Prawo cywilne obok prawa konstytucyjnego, finansowego, karnego itd., tworzy system prawa naszego państwa. Jest to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Charakteryzuje się dwiema podstawowymi cechami:

1. Reguluje stosunki o charakterze majątkowym,

2. Stosunki regulowane przez te prawo odznaczają się prawną równorzędnością stron.

Żadna z wymienionych cech wzięta z osobna nie wystarcza do odróżnienia prawa cywilnego. Prawo cywilne jest więc zespołem wszystkich przepisów prawnych, które odpowiadają wymienionym dwu kryteriom równocześnie.

Równorzędność stron w stosunku cywilnoprawnym oznacza, że żadna ze stron nie ma wobec partnera uprawnień władczych, wyklucza stosunek prawnej nadrzędności jednej ze stron względem drugiej.

Prawo cywilne odgrywa bardzo poważną rolę w życiu społecznym.

Podział prawa cywilnego:

1. Część ogólna,

2. Prawo rzeczowe,

3. Prawo zobowiązaniowe,

4. Prawo spadkowe.

1. Część ogólna reguluje zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego (podmioty, mienie, przedawnienie, itd.).

2. Prawo rzeczowe reguluje prawne formy korzystania z rzeczy (prawo własności).

3. Prawo zobowiązaniowe normuje stosunki zobowiązaniowe między wierzycielem i dłużnikiem (sprzedaż, darowizna).

4. Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa.

Podstawowym źródłem prawa cywilnego jest kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 roku (obowiązuje od 1 stycznia 1965 r.). Źródłami prawa cywilnego są również: konstytucja, ustawy zwykłe (kodeks morski, prawo czekowe, ustawa o najmie lokali i inne), akty wykonawcze do ustaw.

Prawo zwyczajowe (niepisane) jest oparte na podstawie długoletnich doświadczeń.

Klauzula generalna to przepis prawny, który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stanowiącego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa. Do klauzul takich należą: klauzula „zasad współżycia społecznego”, klauzula „społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa”, klauzula „niegodziwości celu świadczenia”.

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące pomiędzy równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym i nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego

Elementy stosunku cywilnoprawnego:

1. Podmioty stosunku,

2. Przedmiot stosunku,

3. Uprawnienia wynikające ze stosunku,

4. Obowiązki wynikające ze stosunku.

1. Podmiotami (stronami) stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują przynajmniej dwa podmioty. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych (w roli podmiotu prawa cywilnego) nazywamy zdolnością prawną. Podmioty mogą się zmieniać, jeśli nie zakazuje tego ustawa lub umowa. Niekiedy prawa wynikające ze stosunku prawnego związane są z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Prawa te nazywamy prawami niezbywalnymi (prawo dożywocia, prawo pierwokupu).

2. Można przyjąć, że przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jak i obiekty materialne i niematerialne, których to zachowanie dotyczy.

3. Przynajmniej jednemu z podmiotów stosunku cywilnoprawnego przysługuje prawo domagania się od drugiego podmiotu określonego zachowania (np.: wykonania zamówionego dzieła). Jest to prawo podmiotowe.

4. Każdemu prawu podmiotowemu odpowiada ciążący na innym podmiocie obowiązek. W niektórych stosunkach cywilnoprawnych, w szczególności zobowiązaniowych, podmiot jest ściśle określony, jest nim konkretny dłużnik. W innych, regulowanych przez prawo rzeczowe, obowiązek wyznaczonego postępowania obarcza wszystkich, np. obowiązek poszanowania cudzej własności.

Normy prawa cywilnego regulują treść stosunków cywilnoprawnych, wskazują przyczyny ich powstawania i rozwiązania oraz okoliczności, w których zmienia się treść stosunku.

Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w nim węzłową rolę. Jest to przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Jego źródłem są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Prawo podmiotowe występuje tylko w ramach stosunku prawnego i jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia.

Uprawnienia mają znaczenie równorzędne lub nierównorzędne, powstają jednocześnie lub niejednocześnie, a ich losy w trakcie trwania stosunku prawnego mogą być różne. Uprawnienia te razem wzięte tworzą prawo podmiotowe.

Podział praw podmiotowych:

1. Prawa podmiotowe bezwzględne - prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie (prawo własności),

2. Prawa podmiotowe względne - prawa podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby (wierzytelności).

Innym podziałem prawa podmiotowego jest podział na:

1. Prawo podmiotowe majątkowe - prawo podmiotowe, w którym można wyrazić wartość pieniężną (prawo własności),

2. Prawo podmiotowe niemajątkowe - prawo podmiotowe, w którym nie można określić wartości pieniężnej (życie, zdrowie).

Istniej również podział na prawo podmiotowe przenaszalne i nieprzenoszalne.

Osoba fizyczna to każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci. Osoba fizyczna posiada dwa podstawowe atrybuty: zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych.

Zdolność prawna to zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych. Posiadanie zdolności prawnej oznacza możność posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego, oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy, może zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialną itd. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną, również dziecko poczęte ma zdolność prawną, jednak prawa i obowiązki majątkowe uzyskuje pod warunkiem, że urodzi się żywe. Do chwili uzyskania pełnoletności dziecko jest reprezentowane przez rodziców lub opiekunów, ale to właśnie dziecko, a nie jego opiekunowie, jest stroną umowy, właścicielem rzeczy - a więc podmiotem stosunku cywilnoprawnego.

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Uzyskanie zdolności do czynności prawnych uzależnione jest od pewnego wieku (pewnej dojrzałości). Przewidziane są trzy możliwe sytuacje, w których osoba fizyczna:

1. ma pełną zdolność do czynności prawnych,

2. ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

3. nie ma zdolności do czynności prawnych.

Pełną zdolność do czynności prawnych osiąga człowiek z chwilą ukończenia 18 lat. Wcześniej może uzyskać pełnoletność dziewczyna (pod warunkiem, że ukończyła 16 lat), która za zezwoleniem sądu wyszła za mąż.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Czynność prawna takiej osoby wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego, jeśli rozporządza ona swym prawem lub zaciąga zobowiązania. Bez zgody przedstawiciela ustawowego osoba z ograniczoną zdolnością może zawierać umowy dotyczące drobnych bieżących spraw życiowych.

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogą one w sposób ważny i prawny skutecznie zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych, robią to za nich przedstawiciele ustawowi. Czynność prawna takiej osoby jest nieważna. Osoby fizyczne mogą być częściowo lub całkowicie pozbawione zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu wojewódzkiego w składzie trzech sędziów zawodowych.

Sąd może wydać całkowite ubezwłasnowolnienie, jeśli człowiek wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

Zaginięcie osoby fizycznej pociąga za sobą poważne powikłania życiowe i prywatne, przede wszystkim dla członków rodziny. Częściowemu usunięcie negatywnych następstw związanych z zaginięciem służy instytucja uznania za zmarłego. Uznać za zmarłego można uznać tylko osobę zaginioną, tzn. taką, o której nie wiadomo, czy żyje.

Osoba prawna to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot. Jest ona tworem sztucznym, powołanym przez człowieka (osobę fizyczną).

Na istotę osoby prawnej składają się:

1. element ludzki (załoga przedsiębiorstwa),

2. element majątkowy (własny majątek),

3. element organizacyjny (określona struktura),

4. cel, określony w przepisach regulujących działalność osoby prawnej albo statucie.

Osoby prawne to:

1. Skarb państwa,

2. Spółki kapitałowe,

3. Przedsiębiorstwa państwowe,

4. Banki,

5. Państwowe jednostki organizacyjne (PAN, ZUS),

6. Spółdzielnie,

7. Fundacje,

8. Stowarzyszenia,

9. Inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym działaniu.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób prawnych są ze sobą ściśle związane i występują łącznie, jednak nie przestają być odrębnymi instytucjami prawnymi. Zakres zdolności prawnej jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych, np.: osoba prawna nie może być ubezwłasnowolniona, uznana za zmarłą, nie może sporządzić testamentu, zawrzeć związku małżeńskiego itd.

Organy osób prawnych dokonują czynności prawnych za osoby prawne. Organ to osoba fizyczna lub kilka osób, które na podstawie przepisów określających ustrój danej osoby prawnej, tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę. Osoba fizyczna staje się organem osoby prawnej, jeżeli:

1. Struktura organizacyjna przewiduje określony rodzaj organu i przyporządkowuje mu sferę kompetencyjną,

2. Nastąpiło zgodne ze strukturą organizacyjną powołanie na stanowisko organu,

3. Dana osoba rzeczywiście działa w charakterze organu osoby prawnej.

Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli, które jest nieodzownym elementem każdej czynności prawnej.

Na treść czynności prawnej składają się: a) treść oświadczenia woli złożonego przez stronę lub strony, b)skutki wynikające z ustawy dla danego rodzaju czynności prawnych, c) skutki wynikające z zasad współżycia społecznego, d) skutki wynikające z ustalonych zwyczajów.

Czynności prawne dzielą się na jednostronne i dwustronne, rozporządzające i zobowiązujące oraz odpłatne i nieodpłatne.

Czynność prawna jednostronna występuje wówczas, gdy do dokonania danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę (testament). Czynność prawna dwustronna zachodzi wówczas, gdy do jej dokonania konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron.

Czynność prawna rozporządzająca powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie albo obciążenie (przeniesienie prawa własności). Czynność prawna zobowiązująca zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania świadczenia w przyszłości (umowa o dzieło).

Czynność jest odpłatna, gdy strona, która sama dokonała przysporzenia majątkowego, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu. Czynność jest nieodpłatna, gdy strona takiego ekwiwalentu nie otrzymuje. Jeżeli czynność prawna wymaga jedynie złożenia oświadczenia woli, zaliczamy ją do czynności konsensualnych. Jeżeli natomiast obok oświadczenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy, czynność prawna ma charakter realny.

Czynność prawna, aby być ważną i w pełni skuteczną powinna odpowiadać określonym wymaganiom, zwanymi przesłankami ważności czynności prawnej.

1. Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych.

2. Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego.

3. Czynność prawna musi być dokonana w przewidzianej formie, jeżeli przepisy wymagają określonej formy pod rygorem nieważności.

4. Czynność prawna powinna być wolna od wad.

W razie braku którejś z wymienionych przesłanek czynność prawna jest wadliwa. Może ona być nieważna, może też być unieważniona. Odróżnia się nieważność bezwzględną i nieważność względną.

Nieważność bezwzględna jest najostrzejszą sankcją przewidzianą przez prawo cywilne dla wadliwych czynności prawnych. Zaliczyć można do nich np. czynności sprzeczne z ustawą albo zasadami współżycia społecznego.

Nieważność względna oznacza przysługującą oznaczonej stronie możność uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej. Mamy z nią do czynienia w przypadku dokonania czynności prawnej pod wpływem błędu lub groźby.

Proces składania oświadczenia woli może być dotknięty nieprawidłowościami, które nazywamy wadami oświadczenia woli, które pociągają za sobą ujemne skutki dla czynności prawnej, w ramach których oświadczenie złożono.

Znane są cztery wady oświadczenia woli:

1. Brak świadomości lub swobody,

2. Pozorność,

3. Błąd,

4. Groźba.

1. Brak świadomości lub swobody polega na tym, że osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia w sposób świadomy lub swobodny.

2. Pozorność jest wadą polegającą na złożeniu oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru, tzn. obie strony są zgodne, że czynność albo nie ma wywoływać żadnych skutków prawnych, albo ma wywoływać skutki prawne, ale inne niż wynika to z treści pozornej czynności prawnej.

3. Błąd jako wada oświadczenia woli polega na mylnym wyobrażeniu u osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia.

4. Groźba oznacza przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli. Groźba musi być bezprawna i poważna.

Zawieranie umów jest uregulowane przepisami części ogólnej prawa cywilnego, w którym znalazły unormowanie trzy tryby zawierania umów:

1. W drodze oferty,

2. W drodze przetargu,

3. W drodze rokowań.

Oferta jest to oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej (oferenta) skierowane do innej osoby fizycznej lub prawnej (oblata), które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia.

Gdy oferta zawiera określony termin, to oferent jest nią związany aż do upływu oznaczonego terminu

Jeżeli oferta nie zawierała określenia terminu, to należy odróżnić dwie sytuacje:

1. oferta została złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą telefonu. Oferta taka przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie,

2. oferta została złożona listownie, telegraficznie itp. Oferta taka przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź, wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Przyjęcie oferty powoduje zawarcie umowy, jeżeli oferta zostanie zaakceptowana w całości i bez zastrzeżeń.

Przetarg jest szczególnym trybem zawierania umów i stanowi coraz częstszy sposób zawierania umów. Na przetarg składają się następujące etapy: 1) ogłoszenie przetargu, 2) składanie ofert, 3) przyjęcie wybranej oferty.

Przetarg ustny nazywamy licytacją lub aukcją, polega on na tym, że ogłaszający przetarg oczekuje coraz korzystniejszych ofert. Złożona oferta obowiązuje aż do momentu złożenia korzystniejszej oferty przez innego licytanta, albo, gdy przetarg zostanie zamknięty bez wybrania oferty. Do zawarcia umowy dochodzi w momencie wyboru oferty, stwierdzanego tzw. przybiciem.

Przetarg pisemny polega na pisemnym składaniu ofert, w celu wybrania najkorzystniejszej oferty. Ofert można składać w określonym terminie. Oferta zostaje przyjęta w trybie sformalizowanym, przewidzianym w ogłoszonych warunkach przetargu. Przetarg może zostać zamknięty bez przyjęcia oferty, jeżeli żadna z ofert nie spełniała jego oczekiwań. Oferta przetargowa przestaje obowiązywać, gdy składający ofertę zostanie powiadomiony o wybraniu innej oferty.

Rokowania (negocjacje) stosowane są wówczas, gdy chodzi o zawarcie umowy skomplikowanej, dotyczącej znaczących przedsięwzięć gospodarczych, dużych inwestycji, wielkich dostaw towarów, współpracy finansowej itp. Do zawarcia umowy dochodzi, gdy strony dojdą do porozumienia we wszystkich sprawach, które były przedmiotem rokowań.

Obowiązek nadania czynności prawnej określonej formy istnieje wówczas, gdy wynika to z przepisów albo z zawartej przez te strony wcześniejszej umowy. Dla niektórych czynności prawnych kodeks cywilny przewiduje jako obowiązkowe: a) formę pisemną, b) formę szczególną.

Forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności, jeżeli przepis stanowi o konieczności zawierania umowy na piśmie pod rygorem nieważności. Niezachowanie formy pisemnej powoduje nieważność czynności prawnej. Forma pisemna bez rygoru nieważności występuje wszędzie tam, gdzie przepisy wymagają formy pisemnej, ale poprzestają na sformułowaniu samego wymogu, bez zaopatrywania go w rygory.

Forma szczególna to najczęściej forma aktu notarialnego, wymagana zawsze do przeniesienia własności nieruchomości itp. Brak formy szczególnej pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.

Wykładnia oświadczenia woli opiera się na odmiennych zasadach niż wykładnia przepisów prawnych. Przy interpretowaniu oświadczeń woli nie wysuwa się na pierwszy plan wykładni słowa, użytych zwrotów czy sformułowań, lecz bada się, co strony chciały w umowie postanowić i jaki był cel, któremu czynność prawna miała służyć. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.

Wyróżnia się dwa rodzaje przedstawicielstw:

1. Przedstawicielstwo ustawowe,

2. Pełnomocnictwo.

Przedstawicielstwo ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawiciela wynika z przepisu ustawy. Celem takiego przedstawicielstwa jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych tym osobom który nie mają zdolności do czynności prawnych.

Pełnomocnictwo to przedstawicielstwo oparte na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Pełnomocnictwa może udzielić każda osoba fizyczna i prawna, mająca zdolność do czynności prawnych. Rozróżnia się trzy rodzaje pełnomocnictwa:

1. Ogólne - upoważnienie do dokonywania różnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy,

2. Rodzajowe - upoważnienie do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju,

3. Szczególne - upoważnienie do dokonania konkretnej czynności.

Pełnomocnictwo wygasa z upływem terminu, na jaki zostało udzielone.

Przedawnienie polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. Zasadniczy termin przedawnienia wynosi 10 lat.

Po upływie 3 lat przedawniają się roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, roszczenia o świadczenia rzeczowe, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.

Skutkiem przedawnienia jest uzyskanie przez jedną ze stron zobowiązaną umową do spełnienia świadczenia, prawa uchylenia się od tego obowiązku.

Przepisy kodeksu cywilnego przewidują możliwość zrzeczenia się korzystania z przedawnienia. Polega to na tym, że strona zobowiązana do dokonania świadczenia może oświadczyć, że nie korzysta z przedawnienia. Oświadczenie takie może być złożone po upływie terminu przedawnienia.

Zawieszenie wstrzymuje tymczasowo bieg przedawnienia, a po ustaniu okoliczności powodującej zawieszenie przedawnienie biegnie dalej i nowy okres dolicza się do poprzedniego.

Bieg zawieszenia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1. Co do roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom - na czas trwania władzy rodzicielskiej,

2. Co do roszczeń przysługujących osobom z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych przeciwko ich opiekunom - na czas sprawowania opieki,

3. Co do roszczeń przysługujących jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - na czas trwania małżeństwa,

4. Co do wszystkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem - na czas trwania przeszkody.

Przerwa biegu zawieszenia powoduje skutki idące dalej niż zawieszenie. Po przerwaniu bieg przedawnienia rozpoczyna się od początku i nie wlicza się do niego okresu, który upłynął od momentu przerwania.

Przerwanie biegu przedawnienia powoduje:

1. Każda czynność przed sądem lub innym organem przedsięwzięta w celu dochodzenia roszczeń.

2. Uznanie roszczenia przez dłużnika.

PRAWO CYWILNE 1

---