Obecnie przyjmuje się, że na świecie są 192 niepodległe państwa, ok. 10 państw nieuznawanych, czyli takich które mają swoje terytorium i ludność ale ich państwowość nie jest uznawana na arenie międzynarodowej (np. Tajwan, Cypr Północny) i ok. 67 terytoriów zależnych (np. Bermudy, Gibraltar czy Falklandy). Dość poważnym problemem staje się więc podział tych państw na grupy wg konkretnych kryteriów. Najczęściej dokonuje się podziału opartego na kryteriach ekonomicznych, ale często łączy się to z innymi podziałami, np. społeczno - politycznymi. Cały problem polega na tym, że wszelkiego typu zmiany, np. gospodarcze czy społeczne zachodzą bardzo szybko i wręcz niemożliwe jest stworzenie podziału powszechnego mającego zastosowanie na wiele następnych lat.
Podziały, które stosuje się aktualnie swoje źródło mają w zróżnicowaniu poziomu rozwojowego państw. Szczególnie wyraźnie tą różnice widać między silnymi państwami kontynentów: Europejskiego i Ameryki Północnej a słabszymi państwami Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Jednym z głównych wskaźników poziomu rozwoju jest dochód narodowy na jednego mieszkańca. Przeszkodą są jednak niedokładne i często niemożliwe do sprawdzenia dane, szczególnie z dawniejszych okresów. Co ciekawe wszyscy badacze twierdzą zgodnie, że jeszcze 200 lat temu dochód narodowy na mieszkańca w niektórych krajach tropikalnych był wyższy niż w większości państw europejskich. Powodem odwrócenia tych proporcji były zarówno przyspieszenie rozwoju gospodarki europejskiej dzięki industrializacji i postęp techniki jak i zastój gospodarek tropikalnych spowodowany podbojami kolonialnymi. Pozytywny wpływ uprzemysłowienia widać także na przykładach terenów zasiedlanych przez Europejczyków w XIX wieku, a więc Stanów Zjednoczonych, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii i dzisiejszej RPA. Wg danych indyjskiego ekonomisty Patela jeszcze w połowie XIX wieku dochód narodowy brutto państw uprzemysłowionych był dwukrotnie niższy od państw uznawanych dziś za państwa trzeciego świata, a już pod koniec XIX wieku było odwrotnie. Wiek XX tylko pogłębił to zróżnicowanie, a dziś kraje wysoko rozwinięte cztero a nawet pięciokrotnie przewyższają produkcję krajów rozwijających się. Należy pamiętać, że podział taki z jednej strony mobilizuje słabiej rozwinięte państwa afrykańskie, azjatyckie i latynoamerykańskie ale jednocześnie psuje relacje międzynarodowe i sprzyja powstawaniu niepotrzebnych napięć na tym tle.
Taki dystans rozwojowy stał się problemem globalnym, gdy kraje afrykańskie i azjatyckie po kolei uzyskiwały niepodległość i zaczęto dokonywać porównań warunków życia na świecie. Dyskusje na temat tych różnic pozwoliły dokonać dwóch najczęściej stosowanych podziałów świata: trójczłonowego i dwuczłonowego.
Zacznę może od podziału trójczłonowego, a więc na państwa rozwijające się, państwa „socjalistyczne” i państwa „kapitalistyczne”. Tutaj również pozostaje problem sprzeczności danych różnych autorów, ale za podstawowy uznaje się podział dokonany przez Organizację Narodów Zjednoczonych, która w latach 60 XX wieku zaliczyła do grupy państw rozwijających się ponad 130 krajów. Te dane są w zasadzie ciągle aktualne, ale dystans rozwojowy stale się zmniejsza dzięki interwencji ONZ. Od lat 60 organizacja ta propaguje hasła pomocy i inwestowania w kraje „trzeciego świata”. Dzięki pomocy państw wysoko rozwiniętych, a także własnej pracy i sprzyjającej sytuacji w handlu światowym zanotowano znaczne tempo wzrostu PKB państw rozwijających się, jednakże wzrósł też przyrost naturalny co w konsekwencji powoduje powolny jedynie wzrost PKB na jednego mieszkańca, czyli główny czynnik podziału trójczłonowego.
Po pierwszej wojnie światowej powstało pojęcie państw socjalistycznych do których zaliczono ZSRR, Tuwińską Republikę Ludową oraz Mongolię, do tej grupy po drugiej wojnie dołączyły kolejne państwa w tym Polska, co spowodowało że grupa ta zajmowała razem 26% powierzchni świata. Dlaczego postanowiono uznać kraje Związku Radzieckiego za oddzielną grupę w podziale świata? Kryteria pozostały takie same, a więc gospodarka i czynniki ekonomiczne. W tym wypadku odmiennym jest fakt, że mobilizacja społeczeństwa socjalistycznego skupiła się niemal wyłącznie na produkcji, co spowodowało ogromny wzrost dochodu narodowego. Jednak sprzeczności systemowe szybko doprowadziły do jego upadku i kolejnych zmian politycznych. Od 1989 państwa socjalistyczne zapoczątkowały proces przemian gospodarczych i społecznych, korzystając także z elementów kapitalizmu, co spowodowało, że od roku 1990 pojęcie kraje socjalistyczne w zasadzie straciło sens.
Ostatnią grupę tworzyły kraje „kapitalistyczne”, czyli takie gdzie łączone są środki produkcji klasy kapitalistów i siła robocza pracowników najemnych. W czasach istnienia Związku Radzieckiego, ONZ zalicza do tej grupy ok. 17 państw Europy oraz Japonię, Izrael, USA, Kanadę, Australię i Nową Zelandię. W sumie uznano, że stanowią one ok. 24% powierzchni świata.
W dzisiejszych czasach podział trójczłonowy nie ma już w zasadzie zastosowania ponieważ, nastąpił całkowity rozpad grupy państw socjalistycznych. Wydaje się, że bardziej aktualny jest drugi podział, dwuczłonowy na państwa wysoko i słabo rozwinięte.
Podział taki uformował się ostatecznie w latach 70, kiedy uznano, że zupełnie straciło swoje znaczenie pojęcie krajów „trzeciego świata”. Rozwój rynku naftowego spowodował, że niektóre kraje zaliczane do tej grupy stały się bogatsze od wielu państw wysoko rozwiniętych. Stworzono pewne kryteria definiujące kraje rozwijające się:
Niski poziom dochodu narodowego na jednego mieszkańca
Niewielka produkcja przemysłowa
Miejsce zajmowane w międzynarodowych stosunkach ekonomicznych
Spowodowało to, że kraje takie jak Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt czy Arabia Saudyjska bogacące się na ropie naftowej, a także takie jak Singapur, Argentyna czy Turcja z bardzo rozwiniętym przemysłem spełniały tylko część wymagań i nie zaliczały się już w pełni do grupy państw słabo rozwiniętych, choć chciały za takie uchodzić ze względu na specjalne przywileje handlowe i pomoc państw europejskich.
W takiej sytuacji postanowiono dokonać całkiem nowego podziału na państwa wysoko, średnio i słabo rozwinięte. Podstawowym kryterium stał się stopień rozwoju sił wytwórczych w odniesieniu do liczby mieszkańców. Taki podział ma zasadnicze znaczenie pod względem ekonomicznym, ponieważ znacznie ułatwia pomoc państwom najbardziej potrzebującym, a pozbawia korzyści państwom średnio rozwiniętym. Taki podział zalicza do grona najbardziej rozwiniętych kraje w zasadzie najbogatsze od USA i Kanady, przez największe narody europejskie aż do krajów naftowych, a więc Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Kuwejtu, Kataru, Arabii Saudyjskiej i Brunei. Ta grupa stanowi ok. 62% produkcji światowej i 65% światowego eksportu i importu, a w każdym z nich PKB na jednego mieszkańca przekracza 10 tys. Dol.
Grupa państw średnio rozwiniętych to ok. 25% produkcji światowej i 20% eksportu. PKB na mieszkańca mieści się między 2 a 5 tys. Dol. Do tej grupy zaliczono m.in. Polskę, a także większość państw byłego Związku Radzieckiego, wiele państw azjatyckich i latynoamerykańskich. Jest to grupa bardzo różna pod względem kulturowym, ale nie jest aż tak niejednorodna jak grupa państw słabo rozwiniętych, której produkcja światowa i udział w handlu to ok. 10%, a PKB na mieszkańca to często mniej niż tys. Dol.. Są to głównie państwa afrykańskie, a także kilka państw Ameryki Łacińskiej i większość małych państw Oceanii
Podsumowując od wielu lat miejsce mają próby dokonania podziału świata, jednak nie jest to zadanie proste. Zmiany sytuacji gospodarczych poszczególnych państw zmuszają do wprowadzania korekt a nawet do konieczności zmiany wcześniej przyjętych kryteriów i dokonywania coraz to nowszych podziałów. Jeszcze jedną przeszkodą jest terminologia, która w różnych językach może być inaczej definiowana, a także problemy z zakwalifikowaniem najmniejszych państw do konkretnej grupy i mnogość przekazywanych danych, które są często zawyżane lub zaniżane. Jednak podział na kraje wysoko, średnio i słabo rozwinięte wydaje się być aktualny i prawdopodobnie jeszcze długo będzie znajdował zastosowanie w sytuacji ekonomiczno - społecznej świata.