1. Wymienialność walut - istota, ekonomiczne znaczenie, rodzaje wymienialności.
Międzynarodowy system walutowy jako zestaw zasad, norm, narzędzi regulacyjnych i instytucji umożliwiających swobodny transfer siły nabywczej pomiędzy odrębnymi obszarami walutowymi, na których cyrkulują odrębne waluty krajowe, stanowi owe obszary, które połączone są między sobą wymienialnością walut. Wymienialność walut oznacza natomiast przysługujące podm. gosp. prawo do nabycia i sprzedaży walut obcych w zamian za pieniądz danego kraju oraz swobodnego ich przekazania za granicę. Wymienialność bywa często ograniczona i dlatego wyróżniamy wymienialność wew. - przysługuje tylko rezydentom (pieniądz krajowy wymienialny jest na waluty obce tylko w kraju) - i wymienialność zew. - przysługuje również nierezydentom (pieniądz krajowy wymienialny jest także za granicą). Wymienialność, zarazem w szerszym jak i węższym zakresie, jest warunkiem wstępnym do istnienia międzynarodowego sys. rozliczeń - bez niej współpraca ekon. odbywałaby się na bazie barteru. W okresie przed pierwszą w.ś. wymienialność oznaczała możliwość swobodnej zamiany banknotów na złoto albo przynajmniej możność zamiany na dewizy, które były bezpośrednio wymienialne na kruszec w emitujacym je banku. W okresie wielkiego kryzysu lat 30-tych zerwano z zasadą zabezpieczenia obiegu pieniężnego przez kruszec, a jedyną waluta wymienialną na złoto pozostał $. W roku 1971 również $ przestał być wymienialny na złoto i odtąd wymienialność odnosiła się już tylko wyłącznie do przysługującego podm. gosp. prawa wymiany jednej waluty na drugą. Stosunek wymienny dwu walut ustala się na w kraju i za granicą na mniej więcej tym samym poziomie na mocy prawa jednej ceny.
Płynność międzynarodowa - jej formy i źródła, możliwe konsekfencje nadmiaru i niedoboru.
Każdy bank centralny zobowiązany jest do utrzymywania pewnej ilości rezerw by móc interweniować na rynku walutowym w celu ewentualnego powstrzymania lub złagodzenia ruchów kursu. Rezerwy te, które składają się z zapasu kilku głównych walut światowych ( $, marki niemieckiej i jena japońskiego), są źródłem płynności międzynarodowej w odniesieniu zarówno do poszczegółnych państw, jak i do gosp. światowej. Płynność międzynarodową rozpatruje się ze strony jakościowej i ilościowej. Jakościowy aspekt zagadnienia to pytanie: jakie waluty mogą pełnić funkcję składników rezerw światowych ? - są to waluty krajów silnych gospodarczo i politycznie, których handel w obrotach międzynarodowych jest znaczny, rynek kapitałowy bardzo pojemny, a waluta stabilna w charakterze długookresowym. Ilościowy aspekt międzynarodowej płynności to pytanie jakie ilości walut są potrzebne by owe
rezerwy zapewniały płynność gospodarce światowej oraz gospodarce poszczególnych państw. Niedobór płynności, który spowodowany jest brakiem środków na pokrycie deficytu bilansu płatniczego (export < import) zmusza państwa do prowadzenia polityki deflacyjnej, zaostrzenia protekcji handlowej zmniejszającej import, dewaluacji a czasem nawet reglamentacji dewizowej. Nadmiar płynności natomiast przejawia się tym, że polityka gospodarcza państw bywa nadmiernie ekspansywna (export > import), a pochodzący z tego wzrost rezerw dewizowych w połączeniu z jej rozluźnieniem finansowym wzmacnia tendencje inflacyjne.
Kurs walutowy - ważniejsze typy mechanizmu kursowego.
Kurs walutowy, który wyraża cenę waluty obcej w pieniądzu krajowym, w obecnym świecie występuje w dwuch postaciach „czystych” i formach pośrednich będących bliżej jednego bądź drugiego rozwiązania czystego. Wyrózniamy : a) kurs giętki - floating (pływający), b) kurs sztywny - fixed rate (stały) oraz kursy pośrednie: c) kurs sztywny korygowany skokowo , d) kurs pełzający, e) kurs płynny sterowany.
Kurs pływający, inaczej floating, jest rozwiązaniem czysto rynkowym nie administracyjnego typu, a jego poziom ustalany jest przez grę sił popytu i podaży na rynku walutowym. System kursu pływającego w pełni harmonizuje z systemem gosp. samoczynnie regulowanym przez mechanizm rynkowy. Kurs sztywny, który jest urzędowo stabilizowany, polega na tym, że bank centr. ogłasza urzędowy kurs krajowego pieniądza oraz ustala zakres jego dopuszczalnych wahań poprzez wyznaczenie górnego i dolnego punktu interwencyjnego. Punkty te stanowią poziom kursu, przy którym bank centr. zobowiazuje się kupować albo sprzedawać dewizy w zamian za własny pieniądz, żeby w ten sposób nie dopuścić do wychyleń kursu poza przyjety zakres. Kurs sztywny korygowany skokowo jednoczy słabe strony obu czystych typów kursu. Prezentowany jako system kursu stabilnego sprawia, że w jego utrzymanie zostaje łatwo zaangażowany polityczny prestiż władz i powstaje tendencja do zbyt długiego utrzymywania nie zmienionego kursu, który w dłuższym okresie jest dezaktualizowany i wymaga znacznego skorygowania. Poza tym po pewnym czasie uwidacznia się nieadekwatność sztucznie podtrzymywanego kursu w kontekście warunków wew. i zew., waluta poddana zostaje presji poprzez ruchy gorącego pieniądza i kurs ustala się na nowym poziomie. Kurs pełzający jest mechanizmem, w którym wartość kursowa jest dostosowywana bardzo często (nawet codziennie), o drobny ułamek procenta według pewnej mechanicznej reguły. Ostatni, kurs płynny sterowany kształtowany jest przez siły rynkowe, ale bank centr. rezerwuje sobie prawo interweniowania w jego mechanizm przez wyrównawcze operacje kupna i sprzedaży dewiz. W ten sposób wyrównuje przypadkowe wahania i łagodzi proces przejścia do nowego poziomu kursu równowagi.
Kurs sztywny i sytuacja banku centralnego w tym systemie.
System kursu sztywnego, urzędowo stabilizowanego polega na tym, że bank centralny ogłasza urzędowy (centralny) kurs krajowego pieniądza oraz ustala zakres jego dopuszczalnych wahań poprzez wyznaczenie dolnego i górnego punktu interwencyjnego. Stanowią one dolny i górny poziom kursu, przy którym bank centralny zobowiazuje się kupować albo sprzedawać dewizy w zamian za własny pieniądz, żeby w ten sposób nie dopuścić do wychyleń kursu poza przyjęty zakres. Decydującym czynnikiem stabilizującym rynek dewizowy w tym systemie jest poziom rezerw dewizowych utrzymywanych przez bank centralny. Przy ściąganiu z rynku nadmiaru waluty obcej powiększają się jego rezerwy ale równocześnie dochodzi do wzrostu emisji krajowego pieniądza w obiegu wew. (za który waluta obca będąca w nadmiarze została skupiona). Prowadzi to często do powstania presji inflacyjnej wewnątrz kraju i dlatego podejmowane są pewne operacje „sterylizujące” kłopotliwy napływ waluty obcej polegające na sprzedaży bonów skarbowych albo obligacji rządu lub samego banku centralnego. W przypadku niedoboru podaży dewiz w stosunku do popytu poziom rezerw banku cent. będzie spadał (by nasycić rynek wymagalną walutą) a masa pieniądza krajowego emitowanego przez bank skurczy się (sprzedaż waluty obcej za pieniądz krajowy). W tym przypadku działania banku są ograniczone: raz poprzez malejący poziom rezerw, za pomocą którego finsansowany jest deficyt płatniczy, a dwa przez limit dopuszczalnego zagranicznego zadłużania się w celu uzupełniania kasy dewizowej.
Mechanizm działania kursu sztywnego:
wzrost popytu na dewizy powoduje zwyżkę ich kursu, jednak kurs nie dochodzi do nowego punktu przecięcia tylko osiąga górną granicę, przy której popyt na dewizy > niż ich podaż i niedobór dewiz na rynku uzupełniany jest rezerwami bankowymi. W przypadku wzrostu podaży dewiz (przypływ waluty obcej) ich kurs spada ale tylko do dolnego punktu „marginesu kursowego”. W punkcie tym podaż walut > niż popyt na nie i bank centr. skupuje ową nadwyżkę powiększając tym samym własne rezerwy walutowe.
Floating - wady i zalety z mikro- i makroekonomicznego punktu widzenia.
Floating, inaczej kurs pływający lub giętki, jest rozwiązaniem czysto rynkowym nie administracyjnego typu, a jego poziom ustalany jest przez grę sił popytu i podaży na rynku walutowym. System kursu pływającego w pełni harmonizuje z systemem gosp. samoczynnie regulowanym przez mechanizm rynkowy. Podstawowa zaleta tego typu kursu to zwolnienie banku centr. od działań interwencyjnych na rynku walutowym w celu powstrzymania zmiany kursu i rozwiazanie kwestii utrzymywania odpowiedniego poziomu rezerw. Floating izoluje gospodarkę od zakłóceń monetarnych, płynących z zewnątrz, takich jak zagraniczna inflacja i deflacja, poprzez automatyczne dostosowanie się kursu w górę albo w dół i przywraca tym samym bankowi centr. panowanie nad ilością pieniądza w kraju. Kurs giętki ma również tą zaletę, że dostosowuje się do ewolucji struktur gosp., która w różnych krajach przebiega niejednakowo, dezaktualizując wcześniej ustalone kursy. Pod względem politycznym natomiast kurs będąc wynikiem działań praw ekonomii nie jest decyzją polityczną, która mogłaby faworyzować jednych, a szkodzić innym. Kurs pływający ma jednak swoje wady i ograniczenia. Przede wszystkim może być mechanizmem mocno destabilizujacym gospodarkę wew. Zmiana kursu może rodzić oczekiwania dalszych jego zmian w tym samym kierunku co powoduje transfer „gorącego” pieniądza o charakterze spekulacyjnym. Duże odchylenia kursu od poziomu równowagi w państwach, w których wystepują tendencje inflacyjne, łatwo prowadzi do coraz wiekszej inflacji (przy spadku jego wartości), natomiast w gospodarkach bardziej stabilnych ciągły wzrost kursu powoduje podrożenie exportu i osłabia pozycję konkurencyjną towarów krajowych w stosunku do coraz tańszych dóbr z importu. Zmiany kursowe zmieniają relacje opłacalności exportu i importu powodując często straty na zaangażowanych zasobach produkcyjnych. Wadą tego mechanizmu jest również silnie destabilizujący wpływ na poziom cen wew. Rozluźnienie czujności władzy monetarnej i politycznej stwarza kraj wysoce podatny na inflację, destabilizyjące ruchy kapitałów i nadmierne przesunięcia kursów, z coraz większą destabilizacją cen wew. Mechanizm kursu pływającego nie izoluje także gospodarki od „realnych” szoków zew., takich jak niekorzystne zmiany terms of trade.
Rynek walutowy - jego segmenty, ważniejsze typy.
Rynek walutowy (dewizowy) jest obszarem, na którym spotykają się podaż i popyt na waluty różnych krajów i gdzie kształtuje się kurs rynkowy. Na świecie istnieje międzynarodowy rynek walutowy i rynki lokalne, zwane inaczej krajowymi. Międzynarodowy rynek walutowy stanowi system wzajemnie powiązanych rynków lokalnych, przy czym stopień zintegrowania rynku lokalnego z rynkiem międzynar. zależy od zakresu wprowadzonej w danym kraju wymienialności jego pieniądza. Rynek walutowy dzielimy również ze względu na obszary jego działania - wyróżniamy wtedy: rynek międzybankowy, zwany też hurtowym rynkiem dewizowym i rynek obsługujący potrzeby klienteli banków, zwany rynkiem detalicznym. Z racji istnienia potrzeby ubezpieczania od ryzyka kursowego należności lub zobowiazań zdenominowanych w walucie obcej na rynku walutowym ukształtował się terminowy rynek dewiz, który dzielimy na dwa segmenty: rynek forward i rynek futures. Ten pierwszy jest rynkiem nie sformalizowanym przez sztywne reguły działania - do transakcji dochodzi na zasadzie swobodnego uzgodnienia warunków między stronami kontraktu. Wielkość transakcji, termin realizacji dostawy i kurs terminowy są kwestią umowy między klientami. Na rynku futures natomiast operacje dokonywane są w przyjętych, dużych jednostkach np. 100000 $, mają z góry ustalone, podawane w notowaniach giełdowych terminy realizacji i przybierają charakter odrębnych kontraktów obu stron, tj. kupującego i sprzedającego z giełdą. Istotna różnica między kontraktami zawieranymi na rynku forward a na rynku futures polega na tym, że te pierwsze realizowane są wiążąco, natomiast te drugie zrealizowane być nie muszą (kontrakt może zostać zlikwidowany przed terminem).
Innowacje finansowe na międzynarodowym rynku finansowo-walutowym: przykłady i zastosowania.
Bank podejmujący prowadzenie operacji dewizowych najpierw nawiązuje kontakty i współpracę z bankami partnerskimi za granicą, zwanymi bankami-korespondentami. Na początku dochodzi do wzajemnego otwarcia sobie kont. Bank-korespondent, znajdujący się za granicą, otwiera dla naszego banku u siebie konto, zwane rachunkiem nostro, na które wpływać będą zakupione i pożyczone dewizy, natomiast w ciężar którego realizowane będą np. wypłaty na rzecz zagranicznych beneficjentów. Na tej samej zasadzie korespondenci uzyskują w naszym banku konta w walucie krajowej zwane rachunkiem loro. By zawsze móc zaspokoić zapotrzebowanie swoich klientów na dewizy, każdy bank stara się utrzymywać odpowiedni poziom rezerw operacyjnych obcych walut. Dlatego też przy wzajemnym otwieraniu sobie kont banki udzielają sobie kredytów w walutach obcych, które od tej pory wykorzystywane będą na potrzeby bieżących operacji. Kredyty te udzielane są na określony termin, po upływie którego pożyczone sumy są zwracane. By uchronić się przed ryzykiem zmiany kursu ustalony zostaje również kurs terminowy, po którym cała operacja zostaje rozwiązana. Takie operacje kredytowe noszą nazwę swapu lub operacji swapowej. Z reguły rezerwy dewizowe banków (czyli avoiry nostro) pokrywane są swapem i w ten sposób ubezpieczane od ryzyka kursowego. Zdaża się jednak, że banki nie asekurują rezerw dewizowych swapem (nie sprzedają ich na termin) i przyjmują ryzyko zmiany kursu. Oznacza to, że zajęły one w danej walucie pozycję długą (long) - bank albo uznaje ryzyko zmiany kursu za nieistotne albo spekuluje na zwyżkę bądź załamanie się kursu obcej waluty. Może również się zdażyć, że bank wyprzeda całość lub część rezerwy danej waluty pozyskanej uprzednio w ramach swapu i pozostaje mu zobowiązanie do jej oddania w przyszłym terminie. Nadwyżka owego zobowiązania nad ilością posiadanego zasobu stanowi także pozycje odsłoniętą, zwaną krótką (short). Zarazem short jak i long position oznaczają przyjęcie ryzyka, którego charakter rozważa wydział dewizowy banku i ocenia, czy tolerować odsłoniętą pozycję i przyjąć ryzyko, czy też raczej pokryć tę pozycję operacją terminową. Należności lub zobowiązania w walucie obcej ubezpiecza się od ryzyka kursowego za pomocą operacji terminowych forward albo futures (kupno i sprzedaż na termin). Operacje na rynku forward są transakcjami, w których warunki kontraktu są swobodnie ustalane między stronami - wielkość transakcji, termin dostawy i kurs terminowy są kwestią umowy między klientami. Odpowiednikiem kosztu transakcyjnego na rynku forward jest spread czyli różnica między kursem zakupu a kursem sprzedaży, a kontrakty zawierane na tym rynku są wiążąco realizowane. Operacje futures dokonywane są w przyjętych, dużych jednostkach (np. 100 000 $ mają kilka terminów realizacji w ciagu roku) i stanowią dwa odrębne kontrakty obu stron - kupującego i sprzedającego z giełdą. Kontrakty futures nie muszą być realizowane i mogą być likwidowane przed terminem realizacji przez kompensujący kontrakt o przeciwnym charakterze (offsetting transaction). Warunkiem zawarcia kontraktu futures jest wpłacenie przez obie strony kaucji (depozytu gwarancyjnego) i codzienne uzupułnianie jej w razie ubytku do pewnego poziomu minimum. Klient kupujący dewizy otrzymuje wpływ pieniędzy na swój rachunek (depozyt wzrasta) gdy kurs dzienny jest wyższy niz kurs kontraktowy (jest premiowany za to, że kupił korzystniej niż aktualne notowania), natomiast jego konto jest obciążane gdy kurs dzienny spada poniżej kursu kontraktowego (w dniu dzisiejszym mógłby kupić tę walutę taniej). W odwrotnej sytuacji jest kontrahent sprzedający. Rachunek, którego poziom spadł poniżej minimum musi być natychmiast zasilony dopłatą przez właściciela wkładu. Transakcje terminowe, zarazem forward jak i futures, zawierane są w celu spekulacyjnym i, jak już wczesniej wspomniano, w celu asekurowania ryzyka kursowego. Np.: odsłonięta pozycja long w $ może byc asekurowana przez kontrakt sprzedaży $ future - gdy cena $ spadnie poniżej przyjętego w kontrakcie kursu future, to strata, jaka wyniknie z otwartej pozycji long, jest kompensowana przyrostem sumy na rachunku depozytu gwarancyjnego. Inną formą zabezpieczenia się od ryzyka kursowego (umożliwiającą jednocześnie wykorzystanie pomyślnego rozwoju notowań) jest opcja. Opcja jest kontraktem terminowym, zawartym z bankiem lub brokerem dewizowym, który przewiduje dostarczenie albo nabycie określonej sumy dewiz w jakimś terminie, po z góry uzgodnionym kursie, przy czym nabywca opcji ma prawo, ale nie obowiazek, skorzystania z tej możliwości. Strona sprzedająca opcję ma obowiązek wykonać kontrakt na życzenie nabywcy opcji, który to za jej zakup płaci sprzedawcy. Opłata za nabycie opcji przypada sprzedawcy niezależnie od tego, czy opcja została wykorzystana, czy też pozwolono jej wygasnąć. Istnieją dwa rodzaje opcji: call (opcja kupna) - jej nabycie pozwala, w uzgodnionym terminie zażądać dostarczenia zakontraktowanej sumy dewiz po umówionym kursie - put (opcja sprzedaży) - jej nabycie daje prawo przedłożenia danej sumy dewiz drugiej stronie do obowiązkowego skupu.
System z Bretton Woods, jego podstawowe cechy i ewolucja.
Podstawowe zasady, na których miał się opierać powojenny system rozliczeń międzynar., zostały sformuowane na konferencji w Bretton Woods (1944r.), której uczestnicy opowiedzieli się za wolnym handlem i swobodną wymienialnością walut przy systemie kursu sztywnego. By spełnić te założenia kraje członkowskie musiały zostać wpierw wyposażone w odpowiedni zasób międzynar. płynności, którą utraciły w czasie wojny. W tym celu na konferencji opracowano dwie koncepcje: plan Keynesa (stanowisko krajów zniszczonych wojną) i plan White-a (punkt widzenia USA). Ostatecznie przyjęto stanowisko amerykańskie, które zakładało utworzenie międzynar. instytucji finansowej, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, stanowiacej pulę wydzielonych środków pochodzących z wpłat członkowskich (75% wpłat w walucie krajowej i 25% wpłat w walucie swobodnie wymienialnej). MFW miał być instytucją kredytową i stanowić dodatkowe źródło międzynar. płynności, a jego głównym zadaniem było pomaganie krajom członkowskim w osiągnięciu podstawowego celu czyli przywrócenia pełnej wzajemnej wymienialności walut w obrotach bierzących. Utworzony został również Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) mający zajmować się finansowaniem projektów inwestycyjnych. Poza tym plan White-a zakładał:
rozwiązanie systemu kursu sztywnego, opartego na relacji urzędowych parytetów walut określonych w złocie lub w stosunku do $. Kurs mógł się wahać w granicach 1% w górę i w dół od kursu parytetowego - przy przekroczeniu tej granicy bank zobowiązany był do interwencji na rynku z zamiarem niedopuszczenia do wyjścia kursu poza ten margines,
zmiany kursu parytetowego tylko w przypadku nieodwracalnej, długotrwałej nierównowagi o charakterze strukturalnym (zmiana owego kursu o ponad 10% uwarunkowana była zgodą MFW),
zobowiązanie się krajów członkowskich do przywrócenia pełnej wzajemnej wymienialności swoich walut, przy zachowaniu prawa do tymczasowego utrzymania istniejących już ograniczeń w tym zakresie i nie wprowadzania nowych,
przyjęcie systemu dewizowo-złotego (parytet okreslony w złocie i w $), który ze względu na malejącą rolę innych walut jako składników rezerw przekształcił się w system dolarowo-złoty.
Ze względu na to, że $ stał się praktycznie podstawą swiatowego systemu pieniężnego, a deficyt bilansu płatniczego USA stanowił źródło międzynar. płynności, rola MFW i B.Ś. początkowo zmalała. Pomoc gosp. płynęła głównie z Ameryki w postaci inwestycji, kredytów rządowych i specjalnych programów pomocy gosp. Dopiero w latach 60-tych działalność pożyczkowa MFW i B.Ś. nabrała wagi, kiedy gospodarki państw powojennych zostały odbudowane, a ich waluty ponownie stały się wymienialne.
W okresie bezpośrednio powojennym waluty krajów europejskich były niewymienialne, natomiast wzajemny handel odbywał się na zasadzie dwustronnego clearingu. W stosunkach płatniczych z krajami spoza sfery obowiazywały ograniczenia dewizowe - wpływy dewizowe z eksporu odprowadzane były do wspólnej puli, skąd pochodziły przydziały dewiz na finansowanie importu. Późniejsze wprowadzenie w ramach OEEC clearingu wielostronnego, zwanego Europejską Unią Płatniczą i opartego na zasadzie równoważenia obrotów każdego państwa nie z każdym odrębnie, a z grupą członków unii jako całości, pozwoliło krajom europejskim szybko rozwinąć wzajemne obroty. I tak w 1958r. cała ta grupa dojrzała do równoczesnego wprowadzenia wymienialności swoich walut, zarazem zewnętrznej jak i wewnętrznej, we wzajemnych obrotach bierzących. Tym samym spełniony został art.8 Statutu MFW o przywróceniu wzajemnej wymienialności. Jednocześnie nastąpił wielki boom gospodarczy w Europie Zach i Japonii, który postawił te kraje w pozycji bardziej wyrównanej w stosunku do USA. Wzrost dolarowych zobowiązań Stanów Zj. (dolar był bowiem trzymany jako rezerwy) zapewniał światu odpowiedni poziom międzynar. płynności, z drugiej strony jednak oznaczał krótkoterminowy kredyt udzielany Ameryce przez pozostałe kraje. Formalnie kredyt ten był wymienialny na złoto lecz ze względu na to, że cena złota od lat 30-tych była niezmienna a zobowiazania stale rosły już w 1960 r. było wiadome, że amerykańskie zasoby złota nie wystarczają by pokryć owe krótkoterminowe zobowiązania. Dalszy rozwój handlu światowego wymagał stałego powiekszania płynności międzynar. (poprzez wzrost krótkoterminowych zobowiazań USA i deficytu bilansu płatniczego), rezerwy złota były jednak niewystarczajace co podważało istnienie systemu dolarowo-złotego i zagrażało międzynar. płynności.
Międzynarodowa rola dolara.
Określenie parytetów w złocie i w dolarach oraz przyjęcie systemu dewizowo-złotego (potem dolarowo-złoty) na konferencji w Bretton Woods spowodowało, iż $ stał się kluczową walutą świata. Wyjatkowa rola $ wynikała również z faktu przodującej pozycji polit. i gosp. USA i opierała się na potencjale produkcyjnym i kapitałowym tej gospodarki. Poza tym Ameryka spełniała jeszcze wiele innych warunków, które umożliwiły $ pełnienie funkcji waluty światowej. USA były krajem o pojemnym rynku kapitałowo-pieniężnym, oferującym inwestorom szeroki wachlarz aktywów finansowych, w których rezerwy mogły być lokowane nie powodując przez to istotnych przesunięć w stopach % i kursach. Amerykański system bankowy był zdolny do głębokiego wchodzenia w zobowiązania względem świata bez podrywania swej płynności i wypłacalności oraz pomniejszania zdolności do zaspokajania wew. potrzeb kredytowych. Zdolny był także do kumulowania należności zew. czyli eksportu kapitału w celu sfinansowania deficytów innych krajów i pełnił praktycznie funkcję bankiera światowego.
SDR jako pieniądz międzynarodowy - jego istota i znaczenie dla międzynar. stosunków walutowych.
Stale zwiększające się amerykańskie zadłużenie (powodujace ciągły deficyt bilansu płatniczego USA ale będące źródłem międzynar. płynności ) i brak jego pokrycia w złocie był zagrożeniem dla międzynar. płynności. Istniała bowiem możliwość nagłych masowych konwencji $ na złoto. Brak odpowiedniej ilości złota spowodowałby niewymienialność $ na złoto, a to poskutkowałoby nieakceptowaniem $ w płatnościach międzynar. Tymczasem w międzynar. obiegu nie było innego środka płatniczego, który mógłby przejąć rolę $. Aby zaradzić nadchodzącemu kryzysowi w MFW utworzono system specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights), które wprowadzały do swiatowego obiegu umowną międzynar. jednostkę pieniężną. SDR był kreowany na mocy postanowienia kwalifikowaną wiekszością głosów Rady Gubernatorów Funduszu. Powołana do istnienia suma 9,5 mld SDR podzielona została między członków, eksperyment był jednak ryzykowny gdyż SDR nie miał zabezpieczającego wsparcia w postaci potencjału produkcyjnego kraju. Dlatego też wprowadzono zasadę, że przy korzystaniu z konta SDR-owego zainteresowany kraj zwróci się z wnioskiem do Funduszu, który wskaże państwo, od którego pożądana waluta ma być nabyta. SDR mógł służyć tylko do nabycia pieniądza potrzebnego do finansowania transakcji handlowo-kapitałowych. Poza tym istniał limit na przyjmowanie przez każdy kraj płatności w SDR. Obowiązywała również zasada, że kraj, który szybko wydał swój przydział postara się go ponownie uzupełnić, tak aby przeciętny stan konta SDR nie schodził poniżej minimum 30% przydziału pierwotnego. Po demonetaryzacji złota kurs SDR zaczął określać koszyk 5 głównych walut świata. SDR wszedł do obiegu jednak zapowiadany kryzys międzynar. płynności nie wystapił i SDR stanowi tylko marginalną wielkość w strukturze rezerw dewizowych poszczególnych państw.
Głębsze przyczyny załamania się systemu z Bretton Woods.
Przyczyną załamania się owego systemu była asymetria procesów dostosowawczych na linii: kraj emitujący walutę światową - reszta świata. Deficyt bilansu płatniczego USA stanowiący źródło płynności międzynar. przez dłuższy czas napędzał ogólny wzrost gospodarki światowej i umożliwiał poszczególnym krajom odbudowę własnych rezerw dewizowych oraz wprowadzenie wymienialności walut. Jednak gdy w USA zaczęła nasilać się pełzająca inflacja wywołało to również napięcia inflacyjne w krajach, które w swoich rezerwach trzymały $. Asymetria mechanizmu dostosowawczego wyraziła się w tym, że po stronie amerykańskiej nie było tego ograniczającego uwarunkowania, jakiemu podlegał inny kraj deficytowy, tracący rezerwy. Cały cieżar procesu dostosowawczego przesunięty został na kraje nadwyżkowe i proces ten nastepował poprzez wystepującą tam importowaną presję inflacyjną., która była powodem ciągle narastających tarć wewnątrzsystemowych i fal spekulacji na załamanie się kursu $. Poza tym wzrost krótkoterminowych zobowiązań dolarowych USA (i deficytu bilansu płatniczego), będących źródłem międzynarodowej płynności, w pewnym momencie stracił pokrycie w złocie, trzymanym przez Stany jako rezerwy, co spowodowało następujące posunięcia: zawieszenie wymienialności $ na złoto w sierpniu 1971 r., dewaluacja $ w grudniu 1971 r. i załamanie się w lutym 1973 r. systemu sztywnych kursów.
Miedzynarodowy system walutowy po 1971 r. - jego charakterystyka.
W sierpniu 1971 r. ogłoszono zawieszenie wymienialności $ na złoto, a kurs $ obniżono w celu stymulowania wzrostu gosp. w Stanach Zj. Początkowo wydażenia te wywołały szok i dezorientację ale jak się potem okazało, przerwanie więzi $ ze złotem nie spowodowało ani wykluczenia tej waluty z rezerw ani pomniejszenia jej roli jako waluty transakcyjnej handlu światowego. W lutym 1973 r. doszło do przestawienia kursów głównych walut na floating i tym samym do ostatecznego załamania się systemu kursów sztywnych. Przewidywany kryzys braku płynności międzynar. nie nastąpił, a wręcz przeciwnie - światowy system walutowy stanął przed problemem narastającej międzynar. płynności i przesytu finansowego rodzącego tendencje inflacyjne. Doszło nawet do powstania rynku eurodolarowego po tym jak deficyt bilansu płatniczego USA dostatecznie nasycił $ rezerwy krajów wysoko rozwinietych oraz rezerwy banków komercyjnych, które zaczęły je wykorzystywać do akcji kredytowych. Posunięcia walutowe przeprowadzone w USA zapoczątkowały okres rosnącej destabilizacji walutowej zarazem w Ameryce jak i poza nią. Lata 70-te były okresem nasilającej się inflacji, a spadek wartości $ stał się przyczyną wzrostu cen ropy naftowej i zapoczątkował wielki kryzys energetyczny. Kraje OPEC wykorzystały rynek eurodolarowy do deponowania na nim petrodolarów pochodzących z podwyżki, natomiast kraje importujace ropę zaczęły zaciągać kredyty za tym rynku celem finansowania deficytów spowodowanych nowymi cenami ropy. W ten sposób rynek eurodolarowy „recyrkulował” petrodolary z krajów OPEC do krajów importujących. Zwiększało to jednak wielkość międzynar. zadłużenia (poprzez stałe kredytowanie importerów przez rynek) i wkrótce doprowadziło do światowego kryzysu owego zadłużenia (1982r.). Tymczasem natomiast, w latach 70-tych, finansowanie importu kredytami eurorynku przyczyniało się do wzmożenia inflacji.
Po upadku systemu z Bretton Woods sytuacja wyglądała nastepująco: pewne kraje przeszły na floating, inne utworzyły blok walut pływających solidarnie, jeszcze inne zachowały kurs sztywny wobec $ albo określiły go w odniesieniu do SDR lub ECU. Taki stan rzeczy był oczywiście sprzeczny z nadal obowiązyjącymi przepisami Statutu MFW i dlatego w kwietniu 1976 r., podczas konferencji w Kingston na Jamajce, organy MFW opracowały projekt zmian w statucie. Druga poprawka do Statutu MFW weszła w życie z początkiem 1978 r. i zawierała nastepujące ustalenia:
ze Statutu usunięto artykuł 4, odnoszący się do zasad kształtowania kursów, i tym samym dano poszczególnym krajom całkowitą swobodę wyboru mechanizmu kursowego - a więc mógł to być zarazem kurs sztywny jak i kurs giętki. W przypadku kursu sztywnego, zainteresowany kraj indywidualnie ustalał zakres dopuszczalnych oscylacji kursu rynkowego i częstotliwość jego zmian. Dając pełną swobodę wyboru mechanizmu kursowego, kraje członkowskie zobowiązane były do współpracy z MFW, który nadzorował ich postępowania w zakresie polityki kursowej, tak aby unikać napięć i nielojalnych manipulacji kursem oraz wspłódziałać w stabilizowaniu ruchów gorącego pieniądza. Poza tym polityka gosp.-finansowa członków miała być ukierunkowana na zew. i wew. stabilizację,
statut zrywał z dotychczasową rolą złota jako formalną podstawą światowego systemu walutowego. Zlikwidowano złote parytety walut, natomiast kraje utrzymujące nadal kurs sztywny oparty na urzędowym parytecie, za podstawę musiały obrać jakąś inną walutę. Zniesiono parytet kruszcowy SDR, którą zdefiniowano teraz jako koszyk 16 walut. Złoto zostało ostatecznie zdemonetyzowane.
W ten sposób podjęto postanowienia w zasadzie legalizujace stan rzeczy, które pozostają w mocy do chwili obecnej.
Rynek eurowalutowy - jego charakter, geneza i znaczenie dla rozwoju współpracy międzynarodowej.
Gdy kraje Europy Zach. i Japonia zostały odbudowane i dorównały USA pod względem gospodarczym, a deficyt bilansu płatniczego Ameryki dostatecznie nasycił rezerwy dewizowe owych krajów, nadal napływające $ zaczęły być przejmowane przez banki komercyjne, które wykorzystywały ową walutę do akcji kredytowych. W ten sposób poza USA powstał alternatywny rynek kredytów dolarowych, zwany rynkiem eurodolarowym (będący segmentem rynku eurowalutowego). Obfitość rezerw dolarowych w krajach uprzemysłowionych wystepowała równocześnie z intensywnym zapotrzebowaniem na kredyty dolarowe w innych krajach, a atrakcyjność kredytowa rynku eurodolarowego w stosunku do kredytów udzielanych przez MFW lub Stany Zj. polegała na tym, że nie wymagały one spełniania rygorystycznych warunków nakładanych przez MFW lub USA. Rynek eurowalutowy, a zwłaszcza eurodolarowy, w latach 60-tych i 70-tych niezwykle szybko się rozwijał. Charakteryzował się tym, że funkcjonował na „obszarze eksterytorialnym” nie podlegając żadnym normom ostrożnościowym i regulacyjnym. Brak jakiegokolwiek nadzoru nad tym rynkiem i wolność od takich skrępowań jak np.: obowiązek utrzymywania rezerw zabezpieczających wkłady sprzyjał obniżaniu kosztów i stawiał banki działające na tym rynku w wysoce konkurencyjnej pozycji. Dynamizm owego rynku wyrażał się również w wynajdywaniu nowych, bardziej elastycznych form działalności i typów produktów finansowych. Okres szczytowego rozwoju rynku eurowalutowego (ściślej eurodolarowego) przypada na lata 70-te, kiedy to ów rynek stał się podstawowym źródłem płynności międzynar., służącym rozwiązywaniu finansowych skutków wzrostu cen ropy naftowej. Kraje OPEC, zachęcone atrakcyjnością materialnych ofert owego rynku, plasowały na nim gros swoich nowo pozyskanych zasobów dolarowych. Natomiast kraje importujace ropę, które stanęły wobec problemu ogromnych deficytów spowodowanych nowymi cenami ropy, musiały zaciągać kredyty dla uzupełniania rezerw. W ten sposób rynek eurodolarowy pełnił rolę pośredniczącą, recyrkulując petrodolary z krajów OPEC do krajów importujących. Nie było to jednak zjawisko pozytywne, gdyż zwiększało wielkość międzynar. zadłużenia (poprzez stałe kredytowanie importerów przez rynek) i wkrótce doprowadziło do światowego kryzysu owego zadłużenia (1982r.). Tymczasem natomiast, w latach 70-tych, finansowanie importu kredytami eurorynku przyczyniało się do wzmożenia inflacji.
Integracja walutowa w Europie - istota i warunki utworzenia oraz sprawnego działania w unii walutowej.
Destabilizacja systemu dolarowo-złotego pod koniec lat 60-tych powodowała wzmożenie napięć wewnętrznych w EWG, gdyż osiągnięty już wysoki poziom zintegrowania gospodarek członkowskich uczynił te państwa bardzo wrażliwymi na zaburzenia monetarne i zmiany kursów wzajemnych wewnątrz tego ugrupowania. Daleko zaawansowana integracja powodowała, iż zmiany kursów stwarzały wiele kłopotów we współpracy gosp. Dotychczas polityka walutowa i kruszcowa pozostawała w gestii krajów członkowskich (Traktat Rzymski), natomiast w obliczu obecnej sytuacji uznano przymus poddania polityki walutowej i wew. polityki pieniężnej ściślejszej koordynacji i wspólnej regulacji. W ten sposób zrodził się zamiar dążenia do unii walutowej i gosp. w Europie, której celem miało być dopełnienie procesów integracji ekonomicznej i uwieńczenie ich integracją monetarną. W 1969 r. w Hadze doszło do spotkania głów państw i szefów rządów EWG, na którym podjęto prace nad sformułowaniem koncepcji unii gosp. i walutowej - unia walutowa jest formą połączenia gospodarek na gruncie wspólnego pieniądza, emitowanego przez wspólny bank centralny, lub na gruncie nieodwołalnie ustalonych kursów wymiennych walut narodowych, przy całkowitym zniesieniu ograniczeń płatniczych. Ustalono, iż realizacja unii będzie przebiegać etapami, a z debat na ten temat wyłoniły się dwie koncepcje: plan R.Barre-a i plan K.Schillera. Ostatecznie przyjęty został Raport Wernera, który zakładał:
zawężenie zakresu wahań kursów wzajemnych, przy szerszym zakresie wspólnego wahania się walut europejskich względem $ i sporadyczne korekty kursowe - ostateczne zafiksowanie kursów miało nastąpić dopiero pod sam koniec,
proces centralizacji rezerw i rozszerzanie wzajemnej pomocy kredytowej,
natychmiastowy proces koordynacji polityki pieniężnej i makrofinansowej.
Pierwszym krokiem było zawężenie zakresu wzajemnych wahań kursów europejskich przy rozszerzeniu skali wahań w stosunku do $ („wąż w tunelu”). Powołano Europejski Fundusz Współpracy Walutowej, będący początkiem ponadnarodowej instytucji monetarnej EWG, i przeprowadzono komasację 20% rezerw złota i $ we wspólnej puli postawionej do dyspozycji Funduszu. Jednak zaburzenia walutowe z 1973 r. zlikwidowały wahania względem $ i najważniejsze waluty zachodnioeuropejskie przeszły na floating względem waluty USA. Kryzys naftowy z 1973 r. przekreślił pracę nad unią walutową na kilka nastepnych lat i dopiero w 1979 r. ich ponowne podjęcie zaowocowało powstaniem Europejskiego Systemu Walutowego. W systemie tym wprowadzony został nowy element - wspólna jednostka monetarna, zwana europejską jednostką walutową ECU, która miała stać się osią systemu monetarnego europejskiego obszaru walutowego i zalążkiem przyszłego wspólnego pieniądza. Wartość ECU reprezentowała koszyk walut członkowskich z przypisaniem im wag odpowiadających udziałowi kraju w wewnatrzeuropejskim obrocie gospodarczym. Parytet walut członkowskich ESW został ustalony w stosunku do ECU (kurs centralny) i kurs rynkowy każdej z nich mógł się wahać w granicach 2,25% w górę i w dół od bilateralnego kursu centralnego (bank był zobowiązany do działań interwencyjnych w przypadku osiągania przez kurs krańcowych wartości). W praktyce najczęstszym źródłem nacisku w mechaniźmie kursowym była relacja bilateralna do marki niemieckiej i procesy dostosowawcze były wymuszane przez ten zaczep.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy - jego statutowe zadania, formy działalności oraz ewolucja jego roli w świecie.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy powołany na konferencji z Bretton Woods jest międzynar. instytucją finansową, która zgodnie ze statutem organizuje i promuje współpracę swoich członków w dziedzinie walutowej i zabiega o poszerzenie swobodnego obrotu płatniczego oraz utrzymanie ustabilizowanych relacji kursowych. Jest naczelną instytucją monetarną świata dbającą o sprawne funkcjonowanie światowego systemu pieniężnego. Głównym zadaniem Funduszu jest nadzorowanie polityki kursowej członków, tj. nadzór nad przestrzeganiem zasad znowelizowanego art. 4 Statutu. Misje MFW dokonują regularnego przeglądu polityki gosp. i walutowej krajów członkowskich pod katem konsekwencji dla bilansu płatniczego, rezerw i ewolucji kursu. Fundusz prowadzi również działalność konsultacyjną i doradczą, zwłaszcza w stosunku do krajów borykających się z trudnościami dostosowawczymi. Jako międzynar. instytucja kredytowa, MFW rozporządza zasobami własnymi oraz pożyczonymi od państw członkowskich. Zasoby własne pochodzą z kwot członkowskich wnoszonych w 25% w postaci SDR lub waluty wymienialnej, a w 75% w walutach krajów członkowskich. Co 5 lat dokonuje się przeglądu tych kwot i są one wtedy powiększane o jakiś procent poszerzając potencjał kredytowy MFW. Kredyty pobierane są w formie zakupu przyznanej puli dewiz za własną walutę z obowiązkiem zwrotnej odsprzedaży tych dewiz Funduszowi w uzgodnionym terminie i uruchamiane są po uzgodnieniu programu dostosowawczego, nakierowanego na poprawę sytuacji gosp.-finansowej członka. Środki te uruchamiane są ratami przez okres 1-1,5 roku i podlegają spłacie w ciągu 3-5 lat. W szczególnych przypadkach okres kredytu może być wydłużony do 3-4 lat, a termin spłaty do 10 lat. Oprócz tego środki Funduszu przeznaczane są również na:
udzielanie kredytów finansujących rezerwy buforowe surowców,
kredyty na wspieranie dostosowań strukturalnych,
uruchomiony w 1993 r. fundusz kredytowy dla wsparcia przekształceń w krajach powstałych po rozpadzie ZSRR.