Pośrednie instrumenty realizacji ekonomicznych funkcji państwa

Polityka fiskalna

Polityka monetarna

Polityka fiskalna

• Państwo a popyt globalny

• Wpływ wzrostu wydatków budżetowych na popyt globalny (wg J.M. Keynesa)

• Wpływ wzrostu podatków na popyt globalny (wg J.M. Keynesa)

Mnożnik

• Liczba, która mówi o ile zmieni się wielkość produkcji zapewniającej krótkookresową równowagę w gospodarce jeśli zmianie ulegnie autonomiczny składnik popytu globalnego

Popyt globalny

AD = C + I + G + Ex_netto

C = C_a + KSK × Y

I = I_a

G = G_a

Ogólna formuła mnożnika

1

k = ------------

1 - KSK

KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji

KSO - krańcowa skłonność do oszczędzania

KSK + KSO = 1

zatem ¨ k > 1

Mnożnik wydatków budżetowych

∆Y

k_G = ----------

∆G

Liczba, która mówi o ile zmieni się wielkość produkcji zapewniającej równowagę jeśli zmianie ulegną wydatki budżetowe

Wpływ wzrostu wydatków budżetowych na popyt globalny

• Wzrost (spadek) wydatków budżetowych powoduje równoległe przesunięcie krzywej popytu globalnego w górę (w dół)

co prowadzi do zwielokrotnionych wzrostów (lub spadków) wielkości produkcji zapewniającej równowagę

Mnożnik podatkowy

• Liczba, która mówi o ile zmieni się wielkość dochodu narodowego zapewniającego równowagę w gospodarce w wyniku zmiany kwoty podatków wpłacanych do budżetu

KSK

k_T = - -------------

1 - KSK

k_G > k_T

Spowodowanie pożądanej zmiany wielkości dochodu narodowego wymaga większej zmiany podatków niż wydatków rządowych

Wpływ wzrostu podatków na popyt globalny

• Wzrost stopy opodatkowania powoduje zmniejszenie KSK czyli zmniejszenie kąta nachylenia krzywej popytu globalnego, co prowadzi do zmniejszenie poziomu produkcji zapewniającej równowagę w gospodarce

Mnożnik zrównoważonego budżetu

• Jeśli budżet państwa jest zrównoważony, czyli ∆G = ∆T, to wzrost wydatków budżetowych państwa, których źródłem jest taki sam wzrost podatków od ludności, powoduje wzrost dochodu narodowego równy wzrostowi wydatków budżetowych

Wzrost dochodu narodowego nastąpi pod warunkiem:

• zwiększone wydatki budżetowe zostaną w całości przeznaczone na wydatki konsumpcyjne,

• wzrost podatków nie obniży wielkości wydatków konsumpcyjnych o pełną kwotę zapłaconych podatków

Mnożnik zrównoważonego budżetu

∆Y = k_G × ∆G + k_T × ∆T

Przykład

∆G = 10 mln ¨ wzrost AD o 10 mln

∆T = 10 mln ¨ spadek popytu konsumpcyjnego (przy KSK = 0,8) o

8 mln

Zatem AD wzrasta o 2 mln

Jeśli KSK = 0,8 ¨ k_G = 5, k_T = - 4

∆Y = 5 × 10 mln - (4 × 10 mln)

∆Y = 10 mln

Polityka fiskalna

Jest to zestaw celów realizowanych za pomocą narzędzi gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych

Narzędzia polityki fiskalnej:

• podatki

• wydatki budżetowe

Rodzaje polityki fiskalnej

• aktywna

• pasywna

Aktywna polityka fiskalna

Podejmowanie takich decyzji dotyczących zmiany wpływów i wydatków budżetowych, które pozwalają osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarcze

Polega ona na świadomym interwencjonizmie, wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych

Pasywna polityka fiskalna

Polega na wykorzystywaniu właściwej niektórym instrumentom wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych.

Instrumenty te to automatyczne stabilizatory koniunktury

Automatyczne stabilizatory koniunktury

To instrumenty, które samoczynnie - bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych - reagują na zmiany koniunktury

Automatyzm tych instrumentów oznacza, że:

• Po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian koniunktury

• Siła i zakres ich działania zależy od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej

Najważniejsze automatyczne stabilizatory koniunktury to:

• podatki od ludności

• podatki od przedsiębiorstw

• podatki pośrednie

• zasiłki dla bezrobotnych

• programy pomocy dla rolnictwa

Słabości aktywnej polityki fiskalnej:

• Polityka ta prowadzi w długim okresie do wzrostu udziału wydatków budżetowych w dochodzie narodowym

• Zmiany legislacyjne prowadzą do opóźnień w działaniu instrumentów polityki fiskalnej - co może osłabić skuteczność lub podważyć sens polityki interwencyjnej

Rodzaje opóźnień:

• diagnostyczne

• decyzyjne

• wdrożeniowe

• związane z reakcja podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia interwencyjne

Słabości pasywnej polityki fiskalnej

• Automatyczne stabilizatory zmniejszają wahania koniunkturalne tylko w krótkim okresie

• Nie stwarzają warunków do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej - ich zadaniem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu aktywności gospodarczej, zatem nie zapewniają warunków zrównoważonego wzrostu gospodarczego

• Skutkiem działania automatycznych stabilizatorów jest tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach recesji oraz nadwyżek budżetowych w okresach ożywienia gospodarczego

Budżet państw

• Roczny plan finansowy zawierający wpływy i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społeczno-gospodarczej

• Funkcje:

1. Funkcja fiskalna

Gromadzenie wpływów budżetowych umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań

2. Funkcja redystrybucyjna

Umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego np. zmniejszenie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych

3. Funkcja stymulacyjna

Oddziaływanie poprzez wpływy i wydatki budżetowe na życie gospodarcze i społeczne np. na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce, na przyrost naturalny, itp.

Zasady polityki budżetowej

W teorii finansów publicznych wyodrębnia się pięć zasad polityki budżetowej:

• zasada rocznego budżetowania

• zasada zupełności

• zasada jedności

• zasada jawności

• zasada równowagi budżetowej

Zasada równowagi budżetowej

• Propozycja utrzymania tej zasady ma na celu:

- uniknięcie konsekwencji chronicznego deficytu budżetowego

• ochronę gospodarki przed długookresowym trendem wzrostu sektora publicznego i wydatków budżetowych

Rozwiązanie alternatywne - zbilansowanie budżetu w okresie jednego cyklu koniunkturalnego

Struktura wpływów budżetowych

• Podatki

• Cła

• Opłaty sądowe, skarbowe i notarialne

• Wpływy ze sprzedaży elementów majątku Skarbu Państwa

• Zyski przedsiębiorstw państwowych

Podatek

• Powszechne, obowiązkowe (przymusowe), bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie na rzecz państwa, pobierane na podstawie określonych przepisów prawa

Stosowanie podatków uzasadnia się koniecznością:

• Zdobycia środków na finansowanie wydatków sektora publicznego

• Dokonywania redystrybucji dochodów

• Ograniczania konsumpcji niektórych dóbr

• Wykorzystania ich jako narzędzi polityki antycyklicznej i antyinflacyjnej

Rodzaje podatków

• Ze względu na przedmiot opodatkowania

1. dochodowe

2. majątkowe

3. konsumpcyjne

• Ze względu na podmiot ponoszący ciężar podatku

1. bezpośrednie - podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku ponosi jego ciężar

2. pośrednie - podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku przerzuca jego ciężar na nabywcę dobra

• Ze względu na sposób naliczania

1. liniowy

2. progresywny

3. degresywny

• Ze względu na podmiot pobierający

1. centralne

2. lokalne

Cecha polityki podatkowej krajów wysoko rozwiniętych

Niski udział podatków od dochodów przedsiębiorstw

Wynika to z tego, że:

• Państwo stara się pozostawiać firmom daleko idącą swobodę i nie ograniczać nadmiernym fiskalizmem

• Z budżetu państwa realizowana jest przede wszystkim polityka społeczna - więc obciążenia podatkowe powinny dotyczyć głównie ludności

• Polityka podatkowa jest podstawowym narzędziem redystrybucji dochodów - wpływa na kształtowanie się realnych dochodów ludności poprzez progresję podatkową, system ulg i zwolnień czy zasady opodatkowania towarów i usług

Cechy dobrego systemu podatkowego wg A. Smitha (1776 r.)

• Podatki powinny być sprawiedliwe i nie przekraczać możliwości podatnika

• Wysokość podatków powinna być z góry określona

• Sposób i warunki płatności powinny być z góry określone

• Koszty poboru podatku powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników

System podatkowy a wzrost gospodarczy

• System podatkowy powinien być neutralny wobec działalności gospodarczej.

• Optymalny system podatkowy - charakteryzuje się dominującą rolą podatków pośrednich i niskimi podatkami dochodowymi, które ponadto mają jedną stawkę, bez żadnych ulg i preferencji.

• Niskie podatki dochodowe zachęcają do oszczędzania, a wysokie podatki pośrednie nie działają negatywnie na tempo wzrostu gospodarczego.

• Progresja podatkowa nie sprzyja wzrostowi gospodarczemu (dotyczy to głównie CIT)

• Wysoki efektywny poziom opodatkowania istotnie obniża zdolność rozwoju gospodarczego

• Nadmierny fiskalizm w słabo rozwiniętej gospodarce jest czynnikiem hamującym jej rozwój

Podatki bezpośrednie, zarówno od zysków, jaki od płac, im są niższe - tym są korzystniejsze dla gospodarki

W krajach OECD widoczna jest zależność:

Im wyższy jest poziom opodatkowania, liczony jako % udział każdego podatku w PKB (tzw. skala opodatkowania gospodarki),

tym niższy jest poziom rozwoju.

Podatki pośrednie

• dostarczają dochody budżetowi państwa

• są narzędziem oddziaływania państwa na strukturę konsumpcji (funkcja ta zanikałaby w miarę ujednolicania stawek podatku VAT)

• są neutralne dla zysku przedsiębiorstw - nie deformują alokacji czynników wytwórczych

• oddziałują na przedsiębiorstwa tylko przez wpływ na strukturę popytu

System podatkowy w Polsce

Do 1989 r. - dochody budżetu w 80-90 % pochodziły z opodatkowania przedsiębiorstw państwowych i spółdzielczych

1989 r. - zasadnicza zmiana w podatku dochodowym od osób prawnych - wprowadzono opodatkowanie liniowe (40%) oraz zniesiono sektorowe zróżnicowanie podmiotów gospodarczych

1 stycznia 1992 r. - wprowadzono podatek dochodowy od osób fizycznych (20, 30 i 40 %)

5 lipca 1993 r. - wprowadzono podatek od towarów i usług (VAT) oraz podatek akcyzowy

Skale podatku dochodowego dla osób fizycznych w 2008 r.

System podatkowy w Polsce

Wady:

• wysoki ciężar podatkowy

• zagmatwanie, niejednoznaczność i niestabilność prawa podatkowego

Obecny system podatkowy w Polsce powoduje, że:

• rozbudowany aparat skarbowy kontroluje drugorzędne kwestie,

• system sprzyja korupcji i zachęca do poszerzania szarej strefy,

• efektywne stopy, przez system ulg i odliczeń, są niższe od nominalnych

Struktura wydatków budżetowych

• Ze względu na przeznaczenie wydatki dzielą się na:

1. Wydatki związane z pełnieniem przez państwo takich funkcji, jak: obrona narodowa, administracja i wymiar sprawiedliwości

2. Wydatki na cele społeczne „państwa dobrobytu”

3. Wydatki wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce

Wydatki budżetowe

charakteryzują się wysokim stopniem inercji - ograniczenie absolutnych rozmiarów tych wydatków, jak i zahamowanie tempa ich wzrostu jest bardzo trudne

Krzywa Laffera

Możliwe stany budżetu

• Równowaga budżetowa

• Nadwyżka budżetowa

• Deficyt budżetowy

Możliwe stany budżetu - ilustracja graficzna

Deficyt budżetowy - rodzaje

• Rzeczywisty - różnica miedzy przychodami i wydatkami państwa

• Strukturalny - występuje przy pełnym zatrudnieniu

• Cykliczny - to różnica pomiędzy deficytem rzeczywistym a strukturalnym

Sposoby finansowania deficytu budżetowego

• Redukcja wydatków i zwiększenie podatków

• Zaciągnięcie długu publicznego

• Dodruk „pustego” pieniądza (dodatkowa emisja pieniądza)

Skutki deficytu budżetowego

• Przesunięcie siły nabywczej ze społeczeństwa na rząd, jeśli deficyt finansowany jest poprzez wzrost podatków oraz pożyczki zaciągane u ludności lub instytucji

• Kreacja popytu globalnego - jeśli następuje emisja dodatkowego pieniądza

Dług publiczny

• Finansowe zobowiązanie państwa wobec społeczeństwa z tytułu finansowania deficytu budżetowego

• emisja obligacji lub bonów skarbowych

• kredyty w bankach komercyjnych

• pożyczki od instytucji finansowych

Rodzaje długu publicznego:

• Krajowy

• Zagraniczny

Efekty deficytu budżetowego

• Przy niepełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych

• Przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych

Czy deficyt budżetowy wypycha inwestycje prywatne (tzw. ”efekt wypychania”)?

• Tak - rząd finansując duże programy robót publicznych ogranicza możliwości inwestycyjne prywatnych inwestorów, gdyż przyczynia się do wzrostu stopy procentowej

• Nie - duże przedsiębiorstwa prywatne kierują się także innymi czynnikami, które wpływają na decyzje inwestycyjne (przewidywany popyt i stopa zysku, stopień wykorzystania mocy produkcyjnych)

Następstwa wewnętrznego zadłużenia

• Redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa - o realnym ciężarze i korzyściach tej redystrybucji decyduje rozłożenie obligacji i pożyczek państwowych między różne grupy społeczne oraz struktura podatków

Następstwa zewnętrznego zadłużenia

• Zależą od sposobu wykorzystania pożyczek.

• Wydatki na inwestycje umożliwiające wzrost dochodu narodowego i efektywny eksport - pozwolą unowocześnić gospodarkę i spłacić kredyty

• Wydatki na nieefektywne programy inwestycyjne lub na cele konsumpcyjne - przerzucą ciężar długu publicznego na przyszłe pokolenia

• Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych 92007 r) - 23, 697 mld zł czyli 2,5 % PKB

• Dług publiczny (2007 r.) - 527,520 mld zł czyli 45,2 % PKB

6

 Podstawa obliczenia podatku w złotych

Podatek

ponad

do

 

44 490

19% minus kwota zmniejszająca podatek 586zł 85 gr

44 490

85 528

7 866 zł 25 gr + 30 % nadwyżki ponad 44 490 zł

85 528

 

20 177 zł 65 gr + 40 % nadwyżki ponad 85 528 zł

deficyt

nadwyżka

Y_e

T = tY

G

Y

Wpływy i wydatki budżetowe

T_max

T₁

t₁ t₂ t₃

100%

Stopa opodatkowania (%)

Wpływy budżetowe z podatków

---