1

Bronisław Malinowski „Argonauci zachodniego Pacyfiku”

II

Zbieranie materiału etnograficznego – bezstronne i szczere. Trzeba podać opis metody, aparatu

pojęciowego, narzędzie i sposobu poznania. W przeszłości jednak źle to robiono – zbyt ogólnikowo, bez podania
metody dojścia do danych wniosków (rozróżnienie faktów od opinii/interpretacji). Źródła etnografa są niezwykle
złożone (pamięć żywych ludzi), sam je zbiera. „Etnograf jest własnym kronikarzem (a zarazem i historykiem w
jednej osobie)”. Jest różnica pomiędzy zbieranymi danymi a efektem pracy antropologa, w którym zawiera się
także osobista interpretacja.

III

Wyobraź sobie, że oto znalazłeś się na tropikalnej plaży, w wiosce tubylczej, a jesteś badaczem bez

doświadczenia. Dochodzi do pierwszego spotkania z tubylcami przy asyście „przewodnika”, jesteś pełen nadziei,
dajesz tytoń gospodarzom. Tubylcy wyrabiali narzędzia – problem z używaniem ubogiego pidgin-English w celu
pozoru zmienia się. Ze względu na braki w umiejętności porozumienia się Malinowski zbiera następujące
informacje: spis ludności, czy stworzenie genealogii, które nie oddają sensu życia plemiennego.

Biali, którzy tam mieszkali mówili, że tubylcy są niewyrobionymi umysłami, nieprzywykłymi do

mówienia logicznie i precyzyjnie. Biali rezydenci deprecjonowali to, co dla badacza jest najważniejsze – cechy i
odrębności kulturowe i umysłowe krajowców.

Etnograf musi cierpliwie i systematycznie stosować prawidła naukowe. Zasady owej metody:

1. Trzeba sobie zdawać sprawę z rzeczywistych naukowych celów swej pracy oraz znać wartość i kryteria,

jakimi posługuje się współczesna etnografia.

2. Trzeba sobie stworzyć dogodne warunki pracy, tzn. przede wszystkim trzymać się z dala od białych

ludzi i żyć wśród tubylców (najbardziej podstawowa).

3. Trzeba zastosować wiele specjalnych metod zbierania materiału, posługiwania się nim i utrwalania go.

IV

Odpowiednie warunki dla etnograficznej pracy terenowej. Trzeba utrzymywać kontakt z tubylcami i obozowanie
w ich wioskach. Nie można „robić wioski” czasowo, można mieć dalej schronienie u białego w razie jakichś
wypadków/chorób. Drogą osamotnienia uczysz się kontaktu z tubylcami, rozumienia ich zwyczajów i wierzeń w
sposób naturalny, a nie przez przymusową pracę obserwacyjną. Życie, na początku egzotyczne, często
nieprzyjemne, staje się całkiem powszednie.

Po osiedleniu w Omarakana (Wyspy Trobrianda) Malinowski był zainteresowany udziałem w ich życiu,

czekał na ważne wydarzenia, słuchał plotek, itd.. Widział sposoby organizacji pracy, relacje w rodzinie,
spożywanie posiłków, kłótnie, żarty itp.. Malinowski wtykał nos we wszystkie sprawy. Tubylcy przyzwyczaili
się do niego, ale jego zachowanie często było dla nich natrętne, ponieważ brakowało mu manier. Krajowcy
wytykali mu złe zachowania, ucząc go tym samym jakich granic nie może przekraczać.

V

Etnograf musi szukać materiału badawczego, musi być aktywnym poszukiwaczem faktów niezbędnych

do właściwego zrozumienia/opisu kultury tubylczej. Nie można mieć zestawu hipotez, które chce się
potwierdzić. Praca teoretyka i badacza musi być rozdzielona. Nie można podporządkowywać faktów teorii.”Z
góry powzięte idee są zgubne w pracy naukowej, ale umiejętność widzenia problemów, wyobraźnia naukowa,
stanowi podstawowe wyposażenie badacza naukowego.

Etnologia wprowadza prawa w to, co wydawało się chaotyczne poprzez badania empiryczne. Instytucje

„dzikich” posiadają określoną strukturę, ich stosunki publiczne i prywatne reguluje władza i autorytet, ład i
prawo, a ponadto sfera życia prywatnego kształtuje się pod wpływem bardzo złożonych więzów rodzinnych oraz
pokrewieństwa. Etnograf musi zarysować strukturę społeczną. Nie można wybierać sensacyjnych wydarzeń,
opisywać tylko społeczeństwa w stanie normalnym. Etnograf musi badać każdy aspekt społeczeństwa. Etnograf
terenowy musi dać przejrzysty i wyraźnie zarysowany obraz struktury społecznej oraz wyodrębnić z zespołu
spraw nieistotnych, drugorzędnych prawa i regularności rządzące zjawiskami kulturowymi. Pewna logiczna
zwartość i rozsądek obowiązujące w obrębie każdego aspektu kultury prowadzić również będą do powiązania
ich w jedną, zwartą całość.

VI

Tubylcy nie mają dokumentów przedstawiających daną instytucję w związku z czym etnograf musi sam

takową tworzyć. Regularności, jakie występują w tubylczych instytucjach, są automatycznym rezultatem
wzajemnego oddziaływania umysłowych sił czerpanych z tradycji i materialnych warunków środowiska. Nie
można pytać tubylca o abstrakcyjne reguły ale można zapytać o konkretny przypadek (mord) i wyciągać
ogólniejsze wnioski (indukcja). Celem jest budowa mapy umysłowej na podstawie, której uczony będzie się

2

poruszał. Tablica genealogiczna (transakcyjna) – jest konstruowana poprzez systematyczne śledzenie jednego
związku za drugim w konkretnych przypadkach (zasada kompletności i dokładności). Badanie przypadków i
umieszczanie ich na kartach synoptycznych. Przy badaniu pokrewieństwa są to tablice genealogiczne, przy
badaniu transakcji gospodarczych właśnie karty synoptyczne. Trzeba przedstawiać socjologiczną, ceremonialną i
ekonomiczną definicję każdego z elementów składowych instytucji.

Chronologiczna tabela wydarzeń związanych z KULA, których autor był świadkiem (3 wyprawy):



Pierwsza ekspedycja – sierpień 1914 - marzec 1915 (obserwacje, wstępne informacje i ceremoniałach)



Druga ekspedycja – maj 1915 - maj1916 (wyprawy w różne miejsca, obserwacja przygotowywania

wypraw)



Trzecie ekspedycja – październik 1917 - październik 1918 (badania na lądzie, obserwacje ceremonii)

Każde zjawisko musi być badane w możliwie najszerszym zakresie konkretnych przejawów oraz poprzez
wyczerpujący przegląd szczegółowych przykładów. Jeśli to możliwie to rezultaty powinny być przedstawione w
postaci kart synoptycznych. Metoda ta – metoda statystycznej dokumentacji na podstawie konkretnych
świadectw (służą jako instrumenty badawcze oraz dokumentacja naukowa).

VII

Etnograf może uzupełniać opis o swoje uwagi. Jest wiele rzeczy nie podlegających statystyce a

oglądowi na żywo – in vivo (imponderabilia aktualnego życia). Etnograf oprócz struktury tubylczych
społeczności musi opisać ich życie. Nie wystarczy sama statystyka. Trzeba brać pod uwagę życie intymne i
wszelkie subtelniejsze odcienie ludzkiego zachowania. Skala błędu może tu być wielka ale i tak warto to robić i
opierać się na faktach tego rodzaju. Dzienniczek etnograficzny jest bardzo dobrym narzędziem badawczym.
Punkt normalny i odchylenie pozwalają określić zakres dewiacji i normalności zachowań. Trzeba podejmować
próby odkrywania postaw umysłowych przejawiających się w danym zachowaniu. Trzeba od razu opisywać
wydarzenia, żeby się do nich nie przyzwyczaić, a później pogłębiać ich znajomość.

VIII

Poza poprzednimi elementami trzeba opisać tzw. „ducha”, czyli tubylcze poglądy, opinie i reakcje

uczuciowe. W każdym akcie życia plemiennego wyróżnić można, po pierwsze – rutynę określoną zwyczajem i
tradycją; następnie, sposób, w jaki zostaje wprowadzona w życie, i na koniec, komentarz do niej, zawarty w
umysłach tubylców. Tego ducha określa kultura, zwyczaje i tradycja. Czy jest to możliwe? Przedmiotem badania
są stereotypowe formy myślenia i odczuwania ludzkiego (zauważalne są typy myślenia właściwe całej
społeczności, a ukształtowane na bazie kultury, tradycji, itd.). Ważne jest to, co odczuwają jako jednostki
uczestniczące w danym społeczeństwie. Trzecie przykazanie: znajdź typowe sposoby myślenia i odczuwania,
odpowiadające instytucjom i kulturze danego społeczeństwa, i sformułuj rezultaty w najbardziej przekonujący
sposób. Trzecie przykazanie brzmi: znajdź typowe sposoby myślenia i odczuwania, odpowiadające instytucjom i
kulturze danego społeczeństwa, i sformułuj rezultaty w najbardziej przekonujący sposób.

IX

Do celu etnograficznych badań terenowych dochodzimy trzema drogami:

1. Należy przedstawić organizację plemienia i anatomię jego kultury w formie ściśle ustalonego i

przejrzystego zarysu. Sposobem jest konkretna dokumentacja statystyczna.

2. Ramy te należy wypełnić treścią, na jaką składają się imponderabilia aktualnego życia oraz typy

zachowania. Dokładne, szczegółowe obserwacje zebrane w formie etnograficznego dzienniczka
(najściślejszy kontakt jest warunkiem).

3. Trzeba podać zbiór etnograficznych dokumentów w postaci wypowiedzi, charakterystycznych narracji i

opowiadań, typowych wyrażeń, wątków folklorystycznych i formuł magicznych – tworzących corpus
inscriptionum i będących ilustracja tubylczej mentalności.

Te trzy drogi prowadzą do ostatecznego celu, którym jest uchwycenie tubylczego pktu widzenia, zrozumienia
jego poglądów na świat. Badamy człowieka i wszystko co się z nim wiąże, czyli cały system, w którym
funkcjonuje.

Kula jest forma wymiany o rozległym, międzyplemiennym charakterze; jest prowadzona przez

społeczności zamieszkujące szeroki pierścień wysp, tworzących zamknięty okrąg (na północ i wschód od
wschodniego krańca Nowej Gwinei). W kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara wędrują długie
naszyjniki z czerwonej muszli, zwane soulava. W przeciwnym kierunku wędrują bransolety czy naramienniki z
białej muszli, zwane mwali. Każdy przedmiot w swej drodze spotyka przedmioty drugiego rodzaju i jest za nie
wymieniany. Każdy ruch i szczegół transakcji jest ustalony i regulowany przez zespół tradycyjnych reguł i
konwencji, a niektórym aktom kula towarzyszą złożone obrzędy magiczne i publiczne ceremonie. „Raz w kula,
zawsze w kula”. Związek między partnerami jest trwały i utrzymuje się przez cale życie. Posiadanie jest
krótkotrwałe. Tej ceremonialnej wymianie towarzyszy wiele zjawisk wtórnych, np. handel rzeczami

3

użytkowymi, niezbędnymi do życia, a nieosiągalnymi w danym okręgu. Poza tym budowanie czółen, ceremonie
żałobne, tabu przygotowawcze. Kula jest ogromną instytucją w sensie geograficznym, która łączy członków z
rożnych wysp.

Krajowiec nie patrzy na to jako na całość, jest on ograniczony do zbioru dyrektyw i własnych

motywów. Etnograf musi opisać całość eliminując to, co jest nieistotne. Musi odkryć prawa i reguły kierujące
kula.

II

Kula jest instytucją gospodarczą. Kula jest formą handlu – to system wymiany. Handel jest tu

rozumiany szeroko jak wszelką wymianę dóbr. Kula nie ma charakteru tajnej ani dorywczej wymiany. Jest
powiązana z mitem, oparta na tradycyjnym prawie i otoczona magicznymi rytuałami. Wszystkie jej główne
transakcje są publiczne i mają charakter obrzędowy oraz przeprowadzane wedle określonych reguł. Odbywa się
w określonych odstępach czasu, na wyznaczonych szlakach handlowych. Mimo, że przebiega w obrębie kilku
języków, a może i ras, wszyscy są powiązania w pary niezależnie od odrębności.

Procedura opiera się na zaufaniu i handlowym honorze. Nie odbywa się pod naciskiem potrzeby, bo

główny przedmiot wymiany jest nieużyteczny. Ta wymiana staje się jednak potężną, międzyplemienną
instytucją. Mit, magia i tradycja wzmagają ta instytucję.

III

Naramienniki wyrabia się odłamując wierzchołek i wąski koniec dużej stożkowej muszli, a następnie

polerując tak powstały pierścień. Krążki z muszli – małe paciorki w kształcie grubych, okrągłych dysków z
otworem pośrodku – używane jako jeden z elementów kolczyków. Są też bardzo długie naszyjniki, od 2 do 50
metrów. Szczegółowy opis – 131-132 (nie czytajcie). I naramienniki, i długie sznury muszli spondylusa, te dwa
główne artykuły kula, są przede wszystkim ozdobami. Noszone są przy bardzo uroczystych okazjach, nie zaś w
życiu codziennym lub w mniejszych uroczystościach. Wódz ubiera ozdoby, gdy sam będzie Bral udział w
tańcach. Przyozdabianie nie jest istotnym celem posiadania.

Większość z ozdób jest zbyt mała, by je nosić. Niektóre są zbyt duże. Naszyjniki zaś albo są

nieporęczne, albo zbyt wartościowe. Przedmioty te pełnią rolę podobną do insygniów władzy, np. korony, berła,
itd.. Sława jest głównym źródłem ich wartości. Jest to też ważny przedmiot uczuciowy – sentyment. Każdy
naprawdę wartościowy artykuł kula ma swoją indywidualną nazwę.

Kosztowności kula są tzw. obrzędowymi przedmiotami symbolizującymi bogactwo. Pewna liczba tych

obiektów pełni istotnie funkcję instrumentariów w magicznych i religijnych rytuałach. Kosztowności kula to
vaygu`a.

IV

Wymiana tych obiektów stanowi główny akt kula. Transakcje mogą być dokonywane tylko między

partnerami. Związek partnerski zawiązuje się na cale życie po wypełnieniu wielu formalnych wymagań. Zwykły
Triobrandczyk ma kilku partnerów, a wódź setki. Partnerzy wymieniają poza kula inne podarki. Mają różne
obowiązki względem siebie zależne od odległości, które dzielą ich wioski oraz statusu społecznego. Przeciętny
mężczyzna ma kilku partnerów, najczęściej spowinowaconych z nim. Każdy dokonuje wymiany ze swoim
wodzem lub tym z sąsiedniej wioski. W zamian oczekują łagodnego traktowania. Z grona partnerów wybiera, co
komu podaruje. Partner jest gwarantem bezpieczeństwa na obcej ziemi.

Siec stosunków kula tworzy trwałą strukturę. Ludzi oddalonych od siebie o setki mil łączy

bezpośrednia, indywidualna współzależność (wymiana, spotkania podczas spotkań plemiennych). Przedmioty
kula oraz innego podarku wędrują od osoby do osoby. Jest to ogromna instytucja łącząca ludzi.

Rodzaj otrzymywanych przedmiotów jest stały i wygląda w określony sposób zależnie od miejsca

zamieszkania. Można mówić o okólnej wymianie, pierścieniu czy też okręgu wymiany. Własność w kula jest
specyficzną kategorią ekonomiczną, wyłączoną z obiegu; rzadkie i piękne przedmioty wymiany kula są
własnością rodzinną. Przedmioty musza być wymienoiane co jakiś czas. Są tematami rozmów, plotek. Okres
obiegu wokół całego pierścienia wynosi od 2 do 10 lat. Sława wynikająca ze zdobycia przez jednostkę
szczególnie pięknego klejnotu kula, spływa na całą społeczność, z której ona pochodzi.

V

Ceremonialny dar musi zostać odwzajemniony o równej wartości. Ceremonialny:



Publiczny



Podczas wykonania zachowuje się formalności



Zawarte są w niej wartości społeczne, religijne i magiczna, a także pociąga za sobą zobowiązania

Nigdy nie może to być wymiana z rąk do rąk z targami i kalkulacjami. W wymianach kula zasada przyzwoitości
i uczciwości jest ściśle przestrzegana i bardzo ceniona. Gimwali to powszechny handel (termin w języku
kiriwińskim). To odwzajemniający ma sam oddać dar o tej samej wartości. Jeśli dar będzie miał mniejsza

4

wartość to otrzymujący czuje się zawiedziony/rozgniewany ale nie może domagać się właściwej rekompensaty a
ni zakończyć wymiany. Zasada ta jednak jest przestrzegana przez podejście do kwestii bogactwa i wartości u
krajowców. Kodeks reguł społecznych góruje nad pierwotnymi instynktami posiadania. Bogactwo jest
wyznacznikiem prestiżu ale bardzo ważne jest powiązanie tej kwestii z tym, że posiadanie jest równoznaczne z
dawaniem. Skąpstwo jest złą cechą, a hojność odznacza człowieka szlachetnego. Zdarza się, że ktoś jest
niezadowolony, ale to jest wpisane w charakter tej wymiany.

Dwie zasady:



Złożenie daru i dar rewanżowy (co nie jest równe zwykłej wymianie)



Określenie ekwiwalentu pozostawia się dającemu i nie można wpływać na jego decyzje

Vaga – dar otwierający wymianę. Yotile – dar odwzajemniający. Basi – dar zastępczy. Kudu – dar zamykający.
Wyróżnia się techniki wpływu: dar wywołujący, pobudzający. Pokala – dary, karibu tu – dar wywoławczy.

VI

Wyprawę kula poprzedza wiele czynności wstępnych: budowa czółna, wyposażenie, zaopatrzenie w

prowiant, ustalenie dat oraz organizacja społeczna całego przedsięwzięcia. Czółna powracają wyładowane
towarami, których brakuje w rodzimych stronach. Wszystko organizuje się pod kątem kula: czas wstępnych
przygotowań, itd.. Obliczenia wartości zdobyczy oraz magia też odnoszą się do kula. Uroczystościom tym
przewodniczy przywódca, następuje podział żywności, odbywa się uczta.

Ceremonialność związana jest z magią, która jest praktykowana chociażby podczas budowy czółen dla

zapewnienia im niezawodności, szybkości i bezpieczeństwa. Inny typ zapobiega niebezpieczeństwom
związanym z samą żeglugą. Trzeci system to właściwa magia kula zwana mwasila. Są to obrządki wpływające
na partnera i sprawiające, że jest skłonny do ofiarowania darów.

Całość wiąże się z legendami jakoby przodkowie dzięki magii dokonywali niezwykłych wypraw i ta

tradycja jest obecnie kontynuowana. W niektórych miejscach wyprawy wiążą się z uroczystościami żałobnymi
so`i.

Społeczność kula składa się z jednej lub kilku wiosek, które razem biorą udział w wyprawach. Kula

polega zatem na małych transakcjach w obrębie swojej społeczności oraz tych dużych, bo zamorskich. W
pierwszym wypadku mamy do czynienie ze stalą wymianą, w drugim z wymianą co jakiś czas, ale z wieloma
przedmiotami jednocześnie.

II

Liczba posiadanych partnerów zależy od rangi i pozycji społecznej. Kilka aspektów socjologii kula:

1) Społeczne ograniczenia uczestnictwa w kula. Niektóre wioski pozostają poza kula. W niektórych

wioskach tylko niektóre osoby nie biorą udziału w kula (tu Malinowski wymienia te wioski; nie warto
tego czytać). Np. w niektórych wioskach kiriwińskich, ci którzy nie są spokrewnieni z
naczelnikiem/wodzem guya`u nie biorą udziału w wymianie.

2) Stosunek partnerstwa. Po ustanowieniu związku przyjacielskiego, możliwa staje się wymiana kula.

Nawiązywanie stosunków kula ma ścisłe ograniczenia geograficzne. Każdy pomniejszy partner kula ma
po którejś stronie partnera znaczniejszego od siebie to znaczy wodza. Każdy wódz jest dla przedmiotów
pozostających w obiegu czymś w rodzaju stacji rozrządowej.

3) Nawiązanie stosunku kula. Aby stać się czynnym uczestnikiem kula mężczyzna musi mieć za sobą wiek

młodzieńczy, a w niektórych wioskach musi posiadać określony status i rangę. Musi poznać magię kula
i mieć wartościowe vaygu`a. Czasami to ojciec wprowadza syna w system kula. Normalny człowiek
nawiązuje kula poprzez nawiązanie wymiany ze swoim wujkiem (bratem mamy). Magia nie jest
potrzebna tym, którzy nie podejmują wymian zamorskich.

4) Uczestnictwo kobiet w kula. Pozycji kobiet nie towarzyszy żaden ucisk czy brak znaczenia społecznego.

Kobiety posiadają własną sferę wpływów. Kobiety nie prowadzą jednak międzywyspowej wymiany.
Żony wodza dopuszczane są do wymiany vaygu`a. Takie wymiany sprawiają kobietom przyjemność.
Czasami wpływa się na kobiety za pomocą magii, by ta wpłynęła na swojego brata, który ma dokonać
wymiany.