regułą jest słabsza pozycja drugiej izby (wyjątek stanowi USA), często noszącej nazwę senat. W Polsce dwuizbowy parlament istniał w XVI-XVIII w. (izba poselska i senat), także w Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji 1921 i 1935 (sejm i senat); po II wojnie świat. dwuizbowość została zniesiona (formalnie na podstawie wyniku referendum 1946), zgodnie z sowieckim modelem ustrojowym dopuszczającym dwuizbowość parlamentu tylko w państwach federalnych (ZSRR, Jugosławia, potem Czechosłowacja); dwuizbowość polskiego parlamentu została przywrócona nowelą kwietniową 1989, stosownie do porozumienia Okrągłego Stołu. Obecnie izba niższa to Sejm, izba wyższa to Senat.

20. Wybory do parlamentu. Wybory, w trakcie których obywatele w drodze głosowania wybierają swych przedstawicieli w parlamencie. Współczesny Sejm tworzy 460 posłów, którzy są wybierani w wyborach o charakterze powszechnym, bezpośrednim, równym, proporcjonalnym i tajnym. Każdy wyborca dysponuje jednym głosem. Obywatele, którzy ukończyli 18 rok życia uzyskują czynne prawo wyborcze, natomiast bierne - w wieku 21 lat. Mandaty rozdzielane są zgodnie z zasadą proporcjonalności, przy czym obowiązuje próg 5% (8% dla koalicji wyborczych), a więc w określonych wyborach uwzględnia się tylko te listy komitetów wyborczych, które uzyskały minimum 5% ważnych głosów w skali kraju. W trakcie wyborów, Polska dzielona jest na okręgi wyborcze, w których wybiera się określoną liczbę posłów. Wybory przeprowadzają powoływane w tym celu komisje wyborcze: państwowa, okręgowe i obwodowe. Natomiast jeśli chodzi o wyższą izbę parlamentu czyli Senat to składa się ona ze 100 senatorów, wybieranych razem z posłami w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Różnicą jest to, iż działa tu system większościowy w 40 okręgach wielomandatowych. Wzrasta także wiek, w jakim uzyskuje się bierne prawo wyborcze, który w tym względzie wynosi 30 lat. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

21. Kadencyjność parlamentu. Kadencja Sejmu trwa 4 lata. Rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia i trwa do czasu zebrania się posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu następnej kadencji. Senatu także 4 lata i biegnie równolegle z kadencją izby niższej. W przypadku skrócenia kadencji Sejmu skróceniu ulega też kadencja Senatu. Kadencyjność jest koniecznym elementem ustroju każdego organu przedstawicielskiego. Trybunał Konstytucyjny wskazał na konieczne elementy składające się na treść zasady kadencyjności. Do nich należą: nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry oznaczonych ram czasowych; wymienione ramy nie mogą przekraczać pewnych rozsądnych granic; nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewniają ukonstytuowanie się nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząc wykonywanie swoich funkcji bez nadmiernej zwłoki.

22. Skrócenie i przedłużenie kadencji parlamentu. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów (samorozwiązanie). Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia skrócenia kadencji Sejmu. Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu nie później niż na 15 dzień po dniu przeprowadzenia wyborów. Podjęcie decyzji o skróceniu kadencji nie powoduje zmian w zakresie obowiązków i uprawnień parlamentu. Sejm i Senat mają prawo zbierać się na posiedzenia, uchwalać ustawy oraz wykonywać swoje funkcje kontrolne. Zakończenie dotychczasowych kadencji następuje w przeddzień pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu. Sejm, jak i Prezydent RP, mają prerogatywy jedynie do skrócenia kadencji.

23. Rodzaje mandatów poselskich. pełnomocnictwo przyznane wybranemu kandydatowi w wyborach parlamentarnych do sprawowania funkcji posła na Sejm RP. Rozpoczęciem sprawowania mandatu - jest dzień złożenia ślubowania poselskiego przed Sejmem; wygaśnięciem - dzień zrzeczenia się mandatu, pozbawienia mandatu, śmierci lub końca kadencji Sejmu. Nie można być równocześnie posłem i senatorem.

Mandatu posła nie można łączyć z funkcjami Prezesa: NBP, NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka KRRiT, ambasadora, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub w administracji rządowej z wyjątkiem Rady Ministrów i sekretarzy stanu; mandatu również nie mogą piastować sędziowie, prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusze policji i służby ochrony państwa.

Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej. Rozróżniamy 2 rodzaje immunitetu:

• immunitet materialny - wynikający z art. 105 ust. 1 Konstytucji: jest to zakaz pociągania posła do odpowiedzialności za wszelkie działania wchodzące w zakres sprawowania mandatu, choćby nawet nosiły one znamiona przestępstwa (dot. kadencji i okresu po niej)

• immunitet formalny - wynikający z art. 105 ust. 2 Konstytucji: jest to zakaz pociągania posła do odpowiedzialności karnej, chyba że sam wyrazi na to zgodę lub uczyni to Sejm (dot. okresu kadencji). Jeżeli postępowanie karne wobec posła zostało wszczęte przed dniem wyboru, wówczas nie ulega ono automatycznemu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu - taką decyzję może podjąć jedynie Sejm uchwałą popartą przez bezwzględną liczbę ustawowej liczby posłów.

24. Immunitety parlamentarne. Jest to przywilej przysługujący parlamentarzystom (posłom i senatorom), który ma na celu zapewnienie im niezależności oraz swobodnej działalności na forum parlamentarnym. Wyróżnia się 3 immunitety parlamentarne: materialny (nieodpowiedzialności, niekaralności, indemnitet), formalny (procesowy) oraz przywilej nietykalności. Immunitet parlamentarny materialny, który uniemożliwia pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub cywilnej parlamentarzysty za czyny, które pozostają w ścisłym związku z wykonywaniem mandatu, czyli za działalność parlamentarną, ale nie chroni przed wszczęciem postępowania procesowego przed sądem (dopuszczalne jest ściganie karne, cywilne lub inne deputowanego, jeżeli postępowanie nie dotyczy czynu objętego immunitetem parlamentarnym). Postępowanie wobec czynu wchodzącego w zakres immunitetu parlamentarnego materialnego musi zostać umorzone jako bezprzedmiotowe. Immunitet parlamentarny materialny nie podlega ograniczeniom czasowym - przysługuje również po zakończeniu kadencji i wygaśnięciu mandatu.  Immunitet parlamentarny formalny, który uniemożliwia pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności przed sądem bez zgody odpowiedniej izby parlamentu (lub organu zastępczego) i bez względu na to, czy popełniony czyn ma związek z wykonywaniem mandatu i gdzie został popełniony; immunitet parlamentarny formalny obejmuje wszelkie czyny popełnione przez parlamentarzystę. Immunitet parlamentarny formalny ma charakter czasowy - przestaje obowiązywać wraz z wygaśnięciem mandatu. Ponadto parlamentarzysta może być ścigany w trakcie wypełniania mandatu po uchyleniu immunitetu parlamentarnego formalnego przez odpowiednią izbę (lub organ zastępczy). Przywilej nietykalności uniemożliwia dokonania wobec parlamentarzysty wszelkich działań prowadzących do ograniczenia jego wolności bez zgody parlamentu, obowiązuje w każdej sytuacji w parlamencie i poza nim do wygaśnięcia mandatu lub jego uchylenia (zazwyczaj uchylenie jest równoznaczne z uchyleniem nietykalności osobistej). Obecnie w Polsce podjęcie uchwały w sprawie uchylenia immunitetu parlamentarnego lub wyrażenia zgody na aresztowanie lub zatrzymanie parlamentarzysty określane jest przez Regulamin Sejmu i Rady Senatu (brak regulacji konstytucyjnej i ustawowej) - zasada 2/3 głosów przy obecności co najmniej połowy posłów (senatorów).

25. Organy wewnętrzne Sejmu i Senatu. Powszechnie odróżnia się organy kierownicze tj.

- Marszałek Sejmu (Senatu) - posiada wiodącą rolę wśród organów kierowniczych Sejmu

- Prezydium Sejmu (Senatu) - nie posiada charakteru organu konstytucyjnego

- Konwent Seniorów

organy pomocnicze tj.

- komisje sejmowe (senackie)

- w ramach izby powołuje się też sekretarzy Sejmu (Senatu), choć nie mają pozycji samodzielnego organu

Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów i komisje są organami izb, tzn. mogą składać się wyłącznie z posłów (senatorów), a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośrednio przez Sejm (Senat).

Od organów Sejmu należy odróżnić aparat urzędniczy, zorganizowany w Kancelarię Sejmu (Senatu), który wypełnia zadania organizacyjno-techniczne i doradcze związane z działalnością Sejmu (Senatu) i ich organów. Organizacją i funkcjonowaniem Kancelarii zajmuje się Szef Kancelarii - wysokokwalifikowany urzędnik parlamentu, powoływany przez Marszałka Sejmu (Senatu).Od struktury wewn. Sejmu (Senatu), odróżnić należy struktury organizacyjne posłów (senatorów) tj. kluby poselskie (senatorskie), oraz koła i zespoły.

Marszałek Sejmu - wybierany przez Sejm z grona posłów, na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu. Kandydatury może zgłaszać grupa co najmniej 15 posłów, a wyboru dokonuje się bezwzględną większością gł. w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Marszałek powinien zajmować stanowisko neutralnego arbitra i organizatora prac parlamentarnych. Zwyczajowo przyjmuje się, że Marszałek wybierany jest na okres całej kadencji, chyba że złoży wcześniejszą rezygnację.Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym izby. Przysługuje mu szereg kompetencji: 1.reprezentowanie Sejmu, wiąże się z tym: przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym konstytucyjnym organom państwa, ogólne zadanie stania na straży praw i godności Sejmu, a jego szczególną manifestacją jest kompetencja Marszałka do wyrażania opinii w przedmiocie rozwiązania Sejmu przez prezydenta 2.zwoływanie posiedzeń Sejmu, ustalenie porządku dziennego posiedzenia, przewodniczenie obradom Sejmu, dyscyplinowania należytego przebiegu posiedzenia 3.kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Pr. Sej. i Konwentu Seniorów 4.czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, nadawanie biegu inicjatywą ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom innych organów państwa, decydowanie o sposobie przeprowadzenia pierwszego czytania projektów ustaw lub uchwał

5.udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, m.in. czuwanie nad wykonywaniem przez organy adm. rządowej i samorząd. ich obowiązków wobec posłów 6.administrowanie Sejmem tj. sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu, powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu (zawsze po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich), a po zasięgnięciu opinii Szefa - powoływanie i odwoływanie zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, wydawanie zarządzeń porządkowych.

Marszałkowi przysługują również zewnętrzne zadania konstytucyjne, których suma sytuuje go jako drugą osobę w Państwie. Marszałek:1. jest przewodniczącym Zgr. Nar. 2.sprawuje zastępstwo Prezydenta RP, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta, 3. zarządza wybory prezydenckie

Wicemarszałkowie Sejmu są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka, w zakresie jego wewnątrzsejmowych zadań. W odniesieniu do kompetencji zewnętrznych Marszałka Sejmu jego zastępstwo przypada na ogół Marszałkowi Senatu.

Prezydium Sejmu utraciło w nowej Konstytucji status organu konstytucyjnego, a podstawą jego istnienia obecnie jest regulamin Sejmu, ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora i kilka innych ustaw szczegółowych.

Prezydium składa się z Marszałka i wicemarszałków. Prezydium jest or ganem funkcjonującym w sposób ciągły przez okres całej kadencji, mogą jego składzie zachodzić zmiany wynikające z rezygnacji czy odejścia poszczególnych jego członków. Nie ma prawnej możliwości odwołania Prezydium jako takiego. Kompetencje określa zbiorczo art.12 regulaminu sejmu. Szczegółowe zadania Prezydium: - związane z organizacją prac Sejmu, tj. ustalanie planu prac Sejmu (konieczna opinia Kon. Seniorów), ustalenie tygodni w których mają odbywać się posiedzenia, ustalenie terminów odbywania posiedzeń Sejmu (ale decyzja o zwołaniu posiedzeń należy do Marszałka) - związane z pracami organów Sejmu, a zwłaszcza organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań - związane z tokiem prac sejmowych m.in. opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw bądź uchwał - związane z sytuacją prawną posłów m.in. stosowanie kar z tyt. odpowiedzialności regulaminowej, decydowanie o sprawach diet i ryczałtów poselskich, a także w innych sprawach syt. finansowej posła - związane z regulaminem Sejmu, tj. dokonywanie jego wykładni i inicjowanie zmian, określanie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów.

Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych; jest to organ polityczny, w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu. Skład Konwentu Seniorów obejmuje: 1.Marszałków, 2.wicemarszałków Sejmu, 3.przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich, 4.przedstawicieli porozumień liczących co najmniej 15 posłów, 5.przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą.

Konwent jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu i w tym charakterze wydaje on opinie dot. m.in. projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu, trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów - w ramach Konwentu omawia się wszystkie podstawowe kwestie związane z przebiegiem posiedzeń Sejmu i składem jego organów.

Komisje sejmowe są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw stanowiących przedmiot obrad Sejmu, a w szczególności wyrażaniem opinii o sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jego Marszałka lub jego Prezydium. Komisje są organami pomocniczymi Sejmu, tzn. przygotowują one tylko akty i rozstrzygnięcia , które są następnie podejmowane przez Sejm, a same nie dysponują możliwością ich podejmowania. W praktyce większość aktów i rozstrzygnięć Sejmu jest przyjmowana w brzmieniu zgodnym z propozycjami odpowiednich komisji. Art.10 ust.3 Konstytucji rozróżnia: Komisje stałe - utworzenie ich przewiduje regulamin Sejmu. Tym samym Sejm ma obowiązek je utworzyć, a istnieją one przez cały okres kadencji (chyba, że dojdzie do zmiany regulaminu Sejmu). Regulamin przewiduje obecnie utworzenie 25 komisji stałych, posługując się 2 kryteriami dla określenia zakresu ich działania Pierwsze kryterium ma charakter resortowy (problemowy): rozdział zadań między poszczególne komisje następuje w oparciu o kryterium przedmiotowe. Istnieje 20 takich komisji - niektóre dokładnie odpowiadają istniejącym ministerstwom (np. Komisja Obrony Narodowej, Spraw Zagranicznych, Administracji i Spraw Wewnętrznych), inne wiążą się z pewnymi zadaniami czy problemami (np. Komisja Europejska, Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej czy K. Łączności z Polakami za Granicą). Drugie kryterium ma charakter funkcjonalny - zakres działania komisji wiąże się z realizowanymi przez Sejm jego poszczególnymi funkcjami czy kompetencjami (Komisja Ustawodawcza, K. Odpowiedzialności Konstytucyjnej, K. Regulaminowa i Spraw Poselskich, Komisja do spraw Kontroli Państwowej, K. Etyki Poselskiej, K. Finansów Publicznych). Zakres działania komisji wynika z ich nazw, ale dla uniknięcia sporów kompetencyjnych jest on szczegółowo określany w załączniku do regulaminu Sejmu.

Komisje nadzwyczajne - tworzone przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych; zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji. W praktyce najczęściej komisje nadzwyczajne są powoływane do przygotowywania lub rozpatrzenia określonego projektu ustawy. Zadaniem komisji nadzwyczajnych może też być przygotowywanie określonych spraw i materiałów związanych z wykonywaniem przez Sejm funkcji kontrolnej, możliwe jest też utworzenie tzw. komisji śledczej do zbadania określonej sprawy. Komisje sejmowe mogą być tworzone tylko w ramach kompetencji wykonywanych przez Sejm.

Komisje mogą składać się wyłącznie z posłów. Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, możliwe jest też w każdym czasie dokonywanie zmian w składzie komisji. Zasadą jest reprezentacja wszystkich klubów poselskich, w każdej komisji zasiada więc też opozycja, ale zawsze pozostaje w mniejszości. Zasadą jest też, że każdy poseł zasiada zasiada w przynajmniej jednej komisji sejmowej. Oczywiste jest, że o włączeniu posła w skład konkretnej komisji decydują władze klubu do którego należy.

Pracami komisji kieruje jej prezydium, wybierane przez samą komisję. Komisja może dokonywać w każdym czasie zmian w składzie jej prezydium. Komisje mogą też powoływać ze swojego składu podkomisje o stałym lub nadzwyczajnym charakterze, powołanie stałej podkomisji wymaga zgody Prezydium Sejmu. W pracach komisji uczestniczą w sposób stały eksperci wybrani zarówno spośród pracowników Kancelarii Sejmu, jak i z zewnątrz.

Komisje sejmowe obradują na posiedzeniach, a ich działania przybierają różny charakter, w zależności od tego, z jaką funkcją Sejmu są one związane. W praktyce większość decyzji co do kształtu postanowień ustawy jest podejmowana w ramach komisji, a jedynie przez Sejm potwierdzana.

Od sposobu zorganizowania komisji sejmowych i od stopnia ich aktywności w realizacji powierzonych im zadań zależy ogólna rola i pozycja parlamentu.

Sekretarze Sejmu -są to posłowie (w liczbie 20), wybierani przez Sejm. Stanowiska te nie są zaliczane w poczet organów Sejmu, ponieważ nie przysługują im żadne odrębne kompetencje. Sekretarze pełnią zadania pomocnicze przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, a w szczególności: prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów składane na piśmie, obliczają głosy w głosowaniu imiennym oraz w innych głosowaniach, o ile Marszałek takie zarządzi.

Organizacja wewnętrzna Senatu - ujęta jest w analogiczny sposób. Z mocy art.124 Konstytucji do Senatu stosuje się bowiem odpowiednio art.110 Konst., także w Senacie musi istnieć Marszałek, wicemarszałkowie i komisje.

Struktura, sposób powoływania oraz zakres zadań i kompetencji organów Senatu nie odbiegają w zasadniczy sposób od rozwiązań przyjętych w Sejmie. Należy zwrócić uwagę na 3 istotne różnice:

- senat jest organem mniejszym (bo 100-osobowym), co tworzy nieco inne zwyczaje wewnętrznego funkcjonowania, redukuje liczebność komisji czy klubów senackich i silniej akcentuje pozycję indywidualnych senatorów.

- odmienny jest zakres funkcji Senatu, bo niemal w całości ograniczają się one do udziału w procesie ustawodawczym

- przepisy konstytucyjne wymagają by niektóre akty Senatu były podejmowane w ramach ściśle wyznaczonych terminów i nadają tym terminom charakter zawity.

Różnice w strukturze organów Senatu od org. Sejmu:

1.określenie w art.6 regulaminu Senatu liczby wicemarszałków Senatu (jest ich 3), co nie pozwala na elastyczne dostosowanie tej liczby do warunków politycznego układu sił w Senacie

2.odmienną strukturę komisji stałych - art.15 regulaminu przewiduje istnienie 14 komisji, w tym 2 o charakterze funkcjonalnym (Ustawodawcza oraz Regulaminowa i Spraw Senatorskich), zakres działania komisji problemowych musi uwzględniać fakt, że Konstytucja nie przyznaje Senatowi uprawnień kontrolnych wobec rządu

3.brak możliwości powoływania w Senacie komisji śledczej, co także wynika z postanowień funkcji kontrolnej poza zakresem działania Senatu.

Formami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła lub zespoły poselskie bądź senatorskie, dopuszczalne jest też tworzenie klubów, kół lub zespołów wspólnych. Prawo ich tworzenia wynika z ogólnej wolności działania partii politycznych i w tym aspekcie jest gwarantowane konstytucyjnie.

Kluby i koła muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej. Oznacza to, że klub bądź koło muszą grupować członków prezentujących określoną orientację polityczną. Poseł (senator) może należeć tylko do jednego klubu czy koła, choć nie ma prawnego zakazu zmiany barw klubowych w trakcie kadencji. Zawsze też występuje w izbie grupa posłów nie zrzeszonych, pozostających poza klubami bądź kołami, a liczebność tej grupy rośnie wraz z biegiem kadencji.

W obecnym stanie prawnym różnica między klubem a kołem ma charakter ilościowy - dla zorganizowania klubu wymagana jest liczba co najmniej 15 posłów, bądź 7 senatorów. Jeżeli ugrupowanie ma mniej reprezentantów może zorganizować tylko koło poselskie bądź senatorskie. Klubom jest przyznane uprzywilejowane stanowisko w izbie: są one z mocy prawa reprezentowane w Konwencie Seniorów, a z mocy zwyczaju parlamentarnego - w składzie Prezydium izby i komisji. Przedstawiciele kół nie zawsze natomiast znajdują miejsce w Konwencie Seniorów, nie mają też szansy na reprezentację we wszystkich komisjach.

Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. Ogólna struktura klubów i kół wyznacza przede wszystkim podział na obóz rządzący i opozycję. W ramach klubów i kół formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii, które są rozpatrywane przez parlament. Stanowiska te są następnie przedmiotem różnego rodzaju uzgodnień i kompromisów, najpierw w ramach obozu rządzącego, a niekiedy także z innymi ugrupowaniami parlamentarnymi. Ustalenia klubowe w znacznym stopniu determinują sposób głosowania posłów czy senatorów, należących do tych klubów, stanowiska w ich ramach wypracowane w znacznym stopniu przesądzają treść rozstrzygnięć izby.

Wewnętrzna organizacja klubów i kół zależy przede wszystkim od ich liczebności. Ugrupowanie małe może funkcjonować zawsze w ramach zebrania wszystkich członków, kluby duże funkcjonowały w oparciu o struktury bardziej zhierarchizowane, a rolę podstawowego centrum decyzyjnego pełniły prezydia klubów. Elitę parlamentu tworzą posłowie którzy są członkami prezydium izby, prezydiów komisji bądź prezydiów klubów, natomiast rola wielu innych posłów w procesie kształtowania decyzji politycznych jest skromna.

Spoiwem i gwarantem jednolitości klubu jest tzw. dyscyplina klubowa, której istota w pierwszym rzędzie polega na założeniu, że stanowisko wypracowane w ramach klubu będzie reprezentowane przez jego członków w debatach i głosowaniach. Naruszenie dyscypliny klubowej może mieć różne skutki, najbardziej dalekosiężnym może być brak poparcia w następnych wyborach dla niezdyscyplinowanego polityka. W ramach kadencji nie ma możliwości pozbawienia posła czy senatora mandatu, nawet jeśli ,,zdradzi” tę orientację polityczną, której zawdzięcza wybór. Możliwe jest wycofanie takiego posła ze składu atrakcyjnych komisji czy gremiów parlamentarnych, pozostawienie go poza grupą mówców reprezentujących klub na posiedzeniach izby, pomijanie go przy inicjatywach podejmowanych w ramach klubu itp. Sankcją ostateczną jest wykluczenie z klubu, co nie ma wpływu na dalsze piastowanie mandatu. Można zaobserwować zjawisko przechodzenia posłów z jednego klubu do innego i tą drogą utrzymania się na powierzchni życia politycznego.

26. Tryby funkcjonowania parlamentu. W RP działa zasada permanencji, która polega na tym, że najwyższy organ jest stale aktywny oraz że jego posiedzenia zwoływane są autonomicznie przez wewnętrzne organy kierownicze. Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego jego składu (460 posłów) w celu obradowania nad sprawami będącymi przedmiotem prac Sejmu, a w szczególności uchwalaniem ustaw. Posiedzenia Sejmu odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub terminie określonym uchwałą samego Sejmu. W praktyce posiedzenia odbywają w tzw. tygodniach posiedzeń, między którymi posiedzeń się nie zwołuje ( posłowie mają wówczas czas na wykonywanie swych obowiązków poselskich w ich okręgach wyborczych). Jednak posiedzenie można w razie potrzeby zwołać w każdej chwili. Posiedzenia Sejmu otwiera i zamyka Marszałek Sejmu trzykrotnie uderzając laską marszałkowską o podłogę.

Czas trwania posiedzenia jest ściśle związany z porządkiem dziennym posiedzenia, czyli zestawieniem spraw, jakimi Sejm ma zająć się na danym posiedzeniu. Posiedzenie trwa bowiem tak długo, dopóki porządek dzienny nie zostanie wyczerpany, a tym samym omówione zostaną wszystkie zaplanowane w porządku np. projekty ustaw. Jako, że terminy posiedzeń obejmują tylko kilka dni, a plan prac jest bardzo rozbudowany, często zdarza się, że Sejm obraduje do późnych godzin nocnych.

Porządek dzienny posiedzenia jest ustalany przez Marszałka Sejmu, po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. W przypadku gdyby ta opinia nie była jednolita, w spornych punktach rozstrzyga Sejm w drodze głosowania. Głosowanie jest podstawową formą podejmowania decyzji w sprawach rozpatrywanych przez izbę.

Uzyskanie odpowiedniej liczby głosów jest niezbędne do nadania mocy wiążącej rozstrzygnięciu poddawanemu głosowaniu.

Aby jednak Sejm mógł w ogóle skutecznie podejmować decyzje w głosowaniu, konieczna jest obecność określonej liczby posłów na sali posiedzeń. Warunek ten nosi nazwę kworum, a co do zasady oznacza, że na sali musi znajdować się przynajmniej połowa ogólnej liczby posłów, tzn. 230. Do kworum nie są jednak wliczani posłowie, którzy będąc na sali nie podjęli żadnej decyzji (nie zagłosowali ani „za”, ani „przeciw” ani „wstrzymuję się”). Głosowanie jest jawne i odbywa się poprzez podniesienie ręki przez posła oraz wykorzystanie przez niego jednocześnie specjalnego urządzenia do głosowania. Poseł korzysta z niego po użyciu osobistej karty magnetycznej, w której zakodowane są dane dotyczące posła.

W przypadku awarii urządzeń, Marszałek Sejmu może zarządzić głosowanie przez podniesienie ręki i obliczenie głosów przez sekretarzy.

Istnieje też możliwość głosowania imiennego, jeśli tak zadecyduje Sejm, a polega ono na tym, że posłowie po kolei, w porządku alfabetycznym, wrzucają imienne kartki do specjalnej urny.

Wyniki głosowania ogłasza Marszałek Sejmu po obliczeniu głosów. Jeżeli jednak wynik głosowania budzi wątpliwości posłów, Sejm, na wniosek 30 posłów, może dokonać tzw. reasumpcji głosowania, czyli powtórzyć głosowanie.

Dla końcowej decyzji Sejmu ważne znaczenie ma uzyskanie odpowiedniej większości głosów. Możemy wyróżnić następujące rodzaje większości, które obowiązują w zależności od „wagi” podejmowanych przez izbę rozstrzygnięć:

• większość prosta

• zwykła, gdy głosów „za” jest więcej niż „przeciw”

W tym przypadku może się teoretycznie zdarzyć, iż ustawa zostanie uchwalona przy jednym głosie „za”, braku głosów „przeciw” i 229 głosach wstrzymujących się. Natomiast równa ilość głosów „za” i „przeciw” oznacza, że uchwała/ustawa nie została przyjęta.

• bezwzględna, gdy głosów „za” jest więcej niż suma głosów „przeciw” oraz „wstrzymujących się”

Głosy wstrzymujące się utrudniają tutaj uzyskanie większości, ponieważ sumują się z głosami przeciw. Warto tez nadmienić, iż nie jest więc prawdą, że większość bezwzględna to poparcie 50% plus jeden głosujący, bowiem sprawdza się ta formuła tylko w przypadku parzystej liczby osób głosujących. Wymóg bezwzględnej większości istnieje np. w przypadku odrzucania przez Sejm poprawek Senatu do ustaw lub dla uchwalenia wotum zaufania Radzie Ministrów.

• większość kwalifikowana, gdy przepisy prawa ustalają szczególną proporcję wymaganą do podjęcia ustawy/uchwały (np. 2/3 lub 3/5)

Przepisy Konstytucji przewidują taką większość dla decyzji o szczególnym znaczeniu i szczególnej wadze, ze względu na to, iż większość taką trudno jest uzyskać. Dotyczy to m.in. uchwały o skróceniu kadencji Sejmu, do podjęcia której potrzebne jest uzyskanie większości 2/3 ustawowej liczby posłów (tj. co njmniej 307 głosujących za) lub przypadku ponownego uchwalenia ustawy zawetowanej przez Prezydenta (większość 3/5 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów)

Jak widać, Konstytucja uzależnia obliczenie większości kwalifikowanej od ustawowej liczby posłów głosujących (co jest zasadą) lub od ustawowej liczby posłów.

27. Kompetencje Sejmu.

-posiada inicjatywę ustawodawczą

-sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów

-wybiera ze swego grona Marszałka i wicemarszałków

-powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne

-może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy

-decyduje w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej o stanie wojny i zawarciu pokoju

-rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach

-posiada prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm (poseł)

- uchwala ustawy większością głosów

-ma prawo zarządzić referendum ogólnokrajowe

- uchwala wotum zaufania Radzie Ministrów

-wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz członków R.M. w razie niepowołania Rady Ministrów lub nieudzielenia jej wotum zaufania

- może wyrazić ministrowi wotum nieufności

28. Kompetencje Senatu

-posiada inicjatywę ustawodawczą

-może przyjąć ustawę bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości

29. Postępowanie legislacyjne. Proces ustawodawczy, czyli ogół wszystkich czynności dokonywanych w parlamencie ,i poza nim, w celu uchwalenia ustawy, określony został szczegółowo w Konstytucji RP oraz Regulaminie Sejmu. Proces ten, nazywany procesem legislacyjnym składa się z kilku etapów:

Inicjatywa ustawodawcza

Aby proces legislacyjny się rozpoczął, konieczne jest wniesienie projektu ustawy do Sejmu. Mogą to jednak uczynić tylko określone podmioty, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej:

• posłowie (poselskie projekty mogą wnosić komisje sejmowe lub grupa co najmniej 15 posłów)

• Senat (jako cała izba, bo już grupy senatorów takiego prawa nie mają)

• Prezydent

• Rada Ministrów, czyli rząd

Dodatkowo Konstytucja przewiduje możliwość złożenia projektu przez obywateli w ramach tzw. inicjatywy ludowej, ale konieczne jest podpisanie się pod takim projektem 100 000 obywateli mających prawo wyborcze do Sejmu.

Istnieją jednak pewne projekty, z którymi wystąpić mogą tylko określone podmioty spośród wyżej wymienionych. Np. projekt budżetu państwa wnoszony jest tylko przez Radę Ministrów

Projekt może dotyczyć uchwalenia zupełnie nowej ustawy w sprawach, które np. nie były do tej pory regulowane, albo też mogą dotyczyć zmiany już obowiązującej ustawy, czyli jej nowelizacji.

Każdy projekt powinien zawierać uzasadnienie, które wyjaśnia m.in. potrzebę i cel wydania ustawy, przedstawia skutki społeczne i finansowe, wskazuje źródła finansowania, czy też zawiera oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskie Projekty ustaw składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu (w praktyce parlamentarnej przyjęło się określenie „do laski Marszałkowskiej”), który zarządza ich drukowanie i doręczenie posłom. Każdemu projektowi zostaje nadany indywidualny numer druku sejmowego, ułatwiający prace nad nim ze względu na bardzo dużą liczbę projektów w Sejmie, często dotyczących tego samego problemu np. zmiany Kodeksu Karnego.  Następnie rozpatrzenie projektu ustawy odbywa się w trzech czytaniach (dawniej czytano na sali obrad cały projekt i stąd nazwa), które rozdzielone są pracami komisji sejmowych.

Pierwsze czytanie

Odbywa się ono na posiedzeniu komisji właściwej dla danej problematyki wynikającej z projektu. Jednak pewne, ważne społecznie projekty ustaw muszą być przedstawione na posiedzeniu Sejmu tj. o zmianie Konstytucji, budżetowe, podatkowe, dotyczące wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujące ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksy. Ponadto, Marszałek Sejmu może skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu również inne projekty ustaw, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.

Podczas pierwszego czytania wnioskodawca uzasadnia projekt oraz dyskutuje się nad ogólnymi założeniami ustawy. Jeżeli pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, kończy się ono skierowaniem projektu do właściwej - ze względu na tematykę projektu - komisji, bądź kilku komisji, jeżeli obejmuje ich zakres działania. Może jednak zostać już na tym etapie złożony wniosek o odrzucenie projektu w całości.

Komisje pracują nad przepisami projektu, mogą przy tym poprawiać i zmieniać ich treść. Do szczegółowego rozpatrzenia komisje mogą ze swego grona powołać podkomisję, a ponadto mogą korzystać z opinii zaproszonych specjalistów z danej dziedziny tj. ekspertów komisji.

W wyniku tych prac komisja ustala wspólne, uzgodnione stanowisko w sprawie danego projektu i przedstawia go w formie sprawozdania, a w nim wniosek o przyjęcie projektu bez poprawek lub przyjęcie projektu z określonymi poprawkami lub odrzucenie projektu.

Jednakże, w przypadku, gdy komisja odrzuciła w czasie swych prac proponowane poprawki, mogą one zostać, po pisemnym zgłoszeniu, zamieszczone dodatkowo w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości, które zostaną później przedmiotem obrad.

Ze swego grona komisja wybiera posła sprawozdawcę mającego za zadanie przedstawienie podczas drugiego czytania jej prac nad projektem, a w szczególności sprawozdania.

Drugie czytanie

Czytanie to zawsze jest przeprowadzane na posiedzeniu Sejmu i obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, a w dalszej kolejności przeprowadzenie debaty (dyskusji) oraz zgłaszanie nowych poprawek i wniosków. Poprawki takie mogą zgłaszać posłowie, wnioskodawcy (np. Prezydent w przypadku prezydenckiego projektu) oraz Rada Ministrów, ale tylko do zakończenia drugiego czytania. Ten sam termin jest ostateczny dla wnioskodawcy, który zamierza wycofać projekt, a ponadto ma znaczenie dla poselskich projektów ustaw. Jeśli bowiem wskutek cofnięcia poparcia, poselski projekt popiera mniej niż 15 posłów spośród tych, którzy podpisali projekt przed jego wniesieniem, uważa się go za wycofany.

Jeżeli podczas II czytania zostały wniesione poprawki, projekt zostaje ponownie skierowany do komisji, która je rozpatruje, ocenia i przedstawia Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym wnosi o ich przyjęcie lub odrzucenie.

Natomiast, gdy projekt nie został podczas drugiego czytania skierowany powtórnie do komisji, może odbyć się niezwłocznie III czytanie.

Trzecie czytanie

Na tym etapie poseł sprawozdawca przedstawia dodatkowe sprawozdanie komisji i stanowisko komisji wobec zgłoszonych podczas II czytania poprawek. Następnie posłowie głosują w odpowiednim porządku nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, przyjmując je lub odrzucając. Na początku więc nad ewentualnym wnioskiem o odrzucenie projektu w całości, potem nad poprawkami do poszczególnych artykułów, a w końcu projektem w całości.

Ustawę zwykłą Sejm uchwala większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jednak przepisy prawa przewidują, w szczególnych wypadkach, inne proporcje głosów konieczne do skutecznego uchwalenia ustawy (szczegóły w zakładce Głosowania)

Następnie Marszałek przekazuje ustawę (w tym momencie projekt staje się już bowiem ustawą, mimo że jeszcze nie jest ona obowiązująca) do Senatu.

Prace w Senacie

Procedura rozpatrywania ustaw przez Senat regulowana jest przez Konstytucję RP oraz Regulamin Senatu.

Po otrzymaniu ustawy Marszałek Senatu przekazuje ją do odpowiednich problemowo komisji senackich (jednej lub kilku), które w ciągu maksymalnie 18 dni mają ją przeanalizować i opracować projekt stanowiska Senatu w sprawie ustawy.

Następnie, na posiedzeniu Senatu odbywa się debata i głosowanie, a w jej efekcie Senat podejmuje uchwałę. Może ona zawierać wniosek o przyjęcie jej bez poprawek (wtedy ustawa jest przekazywana do Prezydenta do podpisu) albo też wniosek o jej odrzucenie w całości lub wprowadzenie poprawek (wtedy ustawa trafia ponownie do Sejmu).

Senat ma określony czas na podjęcie decyzji w sprawie ustawy, a wynosi on w przypadku ustaw zwykłych 30 dni od jej przekazania (inne terminy przewidziano dla ustawy budżetowej - 20 dni, oraz ustaw pilnych -14 dni). Jeśli w tym terminie Senat nie zdecyduje o ewentualnych poprawkach, bądź o odrzuceniu ustawy, uznaje się ją za przyjętą w treści proponowanej przez Sejm.

Rozpatrywanie uchwały Senatu przez Sejm.

Jeśli Senat w terminie wniesie poprawki, bądź będzie wnosił o odrzucenie ustawy, zostaje ona skierowana ponownie do Sejmu. Marszałek Sejmu kieruje tą uchwałę pod obrady komisji, która wcześniej zajmowała się pracami nad tą ustawą. Komisja, przy udziale senatora sprawozdawcy, dyskutuje nad stanowiskiem Senatu i przedstawia kolejne sprawozdanie, w którym wnioskuje o uchwalenie senackich zmian w całości lub części, bądź też ich odrzucenie.

Sejm może odrzucić poprawki Senatu, jak i wniosek o odrzucenie ustawy, bezwzględną większością głosów (liczba głosów „za” jest większa niż suma „przeciw” i wstrzymujących się), w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. Jeżeli nie będzie takiej większości, ostateczny tekst ustawy będzie zawierał treść uwzględniającą poprawki Senatu. Natomiast w przypadku głosowania wniosku Senatu o odrzucenie ustawy, brak większości będzie oznaczał, że ustawa upadła i nie stanie się obowiązującym prawem.

Następnie po rozpatrzeniu stanowiska Senatu ustawa jest przekazywana do podpisu przez Prezydenta RP.

Prezydent w procesie legislacyjnym

Prezydent RP w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia podpisuje ustawę (7 dni w przypadku ustaw pilnych i budżetowej) i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw. Aby bowiem ustawa obowiązywała (weszła w życie) musi być w nim ogłoszona, a następnie musi zwykle upłynąć określony termin, tzw. vacatio legis, czyli okres potrzebny do zapoznania się z nią przez obywateli i przygotowania do jej realizowania.

Prezydent może jednak odmówić podpisania ustawy i zwrócić się do Sejmu o ponowne jej rozpatrzenie (tzw. weto ustawodawcze), co powoduje, że zajmie się nią ponownie Sejm (ale już nie Senat). Nie ma on jednak możliwości wnoszenia nowych poprawek na tym etapie.

Jeżeli, większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, Sejm odrzuci weto Prezydenta, to nie ma on innej możliwości, jak tylko podpisać ponownie uchwaloną ustawę i zarządzić jej ogłoszenie. Jeżeli takiej większości nie będzie, proces ustawodawczy się kończy i ustawa nie nabierze mocy prawnej.

Prezydent RP posiada również inną możliwość, jeśli ma prawne wątpliwości co do ustawy uchwalonej przez parlament. Może bowiem złożyć wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Jeśli jednak skorzysta z tego uprawnienia nie może już skorzystać z weta.

Po rozpatrzeniu sprawy Trybunał może zdecydować o tym, iż ustawa jest zgodna z Konstytucją i wówczas Prezydent RP ma obowiązek ją podpisać. Jeśli zaś orzeknie o niezgodności całej ustawy głowa państwa musi odmówić jej podpisania.

Może się również zdarzyć, że Trybunał orzeknie, iż tylko niektóre przepisy są niezgodne z Konstytucją, a nie są one nierozerwalnie związane z ustawą. Wtedy Prezydent, po uzyskaniu opinii Marszałka Sejmu, może ją podpisać z pominięciem tych przepisów, albo zwrócić Sejmowi ustawę „w celu usunięcia niezgodności”. W takim przypadku ustawą zajmuje się ponownie Sejm, a następnie Senat, a ich głównym zadaniem jest taka zmiana przepisów, aby były one zgodne z Konstytucją. Po ich przepracowaniu poprawiona ustawa trafia ponownie do Prezydenta do podpisu.

Przedstawiony schemat postępowania w toku procedury legislacyjnej nie uwzględnia różnic przewidzianych przy rozpatrywaniu projektów pilnych, ustawy budżetowej, kodeksów, czy też projektu obywatelskiego. Różnice te mają zapewnić przyjęcie ustaw w odpowiednim terminie (ustawa budżetowa) albo też zapewnić szczegółowe jego dopracowanie (zmiany kodeksów).

Szczególne znaczenie mają przy tym tzw. pilne projekty ustaw, które może wnieść do Sejmu tylko rząd (jednak pewne sprawy nie mogą być regulowane w tym trybie np. ustawy dotyczące wyborów). Ma on zapewnić pierwszeństwo przed innymi projektami i szybkie uchwalenie ustawy (to tzw. szybka ścieżka legislacyjna), co zapewni rządowi realizowanie swoich najważniejszych zadań dla państwa. Różnica polega tu m.in. na tym, że Senat ma na rozpatrzenie ustawy tylko 14 dni, a Prezydent 7.

30. Podmioty posiadające prawo inicjatywy ustawodawczej. W Polsce, na mocy art. 118 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje:

• Senatowi

• Prezydentowi RP

• Radzie Ministrów (rządowi)

• posłom, przy czym Regulamin Sejmu wymaga, by projekt był zgłoszony przez grupę 15 posłów lub stałą komisję sejmową

• grupie 100 tysięcy obywateli - tzw. inicjatywa ludowa.

Podmiotowe ograniczenie inicjatywy ustawodawczej odnosi się do:

• projektu ustawy budżetowej oraz projektów ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów państwowych - inicjatywę posiada wyłącznie Rada Ministrów (art. 221 Konstytucji)

• projektu ustawy o zmianie konstytucji - inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz prezydentowi (art. 235 ust.1)

31. Postępowanie legislacyjne o szczególnych trybach. Poza wcześniej omówionym zwykłym tokiem legislacyjnym możliwe jest prowadzenie prac nad tzw. pilnym projektem ustawy. Polega to na pominięciu niektórych stadiów postępowania ustawodawczego, ale też skróceniu terminów. W postępowaniu w sprawie ustawy, której projekt został uznany za pilny, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej wynosi 7 dni. Z klauzuli pilności korzystać może tylko rząd. Jednakże rząd przed rozpoczęciem drugiego czytania może taką klauzulę wycofać.

32. Tryb zmiany Konstytucji RP. To rewizja dotychczasowych postanowień zawartych w konstytucji lub wydanie nowych norm konstytucji w trybie przewidzianym dla zmian konstytucji. W razie zmian konstytucji postępowanie ustawodawcze odbiega od przyjętego dla ustaw zwykłych (legislacja). Odrębność wynika z doniosłości konstytucji jako aktu ustanawiającego ustrój państwa i polega na ustanowieniu innego kręgu podmiotów prawnych występujących z inicjatywą ustawodawczą oraz szczególnym postępowaniu legislacyjnym. Celem takich działań jest utrudnienie zmian ustawy zasadniczej i pośrednio stabilizacja systemu władzy w państwie. W polskim ustroju projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów (tj. co najmniej 92), Senat lub Prezydent RP. Zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej przez Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie Senat musi ją potwierdzić, w takim samym brzmieniu, w ciągu 60 dni, większością bezwzględną (większość głosów). Jeśli zmiana dotyczy rozdziału I (“Rzeczpospolita”), II (“Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”) lub XII (“Zmiana konstytucji”) Konstytucji RP, podmioty uprawnione do występowania z inicjatywą zmiany konstytucji mogą zażądać, w terminie 45 dni (od dnia uchwalenia ustawy przez Senat) przeprowadzenia referendum. Zmiana konstytucji zostaje przyjęta, gdy opowiedziała się za nią większość głosujących. Po zakończeniu trybu legislacyjnego Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi RP uchwaloną ustawę, który ją podpisuje w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

33. Realizacja funkcji kontrolnej Sejmu. Odnosi się przede wszystkim do rządu i podporządkowanej mu administracji, a polega na możliwości samodzielnego ustalania przez Sejm stanu faktycznego w sprawach dotyczących tych podmiotów (także stanu podstawowych dziedzin życia społecznego) i porównywania go ze stanem nakazanym przez prawo. Może również dotyczyć kontroli polityki prowadzonej w danej dziedzinie (np. polityki zagranicznej). I tak m.in., w ramach swych uprawnień, Sejm może żądać informacji w danej sprawie, a także obecności np. ministrów na posiedzeniach Sejmu lub komisji. Efektem tej kontroli jest dokonywanie przez Sejm ocen postępowania, wyrażanie opinii, dezyderatów i przedstawianie sugestii, które nie są prawnie wiążące, czyli mają charakter niewładczy. Skutkiem takich ocen mogą być jednak takie działania jak odwołanie danej osoby ze stanowiska państwowego (np. ministra w wyniku wyrażenia wobec niego przez Sejm wotum nieufności). W szczególności Sejm debatuje corocznie nad wykonaniem przez rząd ustawy budżetowej, opierając się na opinii Najwyższej Izby Kontroli, a efektem dokonanej oceny jest udzielenie bądź nie udzielenie absolutorium dla rządu. Izba rozpatruje też sprawozdania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, jak również wysłuchuje corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Spośród indywidualnych, poselskich form kontroli sejmowej możemy wyróżnić interpelacje, zapytania poselskie. Poseł kieruje je do Prezesa Rady Ministrów lub pozostałych ministrów, którzy w ciągu 21 dni mają obowiązek na nie odpowiedzieć. Ponadto poseł ma prawo kierować ustnie, na posiedzeniu Sejmu, pytania w sprawach bieżących, na które ich adresaci odpowiadają bezpośrednio na sali sejmowej. Posłowie mają również prawo podjąć interwencję poselską w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym, oraz jednostkach gospodarki niepaństwowej, dla załatwienia sprawy swych wyborców lub zapoznania się ze stanem jej rozpatrywania. Szczególnym rodzajem kontroli jest natomiast powołanie komisji śledczej do zbadania określonej sprawy. Dla zwiększenia skuteczności kontroli jej działanie zostało uregulowane w specjalnej ustawie, dzięki czemu może ona nakładać na obywateli i organy państwa pewne obowiązki. Dzięki temu komisja ma ułatwiony dostęp do dokumentów, możliwość wzywania osób na świadków, czy też lepiej współpracuje z organami prowadzącymi postępowania np. prokuraturą.

34. Funkcja kreacyjna parlamentu. Polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu organów konstytucyjnych państwa oraz osób, które wchodzą w skład tych organów. Przede wszystkim, Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Ponadto Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych, a na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Sejm powołuje również członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.

35. Formy odpowiedzialności wysokich funkcjonariuszy państwowych. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru jej na posła ulega na żądanie Sejmu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. W takim przypadku ulega również zawieszeniu na ten czas bieg przedawnienia w postępowaniu karnym. Poseł może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej oraz tryb postępowania określa ustawa. Zasady te obejmują analogicznie senatorów.

Odpowiedzialność posłów i senatorów:

- ponoszą odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodową i dyscyplinarną

- nie ponoszą odpowiedzialności przed swoimi wyborcami, ani przed ugrupowaniem politycznym czy też parlamentem

- możliwość pozbawienia mandatu- orzeczenie TS- jeżeli poseł naruszył zakazy antykorupcyjne, oraz w razie prawomocnego wyroku o pozbawieniu praw publicznych

- za działalność parlamentarną związaną z wykonywaniem mandatu posłowie i senatorowie podlegają odpowiedzialności przed sejmem

- prezydium może zwrócić uwagę posłowi, udzielić mu upomnienia lub nagany

- nieusprawiedliwiona nieobecność na posiedzeniach powoduje obniżenie uposażenia

- szczególna rola przypada Komisji Etyki Poselskiej.

Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Uchwałę o pociągnięciu członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem również odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji lub powierzone im przez Prezesa Rady Ministrów.

Zgodnie z polską konstytucją prezydent ponosi za swoje działania odpowiedzialność konstytucyjną. Za podejmowane przez siebie decyzje może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw. Przed Trybunałem Stanu może prezydenta postawić Zgromadzenie Narodowe uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Prezydent ponosi także odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Prowadzona przez niego polityka nie jest więc przedmiotem obrad obu izb. Nie może też być pozbawiony sprawowanego urzędu z politycznych przyczyn. Istnienie wymogu kontrasygnaty daje pewną możliwość Radzie Ministrów do oddziaływania na politykę prowadzoną przez prezydenta.

36. Rola Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe to obradujący wspólnie posłowie i senatorowie. Jest to szczególna forma wspólnego działania Sejmu i Senatu. Zgromadzenia Narodowego nie należy traktować jako odrębnej izby parlamentu. Zgromadzenie nie jest „trzecią” izbą parlamentarną. Nie można go również traktować , jako super izby - izby nadrzędnej nad Sejmem i Senatem. Zgromadzenie Narodowe tworzą posłowie i senatorowie obradujący wspólnie. Posłowie i senatorowie są automatycznie członkami Zgromadzenia. Posiadają takie same prawa i obowiązki. Każdy z nich ma prawo do głosu, a każdy głos jest równy sobie. Posłów jest 460, a senatorów 100, Zgromadzenie Narodowe liczy więc 560 członków. Kadencja Zgromadzenia trwa 4 lata. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Zgromadzenie uchwala swój regulamin, w formie uchwały. Kompetencje Zgromadzenia dotyczą przede wszystkim relacji Prezydent - parlament. Do uprawnień Zgromadzenia Narodowego należą: przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta, uznawanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, stawianie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Uznanie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu następuje większością 2/3 głosów ustawowej liczby parlamentarzystów. Natomiast postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu następuje na wniosek 140 członków Zgromadzenia. Do podjęcia uchwały wystarczy większość 2/3 głosów członków Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie może wysłuchać orędzia Prezydenta.

37. Historia urzędu Prezydenta RP. zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i zapisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej istnieje nieprzerwanie od 1922, po 1939 depozytariuszami tego urzędu byli prezydenci Polski na Uchodźstwie w Londynie. W Polsce Ludowej urząd ten powołano w 1947 i istniał do 1952. W 1989 został przywrócony na skutek porozumień Okrągłego Stołu. Ponieważ ówczesna oficjalna nazwa państwa brzmiała: Polska Rzeczpospolita Ludowa, wybrano jedynego w historii prezydenta PRL. W 1990 nastąpiło przekazanie insygniów prezydenckich II Rzeczypospolitej przez Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta na Uchodźstwie nowo wybranemu prezydentowi III Rzeczypospolitej Lechowi Wałęsie. Od 23 grudnia 2005 roku urząd Prezydenta RP pełni Lech Kaczyński.

38. Konstytucyjna rola Prezydenta RP. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent Rzeczypospolitej wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach . Pozycja ustrojowa prezydenta w systemie podziału władzy według obowiązującej Konstytucji wygląda następująco: 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.
Konstytucja stanowi w art. 132, że „Prezydent Rzeczypospolitej nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej, z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem .” Ten konstytucyjny przepis o zakazie łączenia urzędów, stanowisk i funkcji publicznych ma na celu ochronę prestiżu urzędu prezydenta i ewentualnie zapobiegać zaangażowaniu Prezydenta RP w te obszary działalności, które mogłyby podważać majestat urzędu, stanowiącego uosobienie autorytetu państwa.

39. Wybory prezydenckie. Wybory prezydenckie odbywają się w Polsce co 5 lat, o ile kadencja prezydenta nie zostaje skrócona. Maksymalnie funkcję Prezydenta można sprawować przez dwie kadencje. Kandydować może każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i zebrał 100 tysięcy podpisów osób, które popierają ich kandydaturę. Natomiast zwycięzcą wyborów prezydenckich zostaje ten kandydat, który otrzyma ponad 50% wszystkich oddanych głosów wyborców. Nie ma znaczenia frekwencja wyborcza. Jeśli żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganego minimum, to dwa tygodnie później odbywa się druga tura wyborów, w której biorą udział dwaj kandydaci o najwyższej liczbie głosów. Wybory prezydenckie w Polsce mają charakter powszechny, równy, bezpośredni i tajny.Pierwsze wolne wybory w demokratycznej Polsce odbyły się 25 listopada 1990 roku (I tura) i 9 grudnia 1990 roku (II tura). Frekwencja wyniosła w I turze 60,6% a w II - 53,4%. O stanowisko ubiegało się 6 kandydatów, w tym Lech Wałęsa, który ostatecznie wygrał wybory osiągając ponad 74% poparcia obywateli. Wybory prezydenckie w 1995 roku odbyły się także w dwóch turach: pierwsza 5 listopada a druga 19 listopada. Początkowo zarejestrowało się 17 kandydatów, jednak Leszek Moczulski, Marek Markiewicz i Bogdan Pawłowski zrezygnowali na rzecz Lecha Wałęsy, natomiast Lech Kaczyński uczynił to samo na rzecz Jana Olszewskiego. Frekwencja wyniosła w I turze 64,7% a w II - 68,23%. Kandydowali: Aleksander Kwaśniewski, Lech Wałęsa, Jacek Kuroń, Jan Olszewski, Waldemar Pawlak, Tadeusz Zieliński, Hanna Gronkiewicz - Waltz, Janusz Korwin - Mikke, Andrzej Lepper, Jan Pietrzak, Tadeusz Koźluk, Kazimierz Piotrowicz, Leszek Bubel. Spośród tych wszystkich kandydatów prawdziwa walka rozegrała się pomiędzy Kwaśniewskim i Wałęsą. Ostatecznie II tura przyniosła wynik 51,72% dla Aleksandra Kwaśniewskiego. Zwycięstwo tego kandydata wzbudziło wiele kontrowersji w momencie, gdy wyszło na jaw, iż podał on fałszywe dane na temat swojego wykształcenia. Twierdził, że ma wyższe, choć posiadał średnie. Wiele osób domagało się unieważnienia wyników wyborów, jednak ostatecznie Sąd Najwyższy uznał, iż fakt ten nie mógł wpłynąć na wyniki i tym samym Aleksander Kwaśniewski został nowym prezydentem Polski.

Wybory z 2000 roku to ponowne zwycięstwo Aleksandra Kwaśniewskiego już w pierwszej turze z 8 października, w której zdobył ponad 53% głosów. Początkowo o urząd prezydenta ubiegało się 13 kandydatów, jednak tuż przed wyborami Jan Olszewski zrezygnował na rzecz Mariana Krzaklewskiego. Tuż za Kwaśniewskim uplasował się Andrzej Olechowski, zdobywając ponad 17% głosów, wysoki urzędnik państwowy w latach 1988 - 1989, uczestnik „okrągłego stołu”, minister finansów a także minister spraw zagranicznych w trakcie swojej kariery, późniejszy współzałożyciel Platformy Obywatelskiej razem z Maciejem Płużyńskim i Donaldem Tuskiem. W 2002 roku ograniczył swoją działalność polityczną po tym jak przegrał wybory na urząd prezydenta Warszawy. Podobny wynik w wyborach osiągnął Marian Krzaklewski - prawie 16%, przewodniczący NSZZ Solidarność w latach 1991 - 2000, założyciel i lider AWS. Po przegranych wyborach prezydenckich znacznie ograniczył działalność polityczną, bez powodzenia ubiegał się w wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 roku o mandat posła z ramienia Platformy Obywatelskiej.

Ostatnie wybory prezydenckie, które odbyły się w dwóch turach 9 i 23 października 2005 roku. Walka rozegrała się między Donaldem Tuskiem i Lechem Kaczyńskim który to ostatecznie wygrał z poparciem ponad 54% głosów. Według licznych opinii zwycięzco Kaczyńskiego zapewniło mu tu, iż trafił w gusty i oczekiwania wyborców, którzy uwierzyli w postulowaną przez niego prosocjalną ofertę. Donald Tusk zapomniał, iż Polska to nadal kraj o wysokim bezrobociu i niskich zarobkach, dlatego Kaczyński swoją propozycją państwa opiekuńczego zyskał uznanie większej części społeczeństwa.

40. Prerogatywy Prezydenta RP. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed Sejmem. Przepis ust. 2 nie dotyczy: 1) zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, 2) zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu, 3) skracania kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji, 4) inicjatywy ustawodawczej, 5) zarządzania referendum ogólnokrajowego, 6) podpisywania albo odmowy podpisania ustawy, 7) zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 8) zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego, 9) wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, 10) wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli, 11) desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów, 12) przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków, 13) wniosku do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów, 14) odwoływania ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, 15) zwoływania Rady Gabinetowej, 16) nadawania orderów i odznaczeń, 17) powoływania sędziów, 18) stosowania prawa łaski, 19) nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego, 20) powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, 21) powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, 22) powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, 23) powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, 24) wniosku do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, 25) powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej, 26) powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, 27) powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 28) nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej, 29) wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93, 30) zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

41. Kompetencje Prezydenta RP. Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy:

- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,

- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych (np. ambasadorów),

- przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,

- współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem (min. spraw zagranicznych).

Prezydent pełni również funkcje najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezydent także m.in. mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - stopnie wojskowe.
Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W wypełnianiu obowiązków Prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP, która działa według nadanego przez niego statutu i pod przewodnictwem powołanego przez niego Szefa Kancelarii. Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli. Prezydent ma również uprawnienia w zakresie procedury legislacyjnej, w postaci prawa podpisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez parlament ustaw. Przed podpisaniem Prezydent może się także zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności danej ustawy z konstytucją. Akty urzędowe wydawane przez Prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to jednak takich aktów jak m.in.:

- zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego,

- podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

- występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (np. o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją),

- powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

W zakresie obsadzania stanowisk Prezydent ma stosunkowo szerokie uprawnienia, nie może jednak występować np. z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. W określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów.

W zakresie uprawnień o charakterze organizacyjnym Prezydent może m.in. zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów (jest to wówczas Rada Gabinetowa), wydawać decyzje co do nadania i zwolnienia z obywatelstwa, nadawania orderów i odznaczeń, stosowania prawa łaski.

42. Rola Prezydenta RP w tworzeniu Rady Ministrów. W myśl art. 154 ust. 1 Konstytucji Prezydent desygnuje Premiera. Jest to zazwyczaj osoba wskazana przez większość parlamentarną. Desygnowany Premier proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów. Następnie Prezydent dokonuje aktu powołania Premiera i pozostałych członków Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Premier, w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta, przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (tzw. „zasadnicza tura powołania Rządu”). W przypadku niepowołania Rady Ministrów lub nieudzielenia jej wotum zaufania w wyżej opisanym trybie, Sejm wybiera Premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów spośród kandydatów zgłoszonych przez posłów. Wybór dokonywany jest bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków (tzw. „pierwsza tura rezerwowa”). Gdyby i w tym trybie nie doszło do powołania Rady Ministrów, Prezydent Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Premiera i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta Rzeczypospolitej udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania także i w tej turze (tzw. „druga tura rezerwowa”), Prezydent rozwiązuje Parlament i zarządza przedterminowe wybory do Sejmu i Senatu. Zmian na stanowiskach poszczególnych ministrów, w toku pracy Rządu, dokonuje Prezydent na wniosek Premiera. Na mocy art. 159 ust. 2 Konstytucji Prezydent odwołuje także ministra, wobec którego Sejm uchwalił wotum nieufności. W przypadku dymisji całej Rady Ministrów, która następuje wraz z dymisją Premiera, uprawnionym do przyjęcia dymisji jest Prezydent, który jednocześnie powierza dotychczasowej Radzie Ministrów dalsze sprawowanie funkcji do czasu powołania nowego Rządu.

43. Konstytucyjna rola Rady Ministrów. Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani Wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz Wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji). Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.)

Rada Ministrów:

• prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),

• kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),

• w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:

• zapewnia wykonanie ustaw,

• wydaje rozporządzenia,

• koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

• chroni interesy Skarbu Państwa,

• uchwala projekt budżetu państwa,

• kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,

• zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,

• zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

• zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

• sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,

• określa organizację i tryb swojej pracy.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).

44. Domniemanie właściwości Rady Ministrów. Konstytucja przewiduje tzw. domniemanie kompetencji Rady Ministrów co oznacza, że do jej zakresu działania należą wszystkie sprawy państwa, o ile nie zostały one zastrzeżone do właściwości innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. 

45. Podwójna rola ministrów. Ministrowie resortowi, w odróżnieniu od ministrów bez teki, pełnią podwójną rolę. Są oni członkami kolegialnego organu, czyli Rady Ministrów, oraz kierują określonym działem administracji rządowej, czyli resortem.  

46. Tryb powoływania Rady Ministrów. Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:

Zasadnicza procedura: W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji). Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji). Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji). W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).

I procedura rezerwowa: W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).

II procedura rezerwowa: W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004 roku, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.) W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji). W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.

47. Rola Prezesa Rady Ministrów w tworzeniu rządu. Prezes Rady Ministrów występuje w podwójnej roli: jako przewodniczący Rady Ministrów oraz jako odrębny organ administracji. Prawne uwarunkowania ról określa ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów oraz regulamin pracy Rady Ministrów (uchwała nr 49 Rady Ministrów z 19 marca 2002 r.) stwierdzając, że Rada Ministrów, wykonując zadania i kompetencje ustanowione dla niej w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i ustawach, rozpatruje sprawy i podejmuje rozstrzygnięcia w sprawach związanych z polityką wewnętrzną i zewnętrzną kraju.

Jako przewodniczący Rady Ministrów: Kompetencje organizacyjne: reprezentuje Radę Ministrów, kieruje jej pracami, zwołuje posiedzenia, ustala porządek obrad, przewodniczy posiedzeniom.

Kompetencje merytoryczne: kieruje merytoryczną działalnością Rady Ministrów, ponosi odpowiedzialność polityczną, decyduje o składzie Rady Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę ministrów i pozostałych członków Rady, zapewnia wykonanie polityki Rady Ministrów 

Jako naczelny organ administracji rządowej: posiada kompetencje generalne - do jego zadań należy wszystko to, co nie jest zastrzeżone dla innych organów (tzw. domniemanie kompetencji), wydaje rozporządzenia i zarządzenia, jest podstawowym łącznikiem administracji rządowej, jest zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników administracji rządowej, dokonuje obsady personalnej szeregu organów administracji rządowej, nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej, nadzoruje samorząd w granicach określonych w konstytucji i ustawach.

Prezes Rady Ministrów odgrywa kluczową rolę w formowaniu rządu i jego rekonstrukcji. Wyznacza zakres spraw ministrom oraz koordynuje i kontroluje ich.

48. Zmiany w składzie Rady Ministrów. Zmian w składzie Rady Ministrów dokonuje Prezydent powołując i odwołując jej członków, ale czyni to wyłącznie na wniosek premiera. Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Wniosek o wyrażenie wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów.

49. Wotum zaufania - (z łaciny votum - ślubowanie, dar), instytucja polegająca na postawieniu wniosku domagającego się od parlamentu potwierdzenia, że rząd ma zaufanie parlamentu, rodzaj testu poparcia dla rządu wyrażony przez parlament. Parlament w specjalnej uchwale wyraża swoje stanowisko. Wotum zaufania nie jest prostym przeciwstawieniem wotum nieufności, gdyż wniosek o zaufanie może postawić sam rząd. Większość konstytucji demokratycznych reżimów parlamentarno-gabinetowych przewiduje, że gabinet może złożyć taki wniosek w dwóch przypadkach:

- w momencie powołania do służby publicznej przez głowę państwa, wówczas taki wniosek ma charakter obowiązkowy, rząd by mógł funkcjonować musi uzyskać poparcie parlamentu,
- w każdym momencie funkcjonowania gabinetu, wniosek ten jest nieobowiązkowy, ma funkcję sondowania czy w parlamencie nadal istnieje poparcie dla polityki rządu (szczególnie w kryzysowych momentach), niekiedy jest także formą nacisku rządowego na parlament, który nie uchwalając wotum zaufania, pośrednio godzi się na dymisję gabinetu i konieczność stworzenia nowego lub rozwiązania parlamentu.

W myśl postanowień Konstytucji RP prezes Rady Ministrów (premier), w terminie 14 dni od daty powołania przez prezydenta RP, przedstawia sejmowi program działania rządu (exposé) z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania, sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeżeli rządowi nie zostanie udzielone wotum zaufania, sejm w ciągu kolejnych 14 dni wybiera premiera oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów (RM) wg takich samych reguł głosowania.

Prezydent RP powołuje tak wybrany rząd i odbiera przysięgę od jego członków. Jednak gdyby w takim trybie RM nie została powołana, prezydent w terminie 14 dni powołuje prezesa RM i na jego wniosek członków RM. Sejm w ciągu następnych 14 dni udziela jej wotum zaufania, tym razem większością głosów. W razie nieudzielenia w takim trybie rządowi wotum zaufania, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory. Ponadto, w myśl Konstytucji RP, premier może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie rządowi wotum zaufania, które następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Premier korzysta z tej instytucji wtedy, kiedy zamierza prowadzić dość kontrowersyjną politykę i chce się zorientować, czy zostanie mu udzielone wystarczające poparcie w parlamencie.

Wotum nieufności (z łaciny votum - ślubowanie, dar), instytucja stosowana w reżimach parlamentarno-gabinetowych i semiprezydenckich, związana z zasadą odpowiedzialności politycznej rządu i poszczególnych ministrów przed parlamentem. Polega na złożeniu przez posłów wniosku wyrażającego brak zaufania do rządu lub określonego ministra. Przyjęcie wniosku przez parlament pociąga za sobą obowiązek głowy państwa udzielenia dymisji organowi wymienionemu we wniosku. Wotum nieufności jest środkiem w realizacji funkcji kontrolnej parlamentu, poprzez uprawnienie do odwołania pojedynczego ministra lub całego gabinetu, parlament może uniemożliwić realizację określonych pomysłów politycznych, gospodarczych i społecznych reprezentowanych przez dany organ państwa. Spośród krajów Europy tylko w Szwajcarii nie ma możliwości obalenia gabinetu w drodze wotum nieufności. Odmianą wotum nieufności stosowaną w niektórych krajach (Niemcy, Hiszpania, Polska) jest konstruktywne wotum nieufności. W Polsce wotum nieufności może uchwalić sejm bezwzględną większością głosów, prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję i odwołać ministra, wobec którego uchwalono wotum nieufności. W razie uchwalenia wotum nieufności wobec całego rządu sejm musi jednocześnie wybrać nowego premiera (konstruktywne wotum nieufności), jeśli tego nie zrobi prezydent ma obowiązek rozwiązać parlament.

Konstruktywne wotum nieufności, rodzaj wotum nieufności. Partie opozycyjne składają wniosek o wotum nieufności dla premiera wraz z jednoczesną propozycją kandydatury nowego szefa rządu. Głosowanie w parlamencie dotyczy zarówno decyzji o odwołaniu urzędującego premiera, jak i powołaniu jego następcy. Instytucja konstruktywnego wotum nieufności stosowana jest w praktyce ustrojowej Niemiec i Hiszpanii, gdzie ma charakter obligatoryjny. Taka sama zasada obowiązuje w Polsce. W myśl Konstytucji RP sejm, większością ustawowej liczby posłów, wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności, na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów z jednoczesnym imiennym wskazaniem kandydata na premiera. Jeżeli uchwała zostanie przyjęta przez sejm, prezydent RP musi przyjąć dymisję rządu i powołać nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów. Instytucja konstruktywnego wotum nieufności służy m.in. wzmocnieniu pozycji premiera i jego rządu wobec parlamentu o politycznie rozdrobnionej strukturze.

---