Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego

1) zależność cena-popyt, prawo popytu rynkowego, krzywa popytu

- zależność między popytem a ceną jest na ogół zależnością odwrotną. Wzrost ceny powoduje spadek popytu; spadek ceny powoduje wzrost popytu. Jest to prawo popytu rynkowego

Wzrost ceny z c1 do c2 powoduje spadek popytu q1 do q2; i odwrotnie - spadek cenzy z c2 do c1 powoduje wzrost popytu z q2 do q2.

Zmiana ceny powoduje efekt: substytucyjny i dochodowy. Wzrost ceny jednego dobra narusza dotychczasową strukt. cen, czyni to dobro droższym. Skłania to nabywcę do rezygnacji z dobra relatywnie droższego i zastąpienia go dobrem relatywnie tańszym - efekt substytucyjny zmiany ceny. Wzrost ceny dobra wpływa także na możliwości nabywcze konsumenta; obniża jego dochód realny i może teraz nabyć mniej dóbr. Jest do efekt dochodowy zmiany ceny. Siła tego efektu zależy od udziały dobra, którego cena wzrosła, w ogólnych wydatkach konsumenta. Analogiczne efekty, tylko w drugą stronę występują w przypadku spadku ceny.

2) Zmiana wielkości popytu przy stałej cenie (przesunięta krzywa popytu)

- wielkość popytu może zmieniać się bez względu na cenę. Na rynku dobra X musiały nastąpić zdarzenia, które to spowodowały (zmiana i wzrost dochodów nabywców dobra X).

Wzrost dochodów (przesunięcie krzywej popytu z położ. Pp1 do Pp2, powoduje, że przy tej samej cenie c0 popyt zwiększa się z q1 do q2; i odwrotnie - spadek dochodu z położenia Pp1 do Pp3 powoduje spadek popytu z q1 do q3.

Dobra:

- wyższego rzędu (rosną dochody, rośnie popyt)

- dobra normalne (dochody rosną, popyt nie zmienia się)

- dobra niższego rzędu (dochody rosną popyt maleje)

W przypadku dóbr wyższego rzędu popyt rośnie proporcjonalnie do dochodów.

Zjawisko popytu (wg E. ENGELa)- w miarę wzrostu dochodów następuje przesunięcie popytu w kierunku dóbr wyższego rzędu.

Związki między dobrami:

- zw. substytucji, czyli dóbr różnych, ale o podobnych cechach uzytecznosci: masło, margaryna. Dobra substyt. to dobra zastępujące się w zaspokojaniu danej potrzeby. Dlatego wzrost ceny jednego z substytutów podnosi popyt na drugi, który w tej sytuacji staje się relatywnie tańszy. Np. wzr. ceny masła spow. wzrost popytu na margarynę

- związek komplemantarności - są to dobra uzupełniające się w zaspokojaniu określonej potrzeby. Wzrost ceny danego dobra, powodujący spadek popytu na to dobro, implikuje więc spadek popytu na dobro komplementarne. Np. wzr. cen samoch. powoduje spadek popytu na benzynę

- efekt naśladownictwa - moda

- liczba ludności i jej struktura wg płci i wieku - np. starzejące się społ. ma tendencje do oszczędzania, co wpływa na spadek popytu konsumpcyjnego

- sezonowość, zwyczaje, rynek

3) Podaż a cena

- podaż danego dobra jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedarzy po danej cenie w określonym czasie.

- podaż i cena zmieniają się w jednakowym kierunku. Wzrost ceny powoduje wzrost podaży, spadek ceny powoduje zmniejszenie rozmiarów podaży:

Wzrost ceny z c1 do c2 powoduje wzrost podaży z q1 do q2, i odwrotnie - spadek ceny z c2 do c1 powoduje spadek podaży z q2 do q1. Dzieje się to dlatego, że wzrost ceny powoduje wzrost opłacalności produkcji, co motywuje producenta do zwiększania rozmiarów podaży. Odwrotnie oddziałuje spadek ceny.

4) Zmiana wielkości podaży bez zmiany ceny

Przesunięcie krzywej podaży z Pd1 do położenia Pd2, czyli spadek podaży z q1 do q2, odpowiada wzrostowi kosztów produkcji, gdyż wzrost kosztów produkcji przy danej cenie produktu oznacza spadek rentowności tej produkcji. Skłania to producentów do jej ograniczenia. Przesunięcie krzywej podaży z poł. Pd1 do poł. Pd2, czyli wzrost rozmiarów podaży z q1 do q3 odpowiada z kolei spadkowi kosztów wytwarzania. Spadek kosztów produkcji przy danej cenie produkcji przy danej cenie produktu oznacza wzrost rentowności tej produkcji. Skłania to producentów do zwiększenia jej rozmiarów z q1 do q3.

5) Zależność cena-popyt-podaż,

a) cena równowagi rynkowej

Nie ma idealnej ceny równ. rynkowej. Cena równowagi rynkowej - cena zrównująca wielkość popytu z wielkością podaży. Jest to więc cena, przy której zrównane są wielkości zamierzonych zakupów z wielkością oferty towarowej. Jest to cena usuwająca nadmiar bądź niedobór produktów, cena czyszcząca rynek z niedopasowań popytu i podaży.

Przyjmijmy, że wskutek wzrostu dochodów nabywców krzywa popytu na dany produkt przesuwa się z położenia Pp1 dp Pp2. Utrzymywanie dotychczasowej ceny cr1 spowoduje wystąpienie przewagi popytu nad podażą. Musi to doprowadzić do ukształtowania się nowej, wyższej ceny równowagi cr2, która równoważy popyt z podażą przy ilości produktu Q2. Spadek dochodów spowoduje przesunięcie krzywej popytu z położenia Pp1 do Pp3. Utzrymywanie się dotychczasowej ceny cr1 spowoduje teraz wystąpienie przewagi podaży nad popytem. W tej sytuacji musi dojść do ukształtowania się nowej, niższej ceny równowagi cr3, równoważącej popyt z podażą przy ilości Q3.

Stan równowagi rynkowej - taka cena, do której zmierzają wszystkie ceny odchylone w górę do poziomu równowagi, i wszystkie odchylone w dół. Cenę równowagi rynkowej ustalamy my sami, gdyż musi być ona akceptowana z dwóch stron (kupujący i sprzedający).

-------------------------------------------

Obligacje skarbowe

Obligacje skarbowe są papierami wartościowymi, które są sprzedawane w celu pozyskania pieniędzy przez państwo. Posiadacze obligacji pożyczają więc państwu swoje pieniądze, w zamian za określone odsetki.

Ogólnie rzecz biorąc, obligacja jest papierem wartościowym, który poświadcza zaciągnięcie długu. Dług ten ma być zwrócony w określonym z góry czasie i na określonych warunkach, powiększony o odsetki.

Obligacje mogą emitować państwa, gminy, wreszcie przedsiębiorstwa. W Polsce najlepiej rozwinięty jest rynek obligacji skarbowych (państwowych).

Pierwotnie obligacje miały postać materialną - papieru wartościowego, obecnie ich nabywca otrzymuje jedynie potwierdzenie zakupu. Jest to znacznie bezpieczniejszy i tańszy sposób emisji.

Obligacje mogą być emitowane w różnych nominałach - skarbowe obligacje detaliczne mają obecnie nominał 100 zł, obligacje hurtowe natomiast - 1000 zł.

Skarb państwa sprzedaje obligacje obywatelom na tak zwanym rynku pierwotnym, korzystając z usług pośredników. Niektóre obligacje są przedmiotem handlu na giełdzie - w takim przypadku mówimy o tak zwanym obrocie wtórnym.

Celem emisji obligacji skarbowych jest zazwyczaj finansowanie bieżących potrzeb budżetu państwa. Detaliczne obligacje państwowe są emitowane na okres dwóch, trzech, czterech lub pięciu lat, a szczegóły emisji (termin wykupu, wysokość i sposób naliczania odsetek, możliwość obrotu na rynku wtórnym) są zawsze precyzyjnie określane w dokumentach emisyjnych.

Wykup obligacji skarbowych jest gwarantowany przez skarb państwa, który ręczy za spłatę zobowiązań całym majątkiem. Z tego też powodu obligację są najbezpieczniejszą - obok lokaty bankowej - formą oszczędzania.

Różne typy obligacji

Na rynkach światowych spotykamy najczęściej obligacje rządowe, emitowane w celu sfinansowania budżetów państw. Popularne są też obligacje przedsiębiorstw oraz komunalne - emitowane przez gminy.

Na świecie spotyka się różne typy obligacji: emitowane przez państwo, gminy lub samorządy lokalne, wreszcie przez przedsiębiorstwa.

Obligacje państwowe (skarbu państwa) są instrumentem specyficznym: charakteryzuje je bardzo wysoka wiarygodność - poręczycielem długu jest tu skarb państwa. Pieniądze z emisji są zwykle przeznaczane na finansowanie wydatków budżetowych.

Podobną konstrukcję mają emisje obligacji gminnych - z tym, że w takim przypadku emitentem jest gmina, a pieniądze uzyskane ze sprzedaży obligacji są przeznaczane na finansowanie wydatków lokalnych.

Emitentem obligacji może być również przedsiębiorstwo. Jak wiadomo, publiczna emisja akcji oznacza rozwodnienie kapitału, czyli konieczność podzielenia się władzą w firmie przez dotychczasowych akcjonariuszy. Inaczej jest z obligacjami: tu firma zaciąga jedynie zobowiązanie, które musi w określonym czasie zwrócić wraz z należnymi odsetkami.

Jak nietrudno się domyśleć, na rynku istnieją „lepsze” i „gorsze” obligacje - ich ocena zależy przede wszystkim od wiarygodności emitenta. Instytucje o niższej wiarygodności kuszą potencjalnych nabywców wyższymi odsetkami, najpewniejszą lokatą są jednak zawsze obligacje państwowe.

Obligacje w Polsce

W Polsce najlepiej rozwinął się rynek obligacji skarbowych - Skarb Państwa emituje obecnie obligacje hurtowe i detaliczne.

Program obligacji skarbowych jest realizowany nieprzerwanie od 1992 roku. Początkowo na rynku funkcjonowały obligacje roczne i trzyletnie o zmiennym oprocentowaniu, z czasem struktura oferty znacznie się zmieniła.

W 2002 roku na rynku dostępne były obligacje detaliczne i hurtowe.

Obligacje detaliczne są przeznaczone dla nabywców indywidualnych, są sprzedawane w POK-ach (sieci sprzedaży zorganizowanej przez agenta emisji - bank Pekao S.A.) oraz za pośrednictwem Internetu. Ich wartość nominalna wynosi 100 zł, dostępne są cztery typy tych walorów: dwuletnie (DOS), trzyletnie (TZ), czteroletnie (COI) oraz pięcioletnie (SP).

Obligacje hurtowe są przeznaczone dla nabywców instytucjonalnych i sprzedawane za pośrednictwem agenta emisji (Narodowego Banku Polskiego) na specjalnych przetargach. Wartość nominalna tych walorów to 1000 zł, w sprzedaży znajdują się cztery rodzaje takich obligacji: dwuletnie zerokuponowe (OK), pięcioletnie (PS), dziesięcioletnie (DZ, DS) oraz dwudziestoletnie (WS).

--------------------------------------

Pieniądz

ISTOTA I FUNKCJE PIENIĄDZA
Funkcje:
a) jest miernikiem wartości towarów - określa wartość produktów i usług i innych towarów. Mierzy wartość nietowarowej działalności
b) jest środkiem cyrkulacji wymiany towarów -przejawia się w rozdzielaniu jednego i równoczesnego aktu kupno - sprzedaż (towar - towar)
sprzedaż T-P
kupno P-T
Pieniądz jest pośrednikiem wymiany w tym aspekcie. Pieniądzem mogą być aktywa finansowe, które pełnią powyższą funkcję np.: gotówka w gospodarce, czeki podróżne, bankowe depozyty płatne na żądanie.

Posiadanie pieniądza standardowego jest niezbędne przy realizacji zakupów. Niezakłócona relacja zakupów pozwala wyprowadzić równanie obiegu pieniądza M*V = P*Q
M - iloczyn zasobów pieniądza
V - szybkość obiegu pieniądza
P - iloczyn poziomu cen
Q - rozmiary produkcji
Z równania wynika, że jeżeli szybkość obiegu pieniądza pozostaje bez zmiany, a rozmiary produkcji nie mogą ulec dalszemu powiększeniu, to zwiększenie zasobów pieniądza musi doprowadzić do wzrostu poziomu cen.
c) jest środkiem płatniczym - oddzielenie aktu kupna od sprzedaży umożliwia nabycie towaru bez wcześniejszego sprzedania innego - zakup na kredyt, ale powyższe zobowiązanie należy uregulować. Środkiem regulowania jest pieniądz
d) jest środkiem gromadzenia skarbu - środek tezauryzacji, przechowywania wartości. Aktywa, które pełnią funkcję środków gromadzenia majątku mogą być: papiery wartościowe, gotówka, nieruchomości. Współcześnie pieniądz może pełnić te funkcje w sposób ograniczony, ponieważ pieniądz standardowy, który nie przynosi procentu nieustannie traci na sile nabywczej wskutek postępującej tendencji inflacyjnej
e) pieniądz światowy - stosowany w rozliczeniach międzynarodowych. Rolę tą odgrywają waluty tych państw, które bez przeszkód i ograniczeń są wymieniane na waluty innych krajów. W rozliczeniach międzynarodowych funkcjonują następujące jednostki rozliczeniowe: SDR (special draw rhiets), EURO (do 1999 funkcjonowało ECU)

ABY DANY PRZEDMIOT MÓGŁ wstępować w roli pieniądza musi być:
- łatwy do standaryzacji - można szybko ocenić jeg wartość
- szeroko akceptowalny
- podzielny
- nie może sprawiać trudności w noszeniu
- nie może się szybko psuć
jednostka pieniężnym jest środkiem obiegowym z mocy przepisów prawa i znajduje ona powszechną akceptację w społeczeństwie. Najważniejszą jednostkę pieniężną oraz jej miarę w danym kraju określa ustawa. Pieniądz nie ma substancji. Początkową funkcję pieniądza pełniło złoto. Formalna demonetyzacja nastąpiła w 1978 r. - mamy do czynienia z pieniądzem papierowym. Wartość pieniądza aktualnie nominalną nie ma nic wspólnego z wartością rzeczywistą.

FORMY:
- gotówkowa - banknoty, bilony monety
- bezgotówkowa - depozyty bankowe uruchamiane czekami; pieniądz ten jest emitowany

przez banki komercyjne

RODZAJE PIENIĄDZA:
1) narodowy - obowiązuje na terenie jednego kraju
a) wymienialny - swobodnie używany poza krajem w którym funkcjonuje:
- 5 walut posiadało i posiada status wymienialności: dolar amerykański, była to marka niemiecka, był frank francuski, jest jen japoński, jest funt brytyjski
b) niewymienialny - używany wewnętrznie na terytorium danego kraju oraz waluty wymienialne plus 120 innych walut funkcjonujących na świecie
2) międzynarodowy
a) regionalny np.: EURO - używany na terytorium państw członkowskich UE, zastąpiła waluty narodowe tych państw poza walutą: funt brytyjski, korona szwedzka i duńska
b) międzynarodowy (SDR) -używany przez państwa należące do międzynarodowego funduszu walutowego IMF; powstał na konferencji w USA - Bretton Woods

WŁAŚCIWOŚCI PIENIĄDZA:

a)elastyczność substancji = 0, wraz ze wzrostem wartości wymiennej pieniądza nie występuje tendencja do zastąpienia go innym dobrem. Wynika to z faktu, że użyteczność pieniądza pochodzi jedynie z jego wartości wymiennej i wobec tego wartość wymienna i jego użyteczność maleją równolegle

b)elastyczność produkcji =0, wzrost kosztów produkcji pieniądza wywołany np. wzrostem kosztów siły roboczej, nie powoduje wzrostu jego ceny. Pieniądz ma najwyższą „premię” za płynność tzn. że koszty przetrzymywania pieniądza są niższe niż korzyści uzyskane z jego obiegu. Jak twierdzi Taylor - pieniądz czerpie w czystej swej formie wartość tylko ze swojej funkcji obiegowej. Pieniądz przechowuje wartość, ponieważ jest zjawiskiem endogenicznym (wewnątrz gospodarczym). W historii pieniądza wytworzyły się całe systemy pieniężne, które regulowały obieg pieniądza i wyjaśniały sposób jego funkcjonowania w gospodarce.

System waluty złotej (funkcjonował jako pierwszy w Anglii w 1816 r.)funkcjonował oparty na złocie jako pieniądzu, który posiadał ostateczną zdolność do zwalniania z zobowiązań. Funkcjonowały również banknoty, ale tylko jako substytut złota, co oznaczało, że banknoty w każdej chwili można było wymienić na złoto. Potem występowały odmiany tego systemu.
- system waluty złotej funkcjonował w Anglii do 1914 r. - złote monety w obiegu
- po I WŚ po 1918 - system sztabowo - złoty - funkcjonowały banknoty, które można było wymieniać na sztaby złota
- dewizowo - złoty - banknoty były wymienialne na walutę obcą

PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY - instrument przedpłacony przechowujący wartość, który umożliwia posiadaczom dokonywania niskokwotowych transakcji przy użyciu kart płatniczych. Pieniądz ten bazuje na technologii związanej z kartami procesorowymi lub poprzez sieci komputerowe - Internet.
Zapis środków pieniężnych, które mogą być stosowane do dokonywania płatności jest przechowywany w urządzeniu elektronicznym, który znajduje się w posiadaniu użytkownika. W przypadku produktów bazujących na kontach, przedpłacona wartość przechowywana jest na mikroprocesorze, który znajduje się na karcie plastikowej.

Produkty bazujące na sieci wykorzystują specjalistyczne oprogramowanie, które jest instalowane na komputerze osobistym w celu przechowywania wartości. Powyższa definicja wiąże się z praktycznymi aspektami związanymi z użyciem pieniądza elektr. Oprócz niej istnieje definicja, która wynika z przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE nr 2000/46 w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru nad ich działalnością: „pieniądz elektroniczny oznacza wartość pieniężną stanowiącą prawo do roszczenia wobec emitenta, który jest:
- przechowywana na urządzeniu elektronicznym
- wyemitowana w zamian za środki pieniężne o wartości nie mniejszej niż wartość wyemitowana
- jest środkiem płatniczym akceptowanym przez podmioty inne niż instytucja emitująca

PIENIĄDZ ELEKTR. WYSTĘPUJE POD 2 postaciami:
a) produkt bazujący na technologii kart procesorowych, czyli tzw. elektroniczna portmonetka
b) produkt, który wykorzystuje oprogramowanie za pomocą którego posiadacz może dokonywać płatności np. w Internecie - pieniądz sieciowy
pieniądz sieciowy - jest produktem, który nie ma postaci fizycznej. Jest reprezentowany jako plik zapisany na dysku w komputerze. Płatność za jego pośrednictwem odbywa się inaczej niż w przypadku elektr. Portmonetki. Do załadowania gotówki z konta bankowego klienta na pieniądz sieciowy oraz do dokonywania nim płatności służy specjalne oprogramowanie, które użytkownik posiada na komputerze. Umożliwia ono przekazywanie elektronicznych banknotów na komputer użytkownika, lub dokonywać odpowiednich zapisów po każdej transakcji w saldzie użytkownika.
PIENIĄDZ - niezależnie od swojej formy zewnętrznej i systemu gospodarczego jest prawnie określany i powszechnie akceptowany jako środek, który może wyrażać, przechowywać i przekazywać wartość, która jest ściśle powiązana z realnym PKB

--------------------------

Bezrobocie - rodzaje i zwalczanie, przyczyny i skutki

Bezrobotny to czlowiek, ktory chce pracowac i aktywnie poszukuje pracy, ale nie moze utrzymac zatrudnienia przy istniejacych stawkach placy

Stopa bezrobocia jest miarą bezrobocia a obicza sie ja jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiaca sile robocza i wyraza sie w procentach.

Naturalna stopa bezrobocia wynosi od 4-6%

Wyrozniamy trzy rodzaje bezrobocia:

1) bezrobocie cykliczne - powstaje na skutek spadku zaagregowanego popytu w gospodarce

2)Bezrobocie strukturalne - powstaje na skutek zmian struktury przemyslowej gospodarki, prowadzacej do utraty pracy przez ludzi posiadajacych zawody wykorzystywane w zanikajacych galeziach przemyslu (np. kowal, cieśla)

3) Bezrobocie frykcyjne - dotyczy osob zmieniajacych prace, wchodzacych dopiero na rynek pracy np. absolwencji szkol lub na ten rynek powracajacy np. matki po urlopach wychowawczych.

w dobrze wyspecjalizowanych dzialan i srodkow polityki zatrudnienia zmierzajacych do zwalczania bezrobocia oraz rownowazenia relacji pomiedzy popytem a podaza sily roboczej wyroznia sie aktywna i pasywna polityke zatrudnienia:

1) instrumenty aktywnej polityki zatrudnienia:

*roboty publiczne

*prace interwencyjne

* pozyczki dla bezrobotnych na rozpoczecie dzialalnosci gospodarczej

* ulgi dla pracodawcow tworzacych nowe miejsca pracy

* szkolenia i kursy

*programy zdobywania i doskonalenia klasyfikacji

Do srodkow pasywnej polityki zatrudnienia zalicza sie:

* zasilki dla bezrobotnych

*wczesniejsze emerytury

*zatrudnienie w niepelnym wymiarze czasu pracy

Przyczyny bezrobocia;

- likwidacja niektorych galezi przemyslu np. gornictwa

-zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy uslugi

-ograniczanie produkcji

-brak informacji o miejscach pracy

-trudnosci mieszkaniowe

-przeniesienie zakladu do innego rejonu

- nie dostosowane do potrzeb rynku wyksztalcenie pracowniokow

-zmiany technologii

-wysokie zasilki dla bezrobotnych

Skutki bezrobocia

-nie wykorzystany, nieproduktywny potencjal ludzki

-znaczne koszty materialne zwiazane z utzrymaniem bezrobotnych oraz sluzb zajmujacych sie ich problemami i obslugą

-spadek dochodow rodzin, rozszerzenie sie spolecznych kregow ubustwa i zjawiska z tym zwiazanego: np.nie oplacenie czynszow, nie kozystne zmiany ilosci spozywczych artykolow zywnosciowych itd.

- degradacja psychiczna i moralna osob pozostajacych bez pracy (poczucie beznadziejnosci, pesymizm, uczucie spolecznej bezuzytecznosci)

- zjawiska patologii spolecznej - alkocholizm, narkomania, przestepczosc, samobojstwa

- utrata kwalifikacji

-----------------------

Giełda

Giełda - zespół osób, urządzeń, środków technicznych zorganizowany w taki sposób, aby przy kojarzeniu ofert dotyczących kupna i sprzedaż papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku mięli taki sam dostęp do informacji rynkowej - w tym samym czasie i przy zachowaniu tych samych warunków transakcji.

- Włoska borsa - giełda wywodzi się z łac. Bursa - sakiewka do przechowywania pieniędzy
- Od średniowiecza bursy - stowarzyszenia kupieckie
- Przodkiem giełdy był jarmark (Cesarstwo Rzymskie, Babilonia
1531 - Antwerpia - pierwsza giełda o charakterze międzynarodowym „Dla ludzi wszystkich języków i narodów”
1602 - Kampania Wschodnio - indyjska
1622 - Kampania Zachodnio - indyjska
przełom XIX - XX w. - największy rozkwit giełdy
koniec XVIII - powstanie giełdy w Nowym Jorku

Najważniejsze giełdy:
Giełda New York* Stock Exchange “NYSE” - ma formę prawną spółki akcyjnej; członkami mogą być tylko osoby fizyczne; liczba miejsc ograniczona - 1366 miejsc
NASDAQ -* giełda elektroniczna - notuje spółki internetowe
LSE - londyńska - wywodzi* swoje korzenie z kawiarni
Frankfurcka nad Menen - prawo do członkostwa na* giełdzie przysługuje tylko maklerom, gdzie maklerzy to zaprzysiężeni urzędnicy państwowi
Tokio - członkami są wyłącznie przedsiębiorstwa maklerskie, które* otrzymały zgodę ministerstwa finansów na przeprowadzanie operacji giełdowych

UCZESTNICY GIEŁDY:
a) pośrednicy zw. Maklerami lub brokerami - przedstawiciele przedsiębiorstw maklerskich, którzy zajmują się obrotem papierami wartościowymi. Funkcjonują w oparciu o zlecenia
b) samodzielni uczestnicy - przedstawiciele banków oraz innych instytucji finansowych, którzy dokonują transakcje na rachunek własny macierzystej jednostki

ZADANIA GIEŁDY
wypełniać ustawowo wymagania stawiane* giełdom p
posiadać wewnętrzny i precyzyjny regulamin, który będzie określał* sposób realizacji transakcji
zapewniać powszechny dostęp do informacji*
* dbać o przejrzystość rynku
zapewniać bezpieczne rozliczenia*
* organizować regularne sesje giełdowe
posiadać szybki i bezawaryjny system* informatyczny
dbać o to, aby spółki nie opuszczały nagle giełdy, wycofując* swoje akcje z obrotu

FUNKCJE GIEŁDY:
a) alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku jego najefektywniejszego wykorzystania
b) wartościująca - umożliwia dokonywanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze
c) kontrola - giełda tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki
d) stwarza możliwości pomnożenia kapitału dla gospodarstw domowych ludności, dla przedsiębiorstw ale też zubożenia kapitału
e) wywołuje we wszystkich podmiotach skłonności do oszczędzania

MODELE GIEŁD
amerykański -* giełda jest instytucją prywatno - prawną, czyli zrzeszeniem kupców, przemysłowców, pośredników. Ma charakter spółki akcyjnej. Liczba członków ma charakter ograniczony, a członkostwo w giełdzie podlega obrotowi giełdowemu. Tylko członkowie są uprawnieni do zawierania transakcji. Model jest popularny w anglosaskiej kulturze
niemiecki - instytucja publiczno - prawna, jej* powstanie jest uzależnione od zgody właściwego organu administracji państwowej np.: ministerstwa finansów. Liczba członków nie jest ograniczona, ale można być współwłaścicielem giełdy i nie mieć prawa do zawierania transakcji giełdowych, charakterystyczne dla Europy kontynentalnej.

SYSTEMY NOTOWAŃ
a) notowania wg Jednolitej ceny dnia - FIXING, gdzie transakcje zawierane na danej sesji giełdowej ustalane są po tym samym kursie
b) NC - notowania ciągłe - gdzie transakcje mogą być zawierane wg różnych cen. Na początku sesji ustalany jest kurs otwarcia takim samym sposobem jak w FIXING - u, ale w czasie sesji kurs może się zmieniać w zależności od nastrojów na giełdzie


PODSTAWOWE OPERACJE GIEŁDOWE (kryterium czasu)
- transakcje natychmiastowe - są realizowane bezpośrednio po ich zawarciu, nie później jednak niż przed upływem 1 lub 2 dni po dokonaniu
- transakcje terminowe - pomiędzy zawarciem a realizacją upływa dłuższy okres niż w tr. natychmiastowych ; kurs papierów wartościowych ustalany jest w momencie zawierania transakcji

Władzami są: walne zgromadzenie, rada giełdy oraz zarząd giełdy.

WALNE ZGROMADZENIE - najważniejszy organ giełdy. Prawo do udziału w nim mają wszyscy akcjonariusze giełdy. Zarząd:
- dokonuje zmian w statucie
- zatwierdza regulamin giełdy
- wybiera członków giełdy

RADA GIEŁDY - nadzoruje działalność giełdy, dopuszcza do obrotu papiery wartościowe, podejmuje decyzje o ich wycofaniu. Tworzą ją przedstawiciele akcjonariuszy oraz przedstawiciele innych instytucji finansowych

ZARZĄD - kieruje bieżącą działalnością, określa zasady w oparciu o które papiery wartościowe są wprowadzane do obrotu publicznego i sprawuje nadzór nad giełdą. Pracami zarządu kieruje prezes wybierany na 3 - letnią kadencję przez walne zgromadzenie (obecnie Wiesław Rozłucki)

--------------------

GOSPODARKA RYNKOWA

Podstawowe cechy

U podstaw gospodarki rynkowej leżą:

-Dominacja prywatnej własności zasobów i czynników wytwórczych, bez której nie można zapewnić racjonalności zachowań i działań przedsiębiorstw i jednostek (wytwórcy i konsumenci). Podejmowanie decyzji zdeterminowane konkurencją oparte jest na rachunku mikroekonomicznym i na indywidualnej (finansowej) odpowiedzialności za konsekwencje tych decyzji. Ponadto wolność przedsiębiorczości, słowa, wyboru, wolne media.

-Gospodarka rynkowa ma charakter pieniężny. Jest przeciwieństwem gospodarki materialnej. Pieniądz stanowi kryterium ocen a jego wymienialność jest warunkiem porównywalności i sprawnego funkcjonowania mechanizmu rynkowego.

-Mechanizm rynkowy rozumiany jako gra sił rynkowych, jako interakcja popytu i podaży jest podstawą funkcjonowania gospodarki, zapewnia prawdziwe ceny i tendencję do równoważenia gospodarki.

Wolnorynkowy mechanizm kształtowania cen - cenę kształtuje rynek.

Rynek zrównoważony - podaż = popyt

Wolnorynkowy mechanizm kształtowania cen jest przeciwieństwem administracyjnego mechanizmu kształtowania cen (KUBA, KOREA PŁN ., PRL, ZSRR).

-Ograniczona rola rządu w procesach oddziaływania na gospodarkę i jej regulacji (interwencjonizm ingerencja Państwa). Światowe tendencje charakteryzuje zmniejszanie się interwencjonizmu (Reaganomika, Tacheryzm) - te zjawisko nazywamy liberalizacją rynku.

Gospodarki wysokorozwinięte (z bardzo ograniczonym interwencjonizmem państwowym) są do siebie bardzo podobne. Jednak posiadają specyficzne cechy, które oznaczają, że gospodarka USA, RFN, SINGAPURU, AUSTRALII, SZWECJI, JAPONII, SZWAJCARII jest wolnorynkowa ale te gospodarki się różnią np. stopami procentowymi, wysokością podatków itp.

Zalety, korzyści, przewagi

-Producenci i konsumenci mają swobodę wyboru w podejmowaniu decyzji. System pobudza do konkurencji przedsiębiorców, którzy są zmuszeni do zwiększania efektywności.

-Konkurencja ⇒ co raz lepsze produkty, usługi.

-rynek konsumenta ⇒ konsument wybiera.

-Chłonność rynku ⇒ wynalazki, innowacje produktów i usług (odkrywanie nowych potrzeb ludzkich. Gospodarka rynkowa zapewnia warunki rozwoju technicznego.

-Różnorodność i obfitość produktów i usług.

-Wyższy poziom edukacji społeczeństwa wymuszany przez rozwój nowych technologii.

-Co raz większa dbałość o środowisko naturalne (większa efektywność, poszukiwanie nowych źródeł energii, przetwórstwo odpadów)

Ułomności i ograniczenia

-Niedoskonałość konkurencji i tendencja do monopolizacji (w większości krajów obowiązuje zakaz monopoli).

-Niedostateczna wiedza o rynku, niepewność, ryzyko, zmienność warunków.

-Niestabilność, cykliczny charakter rozwoju (spadek ⇒ ożywienie ⇒ spadek ⇒ ...).

-Bezrobocie.

-Rozwarstwienie społeczeństwa powodujące wzrost przestępczości.

Uboczne skutki produkcji lub konsumpcji:

-edukacja - same korzyści

-konsumpcja alkoholu - wada mogąca prowadzić do alkoholizmu, za którego leczenie płacą wszyscy podatnicy

-zapora wodna - same korzyści (chyba, że narusza równowagę ekologiczną)

-produkcja przemysłowa - dostarcza dóbr ale i zanieczyszcza środowisko naturalne

gospodarka mieszana - to gospodarka rynkowa, w której mechanizm rynkowy jest korygowany, uzupełniany lub częściowo zastępowany przez Państwo z uwagi na ograniczenia, niedostatki, ułomności mechanizmu rynkowego.

Nierynkowe formy (systemy) gospodarowania

Gospodarka permanentnego niedoboru - charakteryzowała się głównie ciągłym brakiem towarów i usług na rynku przy jednoczesnej centralnej (rządowej) regulacji cen. Popyt na wszelkie towary i usługi znacznie przekraczał podaż. Znaczną większość przemysłu i handlu kontrolowało Państwo (gospodarka państwowa). System charakterystyczny dla PRL.

System nakazowo-rozdzielczy - podobnie jak gospodarka permanentnego niedoboru z tym, prawie 100% majątku znajdowało się w rękach Państwa (kołchozy). System charakterystyczny dla ZSRR.

--------------------------------------

Rynek

Rynek z teoretycznego punktu widzenia to ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesie wymiany: sprzedawcami i nabywcami reprezentującymi i kształtującymi podaż i popyt a także wzajemne relacje między nimi. Przedmiotem wymiany mogą być dobra konsumpcyjne i inwestycyjne.

Koniecznym warunkiem istnienia i funkcjonowania rynku jest występowanie sprzedawców (SP) i nabywców (NB), którzy zamierzają dokonać sprzedaży lub zakupu. Rynek tworzą stosunki zachodzące między:

- SP i NB - stosunki pierwotne,

- SP - stosunki wtórne,

- NB - stosunki wtórne.

Jeżeli SP nie nawiązują stosunku z NB to nie zachodzą stosunki równoległe (z innymi SP).

Treścią stosunków wymiany są:

-ujawniane przez SP zamiary sprzedaży i ujawniane przez NB zamiary zakupu,

-wzajemna konfrontacja ujawnianych zamiarów,

-mechanizm przetargowy na tle ujawnionych i konfrontowanych zamiarów sprzedaży i zakupu.

Mechanizm przetargowy - jest to mechanizm negocjacyjny.

Finalnym elementem stosunków wymiany jest zazwyczaj wspólne uzgodnienie decyzji SP i NB przybierające postać aktu kupna-sprzedaży.

Wszystkie elementy treści rynku tworzą więc wzajemnie powiązaną oraz uwarunkowaną całość.

Treścią stosunków równoległych jest:

- konfrontacja zamiarów SP dotyczących sprzedaży z zamiarami innych SP dotyczącymi sprzedaży,

- konfrontacja zamiarów NB dotyczących zakupu z zamiarami innych NB dotyczącymi zakupu.

Rynek powstaje i rozwija się w następstwie społecznego podziału pracy (SPP) oraz jego pogłębiania się w procesach gospodarowania. SPP powoduje, iż podmioty życia gospodarczego (PŻG) zaspokajają swoje potrzeby wytworami pracy innych podmiotów. Dążenie PŻG do korzystania z wytworów pracy innych podmiotów wymaga nawiązywania między nimi stosunków tworzących rynek.

Przegląd rozwoju SPP

Pierwotne plemiona były samowystarczalne. Jednak zaczęła się kształtować specjalizacja, która spowodowała podział na:

• uprawiających rolę,

• myśliwych.

Pierwszym faktem historycznym znaczącym dla SPP było powstanie rolnictwa. Kolejnym milowym krokiem w SPP było powstanie rzemiosła (manufaktura). Następnym wielkim wydarzeniem w SPP był początek rozwoju przemysłu (od wynalezienia maszyny parowej).

PŻG dzielimy na:

- przedsiębiorstwa konsumenckie (rodzina, obywatel)

- firmy

- banki, instytucje finansowe, giełdy

- państwo (rząd, sejm, sądy).

W gospodarce rynkowej każdy podmiot oferuje innym podmiotom określone produkty (materialne, usługi, prawa własności, licencje, i.t.p.).

SPP jest procesem, który wywiera wpływ zarówno na wyodrębnianie się SP i NB jak i na kształtowanie się podaży i popytu.

Techniczny podział pracy (TPP) polega na dzieleniu procesu wytwarzania produktu na poszczególne czynności. Rozwój TPP doprowadził do gwałtownego wzrostu wydajności pracy.

SP i NB oraz podaż i popyt tworzą splot stosunków i zależności będących podstawą istnienia i funkcjonowania rynku.

Elementy rynku

Stosunki między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany obok aspektu podmiotowego mają również aspekt przedmiotowy.

Elementami rynku są:

-podaż

-popyt

-cena.

Podaż wyraża zamiary NB w zakresie zakupu. Popyt wyważa zamiary SP w zakresie sprzedaży.

Aspiracje SP i NB dotyczące sprzedaży i zakupu stają się podażą i popytem przy danych cenach w danym czasie (okresie).

Poszczególne elementy rynku nie zmieniają się samoistnie lecz wskutek decyzji i działań podmiotów rynku.

Cena to nie tylko wartość towarów i usług wyrażona w pieniądzu czy kurs waluty ale także cena pracy, która nosi nazwę płacy. Ponadto cena może przybrać postać dzierżawy czyli opłaty za korzystanie np. ziemi. Ceną są również odsetki od depozytu lub kredytu.

Cena klasycznych czynników wytwórczych:

Ziemia ⇒ Renta

Kapitał ⇒ Zysk

Praca ⇒ Płaca

Definicja rynku:

Rynek to regulator wymiany dóbr oparty na wolności podejmowania decyzji przez uczestników wymiany, którzy występują (często naprzemian) jako NB i SP. Wymiany nie można znieść - można co najwyżej znieść wolność podejmowania decyzji przez jej uczestników czyli znieść rynek!

Mechanizm rynkowy (MR)

Mechanizm rynkowy wyraża zależności przyczynowo-skutkowe, jakie zachodzą między podażą, popytem i ceną zarówno w krótkim jak i w długim czasie. Każdy element rynku ulegając zmianom wywiera wpływ na pozostałe elementy. Oznacza to, że MR są charakterystycznie powtarzające się współzależności o charakterze dynamicznym. Np. zmiana ceny powoduje zmianę popytu i podaży itp.

Podstawowym ogniwem łączącym całokształt tych współzależności są ceny.

MR dzielimy na:

-klasyczny

-ograniczony

Klasyczny MR występuje tylko w warunkach doskonałej konkurencji. W innych warunkach ulega większym lub mniejszym deformacjom. Powstawanie deformacji w procesie funkcjonowania klasycznych współzależności między elementami rynku prowadzi do wykształcenia się ograniczonego MR.

Ograniczony MR charakteryzuje się pojawianiem się jednostronnych współzależności np.:

- zmiana ceny powoduje zmianę popytu natomiast zmiana popytu nie wywołuje zmiany cen

- cena się zmienia a podaż nie ulega zmianie.

Ograniczony MR pojawia się gdy ceny są usztywniane (regulowane) w sposób odbiegający od klasycznych zależności (np. w warunkach monopolu).

Popyt

Popyt - wielkość zapotrzebowania zgłaszanego w danym czasie (okresie) przy danej cenie.

Popyt kształtują trzy elemeny:

-ilość

-cena

-czas (okres)

Przyczyną zmiany popytu jest zmiana ceny. Jest to zależność przyczynowo-skutkowa oraz funkcyjna (popyt jest funkcją ceny).

Prawo popytu

Prawem popytu nazywamy obiektywną zależność przyczynowo-skutkową oraz funkcyjną zachodzącą pomiędzy ceną i popytem o charakterze odwrotnym co oznacza, że w przeważającej liczbie przypadków wzrost ceny powoduje spadek popytu i spadek ceny powoduje wzrost popytu.

Podaż

Podaż - wielkość oferowana w danym czasie (okresie) przy danej cenie.

Prawo podaży

Prawem podaży nazywamy obiektywną zależność przyczynowo-skutkową oraz funkcyjną zachodzącą pomiędzy ceną i podażą o charakterze dodatnim, co oznacza, że w przeważającej liczbie przypadków wzrost ceny powoduje wzrost podaży i spadek ceny powoduje spadek podaży.

Wyjątki od praw podaży i popytu:

-dobra GRIFFENA

-OWCZY PĘD

-Dobra VEBLENA

Cena równowagi rynkowej

Cena maksymalna - kształtuje się zazwyczaj powyżej ceny równowagi (np. czynsz mieszkań komunalnych w RFN)

Cena minimalna - kształtuje się zazwyczaj poniżej ceny równowagi

Zmiany popytu - poza cenowe determinanty popytu

-dochody konsumentów - wzrost dochodów powoduje wzrost popytu przy jednoczesnej zmianie struktury popytu

-gusty nabywców, preferencje, moda

-substytuty - np. wzrost ceny masła (związany ze spadkiem popytu na masło) powoduje wzrost popytu na margarynę; wzrost ceny benzyny (związany ze spadkiem popytu na benzynę) powoduje spadek popytu na samochody

-przewidywania - przewidywanie spadku ceny powoduje spadek popytu do momentu spadku ceny

-iczba nabywców

-struktura nabywców

-naśladownictwo - powoduje wzrost popytu np. moda młodzieżowa, ideologia itp.

-reklama

-sprzedaż ratalna

-kultura - np. wzrost popytu na karpia przed Bożym Narodzeniem

-religia

-wykształcenie

-jakość

-warunki klimatyczne

Zmiany popytu wynikające z poza cenowych determinantów powodują przemieszczanie się całej krzywej popytu (w lewo lub w prawo) np. wzrost liczby nabywców powoduje zwiększenie popytu przy tej samej cenie.

Ruch krzywej w prawo powoduje, że przy każdej cenie wzrasta popyt.

Ruch krzywej w lewo powoduje, że przy każdej cenie maleje popyt.

Zmiany podaży - poza cenowe determinanty podaży

-ceny czynników produkcji

-technologia

-podatki, subsydia, cła.

Cenowa elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu jest to wrażliwość popytu na czynniki go kształtujące (np. o ile zmniejszy się popyt jak cena wzrośnie o 10%).

Współczynnik cenowej elastyczności popytu ustala wielkość wpływu ceny na zmianę popytu

Jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny

albo

stosunek procentowej zmiany popytu do procentowej zmiany ceny.

Popyt jest elastyczny wtedy, gdy mała zmiana ceny powoduje względnie dużą zmianę popytu. Z punktu widzenia sprzedaży: jeżeli popyt jest elastyczny to wzrost ceny powoduje zmniejszenie przychodów całkowitych, a spadek ceny powoduje zwiększenie przychodów całkowitych.

Jeżeli popyt jest nieelastyczny to wzrost ceny powoduje wzrost przychodów całkowitych a spadek ceny powoduje spadek przychodów całkowitych.

Popyt na produkty o niezbędnym charakterze wykazuje tendencję do bycia nieelastycznym.

Mobilność popytu oznacza przemieszczanie się popytu między sprzedawcami.

Mieszana (krzyżowa) elastyczność popytu

Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu jest miarą względnej zmiany wielkości popytu na dobro x pod wpływem względnej zmiany ceny na dobro y. Jeżeli stosunek względnych zmian popytu na dobro x do względnych zmian ceny dobra y jest dodatni wówczas dobra x i y są substytutami a jeżeli jest ujemny to mamy do czynienia z dobrami kmplementarnymi.

Cenowa elastyczność podaży

Cenowa elastyczność podaży to iloczyn względnej zmiany podaży do względniej zmiany ceny albo iloraz procentowej zmiany podaży do procentowej zmiany ceny.

Jeśli współczynnik CEP jest większy od 1 to podaż jest elastyczna a jeśli mniejszy od 1 to nie jest elastyczna.

Współczynnik CEP = % zmiana podaży x % zmiana ceny

Podażjest nieelastyczna gdy nie może być szybko zmieniona.

Przykłady nieelastycznej podaży:

• wysoko kwalifikowana praca

• płody rolne

W długim okresie czasu podaż większości dóbr i usług jest elastyczna.

Elastyczność dochodowa (popytu)

Reakcją popytu na zmianę dochodu mierzy się współczynnikiem dochodowej elastyczniości popytu.

Prawo ENGLA:

W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt ale również zmienia się jego struktura. Zmiany te idą w kierunku zmniejszania się procentowego udziału wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędu przy jednoczesnym wzroście procentowego udziału wydatków na dobra wyższego rzędu.

Popyt wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta. Biorąc pod uwagę reakcję popytu na zmiany dochodu konsumenta wszystkie dobra można podzielić na:

• normalne - takie, na które popyt wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodów konsumenta,

• podrzędne - takie, na które popyt spada wraz ze wzrostem dochodów konsumenta.

Dobra normalne mają współczynnik elastyczności dochodowej większy od zera.

e_d > 0

Dobra luksusowe mają współczynnik elastyczności dochodowej większy od jeden.

e_d > 1

Dobra 1-szej potrzeby (żywność) mają współczynnik elastyczności dochodowej większy od zera i mniejszy od jeden.

1>e_d > 0

Dobra podrzędne (niższego rzędu) mają współczynnik elastyczności dochodowej mniejszy od zera.

e_d < 0

Każde dobro podrzędne jest dobrem 1-szej potrzeby gdyż ma ujemny współczynnik elastyczności dochodowej. Kategoria dóbr 1-szej potrzeby obejmuje także dobra normalne o współczynniku elastyczności dochodowej zawierającym się w przedziale od zera do jeden.

Zmiana ceny danego dobra powoduje działanie dwóch efektów wpływających na popyt:

-efekt substytucji - polega na tym, że wzrost ceny dobra x powoduje zastąpienie dobra x dobrem y, które staje się relatywnie tańsze,

-efekt dochodowy - w wyniku wzrostu ceny dobra x zmniejsza się dochód realny konsumenta co wpływa na wielkość zakupów konsumenta.

Efekt substytucji jest zawsze ujemny (spadek ⇒ wzrost) a efekt dochodowy jest dodatni (spadek ⇒ spadek) w przypadku dobra normalnego i ulemny w przypadku dobra podrzędnego.

Dobra GRIFFENA - to takie dobra podrzędne, dla których negatywny efekt dochodowy przewyższa efekt substytucji - wzrostowi (spadkowi) ceny towarzyszy wzrost (spadek) popytu.

Paradoks GRIFFENA - wzrost ceny chleba powoduje wzrost popytu na niego.

Owczy Pęd - zjawisko wzrostu popytu w wyniku naśladownictwa (utożsamiania się z kimś, czymś).

Snobizm - postawa przeciwna owczemu pędowi (kupuję to, czego nikt nie ma)

Dobra VEBLENA (dobra luksusowe) - to takie dobra, które konsumuje się ostentacyjnie (na pokaz), wzrost popytu spowodowany jest wyłącznie wzrostem ceny (prestiż)

Efekt owczego pędu i snobizm są następstwem konsumpcji innych ludzi. Efekt VEBLENA jest funkcją rosnącej ceny.

--------------------------------------------------

Spółki

W gospodarce wolnorynkowej znaczna część podmiotów gospodarczych działa jako spółki, które są połączeniem kapitału wspólników dla osiągnięcia określonych celów ekonomicznych.

Spółki dzielimy na:

a) cywilne,

b) handlowe:

- osobowe,

- kapitałowe.

W spółkach osobowych najważniejsze jest osobiste współdziałanie wspólników. Spółka ma określony skład osobowy i może być on zmieniany tylko za zgodą wspólników. Spółki osobowe nie posiadają osobowości prawnej, traktowane są jako związki osób fizycznych, z których każda występuje osobno np. przy rozliczeniach dochodowych. Z kolei spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną, a na pierwszy plan wysuwa się majątek spółki, a nie skład osobowy, który może się swobodnie zmieniać.

Spółka cywilna:

Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem spółki w Polsce jest tzw. spółka cywilna, która jako jedyna opiera się na przepisach kodeksu cywilnego. Cechy s.c.:

- umowa określa cel działania, nie można zmienić wspólników bez zmiany umowy,

- co najmniej dwóch wspólników,

- brak osobowości prawnej, przed sądem występują wspólnicy,

- wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem za zobowiązania spółki,

- zgłoszenie podjęcia działalności do ewidencji działalności gospodarczej w gminie lub dzielnicy.

Spółka jawna:

- rodzaj spółki osobowej, opierającej się o przepisy kodeksu handlowego,

- pisemna umowa wspólników (niekoniecznie w formie aktu notarialnego),

- rejestracja w sądzie rejestrowym,

- wspólnicy odpowiadają całym majątkiem za zobowiązania spółki.

Zakładanie spółek jawnych nie cieszy się dużą popularnością ze względu na konieczność poniesienia wyższych kosztów rejestracji niż w przypadku spółki cywilnej, która niewiele różni się od spółki jawnej.

Spółka komandytowa:

- forma pośrednia między spółką jawną a spółkami kapitałowymi tzn. występują w niej dwie kategorie wspólników:

komplementariusz - odpowiada całym majątkiem za zobowiązania,

komandytariusz - odpowiada tylko do wysokości wniesionego wkładu (nie może stracić więcej niż zainwestował).

Spółka z o.o.:

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością:

- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy,

- nieograniczona liczba wspólników (choć może to być także tylko 1 osoba),

- wymagana jest pisemna umowa w formie aktu notarialnego,

- rejestracja w sądzie,

- wniesienie kapitału przez wspólników (minimum 4.000zł podzielonego na udziały o wartości nominalnej 50zł), kapitał może być wniesiony w formie pieniężnej lub rzeczowej (aport),

- obligatoryjne (konieczne) występowanie Walnego Zgromadzenia Wspólników i Zarządu, możliwość powołania Rady Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej,

- wspólnicy odpowiadają do wysokości wniesionego wkładu.

Spółka akcyjna:

- spółka kapitałowa działająca w oparciu o kodeks handlowy,

- zawierana w formie pisemnego aktu notarialnego i rejestrowana w sądzie,

- minimalny kapitał - 100.000zł,

- nieograniczona liczba wspólników, odpowiadających za zobowiązania spółki akcyjnej tylko do wysokości wniesionego wkładu,

- powoływana zazwyczaj dla większych przedsięwzięć gospodarczych, dla których łatwo może zdobyć kapitał poprzez emisję nowych akcji,

- występowanie Statutu, uchwalanego przez WZA określającego m. in. nazwę, siedzibę, liczbę i rodzaj akcji, wysokość kapitału akcyjnego, sposób działania władz spółki.

Spółki inwestora giełdowego:

Najważniejszym rodzajem spółek dla inwestora giełdowego są spółki akcyjne (tylko one mogą być notowane na giełdzie), dlatego też je opiszemy szerzej. Spółki notowane na giełdzie muszą spełniać znacznie więcej szczegółowych warunków poza tymi przedstawionymi powyżej.

-------------------------------

Przedsiębiorstwo:

Przedsiębiorstwo to podstawowa jednostka gospodarki, wyodrębniona od względem organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym, realizująca zasadę maksymalnej efektywności gospodarowania. 

Wyróżniki przedsiębiorcy. 

Wyróżniki przedsiębiorcy:

-prywatna własność produkcji, czyli posiadanie własnego kapitału,

-motyw działania, którym jest usilne dążenie do wzbogacenia się, czyli do pomnożenia kapitału,

-mechanizm działania polegający na inwestowaniu posiadanych lub pożyczonych pieniędzy w określone przedsięwzięcia, najczęściej w produkcję dóbr i usług, na kierowaniu tymi procesami i sprzedaży wytworów,

-generowanie zysku (krótko i długoterminowego), a więc dodatniej różnicy między kwotą uzyskaną ze sprzedaży (dochód, obrót, utarg) a poniesionymi kosztami.

-niepewność zysku wiążąca się z ryzykiem inwestowania zasobów, grożąca stratami, które pokrywa się z własnego kapitału.

Zalety przedsiębiorstw:

- łatwość powołania przedsiębiorstwa; mało kosztowny system zarządzania; korzystanie z uproszczonych form opodatkowania; duża samodzielność - możliwość dostosowania się do zmian na rynku

Wady przedsiębiorstw:

- niska wiarygodność kredytowa; słabość ekonomiczna (konkurencja, możliwość bankructwa); nieograniczona odpowiedzialność właściciela za skutki swego działania (obciążenie całego majątku);

12. Formy konstrukcji kapitału i integeacji organizacyjnej przedsiębiorstw. 

12.1. Spółka joint venture (joint venture w dosłownym tłumaczeniu oznacza wspólne ryzyko). 

     Spółka joint venture jest prawnie wyodrębnionym podmiotem (ma osobowość prawną), powstałym w wyniku połączenia kapitałów dwóch lub więcej: niezależnych od siebie partnerów podmiotów gospodarczych z różnych krajów w celu realizacji określonego przedsięwzięcia gospodarczego w dłuższym okresie.

     Partnerzy tworzący spółkę joint venture wspólnie nią zarządzają i wspólnie - w relacji do wniesionych udziałów - ponoszą odpowiedzialność za jej działalność.

     Joint venture jest jedną z form organizacyjno - prawnych międzynarodowego aliansu (porozumienia) strategicznego przedsiębiorstw oraz rodzajem zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

     Wspólne przedsięwzięcia typu joint venture mają z reguły na celu poszerzenie posiadanych rynków zbytu, zapewnienie dostępu do tańszych, źródeł zaopatrzenia, wspólne opracowanie i wymianę technologii, a także pokonanie barier celnych i administracyjnych ustanowionych przez kraj jednego z partnerów. 

12.2. Koncern. 

      Tworzenie koncernu polega na wykupywaniu akcji lub udziałów innych przedsiębiorstw, co umożliwia sprawowanie nad nimi nadzoru i koordynację ich działalności.

      Dobór do koncernu może odbywać się w kierunku poziomym lub pionowym. W pierwszym przypadku łączy się przedsiębiorstwa tej samej lub pokrewnych dziedzin działalności (produkcji), natomiast w przypadku integracji pionowej włącza się do koncernu przedsiębiorstwa uzupełniające się w ramach określonego procesu produkcji lub stanowiące kolejne fazy procesu technologicznego (np. kopalnie rudy żelaza, huty, przedsiębiorstwa przemysłu maszynowego).

      System zarządzania koncernem obejmuje z reguły wszystkie obszary działalności podporządkowanych przedsiębiorstw, a nie tylko pewne procesy czy funkcje. Oddziaływanie kierownictwa koncernu na przedsiębiorstwa jest intensywne i bezpośrednie, przez co koncern staje się niejako jednym zintegrowanym przedsiębiorstwem. Charakterystyczne dla koncernowego zgrupowania przedsiębiorstw jest to, że funkcje kierowania koncernem realizuje z reguły jedno z przedsiębiorstw dominujących (macierzystych), które nie tylko spełnia tę funkcję, lecz również prowadzi działalność operacyjną (produkcyjną lub handlową). Czasem "jednostka nadrzędna" koncernu staje się czystą spółką kierowniczą, której jedynym zadaniem jest kierowanie koncernem, a nie zajmowanie się produkcją lub sprzedażą. W takim przypadku koncern przybiera posiać holdingu.

      Kierownictwo koncernu dąży do maksymalizacji zysku zintegrowanej całości. 

12.3. Holding. 

     Holding jest zgrupowaniem spółek kapitałowych ("spółka spółek"), w ramach którego spółka wiodąca (tzw. matka) posiada wszystkie lub większość akcji spółek podporządkowanych (tzw. córek), dzięki czemu zajmuje nadrzędną pozycję w strukturze zarządzania. Holding ma strukturę dwuszczeblową, którą tworzą:

• szczebel pierwszy - spółka holdingowa, która, dzięki dysponowaniu kontrolnymi pakietami akcji lub udziałów innych spółek, zarządza ich funkcjonowaniem; nie prowadzi ona działalności operacyjnej (produkcyjnej lub usługowej), lecz jedynie realizuje funkcje zarządcze, których zakres i treść zależą od typu holdingu,

• szczebel drugi - spółki zależne, które są własnością spółki holdingowej i często również innych inwestorów, prowadzą one działalność operacyjną i są traktowane jako tzw. centra zysków (lufa kosztów); pod względem prawnym są samodzielnymi podmiotami gospodarczymi (mają osobowość prawną) i zajmują wobec siebie równorzędne pozycje.

W zależności od roli, jaką pełni spółka holdingowa wyróżnić można trzy modele holdingów:

• operacyjny holding zarządzający, w którym spotka "matka" kontroluje na bieżąco nie tylko finanse strategię podległych spółek, lecz także ich działalność operacyjną (bieżącą),

• strategiczny holding zarządzający, gdzie rola spółki holdingowej ogranicza się do kontroli finansów i działalności strategicznej podległych spółek,

• holding finansowy, gdy kierownictwo spółki holdingowej nadzoruje jedynie przepływy finansowe, nie ingerując w działalność operacyjną i strategiczną spółek podporządkowanych.

     Całe ugrupowanie holdingowe traktowane jest jako jeden płatnik podatku. 

12.4. Kartel. 

     Kartel i syndykat są porozumieniami zawieranymi między przedsiębiorstwami tej samej branży (np. kartel cukrowniczy, cementowy itp.) w celu ograniczenia lub zlikwidowania konkurencji i zapewnienia pozycji monopolistycznej w danym segmencie rynku.

     Kartele powstają w wyniku zawierania tzw. umów kartelowych między wszystkimi lub przynajmniej najważniejszymi przedsiębiorstwami danej branży. Przedsiębiorstwa tworzące kartel zachowują swoją samodzielność (osobowość) prawną. Przystąpienie do kartelu zobowiązuje ich jedynie do przestrzegania norm określonych w umowie kartelowej. Są to z normy zobowiązujące do stosowania jednolitych cen (cen kartelowych), utrzymywania ilości produkcji i sprzedaży na uzgodnionym poziomie (kontyngenty) lub do obsługiwania wydzielonego terytorialnie rynku zbytu.  

12.5. Syndykat. 

     Syndykat jest silniejszą formą porozumienia kartelowego. Pojawia się on wówczas, gdy przedsiębiorstwa wchodzące w skład kartelu tworzą dodatkowo oddzielne, specjalne przedsiębiorstwo, którego przedmiotem działania jest sprzedaż produktów wytwarzanych przez przedsiębiorstwa kartelu. 

12.6. Trust. 

      Trust stanowi połączenie kilku przedsiębiorstw w jedno nowe przedsiębiorstwo, powstałe w miejsce dotychczas istniejących. Powstaje najczęściej poprzez opanowywanie jednego przedsiębiorstwa przez inne, np. przez skup jego akcji lub udziałów.

     Zintegrowanie przedsiębiorstw w truście jest mocniejsze niż w koncernie, ponieważ tracą one swoją samodzielność i osobowość prawną, stając się typowymi zakładami. Dzięki temu pozycja kierownictwa naczelnego (tzw. rady wykonawczej) trustu jest bardzo mocna, co umożliwia przeprowadzenie nawet bardzo radykalnych zmian racjonalizujących działalność pod

porządkowanych zakładów (np. zmianę profilu działalności, zamknięcie zakładów deficytowych, redukcję zatrudnienia itp.). 

12.7. Konsorcjum. 

     Konsorcjum jest grupą (zrzeszeniem) przedsiębiorstw produkcyjnych, handlowych lub  banków, które zawierają okresowe porozumienie, aby zgodnie z nim wspólnie realizować duże przedsięwzięcie gospodarcze lub określoną operację handlową czy finansową wymagającą dużych nakładów finansowych.

-------------------------------------

I. Inflacja

jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej, połączonym z dużą utratą wartości pieniądza. Występuje wówczas duży wzrost podaży pieniądza i szybkości obiegu pieniądza oraz ucieczki od danej waluty do innych wartości pieniężnych i rzeczowych. Jeżeli procesom inflacyjnym towarzyszy stagnacja gospodarcza mówi się o stagflacji, natomiast w przypadku wystąpienia recesji gospodarczej o slumpflacji


II. Rodzaje inflacji

W zależności od przyczyn wywołujących zjawiska inflacyjne wyróżnia się:
· inflację popytową, w której przyczyną wzrostu cen jest nadmierny popyt w stosunku do istniejącej podaży. Nazywana jest również inflacją pieniężną ze względu na nadmierną ilość pieniądza w obiegu.
· inflację kosztową, w której przyczyną wzrostu cen są rosnące koszty produkcji.
· inflację strukturalną, której przyczyną jest niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców. Inflacja strukturalna ma charakter inflacji popytowo - kosztowej.
W zależności od natężenia procesów inflacyjnych rozróżnia się:
· inflację pełzającą, gdy wzrost cen nie przekracza kilku procent rocznie, nie powodująca zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli
· inflację kroczącą, gdy wzrost cen wynosi kilkanaście procent, wywołująca określone zachowania podmiotów gospodarczych, zaczyna się wymykać spod kontroli
· inflację galopującą, gdy procent wzrostu cen wyraża się liczbą dwucyfrową i mogą powstawać napięcia o charakterze społeczno - gospodarczym (np. strajki), osłabienie systemów motywacyjnych, zahamowanie wzrostu gospodarczego.
· hiperinflacja, gdy następuje szybka (często błyskawiczna) utrata wartości pieniądza i gwałtowny wzrost cen spowodowany na ogół inflacjogennym finansowaniem przez państwo wydatków budżetowych.


III. Przyczyny inflacji
1. nadmierna - w porównaniu z podażą dóbr - ilość pieniądza w gospodarce,
2. kłopoty finansowe państwa i konieczność finansowania deficytu budżetowego,
3. nadmierny wzrost płac w gospodarce,
4. znaczny wzrost cen surowców energetycznych np. wzrost cen ropy naftowej
5. ograniczenie podaży dóbr np. zboża z powodu nieurodzaju, ropy naftowej w związku z ograniczeniami limitów wydobycia przez OPEC,
6. wysokie obciążenia podatkowe,
7. nadmierna ilość monopoli w gospodarce,


IV. Skutki inflacji
1. spadek wartości niezabezpieczonych oszczędności (pieniądze w tzw. "kieszeni" oraz na nisko oprocentowanych lokatach bankowych - a'vista),
2. brak stabilności w prowadzeniu działalności gospodarczej,
3. naciski pracowników na wzrost płac,
4. spadek wartości i zaufania do pieniądza,
5. rozbieżność pomiędzy planowanymi a rzeczywistymi zyskami,
6. wyższe dochody nominalne,
7. ograniczenie produkcji,
8. utrudnienia w rozliczaniu transakcji zagranicznych.

-----------------------

Budżet państwa

Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej.
Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego

Funkcje budżetu:
rozdzielna - polega na* rozdzielaniu części dochodu narodowego. Zewnętrznym wyrazem tej funkcji jest gromadzenie i dzielenie przez budżet określonych zasobów pieniężnych. Skutkiem działalności jest przesuwanie siły nabywczej pieniędzy równymi podmiotami gosp. narodowej. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodu narodowego;
kontrolna - polega na wykorzystaniu informacji o gromadzeniu i* podziale zasobów budżetowych do kontroli procesów gospodarczych;
bodźcowa-* polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego syst. Zarządzania;
fiskalna - funkcja budżetu polega na przejmowaniu* dochodów podmiotów działających poza państwem na rzecz budżetu.

Główne zasady budżetowe:
zasada jedności - wymaga* objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym tylko budżetem (jedność formalna) oraz przeznaczenia wszystkich dochodów budżetowych na pokrycie całości wydatków budżetowych (jedność materialna),
zasada powszechności* (zupełności) - polega na objęciu budżetem państwa działalności finansowej wszystkich jednostek państwowych, niezależnie od formy, w jakiej rozliczają się one z budżetem,

zasada roczności - zapewnia periodyczność uchwalanego* przez parlament budżetu,
zasada szczegółowości - oznacza takie* usystematyzowanie dochodów i wydatków budżetowych, aby właściwie wyrażały działalność rządu, pozwalając na pełną jej ocenę przez parlament.
zasada* uprzedniości - zobowiązuje do uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego,
zasada przejrzystości- wymaga przedstawiania budżetu w* możliwie jasnym układzie,
zasadę jawności wymagającą, aby klasyfikacja* dochodów i wydatków ułatwiała kontrolę polityki finansowej rządu przez parlament i opinię publiczną.
zasada równowagi budżetowej- zgodnie z którą* przewidywane wydatki z budżetu powinny znajdować pokrycie w jego dochodach.



Budżet państwa - używamy w 4 znaczeniach:
budżet* jako plan finansowy państwa. Plan budżetowy jest bilansowym zestawieniem dochodów i wydatków państwa,
budżet jako zasób środków pieniężnych* rozdzielanych przez państwo. Można zatem określić jako scentralizowany fundusz pieniężny,
budżet jako akt normatywny uchwalony przez sejm w formie ustawy* dający państwu prawo do gromadzenia i rozliczania środków pieniężnych według zasad planu,
budżet jako narzędzie, metoda realizacji określonej polityki* społeczno-ekonomicznej państwa.

-----------------------------

Instytucje rynków finansowych:

Systemy bankowe są nastawione na zysk, obracają pieniędzmi.

Są dwa rodzaje banków:

1) bank centralny

a) funkcje: bank emisyjny, bank banków, bank państwa

b) instrumenty oddziaływania banku centralnego:

- nakazy i zakazy np. określenie stopy rezerwy obowiązkowej

- operacje otwartego rynku

- operacje refinansowania banków

- inwestycje rewizowe

2) banki komercyjne - pośredniczą między uczestnikami rynków finansowych, świadczą różnego rodzaju usługi oraz kreują pieniądz bezgotówkowy

a) rodzaje banków komercyjnych:

- banki handlowe

- banki specjalne

- spółdzielnie kredytowe

- banki i kasy oszczędnościowe

Rynek pieniężny - rynek finansowy, na którym pożycza się i lokuje środki pieniężne o terminie zwrotu do 1 roku. Wyróżnia się rynek międzybankowy, rynek kredytów i lokat krótkoterminowych, rynek różnych krótkoterminowych papierów wartościowych.

Rynek kapitałowy:

a) funkcje:

- uzyskanie środków finansowych na działalność inwestycyjną

- alokacja środków między różnymi rodzajami rynku

- bieżąca ocena działalności w jednostce gospodarczej

b) instrumenty rynku:

- akcje

- obligacje

- tzw. pochodne papiery wartościowe potwierdzające uzyskanie przez nabywcę prawa do otrzymania w przyszłości pewnej wartości

Giełda - zorganizowana forma rynku kapitałowego, na którym ustala się cenę papierów wartościowych (tzw. kurs) na podstawie dokonanych transakcji kupna - sprzedaży.

--------------------

Systemy pieniężne:

Jest 5 systemów pieniężnych:

1. pieniądz kruszcowy

2. system waluty złotej

3. pieniądz wymienialny

4. pieniądz reglamentowany

5. światowy system pieniądza kierowanego

Omówię system pieniądza kruszcowego:

Pieniądz kruszcowy początkowo „odważony” przekształcił się w pieniądz „bity” w postaci monet np. z brązu, srebra czy złota. Był to pieniądz pełnowartościowy, a jego ilość w danym kraju zależała od krajowych zapasów złota, od możliwości jego wydobycia oraz od importu z za granicy. Pieniądz ten swobodnie przekraczał granicę, krążył w różnych krajach, niezależnie od tego, w jakim języku był napis na monecie. System pieniądza kruszcowego gwarantował w długim okresie stabilność, siły nabywczej pieniądza, nie było inflacji. Wadą tego systemu było to, że wielkość podaży pieniądza nie była dostosowana do popytu gospodarki na pieniądz. Wszelkie zaburzenia w gospodarce przekładały się na automatyczne działanie pieniądza kruszcowego przywracającego

równowagę, jednak była to równowaga na niskim poziomie aktywności gospodarczej.

System ten wprowadzono po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii w 1816 r., zaś we Francji, Niemczech i USA w latach 90 XIX wieku. Pod koniec XIX wieku system ten był już systemem międzynarodowym. W tym systemie jednostka monetarna w danym kraju miała ustaloną wartość w złocie. W obiegu znajdowały się banknoty oraz monety złote. Banki emisyjne miała obowiązek zabezpieczenia obiegu banknotów zapasami złota w wysokości 30 do 40 %.

I wojna światowa przyczyniła się do upadku waluty złotej (zawieszenie wymienialności banknotów na złoto, brak monet złotych).

Pojawienie się pieniądza papierowego emitowanego przez rządy w ilości niezależnej od zapasów złota.

W latach 1922 - 1931 r. reaktywowano ten system w formie zmodyfikowanej tzw. systemu waluty dewizowo-złotej, który przetrwał do czasów wielkiego kryzysu

1929 - 1933 r.

----------------------

Makroekonomia

Makroekonomia-zajmuje się analizą całej gospodarki. Bada wyniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych jak globalna produkcja, podaż, popyt, poziom ich cen, zatrudnienie, inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa.

Produkt krajowy brutto (PKB)- syntetyczna miara wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w ciągu roku.

Produkt krajowy brutto obliczamy:

• Sumując wartości produktów i usług wytwarzanych w kraju (metoda sumowania produktów)

• Sumując dochody powstające przy wytwarzaniu PKB

• Sumując wydatki ponoszone na zakup wytworzonych produktów i usług

Produkt narodowy brutto (PNB)-miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji.

PNB=PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą

Dochody netto-nadwyżka napływu dochodów z tytułów świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad dopływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju. Nie bierze się pod uwagę zużywania się produktów.

Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zużywania się jest amortyzacja. Oznacza to, że część dóbr wytwarzanych w gospodarce trzeba przeznaczyć na odtworzenie zużytego kapitału i część łącznych inwestycji brutto. Pozostałą część dóbr można wykorzystać na powiększenie kapitału.

Inwestycje netto = inwestycje brutto - amortyzacja

PKB i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto. Miarą inwestycji netto jest produkt narodowy netto (PNN- dochód narodowy). Jest on różnicą między PNB, a amortyzacją.

PNN=PNB - amortyzacja

PNN jest dochodem uzyskiwanym przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymywane płatności transferowe (emerytury i zasiłki) są określane jako rozporządzalne dochody osobiste. Ich wielkość informuje ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności. Kategorie produktu i dochodu narodowego odnoszą się do całej gospodarki i wskazują na wielkość produkcji wytworzonej w gospodarce. Zatem są one przydatne do porównania rozmiarów gospodarki, ale mało przydatne do oceny poziomu rozwoju gospodarczego kraju i przeciętnego standardu życiowego ludności. Do tego celu służą kategorie PKB i dochodu narodowego (DN) na jednego mieszkańca.

Rola państwa w gospodarce

Państwo- złożona i zróżnicowana zewnętrznie wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Funkcje ekonomiczne państwa:

• Alokacyjna-podejmowanie działań sprzyjających optymalnej alokacji (rozdysponowanie środków między konkurencyjne działalności) zasobów gospodarczych

• Stabilizacyjna-polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę przez realizację takich celów jak:

1. Osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

2. Ograniczenie bezrobocia i inflacji

3. Zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych

4. Wykorzystanie czynników produkcji

Redystrybucyjna-polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy społecznej

Rodzaje polityki makroekonomicznej:

• Fiskalna-manipulowanie poziomem podatków i wydatków państwa

• Monetarna-manipulowanie przez bank centralny stopą wzrostu podaży pieniądza

Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję, a poza tym wpływają na inwestycje produkcję i zatrudnienie. Wydatki wpływają na wielkość konsumpcji zbiorowej. Zmiany podaży pieniądza (ilość pieniądza w obiegu) wpływają na zmiany stóp procentowych, które zaś wpływają na eksport i import. Polityka fiskalna i monetarna oddziaływuje na popytową stronę gospodarki i ma charakter krótkookresowy. Natomiast oddziaływanie na stronę podażową ma charakter średnio- i długo okresowy. Państwo promuje postęp techniczny, stabilizuje rynek pieniężny, tworzy bodźce do oszczędzania, wpływa na kwalifikacje pracowników, zatrudnienie, wydajność pracy i inwestycje, od których w dużym stopniu zależy potencjalne tempo wzrostu gospodarczego.

System pieniężno-kredytowy

Pieniądz-powszechnie akceptowany towar za pomocą, którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Funkcje pieniądza-

• Środek wymiany (cyrkulacji)

• Jednostka obrachunkowa (miernik usług)

• Środek płatniczy (realizacja odroczonej płatności)

• Środek przekazywania bogactwa (środek tezauryzacji)

Pojawienie się pieniądza jako powszechnego ekwiwalentu przekształciło wymianę bezpośrednią (karterową) w pośrednią (towarowo-pieniężną). Pieniądz jako środek wymiany musi spełniać warunki:

• Powszechnie akceptowany

• Łatwo przenośny

• Łatwo podzielny na jednostki

• Trudny do podrobienia

Pieniądz pełni funkcję jednostki obrachunkowej, w której są wyrażone ceny towaru (jest to forma idealna-nie trzeba mieć pieniędzy, aby wyrazić wartość towaru). W momencie zawierania transakcji kredytowych pieniądz nie występuje realnie (pełni funkcje jednostki rozrachunkowej). Pieniądz realny pojawia się dopiero, gdy odbiorca dokonuje płatności za usługi lub zobowiązania i wtedy pieniądz pełni funkcję środka płatniczego.

Środek tezauryzacji-pieniądz pozwala przechować siłę nabywczą (zdolność do nabywania dóbr o określonej wartości). Wszelkie zaoszczędzone dochody, gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy wychodzą z obiegu.

Początek pieniądza. Na początku był towar ekwiwalentny (bydło, zboże, sól, potem metale i stopy metali-kruszce: srebro i złoto). Pierwsze monety pojawiły się w VII w.p.n.e. w Egipcie i Azji Mniejszej, a pieniądze papierowe w Chinach. Rozwój banków doprowadził do wprowadzenia banknotów, które zawierały dowód wymiany banknotu na złoto według parytetu jednostki monetarnej. Odejście od wymiany banknotu spowodowało wprowadzenie pieniądza. Kolejnym etapem było wprowadzenie nowych form o charakterze bezgotówkowym (weksle i czeki) i upowszechnienie się tych form. Pieniądz bezgotówkowy występuje w formie zapisów na rachunkach depozycyjnych w bankach. Te depozyty „uruchamia się” za pomocą czeków.

Popyt i podaż pieniądza

Popyt pieniądza-ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłoszone przez podmioty gospodarcze.

Podaż pieniądza-ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu.

Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:

• Zależy od instytucjonalnych rozwiązań np. zwyczajów płatniczych, metod rozliczeń finansowych

• Nominalny popyt rośnie proporcjonalnie do wzrostu cen i realnego dochodu narodowego, a maleje, gdy rośnie stopa procentowa, więc przedstawia stosunek sumy pieniędzy płaconej w określonym czasie za użytkowanie wypożyczonego kapitału pieniężnego do wielkości sumy tego kapitału

• Realny popyt na pieniądz nie zależy od poziomu cen, ale od realnego dochodu narodowego, kosztów zamiany aktywów na pieniądz.

Gdy rośnie realny dochód narodowy i koszt zamiany aktywów na pieniądz popyt na pieniądz rośnie. Gdy rośnie stopa procentowa popyt na pieniądz maleje.

Powstanie i funkcje banków

Rozwój wymiany towarowo-pieniężnej doprowadził do powstania banków i innych instytucji. Najstarszą formą operacji była lichwa (pożyczenie pieniędzy lub towaru w zamian za odsetki). Następnym etapem byli średniowieczni złotnicy i handlerze pieniędzmi, którzy przechowywali złoto i wymieniali na inne waluty. Pierwsze banki powstały pod koniec XVI w. w północnych Włoszech (bank- banco, czyli stół na którym dokonywano transakcji). Pełniły one funkcje udzielania pożyczek i przyjmowania depozytów

Funkcje banków:

• Przyjmowanie depozytów w zamian za odsetki

• Świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego

• Udzielanie kredytów

• Kreacja pieniądza

Bank centralny-bank emisyjny, ma pozycję nadrzędną, wpływa na działalność innych banków i jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa

Funkcje banku centralnego:

• Monopol na emisje pieniądza gotówkowego

• Zaopatrzenie banków komercyjnych w pieniądz gotówkowy

• Regulowanie rezerw banków i udzielanie im pożyczek

• Bank państwa, rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa i utrzymuje rezerwę państwową

• Współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa

• Kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce

• Stabilizuje rynki finansowe tzn. występuje jako kredytodawca ostatniej instytucji (wspomaga pożyczkami inne banki w sytuacji, gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilizacji całego systemu finansowego państwa

W krajach z rozwiniętą gospodarka rynkową zależność między bankiem centralnym, a rządem przyjmuje postać:

• Bank centralny jest niezależny od rządu i wówczas cele swojej działalności bank ustala bez ingerencji w rząd. Zaletą banku niezależnego jest stabilność cen (Niemcy, Szwajcaria, USA)

• Bank centralny zależy od rządu. Rząd określa kierunki polityki banku i zostawia mu zadania wykonawcze (Francja, Anglia, Hiszpania)

Do najważniejszych narzędzi wykorzystywanych przez bank centralny do kontrolowania podaży pieniądza należą:

• Zmiany stopy rezerw obowiązkowych-określenie przez bank centralny stopy rezerw polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w kasie banku do ogólnej sumy wkładów w banku. Podwyższenie stopy rezerw ograniczy możliwość ekspansji kredytowej banków i obniża potencjalne zyski banków komercyjnych. Zmniejszenie stopy rezerw daje możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyty przez banki komercyjne. Podaż pieniądza w obiegu wzrasta. Dzięki kredytom rosną dochody i popyt przedsiębiorstw i gospodarstw domowych i prowadzi do wzrostu aktywności gospodarczej

• Zmiany stopy redyskontowej-jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw weksli (pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w określonym terminie określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w dokumencie) lub innych papierów wartościowych. Wzrost stopy procentowej zmniejsza wartość weksli i podnosi koszt kredytu

• Operacje otwartego rynku-polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, głównie państwowych. Bank centralny skupuje weksle skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej

Deprecjacja-osłabienie waluty krajowej w wyniku odpływu kapitału (np. 4zł/$ po deprecjacji 5zł/$); wywołuje wzrost cenowej konkurencyjności exportu i równocześnie wzrost cen towarów i usług importowanych, a w następstwie może prowadzić do spadku inflacji.

Aprecjacja-wzmocnienie waluty krajowej w wyniku napływu kapitału (np. 4zł/$ po aprecjacji 3zł/$); wywołuje spadek cenowej konkurencyjności exportu i równocześnie spadek cen towarów i usług importowanych, a w następstwie może prowadzić do wzrostu inflacji.

Dewaluacja-(jest to modyfikacja parytetu, czyli sztywnego kursu walutowego przez bank centralny)-zmniejszenie wartości waluty krajowej w stosunku do walut obcych, przeprowadzana w momencie, gdy występuje znaczący deficyt bilansu handlowego, w konsekwencji spada konkurencyjność importu.

Rewaluacja-(jest to modyfikacja parytetu, czyli sztywnego kursu walutowego przez bank centralny)-zwiększenie wartości waluty krajowej w stosunku do walut obcych, przeprowadzana w momencie, gdy występuje nadmierna nadwyżka bilansu handlowego, w konsekwencji wzrasta konkurencyjność importu.

Dumping-obniżanie cen poniżej kosztów stosowane przez duże i bogate firmy w celu zniszczenia konkurencji, której nie stać na utrzymanie dochodowej działalności w takich warunkach.

Kurs walutowy-jest ceną waluty obcej wyrażoną w walucie krajowej, określa ona ile jednostek pieniądza krajowego płaci się za jednostkę (czasem 100 jednostek) waluty obcej

Budżet państwa

Budżet-plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej. Jest sporządzany na okres jednego roku i zatwierdzany przez władzę ustawodawczą. Staje się on aktem prawnym, który umożliwia organom wykonawczym:

• Gromadzenie dochodów

• Dokonywanie wydatków

Funkcje budżetu:

• Fiskalna-polega na gromadzeniu dochodów budżetowych pochodzących z podatków i umożliwiających utrzymywanie aparatu państwowego, oraz realizację określonych zadań

• Redystrybucyjna-umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego np. zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarki w różnych regionach, a także niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów między grupami społecznymi, oraz tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego. Realizacja tej funkcji jest dokonywana za pomocą systemu podatkowego (np. progresywne opodatkowanie dochodów i ulgi podatkowe), wydatków budżetowych dokonywanych w formie transferów (świadczenia społeczne zwiększające dochody)

• Stymulacyjna-oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na życie społeczne i gospodarcze (można wpływać na poziom dochodu narodowego). W sferze społecznej można ograniczać skutki bezrobocia, a nawet regulować przyrost naturalny

Zasady polityki budżetowej:

• Rocznego budżetowania (plan na okres jednego roku)

• Zasada zupełności (obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa)

• Jedności (wszystkie dochody i wydatki powinny być ujęte w jednym zestawieniu)

• Jawności (budżet powinien być podany do publicznej wiadomości)

• Równowagi budżetowej (polega na dążeniu do tego, aby bieżące dochody z podatków i innych źródeł były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i usługi finansowane przez rząd, za płatności transferowe i inne wydatki)

Dochody budżetu państwa

Źródła dochodu:

• Podatki

• Cła

• Dochody ze sprzedaży sprywatyzowanych przedsiębiorstw

• Opłaty skarbowe

• Opłaty sądowe

• Opłaty notarialne

Podatki-przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów w celu uzyskania dochodów na pokrycie wydatków państwowych. Płatnikami są osoby fizyczne i prawne

Podział podatków ze względu na przedmiot opodatkowania:

• Dochodowe-od dochodów osobistych i osób prawnych

• Konsumpcyjne-nakładane na produkty i usługi, które są przedmiotem obrotu np. podatek obrotowy, VAT, akcyza

• Majątkowe-płacone od posiadanego kapitału i przenoszenia praw do majątku

Podział podatków:

• Bezpośrednie-nakładane na dochody i majątek

• Pośrednie-zawarte w cenie produktu lub usługi

Sposoby nakładania podatków:

• Proporcjonalnie-jedna stopa procentowa dla wszystkich

• Progresywnie-osoby z wyższymi dochodami płacą wyższe podatki

• Degresywnie-wraz ze wzrostem dochodu niższe podatki

Wśród podatków pobieranych w krajach rozwiniętych głównym źródłem dochodu państwa jest podatek dochodowy (ponad 30%), podatek obrotowy i VAT, składki na ubezpieczenia społeczne. Od strony teoretycznej zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków, a wysokością stopy ilustruje krzywa Laffera (amerykańskiego ekonomisty, który zauważył, że przy stopie 0% i 100% przychody są równe 0, a stopom z przedziału 0%-100% odpowiadają różne dodatnie poziomy przychodów z podatków włącznie z poziomem maksymalnym).

Wzrost stopy opodatkowania ma sens tylko do punktu t optymalnego,bo wtedy dochody osiągają najwyższy poziom Tmax. Nadmiernie wysokie podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności gospodarczej. Produkcja i dochody ludności i budżetu spadają. Krzywa Laffera sugeruje pożądany kierunek polityki fiskalnej. Zmniejszenie obciążeń powoduje pobudzenie aktywności gospodarczej i wzrost dochodu (tego zjawiska nasi politycy nie potrafią zrozumieć...chociaż raz próbowali, gdy obniżyli akcyzę na alkohole wysokoprocentowe i wpływ do budżetu się zwiększył, ale niczego ich to nie nauczyło).

Wydatki budżetu państwa

Z punktu widzenia przeznaczenia wyróżniamy wydatki:

• Związane z tradycyjnym pełnieniem przez państwo funkcji obronnej, administracyjnej, wymiaru sprawiedliwości

• Związane z realizacją celów społecznych państwa „dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia społeczne, socjalne itp.)

• Wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (subsydia dla rolnictwa, oddziaływanie na inwestycje, wydatki transferowe itp.)

Aktywna i pasywna polityka fiskalna

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu podatków i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki, oraz do realizacji innych celów ekonomicznych i społecznych. Istotą aktywnej polityki fiskalnej państwa jest podejmowanie takich decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone cele ekonomiczne (gospodarcze). Polega ona na świadomym interwencjonizmie, który każdorazowo wymaga podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych takich jak: zwiększenie lub ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele, a także zmiana stawek i zasad opodatkowania. Istotą tej polityki jest to, że decyzje dotyczące korygowania działań instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych w programach budżetowych, co prowadzi do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej. Pasywna polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu narodowego zatrudnienia oraz innych wielkości ekonomicznych. Te instrumenty samoczynnie, bez podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych reagują na zmiany koniunktury. Są to tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury.

Deficyt budżetowy-ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa; w budżecie jednostek samorządów terytorialnych-ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego.

Dług publiczny-łączna kwota zobowiązań podmiotów sektora publicznego wobec podmiotów spoza tego sektora.

Państwowy dług publiczny-(zgodnie z ustawa o finansach publicznych) jest to nominalne zadłużenie wszystkich podmiotów sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wszystkich przepływów pomiędzy podmiotami tego sektora. Gdy przekroczy 50% PKB to wprowadzane są procedury ostrożnościowe i sanacyjne, (czyli mające na celu uzdrowienie tej sytuacji), które odnoszą się i do budżetu państwa i do budżetów jednostek samorządowych. Trzy różne rodzaje tych procedur:, gdy przekroczy, 50% PKB kolejna, gdy 55%PKB i ostatnia, gdy 60%PKB.

Koniunktura gospodarcza, równowaga ekonomiczna, cykl koniunkturalny

Koniunktura gospodarcza-splot warunków i czynników wywierających znaczny wpływ na sytuację gospodarczą kraju, regionu, świata

Dobra koniunktura-rozwój gospodarczy, zmiany strukturalne, równowaga ekonomiczna

Zła koniunktura-zachwiana równowaga ogólna, spadek lub zastój produkcji, wymiany towarowej, cen i dochodu narodowego.

Podstawowym zagrożeniem dla gospodarki rynkowej jest niedostateczny popyt. Wzrost popytu jest nazywany poprawą koniunktury.

Równowaga ekonomiczna-sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość pomiędzy podażą wszystkich usług i dóbr, a popytem na nie, oraz również pomiędzy podażą pieniądza krajowego i zagranicznego, a popytem na te pieniądze, zaś wymiana gospodarcza za granicą nie wywołuje trudności płatniczych.

Rodzaje równowagi w zależności od obszaru badawczego:

• Konsumenta-występuje, gdy stosunek cen dwóch nabywanych dóbr jest równy marginalnej stopie substytucji

• Przedsiębiorstwa-wtedy, gdy firma osiąga zysk maksymalny tzn., że koszt marginalny jest równy przychodowi marginalnemu

• Cały rynek w równowadze-wtedy, gdy przy istniejących cenach ogólna podaż towarów równa jest ogólnemu popytowi na nie

Bilans płatniczy-jest zestawieniem wszystkich przychodów i rozchodów z tytułu wymiany dóbr i usług transferowych, oraz zmian w stanie należności majątkowych w stosunku do zagranicy. Stan równowagi zewnętrznej ocenia się na podstawie bilansu handlowego.

Równowaga wewnętrzna-w szerokim ujęciu to jest równość pomiędzy podażą, a popytem na wszystkich rynkach (produktów, zasobów i pieniądza krajowego), a węższe ujęcie równowagi wewnętrznej oznacza równość między podażą, a popytem na wybranych rynkach. Utrzymywanie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej jest warunkiem racjonalnego gospodarowania.

Równowaga ogólna wg Keynesa (1883-1946)-jest to równowaga pomiędzy globalną podażą i popytem. Ta równowaga może się ustalić przy różnych stopniach wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki (niewykorzystane zdolności wytwórcze i niepełne zatrudnienie). Jest to równowaga przy różnych rozmiarach dochodu narodowego. Dochód narodowy jest rozumiany jako suma płac, procentów i zysków otrzymywanych z tytułu czynności produkcyjnych i usługowych. Dochód ten przeznacza się na konsumpcje i oszczędności.

Dochód jako suma wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych-w obu przypadkach konsumpcja jest identyczna, więc oszczędności i inwestycje w stanie równowagi muszą być sobie równe. Równość jest niezbędnym warunkiem istnienia równowagi w gospodarce. Zakłócenie tej równowagi wywołuje depresję lub ożywienie gospodarcze. Istnieje mechanizm dochodzenia do stanu równowagi ogólnej rozumianej jako równowaga oszczędności i inwestycji. Proces ten powoduje występowanie w gospodarce wahań cyklicznych, które to wahania wyrażają się w zmianach dochodu narodowego.

Cykl koniunkturalny-periodycznie powtarzające się wahania istotnych składników życia gospodarczego.

W Polsce największą popularność zdobyła koncepcja cyklu koniunkturalnego Mendelsona, w której wyróżniamy fazy:

• Kryzys (AB)-nadprodukcja, spadek cen, stopy zysku, ograniczenie produkcji do zlikwidowania zapasów towaru. Poziom produkcji nie dostosowuje się do poziomu popytu, a naturalną granicą spadku produkcji jest minimalny poziom konsumpcji. Zmniejszająca się rentowność doprowadza słabsze firmy do bankructwa, likwidacji lub wykupienia przez firmy bogatsze. Ograniczone inwestycje są spowodowane trudnościami w zdobywaniu kapitału i brakiem perspektyw. Największy spadek produkcji odbywa się w dziale środków produkcji.

• Depresja (BC)-dno kryzysu. Zachowany spadek produkcji, stabilizacja zatrudnienia, cen, zysku. Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie. Rentowne są tylko firmy o najniższych kosztach produkcji. To stwarza warunki sprzyjające rozwojowi postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych urządzeń i technologii. Nadwyżka kapitału płynnego nad zapotrzebowaniem na niego sprzyja pojawieniu się taniego kredytu

• Ożywienie (CD)-wyjście z depresji, wzrost produkcji, po czasie do poziomu sprzed kryzysu, zwiększenie popytu prowadzi do koniunkturalnego wzrostu cen i poprawy rentowności produkcji, powoduje to zwiększenie zatrudnienia, zwiększa się popyt na środki spożycia.

• Rozkwit (DE)-faza boom-u, szczyt, w tej fazie główne wielkości gospodarcze (płace, ceny, inwestycje, stopa zysku, zatrudnienie) osiągają poziom wyższy sprzed kryzysu. Każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego.

Między fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że mechanizmy i procesy, które zachodzą w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy w następnej fazie.

Faza kryzysu + depresja = recesja (faza recesji)

Ożywienie + rozkwit = ekspansja (faza ekspansji)

Dynamika tych wielkości jest zróżnicowana. Najszybciej rosną ceny dóbr inwestycyjnych, które są niezbędne do powiększenia i odnowienia kapitału trwałego. Słabszą dynamiką charakteryzują się ceny dóbr konsumpcyjnych i płace. Narusza to warunki równowagi. Wzrost cen środków produkcji i płac, a także wykorzystanie starych urządzeń i maszyn w celu sprostania popytowi oznacza ekspansję, ale przy rosnących kosztach. Pod wpływem popytu na kredyt rośnie jego cena-stopa procentowa, a więc w fazie rozkwitu pojawiają się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji. Cykl kończy się, gdy faza jest na najwyższym poziomie i wtedy ogólny poziom aktywności przestaje się podnosić i następuje przejście do fazy boom-u pierwszego cyklu do fazy kryzysu drugiego cyklu. Ograniczenie amplitudy wahań gospodarczych oraz zmniejszenie dolegliwości społecznych powodowanych kryzysem jest celem tzw. interwencjonizmu państwowego.

---