4 maja 2011 r.
9 maja 2011 r.
Ćwiczenia nr 11. Trybunał Konstytucyjny
1. Zasada konstytucjonalizmu i sposób jej realizacji w formie kontroli hierarchicznej zgodności norm
1.1. Zasada konstytucjonalizmu
1.2. System anglosaski judical review
- zdecentralizowany
- rozproszony
-in concreto (kontrola dokonywana jest w konkretnej sprawie)
-względność orzeczeń
1.3. System kontynentalny
- scentralizowany
- skoncentrowany
- in abstracto
- orzeczenia powszechnie obowiązujące
1.4. Kelsen i problem normy podstawowej
2. Sąd konstytucyjny - funkcje i sposób postępowania
2.1. Geneza polskiego TK
Nowela do konstytucji PRL z 1982 r.
Ustawa z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym
orzeczenia nie były ostateczne, Sejm mógł je oddalić albo zaakceptować
1989-1997 powszechnie obowiązująca wykładnia ustaw
Od 1997 r. ukształtował się obecny kształt TK (podstawy prawne art. 188 i n. Konstytucji RP oraz ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym
nowoczesny model
ostateczność orzeczeń
skarga konstytucyjna
spory kompetencyjne
rozpatrywanie o czasowej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu
2.2. Formy kontroli
- konkretna (art. 79 Konstytucji i art.. 193 Konstytucji) i abstrakcyjna
- prewencyjna (art. 122 ust. 3-4 i art. 133 ust. 2) i następcza (dotyczy aktów normatywnych ogłoszonych)
Przedmiotem kontroli są przepisy obowiązujące, chyba że orzeczenie jest konieczne dla ochrony praw człowieka por. art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Są to akty normatywne.
3. Skład Trybunału Konstytucyjnego i sposób jego powoływania
3.1. Sędziowie TK
Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.
Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.
Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być, bez uprzedniej zgody Trybunału Konstytucyjnego, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Kandydata może przedstawić 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Początek kadencji liczy się od dnia wyboru, a nie od dnia złożenia ślubowania.
3.2. Organy wewnętrzne
Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
3.3. Organizacja wewnętrzna
- sędziowie
- Biuro Trybunału Konstytucyjnego
--> sekretariat
--> zespoły np. Prezydialny, Skarg konstytucyjnej itp.
--> asystenci sędziów
--> Biblioteka.
4. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego
Trybunał Konstytucyjny jest częścią władzy sądowniczej. Jego kompetencje wymienia art. 188 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem:
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4. zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
TK orzeka o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
- oddzielnie bada się cele i działalność
- przy badaniu działalności odpowiednio ma tu zastosowanie kpk
a) przy dokonywaniu wpisu partii politycznej przez Sąd Okręgowy do rejestru, sąd ten może się on zwrócić do TK; podobnie, gdy zmienia się statut już zarejestrowanej partii politycznej.
Negatywne orzeczenie TK sprawia, że SO musi odmówić rejestracji partii
b) badanie działalności
Gdy TK uzna taką działalność za sprzeczną, SO musi wykreślić partie z rejestru.
5. skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Ponadto TK rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa (art. 189 Konstytucji).
2 lub więcej centralnych konstytucyjnych organów państwa uznało się za właściwe do rozstrzygnięcia sprawy (spór pozytywny) albo uznało się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia sprawy (spór negatywny).
Spór musi mieć charakter rzeczywisty, a nie potencjalny. TK rozstrzyga pytanie o kompetencje, jej kształt prawny, a także o zbiegu kompetencji.
TK wydaje rozstrzygnięcie na rozprawie w formie postanowienia.
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. (art. 193 Konstytucji). tu przesłanka podmiotowa, przedmiotowa i funkcjonalna
TK nie bada:
- aktów prawa miejscowego; ich legalność jest badana przez sądy administracyjne
- oceny trafności, skuteczności lub racjonalności decyzji ustawodawczych
- zaniechaniach ustawodawczych (może jednak badać pominięcie ustawodawcze)
5. Inicjowanie postępowania
5.1. Na wniosek podmiotów uprawnionych generalnie
Art. 191.
Z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:
- Prezydent Rzeczypospolitej,
- Marszałek Sejmu,
- Marszałek Senatu,
- Prezes Rady Ministrów,
- 50 posłów,
- 30 senatorów,
- Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
- Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,
- Prokurator Generalny,
- Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
- Rzecznik Praw Obywatelskich,
5.2. Na wniosek podmiotów uprawnionych indywidualnie
- Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2 (w zakresie dotyczącym niezawisłości sędziów i niezależności sądów),
- organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem ich działania.
- ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem ich działania.
- kościoły i inne związki wyznaniowe, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem ich działania.
5.3. Inicjowanie postępowania w sprawie sporów kompetencyjnych
Z wnioskiem mogą wystąpić:
- Prezydent Rzeczypospolitej,
- Marszałek Sejmu,
- Marszałek Senatu,
- Prezes Rady Ministrów,
- Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
- Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i
- Prezes Najwyższej Izby Kontroli.
5.4. Kontrola konkretna
W trybie kontroli konkretnej postępowanie może zainicjować:
a) skarżący (skarga konstytucyjna) albo
b) sąd pytający (pytanie prawne)
6. Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym - uwagi podstawowe
6.1. Uczestnicy postępowania art. 27 ustawy o TK
6.2. Skład
a) pełny skald to co najmniej 9 sędziów
- spory kompetencyjne
- przeszkoda w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta
- zgodność celów lub działalności partii politycznych
- kontrola prewencyjna
- sprawy szczególnie zawiłe
- zmiana poglądu wyrażonego wcześniej
b) 5 sędziów
- Ustawy/ratyfikowane umowy z Konstytucją
- ustawy z umową międzynarodową ratyfikowaną za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
c) 3 sędziów
- akty podustawowe
- zażalenia na odmowę nadania biegu wnioskowi lub skardze konstytucyjnej
d) 1 sędzia
- dopuszczalność skargi konstytucyjnej
- dopuszczalność wniosku
7. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
Orzeczeniami TK są wyroki i postanowienia.
Art. 190 Konstytucji stanowi, że:
1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne.
2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".
3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.
4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.
5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.
Rodzaje orzeczeń:
- negatywne - o niezgodności
- pozytywne, afirmatywne - o zgodności
- interpretacyjne - TK badając przepis podaje rozumienie wzorca konstytucyjnego, a następnie dokonuje wykładni przepisu ustawy w zgodzie z Konstytucją
A) przepis zgodny pod warunkiem odpowiedniego rozumienia
B) przepis zgodny w odpowiednim zakresie jego stosowania (podmiotowym, przedmiotowym, czasowym)
C) niezgodny pod warunkiem odpowiedniego rozumienia
D) niezgodny w odpowiednim zakresie jego stosowania (podmiotowym, przedmiotowym, czasowym)
- aplikacyjne - w wyroku o niezgodności dodatkowo TK rozstrzyga o wpływie niezgodności na stosowanie prawa.