1. POJĘCIE NORMY PRAWNEJ I PRZEPISU PRAWNEGO

PRZEPIS PRAWNY

1. Każde zdanie w sensie gramatycznym(sensowna wypowiedź), które występuje w tekście aktu prawnego.(Zazwyczaj zdanie oznajmujące).

2. Każda redakcyjnie wyodrębniona jednostka systematyki(podziału tekstu aktu prawnego

(np. ustawy, konstytucji, rozporządzenia) - artykuł, paragrafy, punkty, podpunkty).

NORMA PRAWNA

Zrekonstruowana(odtworzona) z przepisów prawnych, reguła postępowania tzn. wypowiedź językowa, która wskazuje, komu i w jakich okolicznościach jest nakazane lub zakazane, lub też dozwolone określone postępowanie oraz jakie będą konsekwencje, gdy adresat zachowa się niezgodnie z normą.

2. BUDOWA NORMY PRAWNEJ

HIPOTEZA-określa adresata normy oraz okoliczności, w których powinien się on zachować w sposób przewidziany przez normę-zakres zastosowania normy/ klasę sytuacji, w których norma ma zastosowanie. Wskazuje na:

-cechy adresata

- miejsce, w którym jakieś zachowanie jest zakazane/nakazane/dozwolone

-czas, w jakim dane zachowanie jest zakazane/nakazane/dozwolone

- relacje adresata do innych podmiotów

DYSPOZYCJA-wzór zachowania, formułuje zakazy/nakazy/dozwolenia-wyznacza zakres normowania normy, czyli klasę czynów nakazanych/zakazanych/dozwolonych. Wyróżniamy dyspozycję:

- syntetyczną

- kazuistyczną

SANKCJA- wskazuje na konsekwencje jakie nastąpią, gdyby adresat zachował się niezgodnie z wzorem zachowania określonym w dyspozycji normy prawnej. Wyróżniamy:

- sankcję kary

-sankcję egzekucji

-sankcję nieważności

3. HIPOTEZA NORMY PRAWNEJ

HIPOTEZA-określa adresata (element konieczny) normy oraz okoliczności (różne), w których powinien się on zachować w sposób przewidziany przez normę-zakres zastosowania normy/ klasę sytuacji, w których norma ma zastosowanie. Wskazuje na:

-cechy adresata -adresatem może być każdy człowiek znajdujący się w zakresie normy, osoba pełniąca funkcje publiczne, osoba będąca funkcjonariuszem publicznym(art. 128), może to być nauczyciel, lekarz, najemca lokalu....

- miejsce, w którym jakieś zachowanie jest zakazane/nakazane/dozwolone

-czas, w jakim dane zachowanie jest zakazane/nakazane/dozwolone

- relacje adresata do innych podmiotów

- może określać rodzaj działalności

4. RODZAJE DYSPOZYCJI

SYNTETYCZNA- ustawodawca określa zespół czynów zakazanych/ nakazanych lub dozwolonych. Posługuje się nazwą generalną(ogólną) wskazującą na daną klasę, zbiór czynów wyróżnionych za pomocą wspólnej cechy/zespołu cech (np. zabicie-pozbawienie życia) oraz przez zbiór zachowań (np. postrzelenie, podanie trucizny, utopienie; w skutek, których u człowieka znikają funkcje życiowe) -ogólnie łączy wszystkie przypadki przy pomocy jednej nazwy/wspólnej cechy.

KAZUISTYCZNA (przypadkowa) - określa wzór zachowania - ustawodawca nie ogranicza się do nazwy ogólnej wskazującej na pewną klasę czynów( zbiór czynów), ale dodatkowo wymienia przypadki (cazusy) zachowań należących do klasy czynów określonych(wyróżnionych) do klasy ogólnej

5. RODZAJE SANKCJI

Wyróżniamy sankcje:

1. Sformalizowane(zinstytucjonalizowane) -wymierzone przez specjalne organy w specjalnym trybie(zgodnie z określoną procedurą) -skupione.

2. Niesformalizowane(niezinstytucjalizowane) - naruszone normy moralne, które prowadzą do potępienia społecznego(negatywnej reakcji grupy społecznej, do której należy dany podmiot) -rozsiane.

KARY- ma charakter represyjny tzn. celem jest wyrządzenie pewnej dolegliwości ukaranemu. Polega na pozbawieniu go pewnych dóbr powszechnie uznawanych za cenne np. mienia, wolności dobrego imienia

( w przypadku podania do publicznej wiadomości nazwiska czy wizerunku).

EGZEKUCJI - jest stosowana w celu zmuszenia do wykonania obowiązków, których osoby zmuszane nie chcą wykonać dobrowolnie. Celem egzekucji jest osiągnięcie stanu rzeczy jaki zaistniałby, gdyby adresat zachował się zgodnie z normą. Dolegliwość nie jest celem egzekucji, choć w przypadku adresata zapewne występuje, lecz nie jest jej prawnym celem. Celem egzekucji jest przywrócenie stanu zgodnego z normą, czyli gdy naruszenie normy nie powoduje skutków nieodwracalnych

NIEWAŻNOŚCI oznacza bezskuteczność czynności prawnej w przypadku naruszenia reguł w przypadku dokonywania tych czynności.

6. OBOWIĄZYWANIE NORMY PRAWNEJ

Norma Obowiązuje- nakaz stosowania i nakaz przestrzegania normy przez obywateli, zakres stosowania dotyczy Organów Państwowych.

Warunki, jakie musi spełniać norma, aby mogła być uznana za obowiązującą:

1. FORMALNE/systemowe - poza treściowe-, kto i w jakim trybie ustanowił normę oraz o realizację normy do innych norm systemu prawa.

2. FAKTYCZNE- faktycznie stosowana- skuteczna społecznie

7. OBOWIĄZYWANIE FORMALNE(SYSTEMOWE)

FORMALNE(systemowe) - cechy formalne poza treściowe-, bo niezwiązane z treścią-, lecz kto i w jakim trybie ustanowił normę, a systemowe-, bo chodzi o realizację normy do innych norm systemu prawa tzn.

-jeżeli została ustanowiona przez kompetentny organ we właściwy proceduralnie sposób np. ustawa została ustanowiona przez sejm zgodnie z procedurami prawa.

- jeżeli została prawidłowo ogłoszona i weszła w życie(został spełniony warunek art.88 KRP, czyli opublikowana i weszła w życie, czyli upłynął termin od momentu opublikowania do momentu, gdy norma zaczyna obowiązywać)

- jeżeli nie została derogowana tzn. uchylona przez inną normę, czyli nie jest sprzeczna z inną normą, a jeżeli jest sprzeczna to obowiązuje, jeżeli nie została uznana za nieobowiązującą na podstawie reguł kolizyjnych, czyli gdy norma późniejsza uchyla normę sprzeczną wcześniejszą pod warunkiem, gdy obie są tej samej mocy prawnej.

8. OBOWIĄZYWANIE FAKTYCZNE

FAKTYCZNE- obowiązuje, jeżeli jest faktycznie stosowana(musi spełniać wymogi/kryteria systemowego/formalnego i jest faktycznie stosowana) - jest skuteczna społecznie.

9. OBOWIĄZYWANIE AKSJOLOGICZNE

Norma ma uzasadnienie aksjologiczne w określonym systemie ocen, jeżeli nakazuje zachowania oceniane pozytywnie w tym systemie ocen, lub zakazuje zachowań ocenianych negatywnie w danym systemie wartości. Stwierdzenie, że norma obowiązuje, ze względu na uzasadnienie aksjologiczne oznacza, że o obowiązywaniu normy nie decyduje akt stanowienia normy, lecz jej treść, tzn. że jest to norma powinności materialnej. W sensie aksjologicznym obowiązują normy moralne oraz normy etyczne.

10. ZASADY PRAWA

W nauce prawa przyjmuje się, że system prawa obok zwykłych norm zawiera także normy o znaczeniu szczególnym, które są zasadami prawa lub zasadami ogólnymi systemu prawa bądź normami zasadniczymi

-zasady uniwersalne-zasady całego sytemu prawa oraz zasady części systemu prawa, które odnoszą się do jednej lub kilu gałęzi prawa. Status zasad uniwersalnych mają przede wszystkim zasady konstytucyjne(zasady proporcjonalności, wolności, praworządności).

-zasada nullum crimen sine lege -tzn., że odpowiedzialności karnej podlegają osoby, które popełniają czyny zabronione pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie popełnienia w/w czynów.

- zasada domniemania niewinności- oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Różnice między zasadami prawa a zwykłymi normami:

1. Zwykłe normy mają określony zakres zastosowania, w przypadku zasad prawnych ich zakres zastosowania nie jest najczęściej wyraźnie sformułowany

2. Jeżeli zakres zastosowania zwykłej normy został spełniony, to normę należy zastosować, jeżeli nie normy zastosować nie wolno.

11. LEX SPECJALIS-LEX GENERALIS

LEX SPECJALIS- zawiera się w zakresie zastosowania(hipotezie) LEX GENERALIS

Wskazuje zawsze na relacje dwóch norm, to znaczy, że dana norma jest normą szczególną tylko w relacji do innej normy, która wobec tej pierwszej jest normą ogólną i na odwrót. Relacja ta zachodzi wtedy, gdy zakres zastosowania (hipoteza) zawiera się w hipotezie tej drugiej, czyli szczególna w ogólnej, przy jednoczesnej różnicy dyspozycji lub sankcji obu norm. Np. hipoteza normy szczególnej jest bardziej szczegółowa w porównaniu z hipotezą normy ogólnej tzn. musi zawierać wszystkie elementy normy ogólnej, a poza tym składniki zawarte tylko w hipotezie normy szczególnej .

12. NORMY INDYWIDUALNE I GENERALNE

NORMY INDYWIDUALNE- podstawą podziału jest sposób określenia adresata w hipotezie normy.W tych normach adresat jest określany za pomocą imienia własnego(w przypadku osób fizycznych) bądź nazwy firmy ( w przypadku określenia nazwy osoby prawnej)

NORMY GENERALNE - adresat jest określany przy pomocy nazwy generalnej tzn. takiej - zbiór podmiotów wyróżnionych ze względu na posiadane cechy wspólne(studenci, pracownicy szkół wyższych, wierzyciele, dłużnicy, najemcy sprzedawcy prezydent RP, itp.)

Podstawą rozróżnienia tych norm nie jest ilość adresatów, ale sposób ich określenia ma decydujące znaczenie w podziale. (w normach indywidualnych ilość adresatów jest zawsze jednakowa-osoba fizyczna lub prawna-gdzie normy te mogą być równocześnie normami generalnymi, ale nie odwrotnie). Normy generalne mogą w ogóle nie mieć adresatów. -tzw. normy puste -tzn., że może być teoretycznie ustalona, lecz w praktyce taki adresat nie musi istnieć.

13. NORMY KONKRETNE I ABSTRAKCYJNE

NORMY KONKRETNE - przestające obowiązywać w wyniku ich realizacji(umarzają się).Mogą być one długoterminowe, powtarzalne. W swojej hipotezie wskazuje na konkretną niepowtarzalną jednostkową sytuację, dlatego po jej zrealizowaniu przestaje obowiązywać.

NORMY ABSTRAKCYJNE- normy, które nie przestają obowiązywać w wyniku ich zrealizowania, ponieważ hipoteza tej normy może wskazywać na powtarzalna sytuację która może wystąpić wielokrotnie. Uniwersalna, czyli ilekroć się do niej odnosić tylekroć ma zastosowanie.

14. NORMY IMPERATYWNE I DYSPOZYTYWNE

IMPERATYWNE IUS COGENS - Bezwzględnie stosowane tzn. jeżeli dany podmiot chce osiągnąć zamierzony skutek prawny, to musi się do takiej normy zastosować (np. zawrzeć umowę-terminy przedawnienia nie mogą być skracane, ani przedłużane przez czynność prawną (umowę)- wszystkie normy określające terminy przedawnienia roszczeń są normami imperatywnymi- bezwzględnie stosowanymi).Zastosowanie takiej normy jest niezależne od woli adresata, do którego jest skierowana.

DYSPOZYTYWNE IUS DISPOSITIVUM- przeciwieństwo - względnie stosowane tzn., których zastosowanie jest zależne od woli adresatów tych norm. Adresaci są w umowie bądź w jednostronnej czynności (np. Testamencie) mogą skutecznie postanowić inaczej niż przewiduje norma dyspozytywna.

Pierwszeństwo przed normą ma umowa, postanowienie bądź testament. Dyspozytywne normy są stosowane np. przez sądy, gdy strony, podmioty, adresaci nie unormowały określonej kwestii w umowie bądź w testamencie, bądź strony są w sporze(trzeba ten spór rozstrzygnąć) Pod tymi warunkami sąd zastosuje normę.

Normy dyspozytywne rozpoznajemy po pewnych charakterystycznych sformułowaniach tj. w braku odmiennej umowy, czy też strony w umowie mogą postanowić inaczej, o ile nie określiły inaczej(są to sformułowania, które wskazują, że mamy do czynienia z normami dyspozytywnymi.

Dyspozytywny charakter znacznej części norm prawa cywilnego jest konsekwencją obowiązywania zasady wolności umów(art. 353KC).

15. NORMY PROGRAMOWE

Cechą szczególną jest to, że nie wskazują one, jak powinien zachować się adresat normy, ale jaki cel powinien osiągnąć. Wybór środków pozostawiony jest do dyspozycji adresata. W niektórych przypadkach normy programowe określają nie tylko cele także częściowo środki.. Występują głównie w prawie konstytucyjnym i administracyjnym.

16. NORMY ODSYŁAJĄCE

Niektóre normy nie określają bezpośrednio uprawnień i obowiązków adresatów, lecz odsyłają do innych norm

ODESŁANIE SYSTEMOWE-, jeżeli dana norma prawna odsyła do innej normy prawnej, czyli w ramach systemowych prawach. Ustawodawca, z dwoma różnymi stanami faktycznymi np. z dwiema różnymi umowami, zamierza powiązać identyczne skutki prawne (bądź zbliżone, podobne) wówczas po uregulowaniu pierwszego stanu faktycznego (pierwszej umowy) przystępując do uregulowania drugiego stanu faktycznego(drugiej umowy) odsyła do wcześniejszej regulacji, bo gdyby tego nie zrobił to musiałby się powtarzać normy odsyłające/ systemowe są stosowane w celu uniknięcia powtórzeń oraz przez wzgląd na zwięzłość tekstu prawnego.(Podstawowa zasada legislacyjna)

ODESŁANIE POZA SYSTEMOWE- ustawodawca odsyła do pozaprawnych podstawowych norm moralnych zwyczajowych i współżycia społecznego >>>wskazuje, że zwyczaj jest źródłem prawa. Jeżeli sąd będzie chciał wyegzekwować skutki prawne umowy, to musi wziąć pod uwagę względy zwyczajowe i współżycia społecznego tzn., że taka sama umowa niesie za sobą inne skutki prawne na Kaszubach inne na Pomorzu, a jeszcze inne w górach, (np. dotycząca projektów budownictwa, zagospodarowania gruntów itp.)

17. NORMY BLANKIETOWE

O ile zwykłe normy odsyłające odsyłają do norm już istniejących (obowiązujących), o tyle normy blankietowe odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero mają być wydane (jeszcze nieobowiązujące). np. wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscu publicznym (określana jest tu tylko sankcja, a przepisy porządkowe to te, które mogą zostać wydane przez organy samorządu terytorialnego w szczególnych przypadkach). Blankietowość - odesłanie do czegoś, czego nie ma.

18. DOMNIEMANIA PRAWNE

Są to domniemania ustalone przez prawo, czyli istnieje przepis, norma określająca takie domniemanie. Wiążą sąd. Mogą być jednak obalone ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

FORMALNE- na podstawie normy prawnej należy przyjąć, że zaistniał bądź nadal istnieje pewien stan faktyczny dopóki nie zostanie udowodnione, że było lub jest inaczej , dotyczy stanu faktycznego rzeczy (z góry, bez dowodu)

- domniemanie dobrej wiary (ciężar dowodu spoczywa na osobie, która zarzuca złą wiarę) jeżeli ustawa uzależnia skutki od dobrej wiary lub złej wiary - domniemywa dobrej wiary

MATERIALNE- na podstawie normy prawnej należy uznać za udowodniony fakt B jeżeli został udowodniony fakt A.

Fakt A- nieposzukiwany, nieistotny, ale udowodniony

Fakt B- istotny poszukiwany, którego się nie dowodzi.

Związek między faktem A i B ma charakter normatywny tzn. Jest określony przez normę prawną i może, (ale nie musi) odpowiadać rzeczywistości(istnieje bo fakt określił ustawodawca)

Przyczyny dla których przyjmowane są domniemania

1. Potrzeba ochrony pewnych i istotnych wartości

2. Pewne względy dowodowe tzn. gdy udowodnienie jakiegoś faktu jest niemożliwe, a fakt ten musi być określony.

Domniemania prawne dzielą się na:

WZRUSZALNE(względne) - można obalić dowodem przeciwnym

Każde domniemanie jest wzruszalne, chyba, że obowiązuje przepis, który stanowi inaczej- wyraźnie stwierdza, że danego domniemania nie można obalić.

NIEWZRUSZALNE(bezwzględne)- nie dopuszczające dowodu przeciwnego

19. FIKCJE PRAWNE

Rodzaj przepisów odsyłających, ponieważ oba typy przepisów pełnią identyczną funkcję różniąc się jedynie sposobem sformułowania odesłania. Zarówno fikcje prawne jak i typowe przepisy odsyłające są stosowane po to, aby elementy normy powiązane z hipotezą normy odesłania tzn., do której się odsyła, mogły być powiązane z hipotezą określoną w przepisach formułujących odesłanie wprost.

O zastosowaniu zarówno przepisów odsyłających jak i fikcji prawnych decydują względy techniki legislacyjnej tzn. wzgląd na zwięzłość i przejrzystość tekstu prawnego.

20. DEFINICJE LEGALNE

Są to przepisy określające znaczenie terminów użytych przez ustawodawcę w tekście prawnym. Inaczej mówiąc, są to definicje określające znaczenie słów występujących w języku prawnym. Definicje legalne są przykładem definicji projektujących tzn. wskazujących jak należy dany termin rozumieć w języku prawnym, a nie sprawozdawczych tzn., przedstawiających istniejący sposób rozumienia określonych terminów w jakimś języku.

Rodzaje definicji:

- w jednej jednostce redakcyjnej tekstu prawnego może być zdefiniowanych kilka terminów

- zdefiniowaniu jednego terminu może być poświęcona jedna odrębna jednostka redakcyjna tekstu prawnego

- definicja terminu może być elementem treści określonej jednostki redakcyjnej tekstu prawnego

- jeden termin może być zdefiniowany w kilku odrębnych elementach tekstu prawnego ( w kilku art. Lub paragrafach)

21. LUKI W PRAWIE

Termin ,,Luka w prawie" jest używany w doktrynie prawniczej w dwóch znaczeniach :

LUKA AKSJOLOGICZNA powstaje z porównania systemu prawa idealnego z systemem istniejącym. Luka aksjologiczna zwana też pozorną , wynika z oceny, że w prawie nie ma przepisu , który zdaniem dokonującego oceny powinien się znajdować lub odwrotnie, konsekwencją oceny prawa jest wniosek, że powinien zostać uchylony przepis , który obowiązuje.

LUKA KONSTYTUCYJNA jest określona mianem luki rzeczywistej, ponieważ w odróżnieniu od luki aksjologicznej jej identyfikacja nie opiera się na kryteriach ocenianych, lecz polega na neutralnym aksjologicznie stwierdzeniu braku zupełności istniejącej regulacji prawnej. Luką konstytucyjną jest brak regulacji prawnej , który nie jest przez ustawodawcę zamierzony.

Luka konstytucyjna występuje w dwóch postaciach:

- swoista luka w prawie, która oznacza sytuację , gdy brak jest normy, która powinna zostać ustanowiona zgodnie z inną normą obowiązującą.

- luka techniczna występuje wówczas ,, gdy mimo zakończenia procesu legislacyjnego regulacja prawna określonej kwestii nadal pozostaje niekompletna.

22. KOLIZJE MIĘDZY NORMAMI

KOLIZJE O CHARAKTERZE LOGICZNYM (analitycznym) - wynikają z samego sformułowania norm prawnych.

Sprzeczność norm występuje w jednym z następujących przypadków:

- jeden przepis czegoś nakazuje, a drugi na to samo zezwala

- jeden przepis czegoś zakazuje, a drugi to samo nakazuje.

- jeden przepis coś nakazuje, a drugi stwierdza, że to samo nie jest nakazane

W przypadku dwóch sprzecznych logicznie norm tylko jednej z nich można przestrzegać, ponieważ zrealizowanie jednej z norm sprzecznych logicznie oznacza niezrealizowanie drugiej normy.

KOLIZJE O CHARAKTERZE PRAKSEOLOGICZNYM(praktycznym) mogą występować w dwóch przypadkach:

1. Gdy realizacja jednej normy doprowadzi do sytuacji, która wyklucza przyczynowo realizację drugiej normy. Na przykład jedna norma nakazuje produkcję jakiegoś wyrobu zgodnie z ustalonymi standardami technicznymi, a druga norma tak określa technologię produkcji, że standardy nie mogą być osiągnięte.

2. Gdy realizacja obu norm prowadzi do sprzecznych celów tzn., że zamierzone skutki obu regulacji wzajemnie się unicestwiają lub realizacja jednej normy unicestwia rezultat powstałej w wyniku realizowania drugiej normy. Np. norma N1 nakazuje uznanie trzeźwości za istotną wartość w procesie edukacyjnym, podczas gdy norma N2 zezwala na reklamę piwa adresowaną do dzieci i młodzieży.

KOLIZJE O CHARAKTERZE AKSJOLOGICZNYM występują wówczas, gdy prawodawca wbrew postulatowi racjonalności nie jest konsekwentny w swoich preferencjach. Np., gdy preferencje prawodawcy są symetryczne tzn. prawodawca w jednej normie preferuje wartość X przed wartością Y a w innej normie preferuje wartość Y przed wartością X np. prawodawca w normie N1 preferuje dobro małoletniego przed interesem rodziców, a w normie N2 preferuje interes rodziców przed dobrem małoletniego.

23. REGUŁY KOLIZYJNE

W doktrynie prawniczej wyróżnia się reguły kolizyjne pierwszego i drugiego stopnia.

Reguły pierwszego stopnia odwołują się do kryteriów:

HIERARCHIA NORM (lex superior derogat legi In feriori) Zagadnienie z regułą hierarchiczną, norma hierarchicznie wyższa (np. ustawa) uchyla niezgodną z nią normę hierarchicznie niższą (np. rozporządzenie). Wśród reguł kolizyjnych reguła hierarchiczna ma najwyższą moc. Norma wyższa uchyla normę niższą.

ZAKRES REGULACJI (merytoryczne)lex specjalis derogat legi generali) Regułę merytoryczną stosuje się do norm , których zakresy zastosowania pozostają w stosunku zawierania się . Lex specjalis oznacza normę bardziej szczegółową, a lex generalis bardziej ogólną. Norma specjalna nie uchyla normy ogólnej, a jedynie wyłącza jej zastosowanie w przypadku zbiegu obu norm.

KRYTERIUM CHRONOLOGICZNE (lex posteriori derogat legi priori). Reguła chronologiczna stwierdza, że akt prawny wydany później uchyla równorzędny akt prawny wydany wcześniej, w takim zakresie, w jakim realizowaniu wcześniejszego uniemożliwia realizację aktu późniejszego, o tym, który akt jest wcześniejszy, a który późniejszy nie decyduje data ich wejścia w życie, lecz to, który z nich wcześniej został ogłoszony.

24. POJĘCIE WYKŁADNI PRAWA

Sposoby rozumienia terminu wykładnia prawa:

DERYWACYJNY Jest to proces rekonstruowania norm prawa na podstawie przepisów prawa(punktem wyjścia są przepisy a celem normy prawne- jednoznaczne normy generalne i abstrakcyjne- jednoznaczne określenie zakresu zastosowania- hipotezy(określa adresata, czas, miejsce itp.) i jednoznacznego zakresu normowania - dyspozycję (czyny nakazane, zakazane, dozwolone).

a) ogólny-przypisanie znaczenia wyrazom ukrytym w tekście prawnym(ustalenie tego znaczenia)

b) szczególny- eksponuje różnicę między przepisem prawnym, traktowanym, jako element tekstu, norma prawną traktowaną, jako wypowiedź językowa, określająca reguły postępowania, która wskazuje, kto, w jakich okolicznościach i w jaki sposób powinien się zachować.

- I faza tworzenia- rekonstrukcyjna-odtworzenie z przepisów prawa wypowiedzi o kształcie normy postępowania(ważna w procesie interpretacji)

- II faza tworzenia - percepcyjna- ostateczne sformułowanie normy postępowania poprzez ustalenie dokładnego sensu terminów występujących w zrekonstruowanej z przepisów wypowiedzi o cechach normy

KLARYFIKACYJNY

Wykładnia jest to proces ustalania znaczenia wyrażeń użytych w tekście prawnym w sytuacji gdy znaczenia te budzą wątpliwości- jest wątpliwe(w sytuacji gdy adresat prawa ma trudności ze zrozumieniem tekstu aktu prawnego) - odwołuje się do zasady gdy tekst jest jasny, zrozumiały- to wykładnia jest zbędna (To co jest jasne nie wymaga interpretacji).

Łączenie dwóch definicji:

Wykładnia-proces ustalania znaczenia wyrażeń ukrytych w tekście prawnym w celu rekonstrukcji jednoznacznych norm generalnych i abstrakcyjnych wyłożonych w przepisach prawnych.

a) ustalenie znaczenia wyrażeń ukrytych w tekście prawnym

- treść tej nazwy- cecha bądź zespół cech istotnych, które nazwa oznacza, (na które wskazuje), odróżnienie danych obiektów od innych obiektów.

- zakres tej nazwy(wyrażenia) - klasa/ zbiór obiektów, które nazwa oznacza; im treść bogatsza, tym zakres węższy i na odwrót.

b) rekonstrukcja jednoznacznych norm generalnych i abstrakcyjnych wyłożonych w przepisach prawnych

Ustalenie znaczenia nie jest celem samym w sobie.

Przepis- zadanie

Norma- rozbudowana wypowiedź

PRZECHODZENIE Z PRZEPISÓW DO NORMY NAZYWAMY PROCESEM WYKŁADNI PRAWA.

25. RACJE WYKŁADNI

Powody, dla których wykładnia jest przeprowadzana:

1.Powody językowe- Interpretator(adresat)ma kłopoty ze zrozumieniem języka tekstu prawnego. Gdy treść wyrażeń lub nazw użytych w tekście jest niedookreślona i w konsekwencji zakres tych nazw i wyrażeń jest nieostry.

2.Powody o charakterze funkcjonalnym- Polega na ustaleniu znaczenia przepisów prawnych ze wzg. na kontekst funkcjonalny rozumienia tekstu prawnego, który tworzą fakty o charakterze ustrojowym(zasady ustroju społecznego, politycznego i ekonomicznego państwa) i aksjologicznym(pozaprawne oceny i reguły społeczne-obyczajowe i moralne),

3. Powody o charakterze systemowym- Polega na ustaleniu znaczenia tekstów prawnych ze wzg. na kontekst systemowy, który tworzą inne normy prawne systemu, do którego należy norma określona na podstawie interpretowanego przepisu/przepisów.

26. WYKŁADNIA AUTENTYCZNA I WYKŁADNIA LEGALNA

Wykładnię autentyczną i legalną charakteryzuje moc powszechnie obowiązującą, znaczy to, że w przypadku obu tych rodzajów wykładni adresaci interpretowanych przepisów są związani znaczeniem tych przepisów ustalonym przez interpretatora.

WYKŁADNIA AUTENTYCZNA- dokonywana jest przez prawodawcę tzn. podmiot, który ustanowił dany przepis. Wykładnia ta ma moc prawną równą mocy prawnej aktu normatywnego, który został podany interpretacji. Celem tej wykładni jest wiążące dla wszystkich adresatów aktu prawnego określenie znaczenia wyrażeń występujących w tekście prawnym.

WYKŁADNI LEGALNEJ dokonuje organ, który na mocy przepisów prawa ma kompetencje do dokonywania wykładni z mocą powszechnie obowiązującą Podobnie jak autentyczna również wykładnia legalna ma charakter abstrakcyjny tzn. nie jest związana z rozstrzyganiem konkretnej sprawy. Obecnie jedyną dopuszczalną formą wykładni legalnej może być wykładnia legalna delegowana, kiedy organ państwa uzyskuje szczególne upoważnienie do wiążącej interpretacji konkretnego aktu prawnego.

27. WYKŁADNIA JĘZYKOWA

Wykładnia jest najczęściej wykonywana z powodów językowych tzn. Interpretator(adresat) ma kłopoty ze zrozumieniem języka tekstu prawnego. Gdy treść wyrażeń lub nazw użytych w tekście jest niedookreślona

i w konsekwencji zakres tych nazw i wyrażeń jest nieostry. Niedookreśloność treści- polega:

-nie wiemy dokładnie, na czym polega zestaw cech istotnych tworzących treść nazwy

-gdy dana cecha/ cechy są określone w sposób nie diagnostyczny tzn. nie wiemy, kiedy możemy je przypisać określonym obiektom lub stanom rzeczy, a kiedy nie np. sekta religijna.

Istotą wykładni jest w takiej sytuacji podjęcie decyzji, które cechy są cechami istotnymi i w konsekwencji, jakie obiekty wchodzą w zakres nazwy, a jakie są poza zakresem.

Nie diagnostyczność cechy -- podjęcie decyzji określającej kryteria stosowalności danej cechy np. poprzez określenie kryteriów ilościowych, podanie argumentów uzasadniających tę decyzję, terminy charakteryzujące się niedookreślonością treści i zakresu; występują często w tekstach prawnych - powody językowe są najważniejsze.

28. WYKŁADNIA SYSTEMOWA

Polega na ustaleniu znaczenia tekstów prawnych ze względu na kontekst systemowy, który tworzą inne normy prawne systemu, do którego należy norma określona na podstawie interpretowanego przepisu/przepisów. Oparta na dwóch założeniach:

- fakt przynależności normy prawnej do systemu norm ma wpływ na rozumienie tekstów prawnych będących podstawą do jego rekonstrukcji

- fakt umieszczenia interpretacyjnego przepisu w określonym miejscu aktu prawnego nie jest przypadkowy, lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy, czyli że został przez ustawodawcę świadomie postanowiony.

Kontekst systemowy tworzą następujące przesłanki:

ZASADY PRAWA(ustalenie znaczenia tekstu prawnego- zgodnego z zasadami prawa)

CECHY SYSTEMU prawa(ustalenie znaczenia tekstu prawnego, jego niesprzeczność i zupełność-brak luk)

SYSTEMATYKA ZEWNĘTRZNA AKTU PRAWNEGO, tzn., w jakiej gałęzi prawa, i SYSTEMATYKA WEWNĘTRZNA AKTU PRAWNEGO(miejsce usytuowania księdze, rozdziale artykule, paragrafie...)

29. WYKŁADNIA FUNKCJONALNA Tzw. Celowościowa

Polega na ustaleniu znaczenia przepisów prawnych ze wzg. na kontekst funkcjonalny rozumienia tekstu prawnego, który tworzą fakty o charakterze ustrojowym(zasady ustroju społecznego, politycznego i ekonomicznego państwa) i aksjologicznym(pozaprawne oceny i reguły społeczne-obyczajowe i moralne),

W procesie tej wykładni interpretator ustalając znaczenie tekstu prawnego odwołuje się do takich przesłanek jak:

CELE PRAWA(skutek/skutki, jakie prawo spowodować powinno)

FUNKCJE PRAWA- skutki, jakie stosowanie danego prawa wywoływało w przeszłości lub jakie może prawdopodobnie wywołać w przyszłości

POZAPRAWNE REGUŁY SPOŁECZNE O CHARAKTERZE MORALNYM-odgrywa rolę pomocniczą do wykładni językowej, tzn. te rodzaje wykładni są przeprowadzone najczęściej wówczas, gdy wykładnia językowa nie prowadzi do jednoznacznych ustaleń.

30. WYKŁADNIA STWIERDZAJĄCA

Tzw. Literalna. Wykładnia stwierdzająca jest różnie rozumiana w literaturze prawniczej:

1. Jako rezultat wykładni językowej

2. Jako wykładnia, której wyniki zastosowania dyrektyw funkcjonalnych i systemowych potwierdzają zakres normowania i zakres zastosowania normy określonej w wyniku wykładni językowej. W takim ujęciu wykładnia literalna to wykładnia, która ma miejsce w sytuacji potwierdzenia, gdy porównanie wyników wykładni językowej z wynikami wykładni systemowej i funkcjonalnej prowadzi do wniosku, że są one zbieżne lub identyczne.

3. Jako wykładnia, która ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, zostanie wybrane rozumienie tekstu prawnego ustalone za pomocą dyrektyw językowych.

4. Jako wykładnia, w której interpretator przyjmuje znaczenie językowe tzn. określone za pomocą dyrektyw językowych, ponieważ to co powiedział prawodawca pokrywa się z tym co chciał powiedzieć. Jest to sytuacja, w której rezultat wykładni językowej pokrywa się z rezultatem wykładni genetycznej. Takiemu rozumieniu wykładni Takiemu rozumieniu wykładni literalnej odpowiada określenie ,,wykładnia stwierdzająca", ponieważ celem wykładni jest stwierdzenie jaka jest rzeczywista wola historycznego prawodawcy oraz że sens językowy przepisów odpowiada intencjom prawodawcy, który wydał interpretowany tekst.

31. WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA

Każda wykładnia systemowa lub funkcjonalna, która daje wynik szerszy od wykładni językowej.

Wykładnia, w której interpretator przyjmuje znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział mniej niż zamierzał( wynik wykładni genetycznej jest szerszy niż wynik wykładni językowej)

Wykładnia, w której interpretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone w wyniku zastosowania dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego.

32. WYKŁADNIA ZWĘŻAJĄCA

Jest przeciwieństwem wykładni rozszerzającej i ma miejsce, gdy:

1. Wynik wykładni systemowej lub funkcjonalnej jest węższy od wyniku wykładni językowej

2. Interpretator przyjmuje znaczenie przepisu węższe od znaczenia językowego, gdyż normodawca powiedział więcej niż zamierzał

3. Interpretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone na podstawie dyrektyw pozajęzykowych i jest ono węższe od rozumienia językowego

33. POJĘCIE WNIOSKOWAŃ PRAWNICZYCH

Reguły wnioskowań prawniczych określane mianem reguł inferencyjnych pozwalają wyprowadzić z norm wyrażenie wysłowionych przez ustawodawcę w tekście prawnym w postaci przepisów prawnych, normy, których ustawodawca w tekście nie wysłowił i uznawać je za obowiązujące na równi z tymi pierwszymi.

Inaczej mówiąc reguły te pozwalają wnioskować, że skoro obowiązuje norma N1 wyrażona w tekście prawnym, w postaci przepisów prawnych, to można przyjąć że obowiązuje norma N2 , która w tekście wyrażona nie jest, ponieważ wynika ona z normy N1 na mocy określonej reguły inferencyjnej.

Ważne jest, aby norma N obowiązywała systemowo(formalnie).

-została ustanowiona proceduralnie

-weszła w życie

-nie została derogowana

-nie jest sprzeczna z innymi normami obowiązującymi

-jest konsekwencją norm należących do systemu prawa uznaną na mocy akceptowanych reguł wynikania norm (inferencyjnych-reguł wnioskowań prawniczych)

34. WYNIKANIE LOGICZNE NORM

W przypadku wynikania logicznego norm wnioskowanie odwołuje się do relacji zawierania się zbiorów tzn. do relacji zawierania się zakresów(denotacji) nazw użytych w normie N1 i N2. Wnioskowanie logiczne jakkolwiek ma charakter niezawodny to jednak nie prowadzi do przyrostu treści. Znaczy to, że jeżeli z normy N1((przesłanka) wynika logicznie norma N2(konkluzja) wówczas treść konkluzji nie może przekraczać treści przesłanki. Norma N2, wynika logicznie z normy N1,

Jeżeli zakres zastosowania(hipoteza) normy, N2 zawiera się w zakresie zastosowania (w hipotezie) normy N1, przy co najmniej tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu(dyspozycji) normy N2 lub zakres normowania(dyspozycja) normy, N2 zawiera się w zakresie normowania(w dyspozycji) normy N1, przy co najmniej tożsamości albo węższym zakresie drugiego elementu(hipotezy) normy N2.

35. WYNIKANIE INSTRUMENTALNE NORM

O wynikaniu instrumentalnym normy N2 z normy N1 mówimy wówczas gdy zrealizowanie normy N2 jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania normy N1

Wynikanie instrumentalne opiera się na dwóch regułach inferencyjnych:

REGUŁA INSTRUMENTALNEGO NAKAZU- jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą spowodować stan rzeczy S , to wynika z tego, że należy uznać za obowiązująca także normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko co jest warunkiem koniecznym zaistnienia stanu rzeczy S.- nakazane jest czynienie wszystkiego co jest przyczynowo konieczne do realizacji tej normy.

REGUŁA INSTRUMENTALNEGO ZAKAZU- jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą spowodowanie stanu rzeczy S to wynika z tego obowiązywanie normy N2, która zakazuje adresatowi normy N1 czynienia czegokolwiek , co jest warunkiem przyczynowo wystarczającym nie zaistnienia stanu rzeczy S. .- zakazane jest czynienie wszystkiego co przyczynowo wykluczałoby realizację tej normy.

36. ANALOGIA LEGIS(analogia z ustawy)

Analogia upoważnia do zastosowania podobnych lub tych samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie podobne.

Wnioskowanie opiera się na stwierdzeniu podobieństwa między faktem unormowanym i nienormowanym(wiązanie takich samych skutków prawnych). Jeśli obowiązuje norma N1 dotycząca stanu rzeczy S1 to należy wnosić, że obowiązuje także norma N2 niewyrażona w tekście prawnym, ale regulująca stan rzeczy S2 w sposób istotny podobny do stanu rzeczy S1. Wynika z tego, że analogia legis polega na zastosowaniu do sytuacji niepodpadającej pod wyraźny przepis prawa przepisu dotyczącego sytuacji podobnych.

Etapy analogii legis

1. Ustalenie, że określony fakt nie został unormowany przez obowiązujące przepisy prawne.

2. Ustalenie, że istnieje przepis prawny, który reguluje sytuacje pod istotnymi względami podobne do faktu nieunormowanego.

3. Powiązanie z faktem nienormowanym takich samych konsekwencji prawnych, jakie są związane z faktem uregulowanym przez przepisy prawne.

Podstawą jest konkretny przepis prawny, który musi zostać wskazany, jako przesłanka we wnioskowaniu podmiotu stosującego ten typ argumentacji.

37. ANALOGIA IURIS

Polega na zastosowaniu do sytuacji niepodpadającej pod wyraźny przepis prawa jakiejś zasady systemu prawa lub konkretny przepis prawa, ale ogólnie określone zasady całego systemu prawa lub jego części. Analogia iuris określana jest mianem analogia z prawa, ponieważ polega na odwołaniu się do wyrażonych w formie zasad ogólnych podstawowych idei, na których opiera się prawo.

Jeżeli w ustanowionych normach N1,N2, N3 ustawodawca preferuje wartość X przed wartością Y, co znajduje wyraz w akceptowanej zasadzie systemu prawa lub zasadzie gałęzi prawa, to należy przyjąć, że obowiązuje norma N4 nie wyrażona w tekście prawnym, która także preferuje wartość X przed wartością Y.

Podstawą są reguły mające status zasady całego systemu prawa lub jego części, o silnym uzasadnieniu aksjologicznym.

38. WNIOSKOWANIE A CONTRARIO

Jest to wnioskowanie z przeciwieństwa(odwrotnie do analogii). Rozumowanie a contrario zakłada, że zastosowanie do sytuacji niepodpadających pod wyraźny przepis prawa przepisu regulującego sytuację podobną nie znajduje uzasadnienia w ocenach prawodawcy. Jeżeli brak uzasadnienia aksjologicznego dla normy o szerszym zakresie zastosowania lub normowania niż norma wyrażona w tekście prawnym, to a contrario wnioskujemy, że norma ta nie dotyczy sytuacji innych niż wyraźnie w niej określone.

A conrario zabrania zastosowania podobnych lub tych samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie podobne.

39. WNIOSKOWANIE A FORTIORI

To typ argumentacji prawniczej, który przebiega wg schematu:, jeżeli tak... to tym bardziej...", czy też ,,jeżeli A to tym bardziej B". Wnioskowanie a fortiori to wnioskowanie z uzasadnienia słabszego na silniejsze: ,,jeżeli obowiązuje norma N1 , która ma uzasadnienie aksjologiczne w ocenie O, to tym bardziej obowiązuje norma N2, która ma silniejsze uzasadnienie aksjologiczne w ocenie O"

W innej interpretacji wnioskowanie z większego na mniejsze polega na tym że; ,, jeżeli obowiązuje norma N1 zezwalająca na więcej , to tym bardziej obowiązuje norma N2 zezwalająca na mniej. Tzn.:

- jeżeli można dużo, można i mało,

- jeżeli nie można mało, to nie można i więcej.

40. ZNACZENIE TERMINU - ŹRÓDŁA PRAWA

Źródła poznawania prawa są to wszelkie formy przekazu informacji o prawie , które mogą być wykorzystane w celu jego poznania.

Ze względu na czas obowiązywania prawa wyróżniamy

a) źródła prawa powszechnie obowiązującego, takie jak;

- oficjalne dzienniki publikacyjne(dzienniki ustaw, monitor polski)

- podręczniki z zakresu szczegółowych nauk prawnych

b) źródła poznawania prawa obowiązującego w przeszłości, czyli tzw. Pomniki prawa(zabytki prawa) są to wszelkie przekazy o prawie dawnym, które są przedmiotem badań historyków prawa.

Ze względu na zakres źródeł poznania prawa wyróżniamy

a) źródła poznawania prawa w sensie węższym, czyli tzw. Oficjalne źródła poznawania prawa obowiązujące w jakimś miejscu i czasie(dz. U., Monitor Polski, dzienniki urzędowe ministerstw, wojewódzkie dz. U.)

b) źródła poznawania prawa w sensie szerszym, które obejmują obok oficjalnych źródeł poznawania prawa także wszelkie przekazy o prawie aktualnie obowiązującym lub obowiązującym w przeszłości(podręczniki prawnicze, prasa, programy radiowe i telewizyjne)2. Źródła powstawania prawa, które mogą być rozumiane dwojako:

a) źródła prawa w znaczeniu materialnym- to ogół czynników społeczno- politycznych wpływających na treść prawa obowiązującego w danym państwie(struktura społeczna, czynniki ekonomiczne, system polityczny)

b) źródła prawa w znaczeniu formalnym, czyli fakty uznawane w danym systemie prawnym, za fakty prawotwórcze. Źródła prawa w ujęciu formalnym, to formy powstawania prawa w znaczeniu form działalności prawotwórczej.(akty, umowy, uznanie reguł zwyczajowych, stosowania prawa na zasadzie precedensu-decyzje).

41. UMOWA, JAKO ŹRÓDŁO PRAWA

Cechy umowy:

a) jest to czynność polegająca na założeniu zgodnych oświadczeń woli przez dwie lub większą ilość stron

b) strony zawierające umowę ustanawiają wiążące je normy generalne i abstrakcyjne na zasadzie wzajemności, równorzędności.

Prawotwórczy charakter mają tylko te umowy, które prowadzą do powstania nowych norm prawnych tzn. generalnych i abstrakcyjnych oraz te, które zawierane są przez podmioty kompetentne do działań prawotwórczych. Są to umowy publicznoprawne.

Umowy są podstawowym źródłem prawa międzynarodowego publicznego, które z tego względu określane jest również prawem traktowanym. Stronami umów w prawie międzynarodowym są najczęściej państwa.

Umowa jest ważną formą tworzenia prawa w dziedzinie prawa pracy. Są to układy zbiorowe, które regulują wzajemne prawa i obowiązki stron stosunku pracy - są formalnym źródłem prawa przewidzianym przez Kodeks pracy.

Innym przykładem umów publicznoprawnych są tzw. Kontrakty regionalne, np. dla województwa.

42.AKT POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCY

Konstytucja, ustawy, akty normatywne z mocą ustawy, umowa międzynarodowa. Cechy:

a) nieograniczony podmiotowo zakres mocy wiążącej stanowionych przepisów, które mogą regulować zachowanie każdej kategorii adresatów w danym państwie. Akty normatywne zawierające przepisy prawne powszechnie obowiązujące mogą regulować postępowanie wszystkich obywateli oraz wszystkich skupionych obywateli organizacji, wszystkich ogniw aparatu państwowego lub samorządu. Akty prawotwórcze powszechnie obowiązujące mogą mieć zasięg ogólnopaństwowy i dotyczyć wszystkich podmiotów znajdujących się na obszarze państwa lub mogą mieć zasięg lokalny(gmina, powiat, województwo)

b) nieograniczony przedmiotowo zakres mocy wiążącej stanowionych przepisów, które mogą regulować wszystkie obszary działalności obywateli, zrzeszeń obywateli, organów państwowych i samorządowych.

c) konstytucja i ustawa określa obowiązek ogłoszenia aktów powszechnie obowiązujących, oraz tryb i zasady ich publikacji

d) w odniesieniu do aktów powszechnie obowiązujących stosuje domniemanie powszechnej znajomości prawa(nie znajomość prawa szkodzi)

43.AKT WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCY

Akty wewnętrznie obowiązujące: Uchwały; Sejmu i Senatu, Rady Ministrów, ZN, Zarządzenia prezydenta RP, prezesa RM, i poszczególnych ministrów, nieratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozmaite wytyczne, instrukcje, regulaminy, w których ustalony poziom ogólności pozwala na zaliczenie ich do aktów powszechnie obowiązujących, a nie tylko stanowienia prawa( polecenie służbowe)

Cechy:

a) podmiotowy zakres mocy wiążącej aktów zawierających przepisy prawne kierownictwa wewnętrznego jest ograniczony do adresatów usytuowanych wewnątrz struktury organizacyjnej aparatu państwowego lub samorządowego

b) przedmiotowy zakres regulacji w drodze tego typu aktów nie jest nieograniczony. Akty te nie mogą określać statusu prawnego obywatela, tzn. nie mogą regulować praw i obowiązków obywatelskich. Normy prawne zawarte w aktach kierownictwa wewnętrznego muszą być zgodne z normami prawnymi stanowionymi w drodze aktów powszechnie obowiązujących.

c) brak jest ustawowo określonego obowiązku publikacji aktów wewnętrznie obowiązujących traktowanego, jako warunek ich wejścia w życie. W konsekwencji akt prawotwórczy wewnętrznie obowiązujący wchodzi w życie niezależnie od tego czy został opublikowany czy też nie.

d) normy prawne zawarte w tych aktach muszą być treściowo zgodne z normami prawnymi stanowionymi w drodze aktów powszechnie obowiązujących(relacja odwrotna nie zachodzi)

e) nie obowiązuje domniemanie powszechnej znajomości prawa( dotyczy to podmiotów nie związanych organizacyjnie z organem wydającym takie akty)

44. RELACJA MIĘDZY AKTEM WYŻSZYM A AKTEM NIŻSZYM

Tradycyjnie przyjmowanych w naukach prawnych podziałem aktów normatywnych, zarówno powszechnie, jak i wewnętrznie obowiązujących, jest ich klasyfikacja wg kryterium mocy prawnej. Kryterium to zakłada określone relacje pomiędzy aktami prawotwórczymi wyższego i niższego szczebla.

1. Akt hierarchicznie wyższy przesądza treść aktu hierarchicznie niższego, który musi być treściowo zgodny z aktem zajmującym wyższą pozycję w hierarchii źródeł prawa.

2.Akt wyższego rzędu nie może być derogowany (uchylony) przez akt o niższej mocy prawnej, natomiast możliwa jest relacja odwrotna.

3.Akt o wyższej mocy prawnej może być podstawą obowiązywania aktu niższego rzędu(gdy zawiera normy kompetencyjne do wydawania aktów niższych)

W systemie prawa polskiego wyodrębniamy pięć podstawowych szczebli hierarchii aktów prawnych:

- konstytucja-ustawa zasadnicza

-umowy międzynarodowe ratyfikowane

-ustawy zwykłe oraz rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy

-rozporządzenia- akty wykonawcze wobec ustaw (również umowy międzynarodowe i akty prawa miejscowego)

-akty wewnętrznie obowiązujące

45. BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO

CZĘŚĆ NIEARTYKUŁOWANA AKTU PRAWNEGO Tytuł(nagłówek) określenie podstawy prawnej oraz wstęp(przedmowa). Tytuł jest elementem koniecznym każdego aktu prawnego. Pozwala na identyfikację danego aktu. Tytuł określa

-rodzaj aktu prawnego(ustawa, rozporządzenie, zarządzenie)

-datę wydania aktu

- przedmiot, czyli treść aktu

CZĘŚĆ ARTYKUŁOWANA AKTU PRAWNEGO Składa się z przepisów prawnych. W praktyce redagowania tekstów prawnych występują następujące jednostki redakcyjne przepisów: artykuły, ustępy, paragrafy, litery punkty. Można wyróżnić następujące kategorie przepisów, które występują w części artykułowanej:

-przepisy merytoryczne, które dzielą się na przepisy ogólne i przepisy szczegółowe

-przepisy o zmianie przepisów obowiązujących(nowelizujące)

-przepisy dostosowujące i przejściowe

-przepisy końcowe, na które składają się: przepisy uchylające, przepisy o wejściu w życie aktu normatywnego, w przypadku regulacji czasowych- przepisy o wygaśnięciu aktu normatywnego.

46. CZĘŚĆ NIEARTYKUŁOWANA AKTU PRAWNEGO

W skład części nieartykułowanej wchodzi:

Tytuł(nagłówek) określenie podstawy prawnej oraz wstęp(przedmowa). Tytuł jest elementem koniecznym każdego aktu prawnego. Pozwala na identyfikację danego aktu. Tytuł określa

-rodzaj aktu prawnego(ustawa, rozporządzenie, zarządzenie)

-datę wydania aktu

- przedmiot, czyli treść aktu

Podanie podstawy prawnej jest obligatoryjnym elementem aktów wykonawczych wobec ustaw, takich jak: rozporządzenie, zarządzenie, akty prawa miejscowego. Element ten nie występuje w przypadku samych ustaw. Tekst aktu wykonawczego rozpoczyna się od wskazania delegacji ustawowej, czyli przepisu ustawy, który stanowi podstawę do wydania danego aktu wykonawczego.

Preambułą nie jest elementem koniecznym aktu normatywnego. Występuje w konstytucji oraz wówczas, gdy prawodawca chce wyraźnie określić cele regulacji prawnej oraz odwołuje się do danej tradycji historycznej. Nie określono, czy ma zawierać zasady ogólne czy zwykłe, ale z pewnością odgrywa ważną role w zakresie interpretacji tekstu prawnego

47.CZĘŚĆ ARTYKUŁOWANA AKTU PRAWNEGO

Składa się z przepisów prawnych. W praktyce redagowania tekstów prawnych występują następujące jednostki redakcyjne przepisó3.: artykuły, ustępy, paragrafy, litery punkty. Można wyróżnić następujące kategorie przepisów, które występują w części artykułowanej:

-przepisy merytoryczne, które dzielą się na przepisy ogólne i przepisy szczegółowe

-przepisy o zmianie przepisów obowiązujących(nowelizujące)

-przepisy dostosowujące i przejściowe

-przepisy końcowe, na które składają się: przepisy uchylające, przepisy o wejściu w życie aktu normatywnego, w przypadku regulacji czasowych- przepisy o wygaśnięciu aktu normatywnego.

48. PRZEPISY PRZEJŚCIOWE

Przepisy te regulują zakres zastosowania nowych przepisów w odniesieniu do stosunków ukształtowanych w czasie obowiązywania dotychczasowego prawa. Inaczej mówiąc, przepisy przejściowe wskazują, w jakim zakresie nowy akt jest retroaktywny tzn. dotyczy zdarzeń zaistniałych przed dniem wejścia w życie tego aktu prawnego. Przepisy przejściowe;

1. Określają sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku

2. Rozstrzygają, czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych pod działaniem prawa dotychczasowego

3.Rozstrzygają, czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucja, która znoszona jest przez nowe przepisy

4. Rozstrzyga, czy i w jakim zakresie utrzymują się dotychczasowe przepisy wykonawcze

49. PRZEPISY KOŃCOWE

Przepisy końcowe zamieszcza się w następującej kolejności:

PRZEPISY UCHYLAJĄCE określone są mianem klauzul derogacyjnych. Pod pojęciem derogacji rozumie się uchylenie aktu prawnego w całości, w części lub uchylenie jednego przepisu przez inny przepis. Takie działanie może mieć postać derogacji wyraźnej bądź dorozumianej(domyślnej)

PRZEPISY O WEJŚCIU W ŻYCIE aktu normatywnego określają datę, od której akt prawny zaczyna obowiązywać. Jako zasadę przyjmuje się, że: Każdy akt prawny powinien określać termin swojego wejścia w życie

-tylko wyjątkowo akt normatywny może wejść w życie z dniem ogłoszenia

- akty normatywne zawierają przepisy powszechnie obowiązujące wchodzą w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia

PRZEPISY O WYGAŚNIĘCIU MOCY aktu normatywnego wskazują moment, w którym akt prawny przestaje obowiązywać.

50. ZWYCZAJ, JAKO ŹRÓDŁO PRAWA

Zwyczaj-stała praktyka postępowania w określonych okolicznościach, której towarzyszy przekonanie, że ta dostatecznie utrwalona i rozpowszechniona praktyka ma charakter wiążący i jako odpowiadająca pewnej normie społecznej winna być przestrzegana przez członków danej grupy społecznej.

Właściwym aktem prawotwórczym nie jest samo istnienie zwyczaju, lecz akt uznania normy zwyczajowej przez kompetentny organ państwa. W wyniku tego aktu norma zwyczajowa staje się normą prawa zwyczajowego, czyli jest to zespół norm zwyczajowych uznanych przez państwo za obowiązujące prawnie- podlegają sankcjonowaniu przez państwo tak jak pozostałe normy należące do systemu prawa(naruszenie ich wywołuje skutki prawne łącznie z zastosowaniem przymusu państwowego).

51. PRECEDENS, JAKO ŹRÓDŁO PRAWA

PRECEDENS- jest to decyzja (orzeczenie sądowe tworzące normę generalną i abstrakcyjną, która jest uznawana za wiążąca przy rozpatrywaniu spraw podobnych oraz orzeczenie sądowe określające wykładnię i sposób stosowania obowiązujących przepisów prawa stanowionego, które to orzeczenie faktycznie wpływają na praktykę organów stosujących prawo) organu państwa, rozstrzygająca konkretną sprawę, która jest wzorem przy rozpatrywaniu spraw podobnych.

Precedens prawotwórczy jest to rozstrzygnięcie konkretnej sprawy tworzące normę ogólną(generalną i abstrakcyjną), która przez sądy niższe i równe temu, który decyzję wydał jest uznawana za prawnie wiążącą przy rozpatrywaniu spraw podobnych.

52. POJĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO

I. Stosunek prawny - jest to stosunek społeczny uregulowany przez normy prawne, które tworzą tzw. Podstawę stosunku prawnego(normy regulujące stosunek prawny)

II. Stosunek prawny- zachodzi wtedy, gdy norma prawna wyznacza jakiemuś podmiotowi obowiązki świadczenia na rzecz drugiego podmiotu.

III Stosunek prawny występuje wówczas gdy istnieją takie powiązania sytuacji prawnej co najmniej dwóch podmiotów, że zmiana praw i obowiązków jednego podmiotu pociąga zmianę praw i obowiązków drugiego podmiotu(powstanie bądź wygaśnięcie uprawnienia).Jest to związek pomiędzy uprawnieniami a obowiązkami.

Elementy stosunku prawnego:

FAKTY PRAWNE - fakt, którego zaistnienie powoduje powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.

a) zdarzenia prawne(zaistnienie ich nie jest zależne od woli człowieka)

b) działania prawne(zaistnienie ich jest zależne od woli człowieka- ludzkie zachowania):

- akty prawne- działania podejmowane z intencją wywołania skutku prawnego w postaci powstania, ustania bądź zmiany stosunku prawnego

-czyny prawne- to działania, które choć wywołują skutek prawny to nie są podejmowane z zamiarem jego wywołania(czyny dozwolone, czyli niezakazane przez prawo i delikty, czyli niezgodne z prawem, niedozwolone)

PODMIOTY STOSUNKU PRAWNEGO - osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Każdy z tych podmiotów może być charakteryzowany w aspekcie zdolności do czynności prawnych oraz zdolności prawnej.

PRZEDMIOTY STOSUNKU PRAWNEGO - Przedmiotem stosunku prawnego są

-określone zachowanie - świadczenie jednego podmiotu, które jest korzystne dla drugiego podmiotu

-rzeczy- przedmioty materialne oraz wyodrębnione z przyrody, które dzielą się na nieruchomości i ruchomości

-inne przedmioty materialne mają charakter materialny ale nie są rzeczami

-przedmioty niematerialne dobra o charakterze intelektualnym oraz dobra osobiste a także pieniądze i papiery wartościowe

TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO - jest to układ uprawnień i obowiązku stron

53. FAKTY PRAWNE

FAKTY PRAWNE - każdy fakt, którego zaistnienie powoduje powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego.

a) zdarzenia prawne(zaistnienie ich nie jest zależne od woli człowieka)

b) działania prawne(zaistnienie ich jest zależne od woli człowieka- ludzkie zachowania):

- akty prawne- działania podejmowane z intencją wywołania skutku prawnego w postaci powstania, ustania bądź zmiany stosunku prawnego(akty tworzenia prawa-ustawy, akty stosowania prawa- wydawanie wyroków i decyzji).Akty prawne w rozumieniu cywilnym - np. umowy cywilno-prawne.

-czyny prawne- to działania które choć wywołują skutek prawny to nie są podejmowane z zamiarem jego wywołania(czyny dozwolone, czyli nie zakazane przez prawo i delikty, czyli niezgodne z prawem, niedozwolone.

54. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

ZDOLNOŚĆ PRAWNA- jest to zdolność do posiadania praw i obowiązków, czyli zdolność do bycia podmiotem prawa, czy też do występowania w roli podmiotu prawa(bierna)

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH jest to zdolność do nabywania praw i obowiązków przez własne działania danego podmiotu tzn., że dany podmiot nabywa prawa i obowiązki osobiście nie przez jakiegoś reprezentanta(czynna)

55. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSÓB FIZYCZNYCH

ZDOLNOŚĆ PRAWNA- jest to zdolność do posiadania praw i obowiązków, czyli zdolność do bycia podmiotem prawa, czy też do występowania w roli podmiotu prawa(bierna)

Osoby fizycznej nie można pozbawić zdolności prawnej(w prawie polskim nie ma pojęcia śmierci cywilnej).Osoba fizyczna może jednak nie mieć zdolności do czynności prawnych lub ta zdolność może być ograniczona.

Problematyka zdolności prawnej osób fizycznych obejmuje trzy kwestie:

-początek zdolności prawnej

-zakres zdolności prawnej

-ustanie zdolności prawnej(z chwilą śmierci lub uznania za zmarłego przez sąd).

56. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH jest to zdolność do nabywania praw i obowiązków przez własne działania danego podmiotu, tzn. że dany podmiot nabywa prawa i obowiązki osobiście nie przez jakiegoś reprezentanta(czynna)

Problematyka zdolności do czynności prawnych osób fizycznych obejmuje trzy kwestie:

-brak zdolności do czynności prawnych(barierą jest wiek<13 lat i ubezwłasnowolnienie całkowite)

-ograniczenie zdolności do czynności prawnych( barierą jest wiek>13 lat, a < pełnoletności i ubezwłasnowolnienie częściowe)

-pełna zdolność do czynności prawnych(osiągnięcie pełnoletniości i brak jakiegokolwiek ubezwłasnowolnienia)

O braku zdolności do czynności prawnych lub ich ograniczeniu orzeka sąd, głównie w przypadkach chorób psychicznych prowadzących do niezdolności w zakresie kierowania swoim postępowaniem.

57. POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ

OSOBA PRAWNA-Jest to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, może występować, jako samodzielny podmiot prawa. Jest podmiotem odrębnym od tworzących ją osób fizycznych i jako podmiot odrębny może nabywać prawa i obowiązki we własnym imieniu.

Elementy osoby prawnej:

- Skład osobowy(udziałowcy, akcjonariusze)

- element majątkowy- odrębny od majątków osobistych tworzących ją osób fizycznych.

Osoba prawna odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem a nie majątkiem osobistym swoich członków. Ograniczenie zakresu odpowiedzialności do majątku osoby prawnej w sposób istotny różni osobę prawną od jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, w których odpowiedzialność za zobowiązania obejmuje w mniejszym lub większym zakresie także majątek osobisty osób fizycznych tworzących daną jednostkę organizacyjną.

-system organizacyjny, czyli określona struktura, którą tworzą organy wykonujące w imieniu osoby prawnej wszelkie jej czynności. (w odniesieniu do osób prawnych stosuje się tzw. Teorię organów, która zakłada, że gdy działa organ, to należy uznać ten fakt za działanie tylko jednego podmiotu, jakim jest osoba prawna)

58. ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH

ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - osób prawnych rozpatruje się łącznie. Są one ściśle powiązane w wymiarze czasowym, tzn., że osoba prawna w jednym momencie nabywa obie te zdolności i w jednym momencie je traci.. Prawo polskie nie przewiduje także ograniczenia zdolności do czynności prawnych osób prawnych.Jednostka uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru. Rejestr jest jawny i domniemywa się, że dane wpisane do niego są prawdziwe(nazwa osoby prawnej, przedmiot działalności,, osoby pełniące funkcję organu, siedzibę itp., a traci osobowość prawną z chwilą wykreślenia z rejestru. Osoby prawne nie mogą być podmiotami praw i obowiązków(przysługują one tylko człowiekowi).

59. PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

W literaturze prawniczej przedmiot stosunku prawnego jest wieloznaczny: może oznaczać:

OKREŚLONE ZACHOWANIE - Przedmiotem stosunku prawnego są te zachowania się podmiotów prawa, do których strony danego stosunku prawnego są zobowiązane lub uprawnione(określone świadczenie jednego podmiotu, które jest korzystne dla drugiego podmiotu).

RZECZY- przedmioty materialne oraz wyodrębnione z przyrody(woda powietrze oraz zwierzyna w stanie wolnym, niewydobyte kopaliny...ponieważ nie występują w dostatecznie wyodrębnionej postaci), które dzielą się na nieruchomości i ruchomości

INNE PRZEDMIOTY MATERIALNE- mają charakter materialny, ale nie są rzeczami ze wzg. na brak cechy wyodrębnienia z przyrody( gazy, ciecze, zwierzyna, kopaliny)

PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE- dobra o charakterze intelektualnym(utwór artystyczny, dzieło naukowe) oraz dobra osobiste( dobre imię), a także pieniądze i papiery wartościowe.

60. POJĘCIE UPRAWNIENIA

To sytuacja prawna podmiotu, na rzecz, którego inny podmiot ma obowiązek świadczenia, czyli określony przez zakazy i nakazy obowiązek zachowania, które standardowo jest korzystne dla podmiotu, któremu przysługuje uprawnienie.

Uprawnienie obejmuje prawo podmiotowe o charakterze roszczeniowym, prawo podmiotowe o charakterze wolnościowym oraz prawo podmiotowe o charakterze kompetencyjnym.

1. Prawo podmiotowe o charakterze roszczeniowym: Podmiot A ma uprawnienie wobec podmiotu B, jeżeli podmiot B ma wyznaczony przez normę N obowiązek świadczenia na rzecz podmiotu A.

2. Prawo podmiotowe o charakterze wolnościowym: Podmiot A ma prawo o charakterze wolnościowym, by zachować się w sposób, Z, jeżeli wszystkie podmioty nie- A mają wyznaczony przez normę N obowiązek powstrzymywania się od działań utrudniających podmiotowi A zachowanie Z.(wolność prawnie chroniona)

3. Prawo podmiotowe o charakterze kompetencyjnym: Jeżeli Podmiot A(wyposażony w kompetencje) dokona czynności konwencjonalnej prawnie doniosłej(np. powołanie do wojska), to podmiot B (podległy kompetencji) powinien zachować się w sposób Z. Oznacza to, że norma kompetencyjna jest normą nakazującą podmiotowi podległemu kompetencji w określony sposób reagować na czynność konwencjonalną prawnie doniosłą dokonaną przez podmiot wyposażony w kompetencję.

61. POJĘCIE OBOWIĄZKU

Z obowiązkiem Mamy do czynienia zawsze w przypadku sformułowanego przez normę prawną nakazu lub zakazu określonego zachowania. Podmiot A ma obowiązek zachować się w sposób, Z jeżeli zachowanie Z jest podmiotowi A nakazane przez normę N.

62. STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY(Zobowiązaniowy)

Jest stosunkiem typu koordynacyjnego, co oznacza, że jego konstrukcja zakłada współdziałanie stron. Występuje on wówczas, gdy jeden z podmiotów jest zobowiązany do świadczenia na rzecz drugiego, a więc do takiego zachowania, które jest dla tego podmiotu korzystne. Najważniejszą cechą stosunku cywilnoprawnego jest formalna równość podmiotów.

63. STOSUNEK ADMINISTRACYJNO-PRAWNY

Nazywany stosunkiem podległości kompetencyjnej. Jest stosunkiem typu subordynacyjnego, co oznacza, że jego konstrukcja zakłada istnienie relacji nadrzędności i podporządkowania pomiędzy stronami. W stosunku administracyjno-prawnym jeden z podmiotów ma pozycję nadrzędną wobec drugiego. Kompetencja polega na możliwości określenia praw i obowiązków podmiotu podporządkowanego w drodze jednostronnej decyzji władczej mającej postać decyzji administracyjnej. W typowym stosunku administracyjno-prawnym podmiotem nadrzędnym jest organ władzy publicznej.

1

4

---