Wodowanie czółna i ceremonialne odwiedziny
Gospodarka plemienna na Trobriandach
Rozdz. VI w: Argonauci Zachodniego Pacyfiku
Tasasoria
- uroczystość ceremonialnego spuszczenia na wodę i próbnego rejsu czółna
Pomalowanie i ozdobienie czółna
Wyznaczenie daty tasasoria. Powiadomienie wodzów sąsiednich wiosek
Zebranie odnowionych i nowych czółen (z tej samej społeczności Kula) na plaży
Inauguracja wodowania - obrządek mwasila - „barwienie na czerwono ust czółna”
Spuszczenie czółna na wodę ku ogólnej radości
Ceremonialny podział żywności sagali
Wyposażenie czółna w osprzęt, podniesienie masztu i żagla
Próbny rejs z innymi łodziami
Nowe czółno nie jest tylko przedmiotem użytkowym - nadaje się mu imię, jest nową ”istotą”, staje się przedmiotem głębokiego zainteresowania całego okręgu(jego cechy, walory estetyczne, przypuszczalne zalety czy braki są roztrząsane w dyskusjach a wodowaniu towarzyszy znaczna liczba ludzi). Instytucja ceremonialnego wodowania jest oprócz zwyczajowej formalności także odpowiedzią na psychiczne potrzeby społeczności.
Uroczysty, publiczny pokaz jest przejawem postawy wobec wszystkich wytworów działalności gospodarczej - wyraźna dążność do wystawiania przedmiotów na pokaz, porządkowania i układania, ozdabiania ich dla osiągnięcia ogólnych efektów estetycznych, chociaż wiąże się to z poświęceniem mnóstwa czasu i pracy.
Strony 208 - 215 - Opis tasasoria na wybrzeżu Kaulukuba, luty 1916 roku.
Mlinowski zauważa przejawy rozkładu i zmian w obyczajach w porównaniu z ich pierwotnym charakterem dwa czy trzy pokolenia wstecz(wcześniej bardziej uroczysty i dramatyczny charakter). Przypisuje to wpływowi białego człowieka.
Kabigidoya
Ceremonialne odwiedziny
Pokazywanie nowego czółna przyjaciołom i znajomym toliwaga.
Początkowy etap Kula - wszystkie nowe lub odnowione czółna opływają wybrzeża sąsiadów w określonym porządku.
Niektóre wyprawy połączone z handlem
Czółno z pełną załogą i wyposażeniem opływa wybrzeża sąsiednich wiosek
Po przybyciu do wioski - sygnał z konchy
Toliwaga wychodzi na brzeg i zanosi wiosło do domu naczelnika wioski
Ceremonialna transakcja - ofiarowanie darów toliwaga przez naczelnika
Organizacja pracy
Motywacja do pracy - obowiązek nałożony przez wzory plemienne lub ambicja związana z systemem wartości dyktowanych przez zwyczaj i tradycję.
Zysk nie jest wystarczającą motywacją(zysk, którym próbuje zmobilizować krajowców do pracy biały człowiek) - nieprawdziwy pogląd o „leniwych dzikich”
Zasadniczy błąd - ocenianie krajowców wg obcych wzorców moralnych, prawnych i ekonomicznych.
Praca zorganizowana
Błędne przekonanie, że w społecznościach tubylczych każdy pracuje dla siebie, ewentualnie tylko dla swojej rodziny.
Czółno mogliby zrobić członkowie jednego gospodarstwa, ale dzieje się inaczej: ścinanie drzewa, drążenie, zdobienie itd. wykonywane jest wspólnie przez różnych mężczyzn lub każdy wykonuje odrębne, określone zadanie, ale jednoczy ich wspólny cel - nadanie wodzowi tytułu właściciela czółna , a całej społeczności prawa do niego.
Na taką organizację pracy pozwala dobrze rozwinięty system społeczny(np.wódz uważany za przedstawiciela grupy, ludzie posiadający wiedzę o konstrukcji czółna itd.) powiązany z elementami ekonomicznymi (prawa do nowego czółna) + podporządkowanie się zwyczajowi, posłuszeństwo tradycji.
Każdy Trobriandczyk wie, czego się od niego oczekuje z racji jego pozycji społecznej i robi to w każdym wypadku. Nie ma zorganizowanych środków przymusu, tradycja gwarantuje porządek.„Tradycja jest prawem, a to, co jest prawem, posiada własną siłę”
Szczegóły zwyczaju, formuły magiczne, ceremonie i oprawy rytualne zwiększają wagę i znaczenie społecznego schematu obowiązków. Służą do utrzymania ładu i organizacji.
Praca zespołowa
Silny bodziec do indywidualnego wysiłku + elementy współzawodnictwa = lepsza jakość pracy, szybsze wykonanie zadania
Wzajemna pomoc, wymiana usług i solidarność we wspólnym poczynaniu (np. przy budowie domów, spichlerzy, przy transporcie)
Wspólna praca - obowiązek urigubu i jego powinowatych.
Najważniejszą rolę odgrywa wspólna praca w ogrodach(5 form) - wódz wzywa wszystkich członków społeczności wioskowej a ci godzą się wspólnie uprawiać swoje ogrody(zazwyczaj dzieje się tak w latach, gdy odbywa się wiele uroczystości -żeby nadrobić czas - szybsza praca zespołowa)
Inne rodzaje: *współpraca kilku wiosek kierowana przez kilku wodzów, * praca mieszk. wioski w ogrodach wodza(kabutu) *kilka wiosek umawia się na współpracę przy konkretnym zadaniu lub *przy wszystkich pracach ogrodowych.
Praca przy budowie czółna- należy do typu kabutu. Toliwaga(wódz, właściciel czółna) zbiera powinowatych lub poddanych, którzy wspólnie dla niego pracuj, a toliwaga ma obowiązek ich wyżywić lub zapłacić w żywności.
Postawa tubylców wobec bogactwa
Błędne przesłanki, które Malinowski stara się obalić:
Dziki ma racjonalny stosunek do dóbr materialnych, a co za tym idzie w warunkach, w jakich żyje(obfitość wszelkich dóbr i swobodny do nich dostęp) nie ma podstaw do tworzenia pojęcia bogactwa czy wartości.
Nie ma potrzeby wymiany skoro każdy, przy pewnej pracowitości i zręczności, może wyprodukować wszystko, co przedstawia jakąś wartość, tak pod względem ilości, jak i jakości.
Argumenty przeciw ww.:
Ad.1) Nie prawdziwe ani w przypadku żywności, ani w przypadku przedmiotów zbytku
Żywność
Krajowcy nie traktują zasobów żywnościowych wyłącznie jako pożywienia, nie przypisują im wartości jedynie na użyteczność praktyczną wystawianie na pokaz mienia w postaci żywności sprawia im radość! (Spichlerze budowane tak, aby widoczne były zbiory, specjalne okazy yamu są oprawiane, ozdabiane i wystawiane na pokaz) chęć pokazania i podniesienia społecznego prestiżu przez posiadanie bogactwa
Magia vilamalya(odprawiana po żniwach nad zebranymi plonami) - cel - obfitość pożywienia w wiosce poprzez zmniejszenie apetytu ludzi, wybieranie innej żywności niż yam. Pożądany efekt, gdy połowa yamu zgnije w spichlerzach i będzie można ją wyrzucić, żeby zrobić miejsce na nowe zbiory i wystąpić z nowym pokazem
Dwukrotny pokaz żywności przy napełnianiu spichlerzy(1 w ogrodzie,2 przed spichlerzem): staranne stawiane stożki z yamu, wybieranie najdorodniejszych okazów i układanie na zewnątrz- i tak to sobie stoi po 2 tygodnie, żeby wszyscy się napatrzyli
Kultowa postawa tubylców wobec żywności - pożywienie centralnym wątkiem większości ceremonii publicznych (np. żałobne podziały żywności sagali)
Radość sprawia samo jedzenie jako jedna z głównych przyjemności życiowych wtórny sentyment społecznie usankcjonowane poczucie radości zw. z podziwianiem dorodności i mnogości jedzenia połączonym ze świadomością wielkiej obfitości.
Nagromadzona żywność = symbol i ucieleśnienie siły i potęgi. Jej wartość nie wynika z jej użyteczności, ale z uczuć jakie wywołuje.
Wartość i bogactwo istnieją w społeczeństwie tubylczym i działają mimo wielkiej obfitości obfitość sama w sobie jest wartością(produkuje się niezależnie od użyteczności, dla samej przyjemności gromadzenia)
Przedmioty użytkowe
Rzemieślnicy - bodźce i motywy pracy nie wynikają z konieczności, ale są uwarunkowane osobistym talentem, fantazją wytwórcy, dużym odczuciem sztuki, przyjemnością jej wytwarzania itp.
Jeżeli trafi się lepszy surowiec wkładają więcej pracy i wysiłku i w rezultacie powstają przedmioty tak piękne, że nie nadają się do codziennego użytku - ale ich wartość wzrasta
Postawa umiłowania materiału i pracy wywołuje z kolei przywiązanie do rzadkich surowców i do dobrze, z dużym nakładem pracy zrobionych przedmiotów to ukształtowało poczucie wartości
O wartości wyprodukowanych przedmiotów decyduje rzadkość w stosunku do ludzkich talentów i umiejętności wkładanych przez człowieka w obróbkę materiału. Nie przypisuje się wartości przedmiotom użytecznym(bo są łatwo dostępne) tylko trudnym do uzyskania, zrobienia.
Ad.2)Zamiłowanie do samego dawania i przyjmowania. Radość sprawia posiadanie bogactwa, choćby czasowego i ustawicznie przekazywanego z rąk do rąk.
Ponieważ tubylcy przykładają tak wiele uwagi do dawania i brania to różnica między „moje” a „twoje” potęguje się prezentów nie ofiaruje się nigdy w sposób dorywczy i przypadkowy - jest to wypełnianie ściśle określonych obowiązków, z zachowaniem formalności etykiety.
Przekazywanie dóbr jest wyrazem wyższości ofiarującego nad przyjmującym lub oznacza podporządkowanie się wodzowi, krewnemu czy powinowatemu.
Niemal w żadnej z form wymiany nie ma motywu osobistych korzyści i nie następuje żadne zwiększenie ilości posiadanych artykułów użytkowych ani jednej, ani drugiej strony
Skłonność do stwarzania więzów społecznych poprzez wymianę darów. Dawanie dla samej przyjemności dawania - jedna z najistotniejszych cech życia społecznego Trobriandczyków, a nawet wszystkich społeczeństw pierwotnych.
Kula - najwyższym i najbardziej udramatyzowanym wyrazem tubylczej koncepcji wartości.
Wykaz darów, płatności i transakcji handlowych
Dary w czystej postaci
Akt, w którym jednostka ofiarowuje jakiś przedmiot czy wyświadcza usługę, nie oczekując i nie otrzymując niczego w zamian.
Składanie darów na Trobriandach:
= określony akt posiadający konkretne znaczenie społeczne
≠ swobodne przekazywanie przedmiotów
gdy nie działa nacisk społeczny dary są rzadkością
- między mężem a żoną (istnieje podział majątku)
- między rodzicami i dziećmi -- matrylinearne dziedziczenie: dzieci dzielą i dziedziczą majątek matki; ojciec(nie jest krewnym dzieci a jedynie mężem matki) przekazuje synowi: kosztowności, pozycje i powiązania Kula, znajomość magii, prawo własności drzew w gaju lub działek, przedmioty użytkowe gugua
- między wodzem a jego poddanymi - artykuły zbytku np. tytoń
Zwyczajowe płatności odpłacane nieregularnie i bez zachowania ścisłej zasady ekwiwalentu
obowiązek świadczeń mężczyzny dla swoich krewniaczek i ich rodzin (najsilniejszy typ więzi w tej organizacji plemiennej)
Brat żony |
|
Mąż żony |
coroczne świadczenia z żywności |
|
od czasu do czasu jakiś klejnot lub świnię |
pomoc przy pracy zespołowej |
|
zapłata w naturze (przeciwdary męża nie są równe co do wartości, ani regularne) |
daniny składane wodzowi przez podległe mu społeczności -odpłacane drobnymi przeciwdarami
Zapłata za wyświadczone usługi
wysokość zapłaty jest ustalona
składana za każdorazowe wyświadczenie usługi
ceremonialne odpłatności mają na celu umacnianie więzów społecznych, z których wyrastają obowiązki
dary za zasługi magiczne i zawodowe -usługi specjalistów dla jednostek czy całych społeczności np. usługi czarownika
dary miłosne - płatności związane z „przygodami miłosnymi” (miłość bezinteresowna jest zupełnie nie znana Trobriandczykom)
dary sagali -żałobny podział żywności, zapłata za usługi związane z pogrzebem (przybranie oznak żałoby, zawodzenie, kopanie grobu itd.)
Dary odwzajemnione w formach ekonomicznie równoważnych
Ścisłe przestrzeganie równowartości wymienianych darów, ale brak handlowego charakteru transakcji!!
Wysoka wartość przywiązywana do samego dawania i przyjmowania podarków
A daje B jakiś przedmiot, a B odwzajemnia się A tym samym przedmiotem tego samego dnia (Wymiana darów podczas żałoby pomiędzy krewnymi zmarłego mężczyzny z braćmi wdowy; Podarunki z okazji prezentacji nowego czółna; Prezenty ofiarowane mieszkańcom wioski przez inną, odwiedzającą ich społeczność; Opłata za dzierżawę działek)
Charakterystyczna dla stosunków między przyjaciółmi (wymiana Kula: partnerzy zamorscy, przyjaciele z wioski, powinowaci)
Milamala- uroczystość związane z powrotem duchów do wiosek - wzajemne obdarowywanie się gospodarstw „materialnej” części żywności(duchy „zjadły” duchową część)
Wzajemne dary męża i ojca żony zaraz po zawarciu związku małżeńskiego
Wymiany dóbr materialnych na przywileje, tytuły, i wartości niematerialne
Każdy wymienia coś, co wysoko ceni za coś, co ceni jeszcze bardziej
Obopólne pragnienie przeprowadzenia transakcji; element wzajemnej korzyści = handlowy charakter transakcji
Nabycie od wuja lub starszego brata dóbr lub przywilejów (nabycie ogrodu lub systemu magii) - dary znaczne i parokrotne
Zapłata za tańce - autor tańca posiada prawo jego wykonywania w swojej społeczności. Gdy inna wioska chce go wykonać u siebie - musi nabyć prawo do niego(ceremonialna zapłata w żywności i wartościowych przedmiotach)
Ceremonialna wymiana z odroczoną zapłatą
kodeks honorowy :
Wymiana oparta na stałym współuczestnictwie partnerów
Przedmioty wymiany muszą mieć mniej więcej jednakową wartość
Obowiązek przyjęcia i rewanżu za dar w późniejszym terminie
Ceremonialne następstwo darów
Wyeliminowanie targowania się
Przestrzeganie formalności przy składaniu daru
Przyjmujący nie powinien okazywać zainteresowania darem
Wymiana Kula
Wymiana warzyw za ryby wasi między wioskami leżącymi wewnątrz lądu(dają warzywa)a wioskami nadmorskimi(dają ryby); cel - na pokaz
Handel zwykły w czystej postaci
Obopólna korzyść: każda strona uzyskuje to, czego potrzebuje, odstępując mniej użyteczną dla siebie rzecz.
Ekwiwalent wymienianych artykułów ustalany drogą targowania się, regulowania podaży towarów lub ich ceny.
Brak oprawy ceremonialnej, może odbywać się między obcymi sobie ludźmi
Przedmiotem wymiany mogą być tylko towary nowo wyprodukowane
Należy okazywać wyraźne zainteresowanie przebiegiem wymiany
Odbywa się między społecznościami śródlądowymi (drewniane talerze, grzebienie, garnuszki, na wapno, naramienniki i koszyki) a rolniczymi okręgami Kiriwina, rybackimi społecznościami na zachodzie oraz żeglarskimi i handlowymi społecznościami południa.
Gimwali -czysty handel wymienny - jest traktowany z lekceważeniem, a handlujący rzemieślnicy są uważani za pariasów
Każdy typ stosunków społecznych jest określony specjalną kategorią powinności ekonomicznej.
Osiem podstawowych typów więzi społecznej u Trobriandczyków ( z ich relacjami ekonomicznymi):
Pokrewieństwo matrylinearne (pkt 1a i 5a)
Więź małżeńska (więzy pomiędzy mężem i żoną oraz pomiędzy ojcem a dziećmi) (pkt 1)
Powinowactwo (pkt 2a)
Więzy klanowe (pkt3c)
Więzy osobistej przyjaźni (pkt 6a i 6b)
Więzy wynikające z zamieszkiwania w obrębie tej samej społeczności wioskowej (pkt 3c)
Stosunki pomiędzy wodzami a zwykłymi plemieńcami
Daniny i usługi podwładnych - drobne, ale częste podarunki wodza
Wkład wódz w wielkie uroczystości plemienne
Stosunki pomiędzy jakimikolwiek dwoma plemieńcami
Rozmaite płatności i prezenty (okolicznościowy handel; sporadyczne dowolne upominki w postaci tytoniu i orzeszków betelu)
6