Zagadnienia egzaminacyjne z prawa konstytucyjnego.

RODZAJE I FUNKCJE KONSTYTUCJI

KONSTYTUCJA - akt prawny o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego, gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko 1 konstytucję.

RODZAJE:

- pisana (ujęta w formę aktu lub aktów normatywnych) i niepisana (oparta na prawie zwyczajowym, precedensach sądowych)

- sztywna (taka, która posiada wyższą moc prawna od ustaw zwykłych; ustawy nie mogą zmieniać konstytucji) i elastyczna (taka, którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy - nie jest chroniona przez ingerencją ustawodawcy)

- jednolite (ujmują cała materię konstytucyjną w jednym akcie) i złożone (składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej)

- pełne i niepełne(reguluje na czas przejściowy podstawowe zasady ustrojowe)

FUNKCJE:

- integracyjna - polega na zintegrowaniu się zbiorowości wokół zasad zawartych w konstytucji oraz wykształceniu się poczucia odrębności.

- narodowotwórcza - konstytucja jako symbol powstania narodu.

- prawna - konstytucja jest podstawą dla całego systemu prawnego państwa, najważniejszym z dokumentów hierarchii aktów prawnych, wszystkie akty prawne musza być z nią zgodne.

- ustrojotwórcza - konstytucja zawiera najważniejsze zasady funkcjonowania państwa.

2. KONSTYTUCYJNA KLASYFIKACJA ŹRÓDEŁ PRAWA(omówić najważniejsze cechy poszczególnych aktów prawnych np. rozporządzenie).

KONSTYTUCJA - akt prawny o najwyższej mocy, regulujący najbardziej podstawowe zagadnienia ustroju politycznego, społecznego, gospodarczego państwa. Najczęściej konstytucja odróżnia się od innych aktów prawnych trybem jej uchwalania i zmieniania. Państwo ma tylko 1 konstytucję.

USTAWA - jest drugim po konstytucji w hierarchii aktem prawnym. Uchwalana przez władzę ustawodawczą, w ściśle określonym trybie, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. (DzU).

AKTY PRAWNE Z MOCĄ USTAWY:

USTAWY MIĘDZYNARODOWE - uchwalane przez sejm (przy udziale senatu), zwykłą większości głosów.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE - uchwalane przez Sejm(przy udziale Senatu), pisemne porozumienie regulowane prawem międzynarodowym, którego stronami mogą być państwa lub inne podmioty prawa międzynarodowego. Umowy międzynarodowe najczęściej mają formę układu, paktu, porozumienia.

ROZPORZĄDZENIA: akty prawne będące aktami wykonawczymi do ustawy. Wydawane na podstawie upoważnień zawartych w ustawie w celu umożliwienia wykonania danej ustawy. Rozporządzenia wydają: Prezydent RP, RM (premier i ministrowie), prezes RM, KRRiT, minister kierujący działem administracji rządowej.

ZARZĄDZENIA - prawo wydawania: prezydent RP i członkowie RM. Wydawane w celu umożliwienia organom państwa wykonania ich konstytucyjnych uprawnień. Prawo ich wydawania wynika z konstytucji.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO - obowiązują na terenie działania wydającego je organu samorządu terytorialnego. (np. rozporządzenia wojewody, zarządzenia wojewody, uchwały, zarządzenia porządkowe).

Wydawane w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej; inne akty w Monitorze Polskim.

3. ZASADA PODZIAŁU I RÓNOWAGI WŁADZ - ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (sejm i senat), wykonawczej (prezydent RP i RM) i sądowniczej (sady i trybunały). Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Organy państwa nie powinny łączyc wykonywanych przez siebie funkcji. Żadna władza nie powinna posiadać przewagi nad innymi. Relacje między władzami powinny się opierać na: wzajemnej równowadze, wzajemnym hamowaniu się, kontroli poszczególnych władz.

4. ZASADY TWORZENIA PARTII POLITYCZNYCH W POLSCE - Sytuację prawną partii politycznych w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa definiuje partię polityczną jako: dobrowolną organizację, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publiczne. Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw dopiero po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wniosek o wpisanie partii do ewidencji musi być poparty, przez co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych. Kontrolę działalności i celów partii politycznych sprawuje Trybunał Konstytucyjny.

5. ZASADY OGÓLNE DOTYCZĄCE KONSTYTUCYJNEJ REGUACJI WOLNOŚCI I PRAW Rozdział II Konstytucji normuje sytuację prawną obywateli, określając ich wolności, prawa, a także obowiązki względem państwa. PRAWA: równość wobec prawa, zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym, ze względu na płeć. Szacunek dla mniejszości narodowych. Konstytucja przyznaje obywatelom wolności i prawa osobiste (ochrona życia, wolność i nietykalność osobista, wolność od tortur, domniemanie niewinności, prawo do sprawiedliwego procesu, ochrony życia prywatnego, decydowania o życiu osobistym, wolność sumienia i religii, prawa dziecka i instytucja Rzecznika Praw Dziecka, prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność myśli, zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy), polityczne (prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach, wolność zrzeszania się, prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, decydowaniu o składzie instytucji władzy państwowej poprzez uczestnictwo w wyborach, prawo do składania petycji, skarg na działanie przedstawicieli władzy), a także ekonomiczne, socjalne i kulturalne (wśród nich prawo do własności, dziedziczenia, pracy, rodziny, godnego poziomu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, prawo do nauki i obowiązek szkolny, autonomia szkół wyższych, prawo dostępu do dóbr kultury, wolność badań naukowych i twórczości artystycznej, prawa konsumenta i lokatora). Określone są sposoby ochrony wolności i praw (sądowa droga dochodzenia naruszonych wolności lub praw, zaskarżalność orzeczeń i decyzji, skarga do Trybunału Konstytucyjnego, wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich). OBOWIĄZKI: wierność Rzeczypospolitej Polskiej, konieczność przestrzegania jej prawa i ponoszenia na jej rzecz ciężarów i świadczeń publicznych, a także obrona Ojczyzny.

6. ODPOWIEDZIALNOŚĆ CZŁONKÓW RZĄDU (POLITYCZNA,
KONSTYTUCYJNA). Odpowiedzialność polityczna - członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za: - naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji), -popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem. Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna. Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie - postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów. Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są: - utrata zajmowanego stanowiska, -a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także: *utrata praw wyborczych *utrata orderów i odznaczeń, *zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych. Powyższe kary egzekwowane za popełnienie deliktu konstytucyjnego mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie prawo łaski (art. 25 ust. 2 Ustawy o Trybunale Stanu).

7.ABSOLUTORIUM - kontrola wykonania ustawy budżetowej (z łaciny absolutorium - zwolnienie). Kontrola wykonania budżetu państwa powierzona została Sejmowi. Konstytucja nakłada na RM obowiązek przedstawienia Sejmowi i NIK sprawozdania z wykonania budżetu państwa. Stanowi ona następnie podstawę prac komisji sejmowych i NIK.

8. WOTUM ZAUFANIA - oznacza udzielenie rządowi albo poszczególnym jego członkom aprobaty Sejmu, większością głosów. Rząd albo minister, który wotum zaufania nie uzyskał musi się podać się dymisji, choć np. premier może zostać jeszcze raz zgłoszony i jeszcze raz ubiegać się o poparcie parlamentu w tzw. trzecim kroku konstytucyjnym.

9. KONSTRUKTYWNE WOTUM NIEUFNOŚCI - rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament i tym samym utrudniający destabilizację systemu politycznego. W tym rozwiązaniu głowa państwa przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego premiera.

10. KOMPETENCJE PREZYDENTA RP :

PREZYDENT - jest jednoosobowym organem wykonawczym państwa, najwyższy przedstawiciel RP, głowa państwa.

Uprawnienia prezydenta dzielą się na:

1. uprawnienia zwykłe - wymagają kontrasygnaty, czyli podpisu premiera.

2. prerogatywy - nie wymagają zgody premiera.

Uprawnienia względem parlamentu: *zarządzanie wyborów i zwoływanie pierwszego posiedzenia obu izb * inicjatywa ustawodawcza * prawo weta zawieszającego * podpisywanie ustaw i ich ogłaszanie

Uprawnienia względem RM: *powoływanie rządu * dokonywanie zmian w rządzie na wniosek premiera * zwoływanie Rady Gabinetowej

Uprawnienia względem władzy sądowniczej: * powoływanie sędziów na wniosek KRS * powoływanie prezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka KRS

Uprawnienia w zakresie spraw zagranicznych: * reprezentowanie państwa w stosunkach zagranicznych * ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych * mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych państwach

Zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi i obronnością: * w czasie pokoju sprawowanie władzy za pośrednictwem ministra obrony (jako najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych) * w sytuacji zagrożenia zarządzanie powszechną lub częściową mobilizację * wydawanie decyzji o użyciu sił zbrojnych dla obrony kraju

Tradycyjne uprawnienia: * nadawanie obywatelstwa polskiego * nadawanie orderów i odznaczeń * prawo łaski * nadawanie tytułów profesorskich

11. KOMPETENCJE RM: ^ wykonywanie ustaw i prawo inicjatywy ustawodawczej ^ wydawanie rozporządzeń ^ kontrolowanie i koordynowanie prac organów administracji państwowej ^ uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem ^ ochrona interesów Skarbu Państwa ^ zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego ^ sprawowanie ogólnego kierownictwa w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi (zawieranie umów międzynarodowych) ^ zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego kraju i ogólne kierowanie obronnością.

12. ZASADY PRAWA WYBORCZEGO:

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI - obywatele wybierają swoich przedstawicieli bezpośrednio, oddając na nich swój głos.

ZASADA POWSZECHNOŚCI - prawo uczestnictwa w wyborach mają wszyscy pełnoletni obywatele, którzy posiadają prawa obywatelskie.

ZASADA PROPORCJALNOŚCI - liczba mandatów otrzymanych przez partię w wyborach jest proporcjonalnie uzależniona od liczby głosów. Odmienne rozwiązanie - ZASADA WIĘKSZOŚCIOWA - mandat uzyskuje osoba, która zdobyła najwięcej głosów.

ZASADA RÓWNOŚCI - każdy wyborca dysponuje taką samą liczbą głosów (równość formalna), a każdy głos ma równą wagę (równość materialna).

ZASADA TAJNOŚCI - wybory mają charakter anonimowy, głosowanie odbywa się bez udziału osób trzecich.

13. FUNKCJE SEJMU I SENATU (ustawodawcza, kontrolna) kreacyjna i ustrojodawcza

KONTROLNA:

*absolutorium - zatwierdzenie działalności finansowej rządu. Jego udzielenie oznacza, że rząd nie naruszył ustawy budżetowej.

* zapytania i interpelacje - stanowią sposób zwracania się posłów do członków rządu z prośbą o udzielenie informacji. Mają one formę pisemną i mogą dotyczyć spraw o charakterze jednostkowym (zapytania) lub zasadniczym (interpelacje).

* komisje śledcze - są powoływane przez sejm, aby wyjaśnić jakaś sprawę.

* pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej - to prawo stawiania przed Trybunałem Stanu najwyższych urzędników państwowych w wypadku naruszenia przez nich konstytucji lub ustaw.

* wotum zaufania - to uchwała sejmu wyrażająca poparcie dla polityki rządu.

* wotum nieufności - to uchwała sejmu wyrażająca brak poparcia dla polityki rządu lub ministra.W wypadku wotum nieufności dla rządu wiąże się ono z wyborem nowego premiera (konstruktywne wotum nieufności).

USTAWODAWCZA:

- ustanawianie ustroju państwa

- stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw

- określanie podstawowych kierunków działalności polityki państwa

Polega na tworzeniu aktów prawnych rangi ustawowej. Parlament jest najważniejszym organem prawotwórczym w państwie. RM posiada wyłączność inicjatywy ustawodawczej, senat nie ma możliwości odrzucenia ustawy budżetowej, prezydent nie dysponuje prawem weta.

14. STATUS PRAWNY POSŁÓW I SENATORÓW (MANDAT, IMMUNITET):

• MANDAT PARLAMENTARNY
- w trzech znaczeniach:
a) wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców
b) całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty
c) określenie funkcji członka parlamentu
- uprawnienie wynikające z mandatu poseł uzyskuje w dniu ogłoszenia wyników wyborów
- pełnia jego praw i obowiązków pojawia się dopiero po przystąpieniu do wykonywania mandatu (po złożeniu ślubowania)
- mandat trwa przez całą kadencję i wygasa z jej zakończeniem
- mandat może wygasnąć
a) jeśli poseł odmówił złożenia ślubowania
b) jeśli uzyskał prawo wybieralności
c) zrzekł się mandatu
d) zmarł
e) został uznany za winnego złożenia fałszywego oświadczenia w postępowaniu lustracyjnym

• MANDAT WOLNY
- poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności
- nie jest przedstawicielem tych którzy go wybrali
- nie istnieje prawna zależność posła od wyborców
- status posła jest uformowany w sposób zapewniający mu maksymalną niezależność i swobodę działania
- reprezentuje dobro powszechne- wolę narodu • MANDAT IMPERATYWNY
- sytuuje posła na pozycji reprezentanta tych, którzy go wybrali
- pojawia się zależność między posłem a wyborcami
- poseł jest związany wolą wyborców
- ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania (możliwość odwołania posła przez wyborców) • SZCZEGÓŁOWE CECHY MANDATU
a) uniwersalność- poseł reprezentuje cały naród
b) niezależność- ani wyborcy, ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie
c) nieodwołalność- ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła
• MANDAT ZAWODOWY
- działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości zasiadających w nim posłów i senatorów
- powstaje klasa zawodowych polityków, którzy traktują to zajęcie jako swą aktywność życiową
- podnosi to kwalifikacje wiedzę i doświadczenie parlamentarzystów • GWARANCJA NIEZALEZNOŚCI POSŁÓW- immunitety parlamentarne
- zasada niepołączalności

• IMMUNITET
- wykluczenie bądź ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa
- immunitet pełni 2 funkcje:
a) ochrona niezależności członków parlamentu i zagwarantowanie im swobody wykonywania mandatu
b) ochrona niezależności i autonomii parlamentu

• IMMUNITET PARLAMENTARNY
- obejmuje działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego pod warunkiem , że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich
- ma charakter bezwzględny-nie ma żadnej procedury, w której można go uchylić
- za działania objęte immunitetem materialnym poseł odpowiada wyłącznie przed sejmem
- działa także po wygaśnięciu mandatu w odniesieniu do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu • IMMUNITET FORMALNY
- ma charakter zupełny bo odnosi się do wszelkich czynów które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez posła niezależnie od ich związku z wykonywanym mandatem
- obejmuje także odpowiedzialność karną za naruszenie praw osób trzecich popełnione przy wykonywaniu mandatu
- nie można prowadzić postępowania karnego przeciwko posłowi
- immunitet formalny może zostać uchylony
- formy uchylenia immunitetu;
a) wyrażenie zgody przez zainteresowanego posła
b) uchylenie na mocy uchwały sejmu
- immunitet formalny wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu

•NIETYKALNOŚĆ
- zakaz zatrzymania lub aresztowania posła bez zgody sejmu (senatu)
- pozbawienie lub ograniczenie wolności jest dopuszczalne gdy jest podyktowane stanem wyższej konieczności lub obrony koniecznej
- jeśli takie środki zostaną zastosowane konieczne jest niezwłoczne powiadomienie Marszałka sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego • zasada niepołączalności
- w aspekcie formalnym- zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi
- w aspekcie materialnym- zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej • niepołączalność formalna
- wykluczenie możliwości piastowania mandatu posła i sprawowania innego urzędu
- niewybieralność- wykluczenie zdolności określonej osoby do kandydowania w wyborach i objęcia mandatu z uwagi na inny pełniony urząd, funkcję czy stanowisko
- nie można być jednocześnie posłem i senatorem
- niepołączalność formalna dotyczy sędziów, prokuratorów, urzędników służby cywilnej, policjantów, służb ochrony państwa, żołnierzy w czynnej służbie wojskowej • Niepołączalność materialna
- zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu
- zakaz prowadzenie działalności gospodarczej w ramach której osiągane są korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego

• UPRAWNIENIA I OBOWIĄZKI POSŁÓW I SENATORÓW

- udział w posiedzeniach sejmu oraz komisji, których jest członkiem
- prawo kandydowania i zasiadania w organach sejmu
- prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie
- prawo zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań bieżących pod adresem premiera i pozostałych członków rządu

• Uprawnienia i obowiązki związane z wykonywaniem mandatu
- obowiązek informowania wyborców o swojej pracy w izbie oraz działalności izby, do której poseł został wybrany
- prawo uzyskiwania i żądania informacji i wyjaśnień od członków RM
- prawo uzyskiwania informacji i materiałów oraz wzglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego
- prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego
- prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego

• Uprawnienia i obowiązki dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora
- prawo do diety parlamentarnej
- prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju
- prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych
- prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych
- obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym • ODPOWIEDZIALNOŚĆ POSŁÓW I SENATORÓW
- ponoszą odpowiedzialność cywilną, pracowniczą, zawodową i dyscyplinarną
- nie ponoszą odpowiedzialności przed swoimi wyborcami, ani przed ugrupowaniem politycznym czy też parlamentem
- możliwość pozbawienia mandatu- orzeczenie TS- jeżeli poseł naruszył zakazy antykorupcyjne, oraz w razie prawomocnego wyroku o pozbawieniu praw publicznych
- za działalność parlamentarną związaną z wykonywaniem mandatu posłowie i senatorowie podlegają odpowiedzialności przed sejmem
- prezydium może zwrócić uwagę posłowi, udzielić mu upomnienia lub nagany
- nieusprawiedliwiona nieobecność na posiedzeniach powoduje obniżenie uposażenia
- szczególna rola przypada Komisji Etyki Poselskiej

15. NA CZYM POLEGA OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA:

Jest formą demokracji bezpośredniej, w której grupa obywateli polskich licząca co najmniej 100.000 osób, mająca prawo wybierania do Sejmu, może wystąpić z inicjatywą ustawodawczą przez złożenie podpisów pod projektem ustawy. Przygotowaniem projektu ustawy, jego promocją, zbieraniem środków, zbieraniem podpisów i występowaniem w imieniu inicjatywy zajmuje się komitet inicjatywy ustawodawczej.

Po zebraniu, pierwszych 1000 podpisów obywateli popierających projekt, pełnomocnik komitetu zawiadamia Marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu, a nie później niż 3 miesiące od daty postanowienia Marszałka Sejmu o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu musi zostać złożony projekt ustawy wraz z załączonym wykazem podpisów obywateli.

Projekt ustawy nie może dotyczyć spraw, dla których Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zastrzega wyłączną właściwość innych podmiotów, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza, czyli spraw budżetowych (zastrzeżonych do wyłącznej inicjatywy Rady Ministrów) oraz zmiany Konstytucji (inicjatywa zastrzeżona dla posłów, Senatu oraz Prezydenta RP).

16. KONSTYTUCYJNE ZASADY DZIAŁANIA WYMIARU SPRAWIEDLIWOSCI (np. niezawisłość sędziowska)

Do organów władzy sądowniczej zaliczają się: Sąd najwyższy, sądy powszechne, sądy szczególne (administracyjne i wojskowe), Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Sądowy.

Sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Organy władzy sądowniczej funkcjonują na podstawie kilku zasad.

ZASADA NIEZAWISŁOŚCI - polega na tym, ze sędziowie podlegają konstytucji i ustawom, z wyjątkiem sędziów TK podległych tylko konstytucji. Przy wydawaniu wyroków sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem. Poza tym wolni są od nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją niezawisłości jest powoływanie sędziów na stałe - do emerytury, praktycznie bez możliwości odwołania, oraz immunitet - czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu.

ZASADA INSTANCYJNOŚCI - w Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co oznacza, że istnieje możliwość odwołania się (apelacji) od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji.

ZASADA JAWNOŚCI POSTĘPOWANIA - oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla publiczności.

ZASADA JEDNOLITOŚCI - oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju zadań, to znaczy orzekania w imieniu państwa, na podstawie tego samego prawa.

ZASADA KOLEGIALNOŚCI - polega na tym, że sądy orzekają w zespołach.

17. KOMPETENCJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO:

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY - organ odrębny od pozostałych sądów. Skład: 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9letnią kadencję, o charakterze indywidualnym. Prezesa i wiceprezesów powołuje prezydent. Orzeczenia TK mają charakter ostateczny.

KOMPETENCJE: * orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z ustawa *

Orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi * rozpatruje skargi konstytucyjne * orzeka o zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych * bada zgodność z konstytucją aktów prawnych wydawanych przez organy centralne * rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa * orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta.

18. SKARGA KONSTYTUCYJNA - skarga, do której prawo ma każdy, czyje konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego. Skarga rozpatrywana jest jako kontrola abstrakcyjna. Obywatel musi skorzystać z pomocy prawnej radcy lub adwokata.

Przesłanki do wniesienia skargi:

1. skarga służy tylko ochronie praw i wolności ustanowionych w konstytucji

2. przysługuje podmiotowi, którego prawa zostały naruszone

3. Wyczerpanie wszelkich dostępnych procedur

Skarga powinna zawierać:

-określenie aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji wydał decyzję

- powinna wskazywać, jakie konstytucyjne prawa i wolności, i w jaki sposób zostały naruszone

- uzasadnienie skargi.

19. POZYCJA USTROJOWA I KOMPETENCJE RPO :

- samodzielny organ konstytucyjny
- organ ochrony państwa
- dwie zasady mające znaczenie dla pozycji ustrojowej Rzecznika Praw Obywatelskich
a) Zasada powiązania z sejmem- sejm za zgodą senatu dokonuje rzecznika, rzecznik składa sejmowi sprawozdania z działalności i ponosi przed nim odpowiedzialność
b) Zasada niezależności od pozostałych organów państwa

• Powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich
- uchwała Sejmu w sprawie powołania RPO
- prawo zgłaszania kandydatury przysługuje
a) marszałkowi Sejmu
b) co najmniej 35 posłom
- konieczne jest uzyskanie bezwzględnej liczby głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów
- Uchwała Sejmu przekazywana jest Senatowi, który podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie RPO. Niepodjęcie uchwały w terminie 1miesiąca rozumie się jako wyrażenie zgody
- Uchwała odmawiająca ma skutek ostateczny

• Kandydat na Rzecznika Praw Obywatelskich
- obywatelstwo polskie
- musi wyróżniać się wiedzą prawniczą doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną
- powoływany na 5 letnią kadencję

• Immunitet i nietykalność Rzecznika Praw Obywatelskich
- ich uchylenie należy do Sejmu
- wyjątkowo rzecznik może być zatrzymany w razie ujęcia go na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa
- nie może być posłem ani senatorem
- nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu

• Odwołanie Rzecznika Praw Obywatelskich
- RPO może być odwołany przed upływem kadencji:
a) zrzeczenie się funkcji
b) trwała niezdolność do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił
- o odwołaniu RPO decyduje sejm

• RPO jest organem jednoosobowym
- na wniosek RPO marszałek Sejmu może powołać nie więcej niż 3 jego zastępców w tym zastępcę do spraw żołnierzy
- RPO swoje zadania wykonuje za pomocą Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
- Ustawa dopuszcza powołanie przez Rzecznika za zgodą sejmu jego pełnomocników terenowych

---